Preek 11 juli 2006: Het Vlaanderen van Demedts en de toekomst

Piet Thomas

Op een dag als vandaag is het goed de samenhang tussen Vlaamsgezindheid en christelijk engagement in herinnering te brengen zoals die bestond in de tijd van André Demedts, van wie wij dit jaar de honderdste verjaardag vieren van zijn geboorte.

Wij zijn namelijk van oordeel dat Vlaanderen niet op een efficiënte wijze aan zijn toekomst kan werken, zonder zich het verleden te herinneren. En uitgerekend Demedts is als schrijver, leraar en cultuurdrager zo een uitstekend voorbeeld en geschenk voor Vlaanderen geweest.

Daarom wil ik zeer in het kort iets zeggen over de manier waarop hij zijn zoektocht naar de condities van het menselijke geluk, de zin van leven en dood en de ontvoogding en vrije toekomst van zijn Vlaamse volk met een oprecht geloof en evangelisch geïnspireerde daadkracht wist te verbinden. Hij was een melancholicus die wist dat het geluk van individuen en volkeren nooit helemaal in het heden kan gerealiseerd worden. Dat de volheid van het geluk hier op aarde nooit te bereiken was. De afstand tussen wat nu als geluk kan gelden en wat de droom van de toekomst inhield bepaalde juist zijn melancholie. Deze belette hem echter niet gedurende heel zijn leven een dromer en een strijder, een bemoediger en een kritische waarnemer te zijn.

Over die combinatie schreef Luc Verbeke ooit: “Hij neemt het altijd op voor de armen en verdrukten, en  spreekt zijn bewondering uit  voor wie zich inzet voor gerechtigheid, familie en volk, voor de idealisten, de  machtelozen en de trouwen. Tegelijk valt hij onverbloemd, soms zelfs striemend uit tegen de materialisten, profiteurs, uitbuiters, verraders en ontrouwe machthebbers.

Demedts, aldus nog Luc Verbeke,  is er ook van overtuigd dat het echte geluk niet individueel is maar collectief. Een mens kan slechts gelukkig zijn samen met zijn medemensen  in een rechtvaardige samenleving en wereldorde… Demedts probeerde met zijn werk ook bij te dragen tot de verheffing van het Vlaamse volk (een woord dat nu taboe is), maar besefte zeer goed dat de langzame groei  van de mensheid naar vergeestelijking een proces van eeuwen is.

Hoe waarachtig dit besef was kunnen wij het best inschatten door het Vlaanderen waar Demedts  van droomde en dat hij voor een deel gerealiseerd zag, te vergelijken met de realiteit van nu. De tijd van het verlies van de grote verhalen, van het oeverloze consumentisme, van de toenemende kerkverlating, de woekering van de amusementscultuur, de verwaarlozing van algemeen aanvaarde normen en waarden, het schaamteloze populisme in de politiek.

Zeker, er is ook heel wat positiefs te merken. Daar is ongetwijfeld meer welvaart voor meer mensen. De schrokkerigheid en de graaizucht van de machtigen wordt vlugger ontmaskerd. Er zijn vlottere omgangsvormen ontstaan tussen gezagsdragers en ondergeschikten. Gezag wordt meer dan vroeger op kundigheid, communicatiebekwaamheid en overredingskracht beoordeeld. In de kerken moet de overdreven dogmatisering van de orthodoxie wijken voor de eisen van de orthodoxe praktijk (de orthopraxis).

 Maar wij staan in onze tijd in vele opzichten veraf van de door de Demedts gedroomde symbiose van Vlaamsgezindheid en geloof, van cultuur en religie, van elitevorming en massacultuur. Het wordt hoog tijd dat wij er ons over bezinnen hoe dit alles zo gelopen is.

Zie ik het verkeerd als ik een eerste oorzaak zoek en vind in het tomeloze individualisme dat niet de stem van het geweten is, maar wellicht een exponent van het verlangen naar een vaderloze maatschappij? Vervelend is de manier waarop sommigen in weekbladen en dagbladen nog steeds klagen over pedagogische eisen die allang niet meer opgelegd worden. Er is een jubeltoon te herkennen in de wijze waarop ze belijden dat ze van hun Vlaamse en christelijke idealen afscheid genomen hebben. Het staat blijkbaar zo fraai om met een grijnslach of een triomfkreet als omhooggevallen bekende Vlaming hersenloos te peroreren over geloofsinzichten die hij of zij nooit echt hebben begrepen.

De media hebben hier een verpletterende verantwoordelijkheid. Het lijkt wel alsof op de beeldbuis en in bepaalde kranten geschoten moet worden op alles wat Vlaamsgezind en religieus is.  Alsof bepaalde beleidsmensen niets anders te doen hebben dan bisschoppen die om een menselijker begrip voor de problemen van asielzoekers vragen, te verwijten dat zij politiek bezig zijn. En daarbij vergeten dat zij zelf de grens van de scheiding der machten herhaaldelijk overschreden hebben en de vrijheid van godsdienst miskend hebben door het openbare domein aan religieus gemotiveerde discussies en morele standpunten te ontzeggen.

Ergerlijk is ook dat de pogingen om interreligieuze gesprekken op te zetten als naïef worden afgedaan. Waarbij men dan steeds weer vergeet hoe de religie een sociaal bindmiddel kan zijn en allerlei vredesbewegingen in de loop van de geschiedenis geactiveerd heeft. Liever stelt men het soms voor alsof religie zelf een achterhaald verschijnsel zou zijn, terwijl de confrontatie religie en cultuur steeds vernieuwende aspecten aan het licht kan brengen.

Zeer te betreuren is ook dat vanuit Vlaanderen, ook in gelovige kringen, zou weinig inspanningen zijn gedaan om de christelijke religie in de conventie van de Europese grondwet een passende plaats te geven. Dit leidt kortweg tot de ontkenning van belangrijk element in de schepping van de Europese cultuur. Zodat stilaan een grondwet zonder eigen ziel is ontstaan.

De ontbossing van het geheugen heeft zowel de geschieden,is van de Vlaamse beweging als de geschiedenis van de religie getroffen. Wat de Vlaamse beweging als positieve resultaten heeft opgeleverd wordt door jonge generaties gewoon niet meer met enthousiasme en dankbaarheid aanvaard. Men legt het hun allemaal ook niet meer voldoende uit. Zoals men zelfs in sommige katholieke scholen ook niet meer de volle aandacht durft te schenken aan wat de geloofsleer en de geloofspraktijk in onze tijd van liturgische vernieuwing en groot sociaal engagement zo  boeiend maakt.

Beste vrienden,

André Demedts zou zich in dit Vlaanderen niet herkennen. Het is gewoon niet het christelijke Vlaanderen meer van de sociale solidariteit, de beginselvastheid en de trouw waarvan hij droomde. Ook niet het Vlaanderen dat een blijvende samenwerking met Nederland beoogt en gelooft in een taalunie en in een cultuur die traag maar gestaag op weg is om een eenheid in diversiteit te worden.

Er rest ons nog veel te doen. Maar vooral moeten wij geloven in de vele mogelijkheden die onze cultuur en het religieuze leven nog hebben om die veronachtzaamde droom waar te maken. Wat kunnen wij vandaag de dag doen om van die niet ten volle gerealiseerde droom een nieuwe werkelijkheid te maken? Zonder ons op het terrein van de politiek  te  begeven?  Vanuit ons geloof in de evangelische waarden en in de verenigende kracht van de religie, door de kracht van ons getuigenis bij te dragen tot het herstel van de geestelijke band tussen Vlaamse overtuiging en christelijk geloof. Vanuit het bewustzijn ook dat het echte Vlaanderen meer is dan de optelsom van onze niet evenredig verdeelde economische rijkdom. Dat Vlaanderen een geestelijke entiteit is die de scheppende liefde van God kan doorgeven.

Meer dan in een wettenmoraal moeten wij in de lijn van de deugdenmoraal van de acht zaligheden werken aan wat er uiteindelijk toe doet. Werken aan een toekomst waar solidariteit, verdraagzaamheid en respect de samenhorigheid een nieuwe glans geven.

Werken aan een toekomst waarin politiek meer is dan een optelsom van individuele wensen of  partijlisten. Strijden opdat bepaalde media en de politiek de geestelijke dimensies van de maatschappijopbouw niet zouden verwaarlozen. En vooral door een persoonlijk getuigenis de inspirerende kracht en taaiheid zichtbaar maken van de Vlaming die, zoals Gezelle ooit dichtte,  God Vlaming schiep.

Laten we hier vandaag ook bidden voor zo een nieuw Vlaanderen  en voor al diegenen die Vlaanderen naar de toekomst willen leiden.  En laat ons, trouw aan onze jeugdidealen, maar met alle nuances  van een voortschrijdende cultuur waarin de religie steeds nieuwe uitdagingen ziet, ons inzetten om Vlaanderen te vernieuwen in Christus. Amen.