Moderne concertgangers zouden waarschijnlijk gechoqueerd zijn konden ze een opera of oratorium (in de tijd) van Handel bijwonen : het was namelijk de gewoonte de pauzes op te vullen met een orgelconcert of later, een instrumentaal concert zoals deze concerto's voor twee koren waarmee Handel twee groepen blaasinstrumenten bedoelde die waarschijnlijk aan elke kant van de strijkers opgesteld stonden. In het eerste concerto zijn deze "koren" hobo's resp. fagotten. In het tweede en derde komen daar hoorns bij. De melodie en uitwerking in de drie werken is duidelijk typisch "Handel"en zelfs herkenbaar omdat hij alweer vroegere werken "gerecycleerd" heeft en aangepast aan hun nieuwe bestemming. Ook het Concerto Grosso type komt erin terug. Een goede uitvoering met uitstekende solisten is die door Tafelmusik o.l.v. Jeanne Lamon (op de CD met de Royal Fireworks). Helaas is de te grote bezetting een nadeel en historisch niet helemaal correct. Een direct alternatief op authentieke instrumenten en op de juiste "pitch" bestaat er echter niet (Sony Classical).
Handel : Twelve Grand Concerto's, in Seven Parts, for four Violins, a Tenor, a Violoncello, with a Thorough-Bass for the Harpsichord
Tegen 1739 was in Engeland de opera uit de mode en Corelli in de mode. Handel profiteerde dus snel van de rage en componeerde in korte tijd, naar zijn grote voorbeeld, 12 concerto's en gebruikte hiervoor (zoals Corelli) gerecycleerd en hersamengesteld thematisch materiaal. In tegenstelling tot Corelli, wiens werk nog in de sfeer blijven van de Sonate da Chiesa en da Camera en dus ernstig, zijn de concerto's van Handel werelds, briljant en picturaal. De polyfonie is niet complex en de fuga's kort en doorzichtig. Ze berusten wel nog steeds op de wisselwerking tussen het Concertini (2 violen en 1 cello) en de Tutti (violen, altviolen, cello's, klavecimbel, aartsluit/theorbe). A tempo giusto van Concerto Grosso n° 1 zet plechtig in en vervolgt traag, rijk en kleurrijk. Het Allegro e forte is levendig (Vivaldi) en gebruikt het bekende echo-effect door opeenvolging van het Concertini en het Ripieno (Corelli). In het Adagio heerst een weemoedige herfstsfeer (Vivaldi's L'autunno). Het Allegro zet in met de bekende fuga (Corelli) weelderig georkestreerd en het thema wordt polyfoon uitgewerkt door de twee groepen. Het tweede Allegro is een soort dans met een vraag-en antwoordspel door het Concertini en het Ripieno. Overal is de invloed van Corelli duidelijk hoorbaar. Het Andante larghetto van het Concerto n° 2 is een lieflijk, pastoraal tafereeltje met alweer contrast tussen Concertini en Ripieno, en wordt meer melodieus dan thematisch uitgewerkt. Het Allegro is een briljant instrumentaal spel met de twee violen. Het Largo begint met zware akkoorden tegengesteld aan het lichte violenspel, het Larghetto andante is een Italiaans weemoedig intermezzo, waarna de inzet wordt herhaald en daarna het Larghetto maar nu gevarieerd. Het Allegro ma non troppo zet weer fugaal in en vervolgt met een afgemeten dans. Het Larghetto van Concerto n° 3 is een plechtige dialoog. Het Andante is een typisch barok stukje licht fugaal uitgewerkt. Het Allegro is een briljante rondo-achtige wedstrijd tussen Concertini en Ripieno met Vivaldiaanse reminescenties. De Polonaise is een gesofisticeerde dans ondersteund door zware bassen. Het Allegro ma non troppo is rondo-achtig en maakt uitgebreid gebruik van de dialoog tussen Concertino en Ripieno. Het 4de Concerto is het mooiste van de reeks. Het Larghetto affettuoso is melodieus en gevoelig en de violen zingen amoureus en langoureus. Het Allegro is een ander hoogtepunt en bestaat uit een prachtig uitgewerkte en rijke fuga. In het Largo e piano valt de slepende toon op. Het Allegro is een luchtig, opgewekt, positief stukje spel tussen Concertino en Ripieno. Het Larghetto e staccato van Concerto n° 5 klinkt als een Franse ouverture met plechtig stappend ritme, een soort barokke Verdi. Het Allegro is een intermezzo tussen Concertino en Ripieno, en fugaal optimaal benut. Het Presto treft door het virtuoze effect door het contrast tussen het Concertino en het Ripieno. Het Largo verloopt breed en melancholisch met droevige tussenkomsten van de violen. Het Allegro huppelt vrolijk. Un poci larghetto is een elegante dans met hoofse buigingen. Het Largo e affettuoso van het Concerto n° 6 is weer dramatisch opera-achtig met treurige onderbrekingen. De fuga van het Allegro is rijk uitgwerkt maar gemakkelijk te volgen. Het Larghetto is een lieflijke, trage dans met een sneller, huppelend middendeel. Het Allegro heeft de typische, herkenbare Handel-stijl met goed verwerkte invloed van de Italiaanse barok. Het tweede Allegro is al ver verwijderd van Corelli en is een voorbeeld van briljante barok waarin de violen unisono spelen (Vivaldi). In het Largo van het Concerto n° 7 overwegen de diep, plechtige wat slepende tonen. Het Allegro is de bekende fuga. Het Largo e piano is een aandoenlijk, licht sentimenteel stukje. Het Andante klinkt wat conventioneel en de Hornpipe is, zoals aangeduid, een vrolijke wat boerse, stampende dans op de tonen van de horlepiep en heeft een satirische ondertoon. Het Concerto grosso n° 8 heeft weer Franse kenmerken. Het Andante is zeer picturaal en beeldt een hoofse dans uit met aristocratische rondjes en af en toe een buiging, de hoed in de hand. Het Grave vangt aan in een de dramatische toon en wordt vervolgd door een melodramatisch recitatief. Het Andante allegro is een virtuoze mengeling van plezier en weemoed. In het Adagio keren we terug naar de opera : een aria met veel barokke passie. Het Andante is alweer een aria met geween en treurnis. Het Allegro neemt afscheid van de opera en gaat op weg naar vrolijkere bijeenkomsten. In het Largo van het 9de Concerto zet het orgel de ernstige toon voor een opera-achtige, wat naargeestige scène. Het Allegro laat een snelle, wat volkse dans tussen Concertino en Ripieno en laat horlepiep imitaties horen. Het Larghetto bestaat uit een veelvuldig herhaald, licht gevarieerd motief dat een Siciliana doet denken. Het tweede Allegro is een "klassieke" fuga, mooi maar niet ingewikkeld. Het Menuet is eenvoudig met de typische danspassen. De Gigue is een levendige dans met knikjes tussen de danspartners. Het Allegro van Concerto n° 10 lijkt zo uit Frankrijk weggelopen : het is een ouverture met veel met veel bombarie en bombast, een ongewoon midddendeel en een korte terugkeer van de inzet. In het Lentement valt het contrast op tussen de nadrukkelijk, krachtige passages en de stille melancholische. Het Allegro is alweer fugaal en met echo-effect, nu introvert. Het contrast met het volgende Allegro is wel groot : dit is vrolijk en extravert. Het Allegro moderato wordt gekenmerkt door de beheerste vrolijkheid in de dans. Het Andante largehetto e staccato van Concerto n° 11 begint als een Franse ouverture : plechtig-vrolijk in stokkende ritme, een dialoog tussen Concertino en Ripieno en heeft briljante tussenkomsten in de viool en altviool. Het Allegro is een fuga met staccato ritme en een gesofisticeerd, melancholisch einde. Het Andante begint als een Corelli-achtige sonata da chiesa en heeft briljante violen in de tussendelen met veel versieringen. Het Allegro doet alweer aan Corelli denken door de vogelgezang imitaties tussen de snelle dansdelen met echo- en cimbaal effect. Het Largo van het Concerto n° 12 klinkt weer als een Franse ouverture met pijnlijke invallen door het Concertino. Het Allegro klinkt door de natuurgeluiden als een Vivaldi. Het Larghetto e piano en een ontroerende aria (Corelli) licht gevarieerd herhaald. Het besluit is een origineel Allegro waarvan het thema achtereenvolgens door de eerste violen, de tweede violen, de altviolen, de celli en de bas wordt voorgesteld. De mooiste uitvoering is die door het Poolse Arte dei Suonatori o.l.v. Martin Gestner dat overal de juiste toon treft en een ideaal klankbord vormt voor dit meesterwerk van Handel (BIS). Ook zeer mooi maar ietsje gepolijster is de opname met het Avison Ensemble o.l.v. Pavlo Beznosiuk (Linn). Een derde, zeer degelijke, getrouwe maar ietsje saaiere versie komt van het Aradia Ensemble o.l.v. Kevin Mallon waarin de hostorisch verantwoorde toevoeging van de hobo's prachtige effecten sorteert (Naxos).
Handel is geen Bach : anders dan deze laatste schrijft hij geen "intellectuele" muziek met ingewikkelde polyfonie en fuga's maar "begrijpelijke" muziek (lees : begrijpelijk voor de betere Engelse klasse), monumentaal maar terzelfdertijd eenvoudig. In op. 3 verwerkt hij, zoals gewoonlijk, vorige composities ; deze gerecycleerde stukjes hebben dus onderling weinig verband, waardoor de concerti nogal rommelig lijken en gebrek aan eenheid vertonen ; ook allerlei invloeden (of modes) zijn erin verwerkt : de pompeuze Engelse stijl, de elegante Franse dansstijl, de virtuose Italiaanse vioolstijl. Ze laten ook veel vrijheid aan de uitvoerders en daar maakt het Silete Venti Ensemble! o.l.v. Corrado Rovaris gretig gebruik van ; ook de mooie soli voor hobo, fagot, fluit, viool (en in n° 6, het orgel) worden schitterend aangebracht en ingepast. Mooi evenwichtig is het n° 5 dat meer lijkt op (de voorloper van) een symfonie. Op de CD (deutsche harmonia mundi) staat ook het dubbel concerto voor hobo en fagot (waarschijnlijk NIET van Handel) waarin Simone Toni (hobo) en Laurent Le Chenadec (fagot) met elkaar wedijveren en in het Adagio als een verliefd paar met elkaar en tegen elkaar zingen.
De sonates voor viool (of een ander instrument) met basso continuo, hier uitgebreid tot klavecimbel, cello en aartsluit (deze laatste - een voorloper van de barokluit- schrijft Handel in sommige werken voor) op deze CD omspannen veertig jaar en geven dan ook een goed beeld van de evolutie in de muziek van Handel : van de sterk door Corelli beïnvloede eerst sonate (HWV 358) in Rome geschreven (1706+), over HWV359a, 361 en 364a aan en voor het Engels hof gecomponeerd (1724-1726), naar HWV 361 als een terugkeer naar Corelli (1726), tot HWV 371, zijn laatste en meest speelse werk (1749-50). Musica Antiqua Roma o.l.v. Riccardi Minasi vertolkt deze werken met Italiaanse flair en drive, precies zoals het hoort (het is opvallend hoe goed Italiaanse ensembles zich in de barokmuziek kunnen inleven : ze is hen a.h.w. op het lijf geschreven). Jammer genoeg worden de werken niet chronologisch maar door elkaar gepresenteerd en moet de luisteraar dus switchen tussen de verschillende nummers. Bovendien staan er 3 sonates op die NIET door Handel werden gecomponeerd (HWV 370, 372 en 375) en dat is heel jammer want die vertekenen het beeld (deutsche harmonia mundi).
GEORG (GEORGES) FRIEDRICH (FRIDERIC) HÃNDEL (HANDEL)
Dat zijn naam "verengelst" is, zegt genoeg : het is in Engeland dat hij zijn grootste succes bij adel en rijke burgerij behaalde en dat zijn bekendste (pompeuze) werken werden uitgevoerd. Voordien was hij al een voorbeeld van een geslaagde synthese van de verschillende tendensen, modes, stromingen en vernieuwingen uit de verschillende landen waarin klassieke muziek bloeide en die hij met gemak assimileerde en verwerkte. In de barokperiode werd er duchtig gecopieerd, getransponeerd, gerecycleerd ; van echt copy right was geen sprake : dat lag bij de muziekuitgever, niet bij de componist bij wie het erop aan kwam zoveel mogelijk te componeren. En daarin was Händel sterk : kamermuziek, orkestmuziek, oratoria, opera's (eerder een soort "hoorspel"), ze werden in grote getale geproduceerd en steeds op hoog niveau. Zijn muziek is direct, vlot, ongecompliceerd, conflictvrij (zelfs als ze complex is) maar bereikt nooit de hoogte van een J.S. Bach die er wel in slaagde persoonlijke "motieven" binnen te smokkelen.
