Mozart : Sei Quartetti per due Violini, Viola, e Violoncello
Deze kwartetten zijn de eerste "volwassen" kwartetten van Mozart en worden Haydn Kwartetten genoemd omdat Mozart ze opdroeg "al Signor Giuseppe Haydn". Hoewel ze nog min of meer onder de invloed van zijn meester staan, hebben ze toch al een eigen toonspraak, een soort clair obscur op muziek waarin opgewekte en sombere gevoelens elkaar afwisselen. Mozart maakt uniek gebruik van de eigenschappen van elk instrument om een heel eigen sfeer op te roepen, een kenmerk van al zijn composities trouwens. Opmerkelijk in het eerste kwartet KV387 zijn het expressieve Andante Cantabile en het gewaagde en onverwachte gebruik van een fuga in het Molto allegro. Het Allegro van tweede kwartet KV421 is allesbehalve opgewekt ; er heerst een soort doffe, gelaten en toch revolterende pathetiek, hier en daar onderbroken door een straaltje zon. Het Andante vertoeft in dezelfde rouwige sfeer die aan een treurmars doet denken. Het MenuettoAllegretto bezit een compacte, orkestrale kracht die in het ironische trio bijna geridiculiseerd wordt. Het Allegretto ma non troppo begint met een Schubertiaans thema (een anachronisme, natuurlijk) dat in de prachtige variaties even Schubertiaans verloopt (hier hoort men duidelijk waar Schubert zijn mosterd haalde) en eindigt in een dramatische uitroep ; het is het onmiskenbaar hoogtepunt van deze compositie. Het Allegro ma non troppo van KV428 is een ongewoon stuk muziek dat ongrijpbaar boven ons hoofd schijnt te zweven. Het Andante con moto is nog geheimzinner en van een troosteloze diepte. Het Menuetto staat in scherp contrast hiermee, het is gedecideerd en opgewekt, zelfs even frivool. Het Allegro Vivace lijkt aansluiting te vinden met de kwartetten van Haydn en is dus klaarblijkelijk een hommage aan de meester. Het Allegro vivace assai van KV458 is een terugkeer naar het muzikaal universum van Haydn : een pittig muziekje met volksdans allures, zorgeloos fluitend en vrolijk. De dans gaat verder in het Menuetto, maar nu niet volks maar eerder aristocratisch. Deze aristocratische toets vinden we terug in het Adagio, heerlijke muziek doordrongenvan onvervalste romantiek. Het levendige Allegro assai sluit aan bij het eerste deel en Haydn. Het Allegro van KV 464 verwerkt duidelijke invloed van de barok (Bach) door het vraag en antwoordspel en de polyfonische uitwerking. Het Menuet hoort heel simpel maar is overwogen en doordacht contrapuntisch. Het Andante hoort weer bedrieglijk simpel aan en bestaat uit zes rijke, geïnspireerde variaties, de ene al verder verwijderd van het beginthema dan de andere ; in de zesde hoort men een eigenaardige trommel imitatie in de cello. Het Allegro wordt weer volledig gedomineerd door het contrapunt. Het Adagio van laatste kwartet KV 465 begint geheimzinnig en duister, maar gaat alras over in drie triomfantelijk thema's ritmisch van elkaar verschillend. Het Andante cantabile is één van die innig poëtische delen waar Mozart het patent op heeft. Het Menuetto wisselt van stil naar luid en is duidelijk een huppelende dans die in het trio van karakter verandert. Het Allegro verkeert weer in de sfeer van Haydns kwartetten en eindigt virtuoos en triomfantelijk. De meer dan 20 jaar oude opnames door het Quatuor Mosaïques zijn nog steeds uitzonderlijk goed en zonder concurrentie op het gebied van authentieke of historisch gedocumenteerde uitvoeringspraktijk en vibrato wordt zeer uitzonderingsgewijze gebruikt. Erich Höbarth speelt op een viool van J. Guarneri uit 1683, Andrea Bischof op een Franse viool uit het einde van de 18de eeuw, Anita Mitterer op een altviool door L. Lüthi van een N. Amati en Christophe Coin op een cello van C. Testore uit 1758 (Astrée).
Mozart componeerde het eerste pianokwartet KV478 (1785) in opdracht van de muziekuitgever Franz Anton Hoffmeister, maar de verkoop viel tegen : het werk was te moeilijk en te eigenzinnig - zeg maar te artistiek - om uitgevoerd te worden door amateurs. Het is een compositie waarin alle stemmingen weergegeven worden : het Allegro is lyrisch/dramatisch, het Andante melancholisch, het Rondeau spiritueel ; het hele werk is bovendien een perfect voorbeeld van de complexe, concertante stijl van Mozart, waarin de piano wel de hoofdrol speelt maar behoefte heeft aan de strijkers om alle gevoelens weer te geven. Het KV493 heeft concerto allures, vooral in het Allegro staan de strijkers één voor één minstens op gelijke voet met de piano en nemen zelfs vaak het voortouw in de melodievoering. Het begint wat pocherig en evolueert naar een virtuoze maar serene wedstrijd tussen piano en strijkers. Het Larghetto is inniger en freler maar lijkt alweer meer op een pianoconcerto dan op een kwartet en bewijst opnieuw Mozarts genialiteit. Het Allegretto is een speels, humoristisch rondo dat evolueert naar een soort dramagiacosa. Een zeer mooie vertolking, geheel in de geest van Mozart, is die door BoyanVodenitcharov op pianoforte, Ryo Terakado op viool, François Fernandez op altviool en Rainer Zipperling op cello. Jammer genoeg wordt niet gespecificeerd op welke - authentieke - instrumenten de werken worden uitgevoerd (Flora). Een oudere, interessante opname is die door het ensemble Sonnerie o.l.v. Monica Hugget (viool) en met Emilia Benjamin op altviool, Alison McGillivray op cello en Gary Cooper op een copie door Derek Adlam van een Anton Walter uit 1795. Ze klinkt heel wat conventioneler en heeft - ook opnametechnisch - niet de uitstraling van voorgaande uitvoering. Ze was in 2000 wel waardevol pionierswerk en aldus erg bewonderenswaardig. Eigenaardig is dat hier het Larghetto uit 493 slechts de helft duurt van de andere opname (ASV).
Mozart : Trios für Klavier, Violine und Violoncello
Mozart schreef slechts 6 trio's voor piano, viool en cello. Dat in de jaren 1780 het trio in deze bezetting als pianomuziek met begeleiding werd beschouwd en vooral onder amateurs populair was, is er wellicht de oorzaak van dat ze in die tijd minder gespeeld werden - het niveau lag immers te hoog voor amateurs. Ze omvatten de KV 254, 496, 502, 542 en 546, waarvan het eerste uit 1776 nog als Divertimento a 3 werdgenoemd en nog geen van Mozarts latere stijlkenmerken vertoont. De andere dateren uit de jaren 1786 tot 1788 en zijn vanaf 496 typisch voor de rijpe stijl van Mozart: het zijn echte trio's waar elk instrument zijn eigen rol krijgt i.p.v. alleen ter ondersteuning van de piano. Ze worden met veel stijlgevoel en inzet vertolkt door het Trio Stradivari bestaande uit Jolanda Violante ( de eerste drie trio's op een kopie door Saturnino Cisneros van een Andreas Stein uit ca. 1770, de laatste drie op een kopie door Paul McNulty van een Anton Walter uit ca. 1792 - een prima keuze dus), Federico Guglielmo (de eerste drie op een Bernardo Calcanius, de laatste drie op een kopie door Claude Lebet van een Giovanni Battista Guadagnani uit 1782) en Luigi Piovani (op een cello van Giuseppe Sgarbi uit 1789). De opname is grandioos gedetailleerd en verloopt voorbeeldig chronologisch. De uitvoerders doen - gelukkig - geen enkele poging om de muziek wolliger te maken dan ze is (een euvel waar "moderne" pianiotrio's onder lijden) en hun uitvoering klinkt nuchter, ernstig, maar speels waar het moet, en authentiek, zonder het minste vibrato (cpo).
Dit trio voor viool, altviool en cello wordt ook wel Divertimento genoemd. Het is het enige werk dat Mozart voor deze bezetting schreef en dat is verwonderlijk want ze is ideaal omdat elk instrument op gelijke voet staat. Het is ook veel meer dan het klassieke Haydnse divertimento. Het Allegro begint speels maar de uitwerking is ernstig en ver van "ontspannend en verstrooiend". Ook in het Adagio hoort men een ernstige, duistere toon onder het zangerige, dromerige thema. Het daarop volgende Menuetto is prachtig verdeeld onder de drie instrumenten. Het tweede Andante bestaat uit een aantal heerlijke variaties op een lieflijk thema waarin elk instrument mag schitteren. Het tweede Menuetto heeft twee Trio's : het eerste zwevend over de dansvloer, het tweede meer springerig dan dansend. Het afsluitend Allegro is een wolkenloos, opgeruimd stuk muziek. En zeggen dat dit "gelukkig" strijktrio in opperste geldnood werd geschreven Een historisch gefundeerde vertolking - en wellicht tot nu toe de enige - is die uit 1990 door L'Archibudella met Vera Beths op een Antonio Stradivari, JürgenKussmaul op een William Forster en Anner Bylsma op een Gianfrancesco Pressenda (Sony Vivarte). Op dezelfde CD staan ook vier van de Sechs dreistimmige Fugen KV 404a eingerichtet für Violine, Viola und Violoncello, waarvan niet zeker is dat ze van Mozart stammen.
De composities voor viool en altvioolzijn nu minder populair. Joseph Haydn componeerde er, zijn broer Michael ook, Mozart slechts twee. Het Allegro van KV 423 klinkt bijna als een kwartet doordat de twee instrumenten enerzijds verweven zijn, anderzijds met elkaar wedijveren. Het Adagio is, zoals gewoonlijk, gebouwd op een cantabile melodie waarrond de altviool figuren en versieringen weeft. Het Rondeau klinkt als een vioolconcert. KV 424 opent met een kort maar breed Adagio. Het Allegro klinkt weer meer als een kwartet of zelfs een multi-instrumentale symfonie. Het Andante cantabile wordt geheel beheerst door de viool die de intieme melodie met veel versieringen omweeft. Het afsluitend Andante grazioso is een simpel, gracieus melodietje waarop even uitbundige variaties gebouwd zijn. Er bestaan weinig opnames van deze duo's ; gelukkig één op én authentieke instrumenten én perfect en met een uniek naturel vertolkt door Rachel Podger (eeen Pesarinius uit 1739) en Jane Rodgers (een copie van een Guarnerius door Jan Pawlikowski) (Channel Classics). Als treffende vergelijking staan er twee duo's van Micheal Haydn op deze CD ; het wordt dadelijk duidelijk hoe superieur en complex de muziek is van Mozart : bij Haydn beperkt de rol van de altviool zich al te vaak tot die van basso continuo.
De sonates voor viool en piano overspannen zowat de hele carrière van Mozart. Opnames bestaan er in alle traditionele smaken en geuren, weinig echter op authentieke instrumenten : alleen Rachel Podger en Gary Cooper hebben ze allemaal - en heel succesvol - opgenomen. Rachel Podger speelt op een Pesarinius uit 1739 en doet heel stijlbewust d.w.z. zonder continu vibrato. Gary Cooper voert alle sonates, van de eerste tot de laatste, uit op een copie door Derek Adlam van een Anton Walter uit 1795 en daar wringt het schoentje : de eerste noch de middelste sonates kunnen eenvoudigweg niet op dit instrument gespeeld worden omdat dat toen nog niet bestond ; historisch is dit fout. Erg jammer dus want is er is geen alternatief. Bovendien werden de sonates door elkaar opgenomen i.p.v. chronologisch wat een verwarrende indruk geeft en geen weergave van de opvallende evolutie die Mozart doormaakte. Dubbel jammer (Channel Classics).
Mozart schreef slechts één enkele sonate voor twee piano's (KV 448), een virtuoos en moeilijk werk door de vele handenwisselingen. De sonates KV 497 en 521 zijn twee werken uit 1786 resp. 1787 waarin het genie erin slaagt de complexiteit van een kwartet of zelfs van een orkest te evenaren. Ze woorden met veel élan en jeugdige enthousiasme vertolkt door de zussen Veronica en Marie Kuijken op twee copies door Claude Kelekom van een Johannes Andreas Stein uit 1788, twee uitzonderlijk klinkende instrumenten met veel rijkdom en nuances (Challenge Classics).
