Deze kwartetten werden opara piccola genoemd omdat ze maar uit twee delen bestaan i.pv. de gebruikelijke vier van de opera grande. Ze werden gecomponeerd in 1781 toen Boccherini in dienst was van Don Luis als goedbetaalde huiscomponist en uitvoerder. Dat was in hetzelfde jaar als Haydn zijn kwartetten op. 33 componeerde. Er is nog een gelijkenis : terwijl Haydn afgesloten van de wereld in Esterhaza verbleef, gebeurde hetzelfde met Boccherini in Las Arenas - beiden zaten in een situatie die hen verplichtte hun eigen weg te gaan, zonder invloed van buitenaf. Ondanks hun bescheiden karakter (ze dienden als speelmateriaal voor het huisorkest van Don Luis die zelf viool speelde) moeten ze niet onderdoen voor de kwartetten van Haydn. In het Allegro spirituoso van het eerste kwartet leidt de viool terwijl de andere strijkers die rol onderstrepen zonder echt in dialoog te gaan. In het Rondeau evolueert een teder thema naar een krachtiger allegretto ; het thema keert terug in de eerste viool onderstreept door pizzicati van de anderen. Het Allegretto van het tweede kwartet begint met een vrolijk vioolsolo ; het instrument leidt de groep waarbij de strijkers op allerlei manieren die leidende rol illustreren. Het Menuetto begint met een trompetsignaal waarop een soort militaire mars volgt en een fanfare die doet denken aan de beroemde La Ritirata. In het Andante van het derde kwartet leidt de eerste viool nog altijd maar de andere strijkers geven soms een tegenstem i.p.v. te ondersteunen. Het Presto assai begint met syncopes van de 1ste viool tegen een achtergrond van doedelzak, waarna ze de doedelzakmuziek overneemt en laat volgen door een virtuoze solo. Het deel eindigt zoals het begon, met syncopes en doedelzak. Het Andante van het vierde kwartet begin met een kantilene van de cello, gevolgd door loopjes in die cello waarna de 1ste viool overneemt terwijl de cello een tegenkantilene zingt ; dan volgt een herhaling tussen alt en cello ; de cello neemt de loopjes over. Hier hoort men reeds duidelijk de dialoog tussen de instrumenten. Dit Andante is één van de mooiste van het hele opus door de harmonie tussen en de gelijkwaardigheid van de instrumenten. Het Menuetto klinkt conventioneel in vergelijking met het voorgaande deel. In het Allegro brillante van het vijfde kwartet klinkt snelle zigeunermuziek wat nog benadrukt wordt door de arpeggio's van de cello. Het Allegro vivo is een razende derwisj dans in het trio onderbroken door een echt menuet. Het zesde kwartet heeft als eerste deel een expressief en gevoelig Adagio dat noot sentimenteel wordt. Het Menuetto affetuoso gaat in dezelfde sfeer door en wordt nu gevolgd door een levendig trio. The Revolutionary Drawing Room met Graham Cracknell (viool van Joseph Gagliano uit 1170), Adrian Butterfield (viool van Lockey Hill uit 1790), Judith Tarling (copie van een altviool van Stradivari uit 1701 door David Rubio) en Angela East (cello van Lorenzo Ventapane uit 1828) vertolken deze werken met voorbeeldige degelijkheid, ernst en discipline ; de opname uit 1994 is nog steeds actueel en heeft nog niets van haar authenticiteit verloren (cpo).
Boccherini : Sei quartetti per 2 violini, viola e violoncello op. 2 (G 159-164)
De kwartetten werden gecomponeerd in 1761 in Lucca, de geboortestad van Boccherini, en zijn een van zijn eerste werken. Ze bestaan nog uit 3 delen terwijl Haydn het Weens model met vier delen introduceerde. Het zijn echte kwartetten, geen versluierde barokwerken en het complex instrumentaal weefsel toont dat aan. Bovendien neemt niet altijd de eerste viool de leiding, soms moet zij de altviool of de cello solistisch laten voorgaan waarbij de cello in het (typisch Boccherini) hoog register speelt. Ook de Spaanse invloed, die later zo speurbaar zou worden, is er natuurlijk nog niet. Er zijn enkele opmerkelijke delen : de Fuga in het 2de kwartet, het zeer mooie Adagio uit het 5de dat bijna als Mozart klinkt en het opmerkelijke Allegro con spirito uit het 6de kwartet met zijn complex melodisch en instrumentaal weefsel. Het AleaEnsemble, bestaande uit Fiorenza de Donatis (viool), Andrea Rognoni, (viool), Stefano Marcocchi (altviool) en Marco Frezzato (cello) vertolkt deze meesterwerken niet archaïserend maar heel expressief ; ze bespelen wel historische instrumenten (een viool van Carlo Testore uit 1739, een anonieme Toscaanse viool uit 1700, een altviool van de Tiroler Jakob Petz uit 1769 en een cello van Lorenzo Storioni uit 1790) maar door de hoge stemming van die instrumenten klinkt het resultaat wat te weinig authentiek. Toch is er voor deze composities geen evenwaardig alternatief (Stradivarius).
Deze trios worden de laatste genoemd om twee redenen : het zijn de laatste die hij componeerde (1796) en het zijn ook de laatste in de ouderwetse bezetting van 2 violen (i.p.v. 1 viool en 1 altviool) en cello. Weer worden Spaanse muziekgenres en ritmes melodisch en harmonisch gecultiveerd tot een nieuw soort muziek die zich vaak verwijdert van roccoco en klassiek en kenmerken vertoont van de romantiek. Die kenmerken (folkloristische inslag, gevoelige melodie, expressieve uitdrukking) waren al eerder in zijn werk aanwezig maar worden nu aangevuld en versterkt door de subjectieve benadering, de hartstochtelijke toonvoering en de evenwichtigere opbouw van elk deel ; waar eerdere werken soms een chaotische, geïmproviseerde indruk gaven, valt hier nu een meesterlijke beheersing van het materiaal op. Boccherini is de Goya van de muziek. De componist is duidelijk geliefd in Spanje en zijn werken worden meestal door Spaanse ensembles uitgevoerd, zoals hier door La Real Camara met Emilio Moreno (viool), Enrico Gatti (viool) en Wouter Möller (cello). Hun vertolking blinkt uit door een combinatie van vinnigheid en innigheid en wordt uitstekend gediend door de gebruikte instrumenten : een Antonio Gagliano viool uit 1760, een Laurentius Storioni uit 1789 en een cello van Andreas Guarnerius uit 1680. De opname uit 1995 is nog steeds voorbeeldig (Glossa).
De trios voor strijkers werden gecomponeerd in 1793 en zijn hun bezetting zeldzaam voor Boccherini : viool, altviool en cello, terwijl meestal 2 violen en een cello werden ingezet (het andere in deze bezetting is op. 14). Ze behoren tot de zgn. opera piccola, niet omdat ze mindere muziek zijn maar echte kamermuziek : intiem, ingehouden en minder virtuoos. Het zijn mooie karakterstukjes, zoals gewoonlijk niet motivisch uitgewerkt maar cyclisch opgebouwd. Een ander kenmerk van de muziek van Boccherini is de aaneenschakeling van motiefjes en thema's, wisseling in stemming en intensiteit en een door syncopes bepaald ritme : Boccherini heeft nooit de behoefte gevoeld zich aan te passen aan de Weense klassiek, maar is altijd zichzelf gebleven. De trios worden uitstekend vertolkt door het Ensemble Agora bestaande uit Margarete Adorf (op een viool van Sebastian Klotz uit 1729), Andreas Gerhardus ( op een altviool van Johann Joseph Stadlmann uit 1756) en Matthias Chr. Hofmann (op een anonieme cello uit 1715). De opname (uit 1992 !) klinkt uitzonderlijk mooi door de natuurlijke akoustiek en ruimteklank (audite). De mooie kaft van het inlegboekje is een reproductie van het schilderij van Goya "Blindemannetje", zeer toepasselijk door de artistieke gelijkenis (en de vriendschap) tussen Boccherini en Goya.
Deze trios voor 2 violen en 1 cello werden gecomponeerd in 1781 toen Boccherini verbleef in het Palacio de la Mosquera in Arenas de San Pedro waarheen zijn broodheer Infante Luis de Borbon verbannen was door zijn broer koning Carlos III. Alweer is de inspiratie van Boccherini onuitputtelijk. Er is wel een duidelijke evolutie : aan de in zijn beginperiode barokke, pre-klassieke stijl herinnert hier en daar nog iets, meeestal echter verwerkt hij op zijn eigen, unieke manier roccoco (Mozart), klassiek (Haydn) en pre-romantiek (Stamitz). Ook hier is duidelijk te horen wat een begenadigd cellist Boccherini was door de leidende rol die de cello regelmatig overneemt en waar de twee violen de begeleiding uitvoeren. De trios worden met veel respect en oordeelkundig vertolkt door La Ritirata bestaande uit Hiro Kurosaki (die eerder met Linda Nicholson voor de beste vertolking van de sonates voor viool en piano van Beethoven zorgde), Lina Tur Bonet (viool) en Josetxu Obregon (Columna Musica). Ze gebruiken natuurlijk de vereiste authentieke instrumenten met darmsnaren : een viool van Franz Geissenhof uit 1801, een anonieme viool en ditto cello uit de XVIIIde eeuw, en copies van XVIIIde eeuwse strijkstokken. De opname is uitstekend, uitgenomen het Trio n° 3 dat klinkt als een gedigitaliseerde analoge opname. Deze musici bewijzen grandioos hoe onderschat en ondergewaardeerd Boccherini is.
Het Scherzo op. 4 is een jeugdwerk : Brahms was pas 18 toen hij dit werk vol jeugdige onstuimigheid schreef ; het staat nog duidelijk onder de invloed van Schubert. De Walzer op. 39 zijn a.h.w. een hulde aan de door Brahms hoog gewaardeerde Johann Strauss, bedrieglijk eenvoudig maar in het typisch Brahmsiaanse idioom. De Klavierstücke op. 76 zijn weergaven van stemmingen : capricieuze deeltjes worden afgewisseld met innige stukjes. De schitterende Zwei Rhapsodien op. 79 zijn alweer door en door Brahms, passioneel, bewogen en met een stemmig, ontroerend trio. Deze werken worden zelden gespeeld omdat ze een complete inleving in de muzikale wereld van Brahms, wars van goedkope virtuositeit. Niemand kan dat beter Hardy Rittner, al gaat de inleving soms zo ver dat men de pianist hoort meeneuriën - en niet altijd op toon ! Alle werken worden gespeeld op een aangepast instrumentarium : het Op. 4 op een Ignaz Bösendorfer uit 1846, De Walzer op een Johann Baptist Streicher uit 1856, Op. 76 en 79 op een Johann Baptist Streicher & Sohn uit 1868, drie heerlijke instrumenten die door de integere pianist voorbeeldig worden ingezet en direct bewijzen dat een authentiek (contemporain) instrument absoluut de muziek dient (MDG)
Boccherini : Sei trio per violino, viola, e violoncell obbto composti per il Sige Infante Dn Luigi( Trios op. 14 ( G 95-100)
Boccherini componeerde deze trio's in het paleis van de Infante Don Luis de Borbon in Boadillo del Monte. De bezetting viool, altviool en cello is ideaal omdat de instrumenten perfect harmonisch en dynamisch kunnen samenspelen waardoor een evenwichtig en levendig klankbeeld ontstaat. Deze werken zijn daarvan een grandioos en overtuigend voorbeeld.
Opus 14/1 1. Het Allegro begint met een militair aandoend "trompet"signaal, dat gevolgd wordt door een wat melancholische en zangerige melodie in de verschillende stemmen en wordt onderbroken door enkele ferme slagen ; de instrumenten nemen afwisselend het signaal en het melodisch verloop over die op een typische Boccherini manier gefraseerd en gemoduleerd worden. 2. Het Adagio assai vangt aan met een zwaarmoedige melodie die klinkt als een barokke cantate ; een nog melancholischere melodie met mooie versieringen wordt daaruit afgeleid. De inbreng van de cello verleent het lied een nog dieper gevoel. De opera is niet ver weg. 3. In het Minuetto Allegro klinkt een vrolijk, volks thema weer als een signaal dat ten dans uitnodigt ; in de daaruit afgeleide verwerking wordt het vrolijke themaatje door een ernstig tweede thema onderbroken dat zijn inspiratie vindt in het adagio.
Opus 14/2 1. Allegro moderato Een niet zo opgewekt themaatje wordt verwerkt tot een dialoog tussen de verschillende instrumenten en onderbroken door (typische Boccherini) dramatische accenten ; hoewel de viool eerste viool speelt , worden door de altviool en de vooral de cello prachtige versieringen en variaties aangebracht ; de virtuositeit klinkt nergens goedkoop en leidt tot een wat koortsachtige stemming. 2. Adagio Alweer een zwaarmoedige mengeling van Duitse cantate en Italiaanse aria ; de altviool en cello vertolken het koor en zijn commentaar op de aria ; de cello neemt het lied over als mannelijke hoofdrol. 3. Tempo di minué Een schitterende nabootsing van vogelgezang met echo's van andere vogels en natuurgeluiden. De cello fungeert als klankband voor dit opgewekt stukje muziek dat al fluitend en dansend zich voortbeweegt. 4. Prestissimo Een stukje Russische troika à la drs P.
Opus 14/3 1. Allegro moderato Mengeling van berustende weemoed en wat gemaakte vrolijkheid in de snellere passages. Het hele deel wordt gekenmerkt door een rethorisch verloop waarin de magnifieke rol van de cello opvalt. 2. Largo De cello stelt het brede thema voor en verwerkt het terwijl de viool en de altviool ondersteunen en begeleiden. Dit deel klinkt als een schitterend concerto voor cello. 3. Allegro smorfioso & Adagio come Ia Een hoornsignaal wordt unisono voorgesteld. De viool neemt even de leiding maar moet die snel afstaan aan de cello. De wat dubieuze mengeling van gevoelig allegro en rillerig adagio typeert dit hele deel. 4. Minué De viool kwettert als in een imaginair vogelparadijs. Rustige natuurgeluiden en rillerige jacht- en trompetsignalen wisselen elkaar af.
Opus 14/4 1. Allegro giusto Dit is herkenbaar Boccherini : de inherente melacholie wordt eventjes overwonnen door een virtuoze 1ste viool en geïmiteerd in de andere instrumenten. De weemoed keert echter steeds opnieuw terug maar wordt ook alsmaar door het "vogelgezang" onderbroken. 2. Andantino Een wat eenzaam motiefje evolueert naar een melodie die zijn inspiratie uit het eerste deel haalt en er ook het "ach ach ach" van de Italiaanse opera aan verbindt. 3. Allegro assai Een wat wilde aanzet evolueert, na een aantal ferme slagen, naar een jachtig tempo, eerst unisono en dan in de verschillende instrumenten.
Opus 14/5 1. Andantino Het heerlijk gevoel van zoete menacholie dat het hele deel doordrenkt lijkt wel door Mozart geïnspireerd. 2. Allegro, e con spirito Een natuurtafereel : de koekoek roept en zijn roep echoot in het bos. Weldra zingt de hele vogelpopulatie mee. Dit briljant stukje muziek is doordrenkt van spirituele humor : Vivaldi zonder barokke inkleding. 3. Variazioni. Allegretto sostenuto. Een gepunt motief wordt op de bekende wijze gevarieerd. De cello speelt alweer een belangrijke rol in de retorische ontwikkeling.
Opus 14/6 1. Larghetto Het eerste thema herinnert aan het genie van Boccherini, het tweede aan de smaak van zijn Spaanse meesters. De stemvoering en de uitwerking zijn echte voorbeelden van zijn stijl. 2. Allegro Dit deel klinkt wel heel conventioneel, als een weinig overtuigende en ongeïnspireerde uitwerking van een banaal thema. Maar toch slaagt Boccherini erin een bepaalde stemming te creëren. 3. Rondeau con moto Een rondje wandelen in goed gezelschap waar af en toe een spirituele stem weerklinkt. Het wandelen wordt eventjes snelwandelen en zelfs vluchten voor naderend onheil, dat echter al snel wegtrekt.
Onder de titel "Boccherini en Boadilla" vertolkt het trio "La Real Càmara" dit opus op sublime, onovertroffen wijze door het perfecte samenspel en de schitterende klank van elk van de drie instrumenten wanneer ze op de voorgrond treden. De originaliteit van de Roccoco (maar zonder de vaak nutteloze en overdreven versieringen) en de verworvenheden van de oude muziek (retoriek) zijn volmaakt in de speelwijze geïntegreerd. Enrico Gatti speelt op een Nicola Amati viool uit 1652, Emilio Moreno op een aan Jacob Steiner toegeschreven altviool uit ca 1680 en Gaetano Nasillo op een cello van Barak Norman uit ca 1710. Wat de drie hier presteren is gewoon verbluffend accuraat en historisch gedocumenteerd. Nooit klonk Boccherini natuurlijker, spiritueler en getrouwer dan in deze opnames uit 2005 (in het Belgische Franc-Waret, trouwens). Boccherini is natuurlijk geen Beethoven en zijn werk is pure onderhoudende muziek zonder veel diepgang en geschreven op de maat van zijn meester(s), maar toch mooi (Glossa).
