Er is een enorm verschil tussen de pianosonates van Beethoven en die van Hummel : bij Beethoven "groeit" een sonate a.h.w. uit zichzelf op, ongewoon maar "natuurlijk" ; de sonates van Hummel moeten het hebben van het verrassingseffect : door de gewaagde modulaties, de verrassende harmonische en dynamische verschillen, het gebruik van alle registers van de pianoforte. Het Allegro con brio vanOp. 13 Nr. 6 begint met een militair aandoend thema en wordt gevolgd door een romantische melodie ; de verwerking van beide thema's is conventioneel volgens het klassicistisch model maar met opvallende moduleringen en pianistische virtuositeit. Na de nogal dramatische inleding van het Adagio con gran espressione volgen enkele even geladen romantische melodieën (die zeker Chopin hebben geïnspireerd), gescheiden door dramatisch-romantische, sterk ritmische onderbrekingen. De terugkeer naar het hoofdthema brengt rust. In het Allegro con spirito worden twee thema's (een mannelijk en een vrouwelijk) voorgesteld. De uitwerking verloopt in fuga-vorm en de twee thema's worden virtuoos door elkaar verwerkt. Ze worden onderbroken door romantische intermezzootjes vooraleer over te gaan tot de herneming. Het Allegro moderato van de Sonate Op. 20 is moderner, minder classicistisch door de afwisselende tempi, de syncopes en de dynamische verschillen. Verschillende thema's volgen elkaar op en worden onderbroken door loopjes en virtuoze, opgejaagde passages die aan Beethoven doen denken. Over het hele deel hangt een melancholische sluier die zo typisch voor Chopin zal worden. Het Adagio meaestoso stelt een forte in octaven tegenover een simpel piano. Het vervolg wordt beheerst door een opvallende chromatiek, een mooi compromis tussen oud en nieuw met ingehouden virtuositeit. Daarna volgt een wat vreemd deel waarin de melodische modulaties vermengtd worden met harmonische veranderingen. Het aansluitend Presto is een voorbeeld van acrobatische pianomuziek waarin alle truken van de foor worden bovengehaald: arpeggio's, toonladderloopjes, rondjes draaien. De twee sonates dateren uit de tijd dat Hummel als opvolger van Haydn bij de Esterhazy's in dienst was. Op dezelfde CD (Chandos) staat ook het Larghetto van een werk dat twintig jaar later werd gecomponeerd : La Contemplazione Op.107 Nr. 3, dat na een rustig begin verschillende thema's aan en door elkaar speelt ; het middendeel begin dramatisch en verrast weer door de erg verschillende harmonische instellingen. Het eindigt rust en sereen zoals het begin. Deze muziek vraagt een doordachte aanpak om zowel de virtuositeit als de intensiteit, de gevoelsinhoud en de kleurenrijkdom weer te geven, en een aangepast instrument : dit is hier een pianoforte uit 1814 van het Weense atelier van Joseph Brodmann dat adembenemend mooi wordt bespeeld door een expert in historisch gedocumenteerde uitvoeringspraktijk, de Amerikaanse, in Engeland levende Susan Alexander-Max.
Zo beroemd als Hummel in zijn tijd was, zo grotendeels vergeten is hij nu - wellicht omdat zijn roem in die tijd meer steunde op zijn virtuoze pianotechniek (hij toonde aan dat de nieuwe pianofortes een andere techniek vereisten dan de eerste, wat primitieve, op clavecimbel gelijkende instrumenten). En dat is jammer want zijn kamermuziek is nog altijd het beluisteren waard : virtuoos ja, maar nooit goedkoop. Als componist is hij een scharniermoment tussen de klassiek en de romantiek, en beiden komen in zijn werk tot uiting, soms zelfs in een eigenaardige afwisseling en/of opeenvolging. Ondanks het feit dat zijn werken niet allemaal gedateerd zijn (meestal is alleen de datum van uitgave bekend en die volgde meestal ettelijke jaren na hun ontstaan) is zijn evolutie evident. Zijn meest persoonlijk werken (o.a. de laatste 3 pianotrios) ontstonden in de jaren 1819 en volgende toen hij in Weimar als goedbetaalde Kapellmeister van de groothertog fungeerde en over voldoende tijd beschikte om te reizen en te componeren. Gelukkig bestaan er schitterende opnames van enkele van zijn kamermuziekwerken en zelfs van enkele pianoconcerto's.
Hartmann is één van de belangrijkste Duitse componisten van de 20ste eeuw. Zijn muziek is zowel door de barok (Bach), de laat-romantiek (Mahler), het serialisme (Schönberg) als door het neo-classicisme (Stravinsky) en het expressionisme (Bartok) beïnvloed maar spreekt toch een heel eigen, persoonlijke taal. Een kennismaking met zijn muziek vraagt daarom een tijdje inloopwerk omdat ze niet gemakkelijk en/of vanzelfsprekend is, maar dit wordt beloond door het ontdekken van een fascinerende (klank)wereld die de 20ste eeuwse mens typeert. Deze hoge moeilijkheidsgraad maakt ook dat zijn werken zelden worden uitgevoerd en nooit populariteit zullen verwerven.
Handel : Water Music (HWV 348-350) - Music for the Royal Fireworks (HWV 351)
Beide werken worden gewoonlijk samen vertolkt en op CD gezet, hoewel er meer dan dertig jaar tussen ligt (1717 resp. 1749). Wat ze gemeen hebben is de prachtlievende, semi-militaire sfeer. Het zijn beide weinig gecompliceerde, overzichtelijke werken waarin het da capo principe een grote rol speelt en ze begrijpelijk en reproduceerbaar maakt. Het zijn vooral propagandistische werken in opdracht van het hof : Water Music om de nieuwe koning George I met pracht en praal aan zijn onderdanen voor te stellen (wat erg nodig was want de nieuwe koning was een niet bijster intelligente Duitser - en vroegere werkgever van Handel - die nauwelijks Engels sprak !) ; Music for the Royal Fireworks om bij de Engelsen het gevoel van eigenwaarde te herstellen en te laten horen dat het land (en vooral het hof) nog niets van zijn waarde/waardigheid had verloren na de onnadelige voorwaarden van het Vredesverdrag van Aken. Lang werd gedacht dat de Water Music bestond uit drie Suites die niet door Handel zelf werden samengesteld, maar door uitgevers. De eerste twee zijn duidelijk outdoor music : de blazers (een specialiteit van het Engelse leger) beheersen er door hun triomfantelijke inbreng het hele verloop, zowel in de op het Italiaanse Concerto gestoelde tragere delen als in de snelle, aan de Franse muziek ontleende dansen. De derde Suite is veel intiemer, minder op effecten in open lucht gericht en lijkt dan ook als indoor music bedoeld. Het is deze (voorbijgestreefde) versie die het Canadese Aradia Ensemble o.l.v. Kevin Mallon brengt : de muziek klinkt levendig, danst echt in de Franse dansen en sleurt zich nergens voort (wat vooral treft in het Air No. 6 van de eerste Suite, die het lot deelt van het andere beroemde Air van Bach dat ook meestal veel te traag en slepend wordt gespeeld) ; de strijk- en blaasinstrumenten vullen elkaar aan of spelen tegen elkaar op (Concerto !), precies zoals het hoort. Ook de Music for the Royal Fireworks klinkt prachtig, zowel in de pompeuze Ouverture als in de intiemere middendelen ; de inbreng van de traverso's in het deel La Paix is heerlijk ; men hoort de vreugde om de bereikte vrede in La Réjouissance en men hoort en ziet de adel op de Menuets I en II echt dansen om het feest te besluiten (Naxos). Een oudere opname (1997) van de Fireworks door het eveneens Canadese period instruments ensemble Tafelmusik o.l.v. Jeanne Lamon heeft nog niets van haar waarde verloren en klinkt nog altijd even indrukwekkend ; vooral in het deel La Réjouissance is duidelijk hoorbaar gemaakt dat de muziek oorspronkelijk voor een militaire band bestemd was (Sony Classical). Een superieure vertolking van de twee werken komt van het gerenomeerde Italiaanse L'Arte dell'Arco o.l.v. Federico Guglielmo : zij vertolken Water Music niet als drie suites maar als één ononderbroken geheel. De bezetting is ook veel kleiner (zo'n 25 musici tegenover de +/- 50 van de twee andere opnames) wat het voordeel heeft dat het Concerto Grosso principe (Corelli) veel beter uit de verf komt en men de instrumenten(groepen) duidelijker tegen elkaar hoort spelen. Ook de toonhoogte waarop de instrumenten gestemd zijn is die van de Romeinse barok : a'=415 Hz. Ondanks (of dank zij ?) de kleinere bezetting klinkt de muziek briljanter, opener en ... klaarder doordat de nadruk minder ligt op de praal en meer op de muzikaliteit die de werken uitstralen. Ook de Fireworks wordt briljant vertolkt en door de opstelling en de opname bereikt men een schitterend ruimtelijke effect en uitstraling (cpo). "First historical version" zegt Hervé Niquet van zijn vertolking met Le Concert Spirituel, en hij kon wel eens gelijk hebben : 100 uitvoerders op (copieën) van oude instrumenten die gedisciplineerd maar minder "gepolijst" (soms zelfs ruw en rauw) samenspelen dan in andere opnamen, waardoor er toch een sfeer van authenticiteit ontstaat : zo kon de uitvoering in Handel's tijd geklonken hebben. Fireworks - in het bijzonder La Réjouissance - klinkt indrukwekkend, opzwepend, dreigend en krijgshaftig wat vermoedelijk de bedoeling was : het Engels patriotisme (For King and Country) aanwakkeren. Het is in elk geval een krachttoer en een bewonderenswaardig alternatief (Glossa).
Moderne concertgangers zouden waarschijnlijk gechoqueerd zijn konden ze een opera of oratorium (in de tijd) van Handel bijwonen : het was namelijk de gewoonte de pauzes op te vullen met een orgelconcert of later, een instrumentaal concert zoals deze concerto's voor twee koren waarmee Handel twee groepen blaasinstrumenten bedoelde die waarschijnlijk aan elke kant van de strijkers opgesteld stonden. In het eerste concerto zijn deze "koren" hobo's resp. fagotten. In het tweede en derde komen daar hoorns bij. De melodie en uitwerking in de drie werken is duidelijk typisch "Handel"en zelfs herkenbaar omdat hij alweer vroegere werken "gerecycleerd" heeft en aangepast aan hun nieuwe bestemming. Ook het Concerto Grosso type komt erin terug. Een goede uitvoering met uitstekende solisten is die door Tafelmusik o.l.v. Jeanne Lamon (op de CD met de Royal Fireworks). Helaas is de te grote bezetting een nadeel en historisch niet helemaal correct. Een direct alternatief op authentieke instrumenten en op de juiste "pitch" bestaat er echter niet (Sony Classical).
Handel : Twelve Grand Concerto's, in Seven Parts, for four Violins, a Tenor, a Violoncello, with a Thorough-Bass for the Harpsichord
Tegen 1739 was in Engeland de opera uit de mode en Corelli in de mode. Handel profiteerde dus snel van de rage en componeerde in korte tijd, naar zijn grote voorbeeld, 12 concerto's en gebruikte hiervoor (zoals Corelli) gerecycleerd en hersamengesteld thematisch materiaal. In tegenstelling tot Corelli, wiens werk nog in de sfeer blijven van de Sonate da Chiesa en da Camera en dus ernstig, zijn de concerto's van Handel werelds, briljant en picturaal. De polyfonie is niet complex en de fuga's kort en doorzichtig. Ze berusten wel nog steeds op de wisselwerking tussen het Concertini (2 violen en 1 cello) en de Tutti (violen, altviolen, cello's, klavecimbel, aartsluit/theorbe). A tempo giusto van Concerto Grosso n° 1 zet plechtig in en vervolgt traag, rijk en kleurrijk. Het Allegro e forte is levendig (Vivaldi) en gebruikt het bekende echo-effect door opeenvolging van het Concertini en het Ripieno (Corelli). In het Adagio heerst een weemoedige herfstsfeer (Vivaldi's L'autunno). Het Allegro zet in met de bekende fuga (Corelli) weelderig georkestreerd en het thema wordt polyfoon uitgewerkt door de twee groepen. Het tweede Allegro is een soort dans met een vraag-en antwoordspel door het Concertini en het Ripieno. Overal is de invloed van Corelli duidelijk hoorbaar. Het Andante larghetto van het Concerto n° 2 is een lieflijk, pastoraal tafereeltje met alweer contrast tussen Concertini en Ripieno, en wordt meer melodieus dan thematisch uitgewerkt. Het Allegro is een briljant instrumentaal spel met de twee violen. Het Largo begint met zware akkoorden tegengesteld aan het lichte violenspel, het Larghetto andante is een Italiaans weemoedig intermezzo, waarna de inzet wordt herhaald en daarna het Larghetto maar nu gevarieerd. Het Allegro ma non troppo zet weer fugaal in en vervolgt met een afgemeten dans. Het Larghetto van Concerto n° 3 is een plechtige dialoog. Het Andante is een typisch barok stukje licht fugaal uitgewerkt. Het Allegro is een briljante rondo-achtige wedstrijd tussen Concertini en Ripieno met Vivaldiaanse reminescenties. De Polonaise is een gesofisticeerde dans ondersteund door zware bassen. Het Allegro ma non troppo is rondo-achtig en maakt uitgebreid gebruik van de dialoog tussen Concertino en Ripieno. Het 4de Concerto is het mooiste van de reeks. Het Larghetto affettuoso is melodieus en gevoelig en de violen zingen amoureus en langoureus. Het Allegro is een ander hoogtepunt en bestaat uit een prachtig uitgewerkte en rijke fuga. In het Largo e piano valt de slepende toon op. Het Allegro is een luchtig, opgewekt, positief stukje spel tussen Concertino en Ripieno. Het Larghetto e staccato van Concerto n° 5 klinkt als een Franse ouverture met plechtig stappend ritme, een soort barokke Verdi. Het Allegro is een intermezzo tussen Concertino en Ripieno, en fugaal optimaal benut. Het Presto treft door het virtuoze effect door het contrast tussen het Concertino en het Ripieno. Het Largo verloopt breed en melancholisch met droevige tussenkomsten van de violen. Het Allegro huppelt vrolijk. Un poci larghetto is een elegante dans met hoofse buigingen. Het Largo e affettuoso van het Concerto n° 6 is weer dramatisch opera-achtig met treurige onderbrekingen. De fuga van het Allegro is rijk uitgwerkt maar gemakkelijk te volgen. Het Larghetto is een lieflijke, trage dans met een sneller, huppelend middendeel. Het Allegro heeft de typische, herkenbare Handel-stijl met goed verwerkte invloed van de Italiaanse barok. Het tweede Allegro is al ver verwijderd van Corelli en is een voorbeeld van briljante barok waarin de violen unisono spelen (Vivaldi). In het Largo van het Concerto n° 7 overwegen de diep, plechtige wat slepende tonen. Het Allegro is de bekende fuga. Het Largo e piano is een aandoenlijk, licht sentimenteel stukje. Het Andante klinkt wat conventioneel en de Hornpipe is, zoals aangeduid, een vrolijke wat boerse, stampende dans op de tonen van de horlepiep en heeft een satirische ondertoon. Het Concerto grosso n° 8 heeft weer Franse kenmerken. Het Andante is zeer picturaal en beeldt een hoofse dans uit met aristocratische rondjes en af en toe een buiging, de hoed in de hand. Het Grave vangt aan in een de dramatische toon en wordt vervolgd door een melodramatisch recitatief. Het Andante allegro is een virtuoze mengeling van plezier en weemoed. In het Adagio keren we terug naar de opera : een aria met veel barokke passie. Het Andante is alweer een aria met geween en treurnis. Het Allegro neemt afscheid van de opera en gaat op weg naar vrolijkere bijeenkomsten. In het Largo van het 9de Concerto zet het orgel de ernstige toon voor een opera-achtige, wat naargeestige scène. Het Allegro laat een snelle, wat volkse dans tussen Concertino en Ripieno en laat horlepiep imitaties horen. Het Larghetto bestaat uit een veelvuldig herhaald, licht gevarieerd motief dat een Siciliana doet denken. Het tweede Allegro is een "klassieke" fuga, mooi maar niet ingewikkeld. Het Menuet is eenvoudig met de typische danspassen. De Gigue is een levendige dans met knikjes tussen de danspartners. Het Allegro van Concerto n° 10 lijkt zo uit Frankrijk weggelopen : het is een ouverture met veel met veel bombarie en bombast, een ongewoon midddendeel en een korte terugkeer van de inzet. In het Lentement valt het contrast op tussen de nadrukkelijk, krachtige passages en de stille melancholische. Het Allegro is alweer fugaal en met echo-effect, nu introvert. Het contrast met het volgende Allegro is wel groot : dit is vrolijk en extravert. Het Allegro moderato wordt gekenmerkt door de beheerste vrolijkheid in de dans. Het Andante largehetto e staccato van Concerto n° 11 begint als een Franse ouverture : plechtig-vrolijk in stokkende ritme, een dialoog tussen Concertino en Ripieno en heeft briljante tussenkomsten in de viool en altviool. Het Allegro is een fuga met staccato ritme en een gesofisticeerd, melancholisch einde. Het Andante begint als een Corelli-achtige sonata da chiesa en heeft briljante violen in de tussendelen met veel versieringen. Het Allegro doet alweer aan Corelli denken door de vogelgezang imitaties tussen de snelle dansdelen met echo- en cimbaal effect. Het Largo van het Concerto n° 12 klinkt weer als een Franse ouverture met pijnlijke invallen door het Concertino. Het Allegro klinkt door de natuurgeluiden als een Vivaldi. Het Larghetto e piano en een ontroerende aria (Corelli) licht gevarieerd herhaald. Het besluit is een origineel Allegro waarvan het thema achtereenvolgens door de eerste violen, de tweede violen, de altviolen, de celli en de bas wordt voorgesteld. De mooiste uitvoering is die door het Poolse Arte dei Suonatori o.l.v. Martin Gestner dat overal de juiste toon treft en een ideaal klankbord vormt voor dit meesterwerk van Handel (BIS). Ook zeer mooi maar ietsje gepolijster is de opname met het Avison Ensemble o.l.v. Pavlo Beznosiuk (Linn). Een derde, zeer degelijke, getrouwe maar ietsje saaiere versie komt van het Aradia Ensemble o.l.v. Kevin Mallon waarin de hostorisch verantwoorde toevoeging van de hobo's prachtige effecten sorteert (Naxos).
Handel is geen Bach : anders dan deze laatste schrijft hij geen "intellectuele" muziek met ingewikkelde polyfonie en fuga's maar "begrijpelijke" muziek (lees : begrijpelijk voor de betere Engelse klasse), monumentaal maar terzelfdertijd eenvoudig. In op. 3 verwerkt hij, zoals gewoonlijk, vorige composities ; deze gerecycleerde stukjes hebben dus onderling weinig verband, waardoor de concerti nogal rommelig lijken en gebrek aan eenheid vertonen ; ook allerlei invloeden (of modes) zijn erin verwerkt : de pompeuze Engelse stijl, de elegante Franse dansstijl, de virtuose Italiaanse vioolstijl. Ze laten ook veel vrijheid aan de uitvoerders en daar maakt het Silete Venti Ensemble! o.l.v. Corrado Rovaris gretig gebruik van ; ook de mooie soli voor hobo, fagot, fluit, viool (en in n° 6, het orgel) worden schitterend aangebracht en ingepast. Mooi evenwichtig is het n° 5 dat meer lijkt op (de voorloper van) een symfonie. Op de CD (deutsche harmonia mundi) staat ook het dubbel concerto voor hobo en fagot (waarschijnlijk NIET van Handel) waarin Simone Toni (hobo) en Laurent Le Chenadec (fagot) met elkaar wedijveren en in het Adagio als een verliefd paar met elkaar en tegen elkaar zingen.
De sonates voor viool (of een ander instrument) met basso continuo, hier uitgebreid tot klavecimbel, cello en aartsluit (deze laatste - een voorloper van de barokluit- schrijft Handel in sommige werken voor) op deze CD omspannen veertig jaar en geven dan ook een goed beeld van de evolutie in de muziek van Handel : van de sterk door Corelli beïnvloede eerst sonate (HWV 358) in Rome geschreven (1706+), over HWV359a, 361 en 364a aan en voor het Engels hof gecomponeerd (1724-1726), naar HWV 361 als een terugkeer naar Corelli (1726), tot HWV 371, zijn laatste en meest speelse werk (1749-50). Musica Antiqua Roma o.l.v. Riccardi Minasi vertolkt deze werken met Italiaanse flair en drive, precies zoals het hoort (het is opvallend hoe goed Italiaanse ensembles zich in de barokmuziek kunnen inleven : ze is hen a.h.w. op het lijf geschreven). Jammer genoeg worden de werken niet chronologisch maar door elkaar gepresenteerd en moet de luisteraar dus switchen tussen de verschillende nummers. Bovendien staan er 3 sonates op die NIET door Handel werden gecomponeerd (HWV 370, 372 en 375) en dat is heel jammer want die vertekenen het beeld (deutsche harmonia mundi).
GEORG (GEORGES) FRIEDRICH (FRIDERIC) HÃNDEL (HANDEL)
Dat zijn naam "verengelst" is, zegt genoeg : het is in Engeland dat hij zijn grootste succes bij adel en rijke burgerij behaalde en dat zijn bekendste (pompeuze) werken werden uitgevoerd. Voordien was hij al een voorbeeld van een geslaagde synthese van de verschillende tendensen, modes, stromingen en vernieuwingen uit de verschillende landen waarin klassieke muziek bloeide en die hij met gemak assimileerde en verwerkte. In de barokperiode werd er duchtig gecopieerd, getransponeerd, gerecycleerd ; van echt copy right was geen sprake : dat lag bij de muziekuitgever, niet bij de componist bij wie het erop aan kwam zoveel mogelijk te componeren. En daarin was Händel sterk : kamermuziek, orkestmuziek, oratoria, opera's (eerder een soort "hoorspel"), ze werden in grote getale geproduceerd en steeds op hoog niveau. Zijn muziek is direct, vlot, ongecompliceerd, conflictvrij (zelfs als ze complex is) maar bereikt nooit de hoogte van een J.S. Bach die er wel in slaagde persoonlijke "motieven" binnen te smokkelen.
De composities voor cello en piano behoren tot het mooiste wat Fauré heeft geschreven, ook al klinken de meeste heel traditioneel ; zijn sonates op. 109 en 117 zijn interessant en overtreffen het anecdotische : het zijn uitgepuurde composities die slechts met mondjesmaat en na lang beluisteren hun inhoud weergeven. Zijn best bekende, de Berceuse op. 16 en Elégie op. 24 zijn heel toegankelijke zij het oppervakkige (en daarom bekende) werkjes. Alles voor beide instrumenten is verzameld op één CD : van de jeugdwerken tot de op hoge leeftijd geschreven sonates. Ze worden idiomatisch vertolkt door Xavier Gagnepain ( op een cello van Gand en Bernardel uit 1878) en Jean-Michel Dayez (op een Erard uit 1902) ; perfect dus om er een geslaagde uitvoering van te maken - en die is het ook ten minste als men zich niet ergert aan het nodeloos en nutteloos vibrato van de cellist (Zig Zag Territoires). De mooiste vertolking echter wordt geleverd door Peter Bruns (op een cello van Carlo Tonini uit 1730) en Roglit Ishay (op een niet gespecifieerde Erard). Zij treffen perfect de bijzondere, delicate sfeer en het raffinement die uit de werken spreken. Jammer dat ze ook hier niet chronologisch worden weergegeven en dus de evolutie niet duidelijk hoorbaar maken (Opus 111).
Een indrukwekkend oeuvre heeft Fauré niet nagelaten en buiten Frankrijk is zijn werk nog zelden te horen ; zijn kamermuziek heeft hem wel overleefd. Zijn populairste werk is de Pavane op. 50, een wat sentimentele, gemakkelijke compositie die dankbaar wordt misbruikt als ondersteunig en idealisering van commercials en reclame boodschappen. Zijn stijl is wat men noemt typisch Frans : elegant, gevoelig en welluidend. Hij componeerde lang in de romantische traditie alsof alle muzikale evoluties aan hem waren voorbijgegaan en hij in liefst in dat besloten, veilig wereldje verbleef. Zijn op hoge leeftijd gecomponeerde Sonates 1 en 2 voor piano en cello echter tonen een Fauré die bijna experimenteel te werk gaat ; het zijn fascinerende werken die ver staan van het gemakkelijk (salon)romantisme waarmee de componist nogal eens geïdentificeerd wordt.
De negende symfonie van Dvorak is zijn populairste werk, ogenschijnlijk wegens de gemakkelijk in het oor liggende melodieën. Maar ze is meer dan dat : ze combineert schitterend het Amerikaans optimisme met de Europese (Boheemse) melancholie, ze verzoent objectieve (absolute) muziek en subjectieve muziek. Al in het eerste deel worden het "Boheems" thema en het "Amerikaans" thema voorgesteld, door elkaar gemengd en met elkaar geconfronteerd. Het tweede deel begint met een plechtige koraal inleiding, dan worden een Amerikaans en een Boheems thema voorgesteld. Na een soort negro spiritual keert het thema van het eerste deel terug en dan het melancholisch thema uit het tweede deel. Dat eindigt met de koraal van de inleiding. Het derde deel begint met een soort snelle indianendans, gevolgd door het Boheems largo en het thema uit deel 1. Een elegante walz à la Schubert brengt een persoonlijke noot. De andere thema's (hoofdthema uit deel 1 en het thema van deel 3 ) wisselen elkaar af. Het vierde deel laat een Amerikaans thema volgen door een Boheemse dans en een polka. In de uitwerking strijden de verschillende thema' (Amerikaans, Boheems en hoofdtema) met elkaar voor het overwicht tot het Boheems thema tenslotte triomfeert. Een koraal sluit de wedstrijd vredig af. Slechts één dirigent heeft zich gewaagd aan de vertolking met authentieke instrumenten en is daarin met brio geslaagd : Emmanuel Krivine laat met La Chambre Philharmonique de muziek spreken zonder onnodige en goedkope virtuositeit (naïve).
Dit zijn twee miskende meesterwerken van absolute muziek, sterk onder de verpletterende invloed van Brahms gecomponeerd maar getuigend van een volstrekt symfonisch meesterschap ; de 7de is een eerder somber werk schitterend georkestreerd en door zijn thematische verbinding tussen de vier delen een perfect voorbeeld van opbouw en uitwerking. De 8ste is wat minder complex, verwijst af en toe duidelijk naar de Boheemse volkscultuur maar is eveneens een onmiskenbaar meesterwerk dat spijtig genoeg te weinig wordt uitgevoerd. Van beide werken bestaat een perfecte vertolking door het Tsjechische Musica Florea o.l.v. Marek Stryncl (Arta). In het inlegboekje verklaart de dirigent biezonder overtuigend zijn keuze voor de historisch gedocumenteerde uitvoering (authentieke instrumenten, geen vibrato, rubato en glissando). Zijn orkestdirectie is meesterlijk en onder zijn leiding klonk Dvorak nooit briljanter en authentieker, wat geen geringe prestatie is. Op de dubbele CD staan ook nog de Symfonische Variaties op.78, de ouverture tot de opera Vanda, Praagse Walsen en een Polka.
Met het Oude Wereld kwintet wordt hier het op. 77 bedoeld, met het Nieuwe Wereld op. 97. Het eerste is weer typisch Dvorak met op nationale muziek en dans geïnspireerde melodieën, kunstvol en rijk uitgewerkt : compleet muzikaal en a.h.w. spontaan, objectief, conflictvrij. Het tweede is veel eenvoudiger zowel in opzet als in uitwerking : naast enkele herinneringen aan Boheemse muziek, bevat het gemakkelijke en weinig gevarieerde melodietjes die het vooral van de herhalingen moeten hebben. De beste opname is nog altijd die door het befaamde L'Archibudelli op het even befaamde Vivarte label van Sony. Hun vertolking is misschien weinig gepassioneerd maar wel heel efficient en getrouw. Op dezelfde CD staat ook de Nocturne op. 40, een hoogromantisch en wat sentimenteel werkje dat bovendien compleet om zeep wordt geholpen door een de sentimentaliteit nog aandikkend vibrato.
Het kwintet voor 2 violen, altviool, cello en piano is alweer geïnspireerd door volkse elementen (dans, melodie, ritme, herhalingen van het thema als een refrein) maar de uitwerking is door en door gecultiveerd, rijk en gevarieerd (Brahmsiaans). Het wordt prachtig vertolkt door het Ensemble Explorations o.l.v. de begaafde cellist Roel Dieltiens ; de pianopartij wordt met veel bravoure gespeeld door Frank Braley ; de verrassing is wel het instrument : een Steinway uit 1874 die perfect geïntegreerd is in de strijkersgroep. De enige opmerking die men kan maken is het wel overdreven en nutteloos vibrato dat de strijkers hanteren en dat het niveau van de mooie volkse melodieën verlaagt. Op dezelfde CD staan ook de Bagatellen op. 47, lieflijke Hausmusik, waarvan het Andante verwantschap vertoont met het thema uit de Amerikaanse (dat dus helemaal niet zo Amerikaans blijkt te zijn!) Jammer genoeg wordt niet vermeld welke instrumenten gebruikt worden, wat wel zou moeten als het ten minst om een historisch gedocumenteerde uitvoering gaat - wat hier niet duidelijk hoorbaar is.
Het zgn. Slavisch strijkkwartet op. 51 is een briljant werk dat gretig gebruik maakt van Slavische melodieën en ritmes om een heel persoonlijk en kunstvol resultaat te verkrijgen. Het zgn. Amerikaans kwartet op. 96 lijkt wel een ode aan de wijdse vlakten van The Big Country. Het is een meeslepend, lyrisch werk dat vooral bekend is omdat het thema van alle delen is afgeleid van het hoofdthema en dus "herkenbaar". Ook het obsessief ritme en de syncopen maken het ongemeen boeiend. Geen enkel kwartet heeft deze werken overtuigender, passioneler en met meer inlevingsvermogen uitgevoerd dan het Antiquarius Quartet Praga dat authentieke instrumenten met darmsnaren en de vroeg-romantische strijkstok gebruikt. Ze zijn niet vies van enig vibrato in de passionele passages maar dat stoort hier nauwelijks (Arta).
