Loslaten. Een moeilijke aangelegenheid voor mensen die hartstochtelijk van aard zijn. Loslaten is voor hen 'offeren'. Het meest dierbare opgeven. Zoals Abraham zijn zoon. Datgene wat ze helemaal niét willen, tóch willen. Over alle grenzen heen.
Begrenzen, je hebt er die er zeer goed in zijn. Het zijn mensen die hun eigen normen en waarden centraal stellen en alle anderen daaraan afmeten. Het leven is zeer eenvoudig voor deze mensen: anderen zijn goed of slecht, voor of tegen hen, waardevol of waardeloos. Ze staan niet open voor de rest van de wereld.
Begrenzen, het is iets anders dan zich bedekken, zich verschuilen, zich versluieren. Hier is er wel openheid maar ze is niet direct.
Autonoom. Is dat een mooi woord voor alleen? Blijkbaar niet want autonoom betekent 'zelfstandig in ethische en filosofische zin' terwijl het woord alleen slaat op 'zonder gezelschap'. Zelfstandigheid en gezelschap sluiten elkaar niet uit. En toch. Zoals een mens die in relatie staat, nog altijd op zichzelf blijft, zo staat een mens die zelfstandig ageert, nog altijd in relatie. Beide in hun uiterste vorm zijn illusies.
Passionele relaties willen beide illusies tegelijk in stand houden.
Sommige mensen identificeren liefde met datgene wat mooi, goed en waar is. Wat daar niet beantwoordt is geen liefde. Ik ben het daar niet mee eens. Het is belangrijk om wat mooi, goed en waar is en wat lelijk, slecht en illusoir is in één en dezelfde opslag te kunnen zien....
....en dan tóch nog ervoor kiezen om het mooie, goede en ware te blijven zien: liefde waar ikzelf moeilijk aan toe kom.
Das Rheingold van Wagner is een geweldige opera omdat hij, net als de Toverfluit van Mozart, alle elementen die de mens bepalen, met elkaar verbindt: Rijndochters die het goud van de Rijn moeten bewaken op gebod van hun vader; een dwerg die uit het goud een ring tot almacht maakt om het volk van de Nibelungen te beheersen; twee reuzen die de burcht Walhalla bouwen in ruil voor Freia, wiens onschuld en jeugd moeten behouden blijven; een centrale figuur Wotan die relaties heeft met alle personages maar uiteindelijk gehoor geeft aan Erda, de wijze godin van de aarde en tot slot, mijn favoriet, Loge, de god van het vuur die alle verwikkelingen begeleidt.
Er komt geen enkele mensenlijke figuur in voor maar het gaat alléén maar over het menselijke.
Nee, ik heb het niet over overspel. Ik heb het over het feit dat élke relatie altijd een driehoek veronderstelt: de ene partij, de andere partij én de relatie daartussen. Als een apart element. Dat laatste is belangrijk. Omdat een relatie dan niet gaat over hoe de ene staat tot de ander. Omdat een relatie dan wel gaat over hoe de ene en de andere staan tot de relatie die ze hebben. Het gaat dan m.a.w. hoe beide apart zich verhouden tot de relatie. J. Brel bezong dat al op zijn manier in 'La valse à mille temps':
Vanuit ontwikkelingspsychologisch standpunt, worden verschillende stadia in de ontwikkeling van het zelf van de mens onderscheiden. Ik geef ze hier gesimplifieerd weer en al even gesimplifiëerd gekoppeld aan een leeftijdscategorie. De bedoeling is dat men elk ontwikkeld zelfbeeld in het volgende stadium opneemt en integreert: 1) fysieke zelf (baby) 2) emtioneel zelf (peuter) 3) mentaal zelf (kleuter) 4) conventioneel rolzelf (lagere school) 5) reflexief zelf (humaniora) 6) geïntegreerd zelf (volwassen). Volgens de oosterse inzichten zijn er nog vier stadia bovenop maar dat is niet de boodschap die ik wil geven.
De boodschap die ik wel wil geven is dat piekmomenten in ons leven soms het geïntegreerde beeld verbrijzelen. Dan moet je noodgedwongen weer de verschillende stadia van zelfbeelden beleven om een nieuw en vollediger geïntegreerd beeld tot stand te brengen. Theoretisch klinkt dat interessant en leuk. De werkelijke beleving ervan is dat niet.
Doorgaans kijken we met onze uiterlijk ogen naar de buitenwereld/ de andere. Soms kijken we met ons innerlijk oog naar onze binnenwereld/onszelf. Het mooiste is als we met ons innerlijk oog de buitenwereld in onszelf zien en met ons uiterlijke ogen de binnenwereld van de ander.
We keren de werkelijkheid 'binnenstebuiten'. Sommige noemen dat mystiek.
Buber is ook de auteur van de 'Chassidische vertellingen' waarin hij verhalen uit het chassisdisme (mystiek-religieuze joodse beweging omstreeks het midden van de 18°eeuw) weergeeft. Ik geef u er eentje van die hier van toepassing is (Servire, Utrecht, p.540)
Men zei eens tegen de rabbi Mendel van een zeker mens, dat hij groter was dan een ander, die men ook bij naam noemde. Rabbi Mendel antwoordde: 'Als ik ik ben omdat ik ik ben en jij jij bent omdat jij jij bent, dan ben ik ik en dan ben jij jij. Maar als ik daartentegen ik ben omdat jij jij bent en jij jij bent, omdat ik ik ben, dan ben ik ik niet en jij jij niet'.
Het lijkt speels maar er schuilt grote waarheid in.
Bent u zich bewust van uw manier van 'in-relatie-staan'? Volgens Martin Buber, een Joods-Oostenrijks-Israëlisch godsdienstfilosoof zijn er maar twee wegen mogelijk: - ofwel is het een ik-het-relatie waarbij men de ander beschouwt als deel van de wereld die men kan beschrijven en zich toeëigenen. - ofwel is het een ik-gij-relatie waarbij men de ander nooit aantreft in een ooit of in een ergens maar waarbij de ont-moeting centraal staat Zijn geschriften zijn niet makkelijk toegangelijk, tenzij u de volgende uitspraak begrijpt:
'Relatie ken bestaan, ook als de mens tot wie ik GIJ zeg, het niet merkt.'
Vraagt u zich ook soms af wat de zin van uw leven is? Laat mij een vergelijking maken met de mier. Vanuit het standpunt van de mens doet het leven van die ene mier er niet toe, laat staan hoe die mier zijn leven geleid heeft. Zo ook het leven van die ene mens vanuit het standpunt van de goden. Vanuit het standpunt van de miereneter is het bestaan van mieren noodzakelijk gezien zijn voortbestaan er van afhangt. Zo ook het leven van de mensheid vanuit het standpunt van de goden.
Voor de goden is het enkel van belang dàt er geleefd wordt. Voor onszelf mag het nèt iets méér zijn.
Een spiraal is een curve die rond een bepaald punt draait en steeds dichter dit punt nadert of er verder van verwijderd wordt. Een cirkel is een bijzonder geval van een spiraal met constante straal.
Bon, het proces van voortdurend creëren en vormgeven komt voor u misschien over als een abstract gegeven maar ik maakt dat graag wat concreter op twee niveau's. - binnen één mens = wisselwerking tussen voelen (spontane emoties) en denken (beredeneerde denkvermogen) - tussen mensen = wisselwerking tussen verbinden (individu samen met ander individu) en begrenzen (individu tegen ander individu) Als we het plaatje nu verder invullen, krijgen we dus volgend beeld:
Geest ~ ZIJN vormgeven creëren
begrenzen verbinden Autonomie ~ ? ? ~ in relatie staan denkenvoelen
Verlangen
HANDELEN ~ Lichaam
De vraag voor u is: wat komt er nog in het midden? Als u tenminste mijn logica kan volgen.
Ik heb de controverse tussen lot en toeval, schijnbaar twee tegenstrijdige begrippen, altijd vreemd gevonden. Want wie kan weerleggen dat wat we als het lot beschouwen eigenlijk toeval is en dat wat we als toeval beschouwen eigenlijk het lot is? Is dan het lot toevallig of het toeval noodlottig? Het verschil tussen beide is dat het lot verwijst naar iets voorbestemd (specifiek voor mij bedoeld) en het toeval naar iets lukraak (niet specifiek voor mij bedoeld). Naar welk van beide gaat uw voorkeur uit?
Beseffende dat de gelijkenis tussen beide erin bestaat dat we geen van beide zélf in de hand hebben.
Centraal is ons leven staat het 'verlangen'. Verlangen, er is al veel over gezegd en geschreven. Om het wat plastisch uit te drukken: epicuristen interpreteren dat als de behoefte aan genot, stoicijnen als de nood aan een gezond verstand. Psychologen zien er dan weer de drang naar zelfontwikkeling in en sociologen beschouwen het als een drijfveer voor het vormen van een gemeenschap. Voor mij is het verlangen de bron om het spanningsveld tussen lichaam/geest en autonomie/verbinding voortdurend in evenwicht te brengen.
Om vanuit dat verlangen een evenwichtstoestand in die spanningsvelden te brengen is er echter één houding noodzakelijk, die dan juist tégen het verlangen indruist: matigheid. O, ironie!
Ons (particuliere) lichaam is mannelijk OF vrouwelijk waarmee we in de wereld afzonderlijk handelen. Onze (universele) geest is mannelijk EN vrouwelijk waarmee we tegelijk in de wereld zijn. Beide wordt geregeerd door twee basiskrachten: scheppen en vernietigen. Net als God! Als we iets nog niet kennen of hebben (en het ziet er aantrekkelijk uit), gaan we dat proberen te creëren. Als we iets kennen en hebben (en tevens de nadelige implicaties ervaren), gaan we dat proberen een nieuwe vorm te geven. En zo blijven we steeds doorgaan.
God heeft ons inderdaad naar zijn beeld geschapen....
