Dit is een gevreesde ziekte in volières. De meeste gevallen worden vastgesteld in de winter. Dit kan te verklaren zijn door het feit dat knaagdieren, die bekende overdragers van de ziekte zijn, in die periode het meest proberen de volières binnen te dringen. Vermoedelijk kunnen ook de vogels zelf als latente drager een rol spelen in de verspreiding van de ziekte.

De ziekte verloopt in het begin acuut, later chronisch. De chronisch zieke vogels zijn wel opvallend sterk afgemagerd en zitten voortdurend bij hun voederbakje waar ze schijnbaar altijd aan het eten zijn, maar in werkelijkheid niet veel meer doen dan aan de zaadhulzen peuteren.

Bij autopsie vindt men haardjes op de lever en op de soms zeer sterk vergrote milt. Deze letsels kunnen echter ook veroorzaakt worden door salmonella en listeriose, maar deze laatste twee ziektes komen minder vaak voor.

De behandeling bestaat uit het langdurig geven van antibiotica. Niet alle antibiotica zijn werkzaam tegen de bacterie.

Zieke vogels zijn meestal niet meer te redden, maar de bedoeling is verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen.

Geneeskunde van kanarievogels is meestal een groepsgeneeskunde : via lijkschouwing stellen we de diagnose en via een behandeling gaan we voorkomen dat nog meer vogels ziek worden.

Vitamine A tekort bij vogels komt regelmatig voor.

Naast het feit dat ze hierdoor gevoeliger worden voor bepaalde infecties (vooral schimmelinfecties van de luchtwegen komen meer voor.), zullen bepaalde cellen in hun lichaam veranderingen ondergaan. De cellen gaan zoals oppervlakkige huidcellen meer 'afschilferen'. Men spreekt van metaplasie van de cellen.

Cellen in het neusslijmvlies bijvoorbeeld 'verhoornen' zodat de neusgangen verstoppen.

Zelfs cellen van de speekselklieren kunnen veranderen van uitzicht, afschilferen en daardoor de afvoergangen van de speekselklieren doen verstoppen. Speeksel kan niet meer afvloeien en daardoor kunnen makkelijker abcessen gevormd worden (als bacteriën binnen geraken in de speekselklier).

Deze abcessen kunnen operatief behandeld worden. Zoals reeds vroeger vermeld is etter 'kaasachtig' van uitzicht.

Foto's in bijlage voor en tijdens de operatie.

De papegaai werd geïntubeerd : er werd een tube of buisje in de luchtpijp gestoken en verbonden met een anesthesieapparaat. Verdovingsgas werd samen met zuurstof op die manier ingeademd.

De overtollige huid werd weggesneden en  gehecht.

Deze baby edelpapegaai werd aangeboden op een leeftijd van 5 weken met een 180° rotatie van een van de poten. Deze afwijking was wellicht aangeboren, mogelijks door een verkeerde positie in het ei.

De chirurgische correctie was een hachelijke onderneming, gezien de extreme draaiing en de jonge leeftijd van de vogel.

Het ledemaat werd op twee plaatsen onder algemene anesthesie gecontroleerd 'gebroken' en met pinnen in het beenmerg op zijn plaats gehouden. De twee pinnen werden boven het kniegewricht samengehouden door een 'brug' van zelfhardend materiaal. 

Na 14 dagen werden de pinnen verwijderd. Daarna werd nog een week een spalk aangebracht.

De vogel werd regelmatig op mogelijke complicaties gecontroleerd.

De vooruitzichten zien er goed uit. Deze poot zal wellicht nooit 100% even beweeglijk zijn als een ledemaat zonder afwijkingen, maar kort na het verwijderen van de spalk bleek de vogel al kleine stapjes te kunnen zetten met het geopereerde ledemaat.

Zonder operatie was euthanasie wellicht de enige diervriendelijke optie geweest.

Het is van groot belang dat deze operatie op heel jonge leeftijd kan gebeuren, omdat op dat moment pezen en spieren nog flexibel zijn en zich nog kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie.

foto's : 

- kort na de geboorte

- op 5 weken ouderdom voor de operatie

- ter gelegenheid van een controle na de operatie

- röntgenfoto na operatie

- na verwijderen pinnen en spalk

Deze grijze roodstaartpapegaai van ongeveer 40 jaar oud kreeg bijna zijn hele leven als voeding een mengsel van zonnepitten, pinda's en maïs. 

Deze vogel had een schimmelinfectie aan de neus waarbij het gezonde weefsel was weggevreten door de schimmel. Na verwijderen van het dode weefsel bleef het dier met een abnormaal groot neusgat zitten.

Bemerk hier ook de rode pluimen op de borst, waar die normaal een grijze kleur zouden moeten hebben. Aangezien de pigmenten gevormd worden in de lever, wijst dit op een leverprobleem. Leververvetting is omkeerbaar. Levercirrhose is daarentegen het eindstadium van een chronische leverziekte. Hierbij zijn nagenoeg alle levercellen afgestorven en vervangen door granulatieweefsel ('wild vlees).

Een van de afvalproducten van de eiwitafbraak bij vogels is urinezuur. Urinezuurkristallen vind je terug in de witte fractie van de uitwerpselen van een vogel.

Er zijn verschillende oorzaken waardoor een vogel het urinezuur niet meer kan uitscheiden via de nieren. Daardoor zullen de urinezuurkristallen zich opstapelen in en op de verschillende organen in de buikholte. Dit zien we bij een lijkschouwing. Dan lijkt het alsof de inwendige organen bestrooid zijn met bloemsuiker. Dit noemt men viscerale jicht. Wanneer de urinezuurkristallen zich opstapelen in de gewrichten, spreekt men van gewrichtsjicht. Dat veroorzaakt pijn en manken. Urinezuurkristallen kunnen zich ook opstapelen ter hoogte van het hartzakje (het hart is omgeven door een zakje gevormd door een dun vlies). Hierdoor kan het hart niet meer goed uitzetten, waardoor de hartfunctie belemmerd wordt. Dat kan leiden tot de dood op heel korte tijd. Eenmaal in het stadium van viscerale jicht, is het moeilijk om het tij te keren.

Oorzaken van jicht bij vogels :

- te kort aan drinkwater

- hoge concentraties eiwit in het voeder

- vitamine A-tekort

- te hoge hoeveelheden calcium en vitamine D in het voeder

- erfelijke factoren

- nierproblemen (vergiftigingen, nierontsteking....)

Deze oorzaken kunnen elkaar versterken.

Hier werd een steenuiltje stervend aangeboden. Het stierf nog tijdens de raadpleging, nog voor we een behandeling konden instellen. Aan de eigenaars was verteld dat uilen geen extra drinkwater nodig hadden en genoeg hadden aan het water uit de prooidieren (eendagskuikens,...)

Dit is een misverstand. Roofvogels en uilen moeten steeds toegang hebben tot vers drinkwater.

foto 1 tot en met 3 : de uraatkristallen op de verschillende organen geven de indruk dat er met bloemsuiker is gestrooid.

foto 4 : de nieren zijn geblokkeerd door de urinezuurkristallen, ze zien er uit als kleigrond die barsten vertoont door droogte.

Soms is bij breuken aan vleugel of poot bij vogels de enige effectieve manier het plaatsen van pinnen om de fractuurfragmenten op hun plaats te houden, zodat een goede heling mogelijk is. Zeker bij actieve vogels en een dikke bespiering rond de breuk, is een spalk geen goede optie, omdat die meestal de fractuureinden niet goed op zijn plaats houdt.

In dit geval werd tijdens de operatie onder gasanesthesie een insnede doorheen huid en spieren gemaakt om de fractuureinden op te zoeken. Een pin van chirurgisch staal werd via de onderkant van het bovenste deel van het bot naar boven geschoven tot de pin juist voor het kniegewricht door de huid naar buiten kwam. Dan werd de pin door het onderste deel van het bot naar beneden geschoven. 

Om rotatie (draaiing) van de breuk te vermijden werden er twee dwarspinnen doorheen het bot ingebracht, één boven en één onder de breuk. (Pijlen op derde foto). Deze dwarspinnen werden met elkaar verbonden door middel van een 'brug' van een soort twee-componentenlijm die hard wordt na enkele minuten.

Direct na de operatie kon de vogel de poot min of meer normaal gebruiken. Dat is ook een voordeel voor het behouden van de spiermassa. De eetlust van de vogel bleef goed.

Na 2-3 weken werden de dwarspinnen verwijderd.

Na 5 weken werd de intramedullaire pin (pin in het beenmerg) verwijderd.

Tijdens het genezingsproces werd een zenuwprobleem aan de andere poot vastgesteld. De oorzaak kan traumatisch zijn (ergens vastgezeten met zijn poot ?) of een ontsteking op de nier. (De zenuw die de poot aanstuurt loopt over de nieren en wordt dan soms in het ontstekingsproces betrokken). Na een kuur met antibiotica en ontstekingsremmer verbeterde het probleem geleidelijk en kon de vogel ook die poot weer normaal gebruiken.

Foto 1 : röntgenfoto met fractuur tibiotarsus

Foto 2 : röntgenfoto na operatie, pijlen wijzen naar de dwarspinnen

Foto 3 : Vogel voor de operatie. Kort na de operatie liet de vogel zijn geopereerde poot ook nu en dan op die manier rusten.

Foto 4 en 5 : Een week na de operatie. Normaal gebruik van de geopereerde poot

De tekorten in zaden werden reeds herhaaldelijk besproken. Naast het feit dat de meeste zaadmengsels voor krombekken meestal te vet zijn (leververvetting), zit er ook meestal te weinig vitamine A en calcium in. Ook dierlijke eiwitten zullen vogels uiteraard niet via zaden binnenkrijgen.

Vitamine A-tekort maakt een papegaai gevoeliger voor schimmelinfecties (aspergillose), daarnaast treedt er een verandering van sommige cellen op. Cellen die bijvoorbeeld de aflijning vormen van de afvoerbuisjes van de speekselklieren zijn normaal kubusvormig. Bij vitamine A-tekort worden ze meer afgeplat en 'eeltachtig'.

Dit kan er voor zorgen dat de afvoerbuisjes makkelijker verstoppen, waardoor het speeksel zich kan opstapelen en de speekselklier opzwelt. Deze verandering van het uitzicht van de cellen noemen we 'metaplasie'. Een gekend voorbeeld is bij rokers : de aflijning van de luchtpijp wordt meer 'eeltachtig'. Dit is een reactie van het lichaam op een chronische irritatie, in dit geval sigarettenrook.

Papegaaien met vitamine A-tekort hebben ook dikwijls verstopte neusgaten. Ook dat komt voor een deel door de metaplasie van het neusslijmvlies.

Een ander typisch symptoom voor vitamine A-tekort is het opzwellen van het weefsel rond de ogen. Ook gekend bij jonge geel-en roodwangwaterschildpadden, die ook erg gevoelig zijn voor vitamine A-tekort.

Hieronder een grijze roodstaartpapegaai die twee symptomen vertoonde van vitamine A-tekort : zwelling van de weefsels rond de ogen en vergroting van de sublinguale

speekselklier (= speekselklier onder de tong gelegen).

Deze steenarend werd in allerijl binnengebracht wegens een pompende ademhaling met open bek. Meteen werd gedacht aan een aspergilloma. Dit is een schimmelprop die loskomt in het ademhalingsstelsel en die soms komt vast te zitten ter hoogte van de splitsing van de luchtpijp. Tijd voor röntgenopnames is er in dit geval niet. Daarenboven is een dergelijke vogel eigenlijk aan het stikken, waardoor we moeten uitgaan van de meest waarschijnlijke diagnose om onnodig tijdverlies te voorkomen.

Snel handelen was de boodschap. In deze kritieke gevallen wordt een noodplan uitgevoerd : De vogel wordt via een masker verdoofd door middel van een gasmengsel : een combinatie isofluraan en zuurstof. Eenmaal de vogel voldoende verdoofd is, wordt achter de laatste rib een insnede gemaakt. Daar wordt een canule (= een soort buisje) ingebracht en daar wordt dan het verdovingsgas ingeblazen. Hierbij wordt heel snel gehandeld. Het verdovingsgas, samen met de zuurstof, wordt nu in omgekeerde richting geblazen : het passeert de luchtzakken, via de luchtzakken gaat het naar de longen en via de longen naar de (gedeeltelijk verstopte) luchtpijp. Het gas stroomt dus uit de bek, in omgekeerde richting. Nu kunnen we met een buisje in de luchtpijp de prop die zich ter hoogte van de splitsing van de luchtpijp bevindt, proberen uit te zuigen door op het buisje een grote spuit te koppelen.

Deze procedure kan levensreddend zijn. Maar voor hetzelfde geld overleeft de vogel dit niet. Het dier is immers aan het stikken op dat moment. Gelukkig is de eigenaar een ervaren roofvogeleigenaar en ziet hij ook wel dat de vogel bij het binnenbrengen elk moment kan stervan.

Gelukkig voor mij en alle betrokkenen heeft deze vogel deze procedure doorsparteld.  Het was een grote opluchting dat de steenarend 's anderendaags niet meer met open bek ademde.  Er werden ontstekingsremmers toegediend om zwelling tegen te gaan en antischimmelmiddelen moeten nu nog maanden via de voeding toegediend worden. Ook werd een injectie vitamine ADE gegeven, omdat vit A-tekort soms in verband staat met verhoogde gevoeligheid voor schimmelinfecties. Ook al kreeg de vogel een gevarieerde voeding en dus niet alleen eendagskuikens, maar ook ratten,....De vogel heeft nog een lange weg te gaan, maar het acute stikkingsgevaar is onder controle.

Het dier stond ook erg mager, zonder dat de eetlust was verminderd. Dit bewijst nog eens hoe vogels ziektesymptomen kunnen wegsteken, terwijl een of andere infectie aan het woekeren is. Vogels kunnen ook koorts maken en dat zuigt de energie uit hun lichaam. Als je weet dat de 'normale' lichaamstemperatuur van een vogel 40°C en meer is, kan je je voorstellen dat de inwendige kachel bij koorts dan op volle toeren draait.

In het kort : aspergillose is een ziekte veroorzaakt door een schimmel die meestal de ademhalingswegen van vogels aantast. Als een soort kanker vreet deze schimmel gezond weefsel weg en veroorzaakt kaasachtige woekeringen in luchtzakken, longen en ter hoogte van de luchtpijp(takken). Als er genoeg longweefsel is aangetast of als er plots zo'n kaasachtige prop loskomt en vast komt te zitten in de luchtpijp, kunnen de ademhalingssymptomen acuut optreden en kan de vogel stikken.

Foto's kunnen tijdens een dergelijke procedure niet genomen worden. Op zo'n moment is het 'alle hens aan dek'. De onderstaande foto's zijn genomen tijdens de nabehandeling achteraf.

Door een kwetsuur, infectie kunnen teentjes van een vogel beginnen opzwellen, waardoor de ring de poot verder begint af te knellen. Dit leidt onvermijdelijk tot een vicieuze cirkel. De afsnoering leidt tot verder opzwellen, wat op zijn beurt de ring nog meer doet knellen. Een ingesnoerde ring is een noodgeval. Pezen, zenuwen geraken beschadigd of sterven af. De volledige onderpoot kan afsterven door onderbreken van de doorbloeding.

Doorknippen met een kniptang geeft meestal een botbreuk tot gevolg.

Met veel geduld moet de ring met een miniatuurschijfje doorgefreesd worden. Dit vereist soms anesthesie (verdoving) van de vogel.

Op onderstaande foto's : een alexanderparkiet na verwijderen van een ingesnoerde ring. Heel belangrijk is ook de nabehandeling : deze wonde moet met een ontsmettende zalf die niet irriteert, worden vochtig gehouden. Gelukkig was de eigenaar er nog op tijd bij en is de functie van de poot en de tenen volledig hersteld, zelfs met deze uitgebreide letsels.