Er is een enorm verschil tussen de pianosonates van Beethoven en die van Hummel : bij Beethoven "groeit" een sonate a.h.w. uit zichzelf op, ongewoon maar "natuurlijk" ; de sonates van Hummel moeten het hebben van het verrassingseffect : door de gewaagde modulaties, de verrassende harmonische en dynamische verschillen, het gebruik van alle registers van de pianoforte. Het Allegro con brio vanOp. 13 Nr. 6 begint met een militair aandoend thema en wordt gevolgd door een romantische melodie ; de verwerking van beide thema's is conventioneel volgens het klassicistisch model maar met opvallende moduleringen en pianistische virtuositeit. Na de nogal dramatische inleding van het Adagio con gran espressione volgen enkele even geladen romantische melodieën (die zeker Chopin hebben geïnspireerd), gescheiden door dramatisch-romantische, sterk ritmische onderbrekingen. De terugkeer naar het hoofdthema brengt rust. In het Allegro con spirito worden twee thema's (een mannelijk en een vrouwelijk) voorgesteld. De uitwerking verloopt in fuga-vorm en de twee thema's worden virtuoos door elkaar verwerkt. Ze worden onderbroken door romantische intermezzootjes vooraleer over te gaan tot de herneming. Het Allegro moderato van de Sonate Op. 20 is moderner, minder classicistisch door de afwisselende tempi, de syncopes en de dynamische verschillen. Verschillende thema's volgen elkaar op en worden onderbroken door loopjes en virtuoze, opgejaagde passages die aan Beethoven doen denken. Over het hele deel hangt een melancholische sluier die zo typisch voor Chopin zal worden. Het Adagio meaestoso stelt een forte in octaven tegenover een simpel piano. Het vervolg wordt beheerst door een opvallende chromatiek, een mooi compromis tussen oud en nieuw met ingehouden virtuositeit. Daarna volgt een wat vreemd deel waarin de melodische modulaties vermengtd worden met harmonische veranderingen. Het aansluitend Presto is een voorbeeld van acrobatische pianomuziek waarin alle truken van de foor worden bovengehaald: arpeggio's, toonladderloopjes, rondjes draaien. De twee sonates dateren uit de tijd dat Hummel als opvolger van Haydn bij de Esterhazy's in dienst was. Op dezelfde CD (Chandos) staat ook het Larghetto van een werk dat twintig jaar later werd gecomponeerd : La Contemplazione Op.107 Nr. 3, dat na een rustig begin verschillende thema's aan en door elkaar speelt ; het middendeel begin dramatisch en verrast weer door de erg verschillende harmonische instellingen. Het eindigt rust en sereen zoals het begin. Deze muziek vraagt een doordachte aanpak om zowel de virtuositeit als de intensiteit, de gevoelsinhoud en de kleurenrijkdom weer te geven, en een aangepast instrument : dit is hier een pianoforte uit 1814 van het Weense atelier van Joseph Brodmann dat adembenemend mooi wordt bespeeld door een expert in historisch gedocumenteerde uitvoeringspraktijk, de Amerikaanse, in Engeland levende Susan Alexander-Max.
Zo beroemd als Hummel in zijn tijd was, zo grotendeels vergeten is hij nu - wellicht omdat zijn roem in die tijd meer steunde op zijn virtuoze pianotechniek (hij toonde aan dat de nieuwe pianofortes een andere techniek vereisten dan de eerste, wat primitieve, op clavecimbel gelijkende instrumenten). En dat is jammer want zijn kamermuziek is nog altijd het beluisteren waard : virtuoos ja, maar nooit goedkoop. Als componist is hij een scharniermoment tussen de klassiek en de romantiek, en beiden komen in zijn werk tot uiting, soms zelfs in een eigenaardige afwisseling en/of opeenvolging. Ondanks het feit dat zijn werken niet allemaal gedateerd zijn (meestal is alleen de datum van uitgave bekend en die volgde meestal ettelijke jaren na hun ontstaan) is zijn evolutie evident. Zijn meest persoonlijk werken (o.a. de laatste 3 pianotrios) ontstonden in de jaren 1819 en volgende toen hij in Weimar als goedbetaalde Kapellmeister van de groothertog fungeerde en over voldoende tijd beschikte om te reizen en te componeren. Gelukkig bestaan er schitterende opnames van enkele van zijn kamermuziekwerken en zelfs van enkele pianoconcerto's.
Hartmann is één van de belangrijkste Duitse componisten van de 20ste eeuw. Zijn muziek is zowel door de barok (Bach), de laat-romantiek (Mahler), het serialisme (Schönberg) als door het neo-classicisme (Stravinsky) en het expressionisme (Bartok) beïnvloed maar spreekt toch een heel eigen, persoonlijke taal. Een kennismaking met zijn muziek vraagt daarom een tijdje inloopwerk omdat ze niet gemakkelijk en/of vanzelfsprekend is, maar dit wordt beloond door het ontdekken van een fascinerende (klank)wereld die de 20ste eeuwse mens typeert. Deze hoge moeilijkheidsgraad maakt ook dat zijn werken zelden worden uitgevoerd en nooit populariteit zullen verwerven.
Handel : Water Music (HWV 348-350) - Music for the Royal Fireworks (HWV 351)
Beide werken worden gewoonlijk samen vertolkt en op CD gezet, hoewel er meer dan dertig jaar tussen ligt (1717 resp. 1749). Wat ze gemeen hebben is de prachtlievende, semi-militaire sfeer. Het zijn beide weinig gecompliceerde, overzichtelijke werken waarin het da capo principe een grote rol speelt en ze begrijpelijk en reproduceerbaar maakt. Het zijn vooral propagandistische werken in opdracht van het hof : Water Music om de nieuwe koning George I met pracht en praal aan zijn onderdanen voor te stellen (wat erg nodig was want de nieuwe koning was een niet bijster intelligente Duitser - en vroegere werkgever van Handel - die nauwelijks Engels sprak !) ; Music for the Royal Fireworks om bij de Engelsen het gevoel van eigenwaarde te herstellen en te laten horen dat het land (en vooral het hof) nog niets van zijn waarde/waardigheid had verloren na de onnadelige voorwaarden van het Vredesverdrag van Aken. Lang werd gedacht dat de Water Music bestond uit drie Suites die niet door Handel zelf werden samengesteld, maar door uitgevers. De eerste twee zijn duidelijk outdoor music : de blazers (een specialiteit van het Engelse leger) beheersen er door hun triomfantelijke inbreng het hele verloop, zowel in de op het Italiaanse Concerto gestoelde tragere delen als in de snelle, aan de Franse muziek ontleende dansen. De derde Suite is veel intiemer, minder op effecten in open lucht gericht en lijkt dan ook als indoor music bedoeld. Het is deze (voorbijgestreefde) versie die het Canadese Aradia Ensemble o.l.v. Kevin Mallon brengt : de muziek klinkt levendig, danst echt in de Franse dansen en sleurt zich nergens voort (wat vooral treft in het Air No. 6 van de eerste Suite, die het lot deelt van het andere beroemde Air van Bach dat ook meestal veel te traag en slepend wordt gespeeld) ; de strijk- en blaasinstrumenten vullen elkaar aan of spelen tegen elkaar op (Concerto !), precies zoals het hoort. Ook de Music for the Royal Fireworks klinkt prachtig, zowel in de pompeuze Ouverture als in de intiemere middendelen ; de inbreng van de traverso's in het deel La Paix is heerlijk ; men hoort de vreugde om de bereikte vrede in La Réjouissance en men hoort en ziet de adel op de Menuets I en II echt dansen om het feest te besluiten (Naxos). Een oudere opname (1997) van de Fireworks door het eveneens Canadese period instruments ensemble Tafelmusik o.l.v. Jeanne Lamon heeft nog niets van haar waarde verloren en klinkt nog altijd even indrukwekkend ; vooral in het deel La Réjouissance is duidelijk hoorbaar gemaakt dat de muziek oorspronkelijk voor een militaire band bestemd was (Sony Classical). Een superieure vertolking van de twee werken komt van het gerenomeerde Italiaanse L'Arte dell'Arco o.l.v. Federico Guglielmo : zij vertolken Water Music niet als drie suites maar als één ononderbroken geheel. De bezetting is ook veel kleiner (zo'n 25 musici tegenover de +/- 50 van de twee andere opnames) wat het voordeel heeft dat het Concerto Grosso principe (Corelli) veel beter uit de verf komt en men de instrumenten(groepen) duidelijker tegen elkaar hoort spelen. Ook de toonhoogte waarop de instrumenten gestemd zijn is die van de Romeinse barok : a'=415 Hz. Ondanks (of dank zij ?) de kleinere bezetting klinkt de muziek briljanter, opener en ... klaarder doordat de nadruk minder ligt op de praal en meer op de muzikaliteit die de werken uitstralen. Ook de Fireworks wordt briljant vertolkt en door de opstelling en de opname bereikt men een schitterend ruimtelijke effect en uitstraling (cpo). "First historical version" zegt Hervé Niquet van zijn vertolking met Le Concert Spirituel, en hij kon wel eens gelijk hebben : 100 uitvoerders op (copieën) van oude instrumenten die gedisciplineerd maar minder "gepolijst" (soms zelfs ruw en rauw) samenspelen dan in andere opnamen, waardoor er toch een sfeer van authenticiteit ontstaat : zo kon de uitvoering in Handel's tijd geklonken hebben. Fireworks - in het bijzonder La Réjouissance - klinkt indrukwekkend, opzwepend, dreigend en krijgshaftig wat vermoedelijk de bedoeling was : het Engels patriotisme (For King and Country) aanwakkeren. Het is in elk geval een krachttoer en een bewonderenswaardig alternatief (Glossa).
