DRIEHONDERD JAAR
Dat is de tijd die het mij heeft gekost voor ik Robinson Crusoe van Daniel Defoe las.
Het boek verscheen voor het eerst in 1719, wat ik pas besefte toen ik al enkele tientallen bladzijden was gevorderd.
De September Challenge van Ezzulia kwam dus net op tijd, Vermoedelijk kocht ik het boek in 1994 in Gent, in de vroegere vestiging van De Kaft. Het lag hier dus ook al een hele tijd te wachten.
Engels van 300 jaar geleden: je zou verwachten dat het onleesbaar is zonder een of ander degelijk woordenboek, maar tot mijn verrassing was dat niet het geval. Het Engels is wel anders, maar de verschillen zijn niet zo groot dat het onleesbaar wordt. Het is zelfs niet bijzonder moeilijk. Af en toe is er verandering, bijv. "13 o'clock" is bij Daniel Defoe "13 of the clock". Er is ook wel eens betekenisverschuiving. Dat is een verschijnsel waarbij de betekenis van een woord lichtjes verandert, maar veel elementen van de oude betekenis worden behouden. Zoals het woord "knop", dat op een computerscherm iets anders betekent dan wat het vroeger betekende, maar de basisbetekenis is nog altijd dezelfde. Opgepast: een "muis" voor "computermuis" is géén betekenisverschuiving, dat is een metafoor, gewoon omdat het klein is en de vroegere draad aan de staart van een muis deed denken.
Je merkt wel dat het boek 300 jaar oud is, doordat er geen hoofdstukken zijn. Er is wel een indeling in alinea's, en af en toe is er een witregel. Er is dus ook een indeling in paragrafen. Maar het totale aantal paragrafen op dit boek van 400 bladzijden is hoogstens tien. Wie al eens middeleeuwse teksten heeft gelezen, ziet hierin een duidelijke overeenkomst. De allereerste geschreven teksten, en ook de manuscripten uit middeleeuwse kloosters en teksten uit dezelfde periode, tot zelfs nog een hele tijd daarna, waren niet bedoeld om te worden gelezen, maar om te worden opgelezen.
Een interessant voorbeeld zijn de teksten van Aristoteles. Dat waren zijn lesnota's. Het was niet de bedoeling dat zijn leerlingen ze zouden lezen. Hij gebruikte ze om zijn lessen voor te bereiden. Het gevolg is dat ze onregelmatig zijn qua diepgang. Ze bevatten vooral de passages waarmee hij zelf moeite had. Andere stukken improviseerde hij gewoon tijdens het lesgeven, zoals leraren nu nog doen.
Robinson Crusoe heeft dus veel weg van één lange tekst. Dat heeft zijn voor- en nadelen. Het voordeel is dat het boek je meer vooruittrekt tijdens het lezen. Het nadeel is dat je geen moment rust wordt gegund. Het is echter wel duidelijk dat er verschillende passages zijn, zoals het verhaal over de muiterij op het einde van het boek. Dat verhaal telt ongeveer 30 bladzijden, wat op een totaal van 400 dus tamelijk veel is.
Een ander element dat de leeftijd van het boek toont, en de verwantschap met de perioden die voorafgaan, is de lange zinnen. Ze zijn echt héél lang. Oorspronkelijk bestonden er geen leestekens. Oude manuscripten zijn een opeenvolging van woorden zonder het minste leesteken zoals ik nu hier probeer te demonstreren en ook zonder hoofdletters je riskeert als lezer in de zinsstructuur te verdwalen maar zoals ik hierboven schreef was het niet de bedoeling dat je die teksten las ze moesten worden opgelezen en dienden alleen maar als geheugensteun voor wie de teksten voor een groep bracht zelfs als mensen onder hun eentje lazen lazen ze oorspronkelijk luidop ik denk dat die gewoonte pas veranderde in de kloosters waar een zwijgplicht gold en misschien ook wel omdat als een bende paters in een bibliotheek allemaal tegelijk aan het lezen waren dat erg storend was
Het zou me dan ook niet bazen dat de leestekens in Robinson Crusoe later werden toegevoegd. Ik vermoed zelfs hetzelfde voor de paragraaf- en alinea-indeling.
Geen hoofdstukken en erg lange zinnen, bovendien geschreven met primitieve middelen, en dat 400 blzn. lang. Je zou denken dat Daniel Defoe het boek verzon terwijl hij het schreef, maar dat is volgens mij niet het geval. Er is wel degelijk over nagedacht, maar hoe hij het precies heeft aangepakt, weet ik niet. Het moet in elk geval een enorm werk zijn geweest om zoiets voor elkaar te krijgen.
Inhoudelijk verrast het boek dikwijls.
Bijvoorbeeld: iedereen kent de scène waarin Robinson Crusoe een voetafdruk op het strand vindt. Maar dat is niét de voetafdruk van Vrijdag! Het boek zegt zelfs nooit van wie die afdruk eigenlijk is. Alle boek- en filmbewerkingen korten het boek enorm in. Tussen de voetafdruk en de eerste keer dat Robinson mensen op het eiland ziet, zit een enorme tijd. Onder de eerste mensen die hij ziet, bevindt zich trouwens niet Vrijdag. Hij duikt pas later op.
Ook verrassend is dat Robinson tijdens zijn verblijf op het eiland op basis van enkele Bijbels die hij had kunnen redden uit het schip aan boord waarvan hij op het eiland was terechtgekomen, begint na te denken over God, en religieus wordt. Daar stopt Defoe heel wat bladzijden in, maar de bewerkingen laten dat bijna altijd weg. Robinson probeert Vrijdag ook te bekeren, en Robinson wordt daarbij in de war gebracht door de vragen van Vrijdag.
Is het boek volgens de huidige normen wel een roman?
Het valt op dat Daniel Defoe zowat niets zegt over het liefdesleven van Robinson. Hij zit zowat 30 jaar op dat eiland, en er wordt geen moment gezegd dat hij een vriendin mist. Het boek beschrijft wel tot in de details hoe Robinson zijn eiland inricht, hoe hij geiten vangt en kweekt, hoeveel aren hij beplant met graan en rijst, zijn ervaringen met het moment van het zaaien, hoe hij potten bakt, manden vlecht, boten maakt, planken zaagt, zijn onderkomens inricht en versterkt, enz enz Maar er wordt niets gezegd over vriendinnen of vrouwen. Alleen op het einde wordt gezegd dat hij trouwt en kinderen krijgt, maar dat is het.
In vergelijking met Robinson Crusoe zijn de huidige romans sentimentele liefdesromannetjes. Tijdens mijn eerste studiejaar taal en letteren viel het me ook op dat de werken op de leeslijst eigenlijk allemaal liefdesromannetjes waren, en dat de literaire kwaliteit van sciencefiction doorgaans niet moest onderdoen voor die romans. Het verschil was de focus van het onderwerp. Dat verklaart waarom studenten letteren zo moeilijk werk vinden. Stel je dat sollicitatiegesprek voor. Vraag: En wat heb je gestudeerd? Antwoord: Ik heb veel liefdesromannetjes gelezen. In vergelijking met boeken zoals Robinson Crusoe lijken de huidige schrijvers geobsedeerd door hun liefdes- en seksleven. Een van mijn jaargenoten is trouwens een huwelijksbureau begonnen. Zij was misschien de enige die de goede studierichting had gekozen. ^_^
Fun Fact 1
Defoe schreef een vervolg, waar het einde van Robinson Crusoe eigenlijk al naar verijst: The Farther Adventures of Robinson Crusoe (1719). En hij schreef zelfs een derde deel Serious Reflections During the Life and Surprising Adventures of Robinson Crusoe: With his Vision of the Angelick World (1720).
Fun fact 2
Daniel Defoe schreef trouwens ook een sf-roman: The Consolidator or, Memoirs of Sundry Transactions from the World in the Moon in 1705.
Fun fact 3
Het eiland Robinson Crusoe (Oorspronkelijk Más a Tierra en ook wel Juan Fernández-eiland genoemd) is het grootste eiland binnen de Juan Fernández-archipel en ligt in de Zuidelijke Grote Oceaan op 674 kilometer van Zuid-Amerika. De andere 2 eilanden zijn Alejandro Selkirk op 181 km afstand en het veel kleinere Santa Clara op 1 km afstand. De inwoners wonen vooral in San Juan Bautista, de enige plaats op het eiland. Het eiland trekt jaarlijks een beperkt aantal toeristen.
01-10-2019, 15:03 geschreven door Peter Motte 
|
