VERLIEST VLAANDEREN BRUSSEL?

De verklaringen van Vlaams “minister-president” Kris Peeters (CD&V) begin april 2011 als zou Brussel “nooit een volwaardig gewest worden”[1], lokten langs Franstalige kant furieuze reacties uit. Eén van de gevolgen was de versnelde omdoping van de Franse gemeenschap tot de zogenaamde “federatie Wallonië-Brussel”.  Daarmee wilden de Franstalige politici aangeven dat Brussel onlosmakelijk verbonden is met het Waals gewest. Het gaat weliswaar om een symbolische daad die geen enkele (grond)wettelijke basis heeft[2]. Onder de symboliek sluimert echter ook een groeiend ongenoegen in Franstalige politieke kringen over de nationalistische radicalisering in de Vlaamse partijpolitiek. Het antwoord daarop, een francofoon nationalisme, is natuurlijk ten gronde fout. Maar het laat wel doorschemeren aan wat een hypothetische Vlaamse republiek zich mag verwachten, mocht het zich, door de blindheid van zijn politieke klasse, in een separatistisch avontuur storten.

Volgens de nationalisten zijn er nochtans verschillende gegronde redenen om aan te nemen dat Vlaanderen Brussel wel kan behouden indien het onafhankelijk zou worden. Maar kloppen die ook?

1) Historische rechten?

Vlaams-nationalisten opperen soms dat Brussel historisch een Vlaamse stad is en dus Vlaanderen toekomt. Allereerst is deze stelling fout. Brussel is historisch een Brabantse stad. Bovendien zijn er andere steden die historisch Vlaams zijn: Rijsel, Duinkerken, Kassel, Dowaai, Atrecht... Gaan die thans Franse steden ook Vlaanderen in de schoot vallen? (Königsbergen was ooit een Duitse stad, net zoals Minsk een Litouwse stad was, waar stoppen zulke redeneringen?). Brussel was ooit wel een Nederlandstalige stad, al is ook dat niet helemaal correct. In Brussel werd een Brabantse streektaal gesproken[3]. Maar belangrijker is dat al deze historische argumenten volkomen waardeloos zijn in het internationale recht. Neem nu het geval van Kosovo: ooit een volledig Servische streek die zelfs tot het spirituele en politieke centrum van dat land uitgroeide. Pas in de 19^de eeuw verdrongen de Albanezen de Kosovaren als dominante bevolkingsgroep. Dat neemt niet weg dat Kosovo vandaag de facto onafhankelijk (en de iure door een pak landen – waaronder België ! – als dusdanig erkend wordt) is en dit alles ondanks de Servische claims op een grondgebied dat vandaag voor 92% uit Albanezen bestaat.

2) Hoofdstad van Vlaanderen?

Anderen wijzen op het feit dat Brussel (ook) hoofdstad van Vlaanderen[4] is. Nochtans oordeelde het hof van Cassatie al in 1983 dat de Vlaamse gemeenschap niet het recht heeft om een eigen hoofdstad te hebben – die term is enkel toepasselijk voor staten – laat staan een extraterritoriale hoofdstad[5]. De toenmalige Vlaamse executieve heeft dit arrest dan wel naast zich neergelegd door een andere invulling te geven aan de term “hoofdstad”, maar dat verandert niets aan de kern van de zaak.

3) Wordt de taalgrens automatisch een staatsgrens?

Sommige nationalisten menen dat bij Vlaamse onafhankelijkheid Brussel zomaar als vanzelf in de schoot van de nieuwe republiek zal vallen[6]. Ze baseren zich hiervoor op het feit dat de taalgrens tussen Vlaanderen en Wallonië een staatsgrens zou worden en dat alles wat binnen dat gebied ligt, Vlaanderen zou toebehoren. Er bestaat nochtans geen enkel precedent waarbij een taalgrens tussen twee min of meer even grote gebiedsdelen plots een staatsgrens wordt, ongeacht de taalgemengde zones. Bovendien loopt er tussen het Vlaams en het Brussels gewest ook een taalgrens. In het internationaal recht geldt het “Uti possidetis”. Kort samengevat komt dat neer dat wat je al hebt, behouden blijft. Anders gezegd: de oude binnengrenzen worden de staatsgrenzen. Sommigen opperen dat Brussel dan ook aan Vlaanderen toekomt, omdat de Vlaamse gemeenschap ook in Brussel bevoegd is. Nochtans beschikken de gemeenschappen niet over een eigen grondgebied. De grondwet laat hierover niet de minste twijfel bestaan. De parlementen van de Franse en de Vlaamse gemeenschap regelen bevoegdheden bij decreet. Die decreten “hebben kracht van wet respectievelijk in het Nederlandse taalgebied en in het Franse taalgebied, alsmede ten aanzien van de instellingen gevestigd in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad die, wegens hun activiteiten moeten worden beschouwd uitsluitend te behoren tot de ene of de andere gemeenschap”[7].

4) Een kwestie van territoriale eenheid?

Allemaal goed en wel, hoor je dan zeggen, maar als Vlaanderen onafhankelijk wordt, zal de internationale gemeenschap geen enclaves aanvaarden. Zo komt Brussel dus toch bij Vlaanderen[8]. Het statuut van en- en exclaves werd internationaal gevoelig sedert de kwestie Nagorno-Karabach. Tijdens het Sovjet-tijdperk maakte de oblast Nagorno-Karabach deel uit van de SSR Azerbeidzjan. Nochtans bestond de bevolking eind jaren 80 van de 20^ste eeuw uit 75% Armeniërs (een buurland van Azerbeidzjan) en 20% Azerbeidzjani’s. Vanaf 1988 leidden oude nationalistische spanningen tot een burgeroorlog. De meerderheid Armeniërs wenste een aansluiting met het “moederland” en in het machtsvacuüm dat na het einde van de Sovjetunie ontstond, gingen beide landen mekaar te lijf[9]. Vandaag is de regio de facto onafhankelijk, al wordt de republiek Nagorno-Karabach door geen enkel lid van de Verenigde Naties erkend. De controle wordt uitgeoefend door het plaatselijke leger en Armenië, de staat die tijdens de oorlog erin slaagde om gewapenderhand een territoriale link tussen de voormalige oblast en zijn eigen grondgebied te bewerkstelligen, hoewel dit territorium officieel nog steeds deel uitmaakt van Azerbeidzjan.

Nu is het zo dat er het Vlaams en het Brussels gewest aan elkaar grenzen, hetgeen niet geldt voor het Brussel en het Waals gewest. Omwille van die reden hoor je vaak (en steeds meer) de roep van Franstalige politici om van de “Waals-Brusselse federatie” ook een territoriale eenheid te maken, bijvoorbeeld door een aanhechting van Sint-Genesius-Rode bij Brussel. Het feit dat geen enkele Vlaams-nationalistische partij dit ook maar in overweging neemt bewijst dat zo’n territoriale link inderdaad de definitieve doodsteek zou zijn voor elke Vlaams-Brusselse illusie.

Nochtans bestaat er vandaag al een soort van territoriale eenheid tussen het Waals en het Brussels gewest. Die wordt gevormd door het tweetalige kies- en gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde. De Vlaamse partijen willen die kieskring splitsen om: 1) een taalhomogeen grondgebied te creëren (en-of) 2) de toekomstige staatsgrenzen af te bakenen. Om het tegenovergestelde te bekomen wensen de Franstalige partijen dit niet, tenzij mits compensaties (Brusselse metropolitane gemeenschap, uitbreiding bevoegdheden Franse gemeenschap tot Rand, corridor Wallonië-Brussel, uitbreiding Brussel enz.). Het is dus niet zo dat de Vlaams-nationalisten er zo gerust op zijn dat Brussel zomaar in hun schoot zal vallen, anders zouden ze niet zo hardnekkig ijveren voor de splitsing van BHV en tegen de uitbreiding van hun eigen “hoofdstad”. Anderzijds is het niet zeker dat in geval van een splitsing van BHV en na een eventuele splitsing van België Brussel zomaar deel zal uitmaken van Wallonië. Anders zouden de Franstalige partijen – o.a. situaties als die in de Kaukasus indachtig – niet zozeer ijveren voor (het behoud van) een territoriale eenheid.

5) Is een splitsing van BHV een garantie op een “Vlaams” Brussel?

Stel dat het lukt om BHV te splitsen, dan nog is het verre van zeker dat Brussel in de schoot van een hypothetische republiek Vlaanderen zou vallen. Integendeel zelfs, zou je kunnen zeggen, omdat de Vlaamse partijen dan zelf elke dubbelzinnigheid opgeheven hebben door het trekken van een nieuwe staatsgrens: één waardoor Brussel electoraal en (deels) juridisch buiten Vlaanderen valt[10]. Bovendien is er nog de internationale gemeenschap en de EU en die zal van Vlaanderen – indien het tenminste nog deel wil uitmaken van internationale instellingen – een hoge prijs eisen voor een secessie. We denken dan aan een overname van het grootste deel van de staatsschuld, een ratificatie van het Minderhedenverdrag (ironisch genoeg krijgen de Franstaligen in Vlaanderen dan méér taalrechten dan vandaag), grenscorrecties waarbij faciliteitengemeenten verloren gaan (bijv. Voeren) en – als toemaatje – het verlenen van het zelfbeschikkingsrecht aan Brussel. Men kan een ander gewest immers niet ontzeggen wat men zelf hoog aanslaat.

De Brusselaars zullen dan een paar opties hebben waartussen gekozen kan worden. Sommigen opperen dat Brussel, indien België ophoudt te bestaan, een soort Europees district à la Washington DC zou kunnen worden, beheerd door de EU. Welnu, de Europese Unie is geen staat en zal beslist niet de kosten overnemen van de hoofdstad van een uiteengespatte lidstaat. Die zou dan zeker symbool moeten staan voor het verenigde Europa? Laten we realistisch blijven. Tweede optie: Brussel wordt onder een soort condominium geplaatst van een Vlaamse en een Waalse staat. Vandaag al wijzen de Franstalige partijen binnen België zulk een cobeheer af. Waarom zou bovendien een Belgisch gewest moeten beheerd worden door twee opvolgersstaten, die zelf berusten op geweststructuren? Tenslotte is een onafhankelijk Brussel wellicht economisch onleefbaar (tenzij men de belastingen tot onaanvaardbare hoogten optrekt) en zal de stadsstaat in fine economische toenadering zoeken tot Wallonië (wellicht onder Franse paraplu). Daarbij is het beslist niet uitgesloten dat ook de faciliteitengemeenten (en misschien nog andere perifere steden) tot dit conglomeraat toetreden. De ca. 200.000 Vlaamse pendelaars in Brussel zullen uiteraard daar belasting betalen, wat nog eens een economische aderlating erbovenop betekent voor Vlaanderen...

Slotsom: in geen enkel realistisch scenario blijft Brussel voor Vlaanderen behouden indien België ophoudt te bestaan. De “historische”, noch de “hoofdstedelijke” rechten weten te overtuigen en wat je niet hebt kan je niet behouden. Door aan de poten van België – zoals BHV – te zagen, knippen de Vlaams-nationalisten (ironisch genoeg) ook de banden met hun eigen hoofdstad (of wat zij zo beschouwen) door. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de toekomstige taalrechten van de Nederlandstalige minderheid in een post-Belgisch scenario. De Franstalige partijen spelen handig in op dit volkomen gebrek aan realiteitszin en geopolitiek inzicht. Maar zelfs de “federatie” “Wallobrux” zal bij de Vlaams-nationalistische partijen de alarmbel niet doen afgaan. Wellicht is hun haat tegenover België dan toch groter dan hun liefde voor Vlaanderen.