In Colombia krijg je meestal 2 voor 1 - wat vluchten betreft dan toch. Want bijna altijd moet je connecteren via Bogotà, zodat we eerst naar het noorden vliegen en dan weer naar het zuiden om uiteindelijk rond 3 hr pm Popayán te bereiken. Niet zonder aanpassingen. AVIANCA, de nationale carrier, houdt van veranderingen, dat weten we nog van 2017, en het is nu weer van dat. Eerst boekt men ons om naar een vroegere vlucht omdat we anders misschien door vertraging van de eerste onze aansluitende vlucht zouden missen, en daarna moeten we in Bogotà een half uur wachten omdat het luchtruim congested is. Ja, dat is niet moeilijk, als alles via de hoofdstad moet gebeuren. Popayan is, dat zien we al vanuit het vliegtuig, een relatief kleine stad, maar het was lang een belangrijke Spaanse stopplaats tussen Cartagena en Quito, en even lang de hoofdstad van Zuid-Colombia, voor Cali die rol zou overnemen. La Ciudad Blanca, zeggen ze hier, met vele voorname gebouwen, die dateren uit de 17de, 18de en 19De eeuw, toen rijke suikerbaronnen hier hun toevlucht namen vanwege het aangename bergklimaat (gelijkend op dat van Medellin, eeuwige lente). De rust werd wel danig verstoord in 1983, toen een zware aardbeving honderden doden tot gevolg had, maar daar is niets meer van te merken. Wij verblijven hier tweemaal 2 nachten in Dann Monasterio (tussendoor zitten we 3 nachten in een ander luxe-klooster in San Agustin), dat is het gerenoveerde klooster van de aanpalende Iglesia de San Francisco, die tal van uitvoerig met hout bewerkte zijkappelen heeft. Een deftig hotel met prima restaurant, waar we vanavond ook eten, al vinden wij de renovatie een beetje al te clean, een oud klooster mag wat rafelig ogen (mogelijk zijn we beïnvloed door de gezellige groezeligheid van Medellin). We hebben nog tijd genoeg om Popayán terdege te leren kennen, een klein wandelingetje in onweerachtig weer kan vandaag volstaan. Effectief: witter dan wit, dit koloniaal centrum. En veel kerken, maar ook een grote universiteit, en dus veel jong volk op straat. Die zich gedragen zoals jongeren overal ter wereld: rondhangen, op de smartphone kijken, al dan niet met modieuze gaten in de jeans. Globalisering!
COLOMBIA 2020: Santa Fe de Antioquia (2) en afscheid van Plaza Botero.
Yep, Santa Fe is klein, maar zo schattig dat we niet met 1 fotoblog kunnen volstaan. Het andere museum van de stad is het Museo de Arte Religioso - allemaal tweederangswerk zoals bijna overal in Zuid-Amerika (Alejadinho van Brazilië is DE uitzondering), maar wel gevestigd in een fraai oud klooster met heerlijke rondgang. En geef toe: een laatste avondmaal gaat er in Latijns Amerika toch altijd joyeuzer aan toe dan bij die stijve Da Vinci. Hier kan je ook beelden van de Semana Santa-viering zien, het grote feest van dit Doornroosje. Al hebben ze in december ook een Fiesta de los Diablotos, zij het een heel ander dan hetgeen wij zagen in Costa Rica. Weet je wat? Als we ooit nog eens in Colombia komen (twijfelachtig, maar niet geheel onmogelijk) komen we in Santa Fe verblijven, er zijn diverse knappe hotels. Nu moeten we terug naar ons pleintje, dat net ligt te glanzen in de ondergaande zon. Alles mag van de maestro hoor, je mag op zijn beelden zitten, liggen, kruipen, alleen niet kakken. En daarmee valt het doek over Medellin, maar we gaan toch onze herlaadbare Metrocard voor alle geval bijhouden!
Toen wij in 2017 in Medellin verbleven deden we 2 dagtrips met een privé-gids (Guatape en Jardin, beiden uitstekend), maar de oude hoofdstad van de provincie, Santa Fe, lieten we toen links liggen. Waarom? Omdat we voordien al twee koloniale stadjes ten noorden van Bogotà hadden bezocht (ook beiden de moeite) en het bovendien regenseizoen was in Antioquia, al viel dat toen redelijk mee in en nabij Medellin, maar niet in de even mooie Zona Cafetaria ten zuiden van de stad, waar we welhaast verzopen. Nu is het echter prima weer, wat al meteen blijkt op ons hotelterras om 7.30, zodat we vandaag ongetwijfeld Santa Fe, dat als hoofdstad vervangen werd door Medellin in 1826, in de zon zulllen kunnen zien. Je kan er makkelijk heen zonder auto: eerst met de metro naar station Caribe, dat grenst aan busterminal Norte. Wachten is onnodig, je betaalt en men stopt je onmiddellijk in de eerstkomende bus of minivan - in ons geval dat laatste vervoermiddel, dat er anderhalf uur over doet (door een lange bergtunnel naar de volgende vallei), plus een stop door de politie. We moeten allemaal ons paspoort laten zien, tiens, is er nog een guerillagroep actief misschien? Wordt allemaal zorgvuldig gecheckt hoor, men is er 5 minuten mee bezig, waarna iedereen zijn documentos terugkrijgt (in Colombia is het geen goed idee je paspoort in de kluis te steken, je moet het te dikwijls laten zien, soms ook voor betalingen met kredietkaart in een restaurant). Santa Fe staat bekend voor haar lange brug, gebouwd op het einde van de 19de eeuw (door een architect die ook een rol speelde in de bouw van de New Yorkse Brooklyn Bridge). Daar kan je naartoe achter op een brommer (nee, bedankt), maar ook met een moto-taxi, een soort van triporteur, ja, graag. Men laat je te voet overlopen en wacht je dan op om er opnieuw over te rijden (autos mogen er niet op). Leuk, maar waar het in werkelijkheid om gaat is de kwaliteit van de koloniale stad, want in Santa Fe bleef de klok stilstaan in 1826, en dat levert een dot van een geheel op, waar wij heel graag 5 uur hebben doorgebracht, alvorens terug te bussen naar Medellin. Waar gaat die priester naartoe, een ritje op zijn brommer maken? Neen, hij is bijna te laat voor de mis van 11 hr in de frisse hoofdkerk, die helemaal vol zit. Buiten is het niet fris, want Santa Fe ligt maar op 500 mt hoogte (Medellin op 1800), zodat het hier altijd 27 graden is (in Medellin 21/22), we kunnen nog eens zweten. Maar echt wel een koloniale droom hoor. We duiken even het Museo Juan Collar binnen, in het gebouw van foto 9, maar er is binnen niet veel te zien. Collar was wel een belangrijk heerschap want hij lag aan de basis van de onafhankelijkheid van Spanje, in 1813 al, waarna hij DICTADOR van Antioquia was. Dat woord had toen lang niet de connotatie die DICTATOR nu heeft, het betekende gewoon de man die het voor het zeggen had en naar wie men graag luisterde omdat hij het goed voorhad met de mensen (Collar schafte trouwens de slavernij in Antioquia af). Dan valt ons oog op een luxehotel, tiens zou je hier een kleinigheid kunnen eten en drinken. Jazeker. Ons idee was eigenlijk vooral op die wijze fotos van het interieur te kunnen maken, maar na 1 foto aan het rijkelijk met tropische flora versierde zwembad komt men ons terugfluiten: mag niet voor de privacy van de gasten. Flauweriken! Nu, van bloementoestanden weet men in heel Santa Fe beslist alles af. En van Spaanse balkons en smeedkunst aan al die whitewashed gebouwen ook.
COLOMBIA 2020: Medellin (2), El Centro, focus kerken & Plaza Botero
Behoorlijk wat afgewandeld vandaag. Om 8 hr beginnen we er al aan en lopen we eerst naar het koel-functionele Plaza Mayor, waar het Monumento a la Razza van de bekende lokale beeldhouwer Rodrigo Arenas Betancourt enige aandacht opeist, maar wij houden niet van dat druk gedoe. Dan liever die twee ex-gouverneurs van Antioquia, die mekaar op koddige wijze aankijken. Medellin heeft uiteraard ook de nodige kerken, zoals de Iglesia San Antonio, waar een politieman met hond voor patrouilleert (geen gebrek aan politie in El Centro, maar s avonds verdwijnen die, en dan moet je dus uitkijken). Het rood-witte interieur mag er wezen, beter dan het clubhuis van FC Antwerp! Achter die kerk is het gelijknamige (en lelijke) plein, waar onze vriend Botero een en ander heeft staan. Maar zijn vredesvogel diende in 1995 als nest voor een bomaanslag, die 23 doden en 200 gewonden eiste (er was net een concert op het plein). Bij wijze van memoriaal blijft de opengescheurde vogel zo staan (Botero vervaardigde er wel een nieuwe die er nu naast staat), maar nooit werd deze laffe aanslag opgeëist. Wel werd de jefe van het Cali-drugskartel de dag voordien opgepakt, kan dat toeval zijn? En bovendien was de oudste zoon van Botero op dat moment minister van defensie, wat de lokatie van de bom zou kunnen verklaren. Ja, La Violencia kan je nooit ver ontlopen in Medellin. Achter een mooi plein waar Simon Bolivar alweer op zijn paard zit, treffen we de Basilica Metropolitana aan. Van buiten nogal plomp, maar van binnen is het een indrukwekkende burcht van een kerk, trouwens de grootste bakstenen kerk ter wereld. Maar niets kan tippen aan ons eigen plein, we zien het vanuit ons terras: de Plaza de las Esculturas, zeg maar gerust Plaza Botero, want de maestro schonk niet enkel al die beelden aan zijn geboortestad, maar bekostigde ook heel de heraanleg van het voordien verwaarloosde plein. Toen wij hier even waren in 2017 dachten we al: als we ooit terugkomen in Medellin moeten we hier verblijven, en wel ja, achter Botero-beelden ziet zelfs Hotel Nutibara, dat nodig aan renovatie toe is, er beter uit dan anders. Het ruim bekoepelde en gigantisch grote gebouw is overigens geen kerk, maar wel het Palacio de la Cultura, dat zowaar gebouwd werd door een Belg. Ditmaal echter geen Stevens, maar wel Agustín Govaerts, die er van 1920 tot 1925 mee bezig was (Medellin groeide sterk in die periode dankzij de koffie-bonanza, die enkele families toen heel erg rijk maakte zodat die uitzinnige gebouwen bestelden). Nu, binnen is er enkel een lauwe expo van lelijke landschapjes te zien, dat valt tegen. Maar het Plaza Botero, dat valt nooit tegen, en met kunstlicht wordt het nog mooier, zowel van op de begane grond als vanop ons terras.
COLOMBIA 2020: Medellin (1): Museo de Antioquia, Casa de la Memoria, Metrocable
Ons bezoek aan Medellin is nu aan de korte kant omdat we er immers in 2017 al waren, maar een herhaald bezoek aan het Museo de Antioquia (de naam van de provincie waarvan Medellin de hoofdstad is) was uiteraard een must, alleen al voor de ruime verzameling van Botero-doeken, waarvan de meeste door de maestro (zoals de nu bijna 88-jarige overal in Colombia eerbiedig wordt genoemd) aan zijn geboortestad werden geschonken (al spendeert Botero, nu woonachtig in Parijs, voordien in Spanje, Italië en New York, al 60 jaar niet meer dan 1 maand per jaar in zijn geboorteland). We hebben daar in 2017 uitvoerig over bericht, daarom nu enkel onze twee lievelingen (het mannetje dat achter de deur komt piepen is een rode draad, het kan Fernando zelf zijn, tenzij het zijn in een verkeersongeluk jong gestorven zoon Pedro betreft, die de meester is blijven schilderen). Wat eens te meer opvalt is het meesterschap in vele materialen en de hoge kwaliteit van dat deel van zijn privé-collectie dat hij ook aan Medellin schonk (Matta, Stella en Tapiès blinken extra uit, maar niemand valt tegen, misschien op die ene Julian Schnabel na). Meer aandacht schenken we nu aan een toch al sinds 2012 bestaand museum dat we gek genoeg in 2017 niet bezochten, mogelijk omdat het nog niet vermeld werd in onze Lonely Planet van toen (nu hebben we een recentere uitgave bij). Dat is het Casa de la Memoria, dat natuurlijk over La Violencia gaat. Lelijk gebouw van buiten, maar binnen is het een de keel dichtsnoerend pareltje, bovendien gratis, je moet je enkel registreren. Een muur van mensen waarvan de bij naam genoemden vermoord werden (keus genoeg: door drugskartels, door de guerrilla, door het leger of door de paramilitairen), citaten, video-interviews van onderzoeksjournalisten die met de dood werden bedreigd en vooral schitterende fotos van diverse makers (drie Colombianen en 1 Amerikaan). Beelden van FARC of ELN, kindsoldaten, het beleg van Comuna 13 (een wijk die we begeleid bezochten in 2017), het is allemaal van aard je op je stoeltje te spijkeren. Uw speciale aandacht voor foto 10, genomen door die Amerikaanse fotograaf door een venster-met-kogelgat in ons eigenste hotel Nutibara, dat dus in de klappen deelde (tja, dan mag het een beetje uitgewoond ogen zeker? De affiche van het dansende Botero-koppel is er in ieder geval nog steeds). Dit is dus allemaal amper 20 jaar of minder geleden, wat een geschiedenis. Komt er PAZ van, kindjes? Ja, die is er nu wel, maar of het zal blijven duren? De laatste mural buiten oogt toch een beetje onrustwekkend. De derde MUST DO van Medellin is zeker het nemen van de metro, een baken van veiligheid en netheid, ook in de tijd van La Violencia. Dit is eveneens een herhaling: eerst naar Acevedo, dan met de metrocable naar de arme barrio San Domingo (waar een ongelooflijk rommeltje heerst), en vandaar met een aparte cable car naar Parque Arvi op 2400 meter, waar de drukte van de stad ineens ver weg is. Hier kan je dagen wandelen als je wil, maar daar hebben we geen tijd voor, ons ging het meer om de rit boven de stad met al die unieke panoramas op de armenwijken van Medellin.
Nachtimpressie van Casco Viejo in 15 plaatjes, is het niet mooi? Besloten met een hernieuwd bezoek aan dat formidabel vleesrestaurant, zowel qua kwaliteit als qua inrichting, waar je op oude telefoons de bediening kan opbiepen en de menukaart vervangen is door een fleslijst. Voeg daaraan toe die fantastische ijssalon en het mag duidelijk zijn dat de innerlijke mens niets te kort komt in Casco Viejo. En de uiterlijke ook niet, dankzij al dat geld van de Unesco dus. Al met al heeft Panama een goede indruk op ons nagelaten, misschien ook omdat we er minder van verwacht hadden dan van Costa Rica. Het land heeft een vreselijke geschiedenis (bloedige burgeroorlog tussen conservatieven en liberalen in de 19de eeeuw, zoals zo dikwijls het geval in Zuid-Amerika, en vele dictators, tot 1989) en een reputatie van corruptie (twee zaken die in Costa Rica nagenoeg afwezig zijn), maar wij hebben de indruk dat ze zich wat aan het herpakken zijn, wat bewezen wordt door een aantal prestigeprojecten, waarvan die moderne brug over het kanaal in de buurt van San Lorenzo primus inter pares is. Onze dagtrips waren allemaal de moeite waard, en wij zullen zeker de vistas vanaf Cerro Ancon en Frank Gehrys Biomuseo niet licht vergeten. Anderzijds zouden we ook in Panama nooit willen wonen. Te warm, altijd, en te nat, zeven maanden per jaar dan toch. En het moderne deel van Panama City heeft weinig te bieden, terwijl de tweede grootste stad (Colon) buitengewoon gevaarlijk schijnt te zijn, ook volgens chauffeur Aldo, die er geboren is maar op zijn 18 verkaste naar de hoofdstad, waar meer opportuniteiten zijn. Alleszins zal Panama iets moeten doen aan de schrijnende ongelijkheid, en daarbij zouden de alsmaar stijgende inkomsten van het Panamakanaal toch moeten helpen. Succes ermee, Panamenos! Maar intussen zijn we aangekomen in Medellin,Colombia, een stad waar we sinds oktober 2017 een beetje verliefd op zijn geworden (het is onze nummer 3 in Zuid-Amerika qua steden, na Salvador de Bahía (Brazilië) en Valparaiso (Chili). Een beetje thuiskomen dus, en bijgevolg verblijven we nu niet zoals in 2017 in de toeristenwijk El Poblado, waar alle sjieke hotels zijn maar weinig authentieke Colombiaanse sfeer is, maar in El Centro, waar vele rare vogels rondlopen, naast 1 oostvogel en zo goed als geen andere toeristen. Waag het niet hier in de duisternis een verkeerde straat in te lopen, maar ons weliswaar vervallen hotel (Nutibara) is perfect gelegen vlak aan een metrostation, er is een Peruaans restaurant naast de deur (alles cash, maar er is ook een ATM in het hotel), het Botero-museum en sculptuurpark is vlakbij, we hebben zelfs een ruim terras (weliswaar in zeer oubollige Luchtbalstijl) en we moeten niet eens een taxi nemen van de 35 km van de stad gelegen luchthaven. Ha nee, want de luchthavenbus heeft haar terminus vlak over Hotel Nutibara, je rolt je koffer er zo binnen). In die luchthavenbus deden we een hele Spaanse babbel met onze buurman en vond zowaar ook entertainment plaats - ttz, de bijrijder organiseerde een quiz om de inzittenden te vermaken, nog nooit gezien. Wat is de nationale vogel van Colombia. De condor, jaja. Wat is de rijkste staat van de wereld? Iedereen verkeerd, want het is....Vaticaanstad, een strikvraag godverdomme. Terug in België zullen wij De Lijn voorstellen soortgelijk vermaak aan haar reizigers aan te bieden. Wie ís de grootste tsjeef van het land? Koen Geens! En wie de grootste loser? Kris Peeters!
We hebben nog 4 metroritten op onze herlaadbare kaart staan, waarvan we er 3 benutten (kost maar 0,35 dollarcent per rit). Die metro is trouwens in het algemeen erg proper en goed georganiseerd, een beetje verbazend toch. De eerste rit brengt ons linea recta aan de Iglesia del Carmen, waar we een stuk mis bijwonen. Van hieruit is de Sector Bancario vlakbij, met inbegrip van een poshy World Trade Center, maar voor wie de architectonische wonderen van New York en Chicago kent stelt dat toch niet veel voor. We verwijlen er niet te lang, alles is trouwens, net als in San José, op een hoopje gebouwd zonder veel stadsplanning, maar lopen nog wel eens een kleine kerk binnen, die toch weer een verdienstelijk altaar heeft, en een bijzonder broedende Christus. Een 2de metrorit brengt ons naar de La Loteria-wijk, die veel armoediger is maar toch een mooi plein bezit dat toegewijd is aan president Porras, de 2de na de onafhankelijkheid en de eerste echte Panamees, groot is zijn naam. Ook daar weer een ditmaal neoromantische kerk, waarin mooie glasramen en mozaïeken te vinden zijn (de mozaïeken beelden eerder volksverhalen af dan liturgische taferelen uit het Oud of Nieuw Testament, tenzij we iets gemist hebben en Jezus niet enkel op het water liep, maar ook een koorddanser was). Er is in deze wijk zowaar ook nog een (zeer klein) museum, het Museo Africo-Antilliano, dat in een ontheiligd kerkgebouw de geschiedenis brengt van de vele inwijkelingen uit Jamaica en Barbados, die eerst aan de spoorweg werkten en daarna door de kanaalautoriteiten werden aangetrokken. Ze kwamen graag, vanwege de miserie in hun thuislanden, al werden ze lang gediscrimineerd, racistisch bejegend en in ieder geval onderbetaald. Sympathiek museum, dat heel goed verklaart waarom het straatbeeld van Panama aanzienlijk zwarter oogt dan dat van Costa Rica. Terug aan het grote Cinco de Mayo-plein, vanwaar het slechts 15 minuten lopen is naar ons appartement komen we ook een curieuze mural tegen, die nogmaals wijst op de complexe verhouding tussen Panama en de USA, vooral waar het de invasie van 1989 betreft. Alleen is er van historisch besef toch weinig sprake bij de naieve maker, want Bush Senior worden hier zodat alle wandaden aangerekend, inclusief die van Nixon, Reagan en Saddam Hussein. Natuurlijk wel waar dat hij ooit directeur van de CIA was en in die hoedanigheid de werkgever was van de later versmade generaal Noriega. Een besluit over Panama, voor zover wij het op 8 dagen hebben leren kennen, brengen we morgen wel, als we zijn aangekomen in Medellin, Colombia. Weggevertje vooraf: kunst is aan de Panamezen net zo min besteed aan als de Ticos van het buurland Costa Rica. In de bankenwijk kwamen we nochtans het MOMA/PANAMA tegen, maar het bord verborg slechts een kraakpand. Navraag bij een suppoost leerde ons dat het er ooit wel is geweest, maar al een hele poos opgedoekt wegens gebrek aan belangstelling. En toch timmeren sommigen aan de weg - met name de galerie Diablo Rojo, die niet Hazard of De Bruyne voor het voetlicht brengt, maar wel Donna Conlon, voor wie we eergisteren, remember, een lansje braken in het Museo Contemporaneo. In deze kleine galerie (die ons wel een mooie brochure met uitleg van de -Duitse?- curator Jens Hoffmann cadeau doet) zien we twee videos van deze Amerikaanse van Latijnse oorsprong, die inmiddels al 15 jaar in Panama City woont. En jawel, onze eerste indruk was juist, dit is een dame die verwant is met onze eigen Francis Alys en handig laveert tussen poëzie en politiek, met een strookje ecologie toe, maar nooit didactisch, en altijd fijnbesnaard. Een van de werken betreft de gentrificatie van met name de oude stad, Casco Viejo dus, die met veel geld van UNESCO werd uitgevoerd en een fraai stadsdeel heeft opgeleverd (Cfr de laatste foto, wij komen altijd graag terug thuis!), maar anderzijds, keerzijde van de medaille, ook tot gevolg had dat de lokale bewoners de snel stijgende grond- en huurprijzen niet meer konden betalen. En zo is het altijd wat. Maar nu gaan we naar ons laatste diner toe, om daarna nog wat nachtbeelden van Casco Viejo te maken, die we morgen vanuit Medellin zullen posten.
CIUDAD DE PANAMA: dagtrip naar de San Blas-eilanden
De langste dag, maar geen oorlogsfilm: om 5.15 hr am komt chauffeur Gabriel ons afhalen (daarna worden nog 5 anderen, allemaal Spaanstalig en respectievelijk afkomstig uit Costa Rica, El Salvador, Guatemala en zelfs Venezuela, opgepikt) en om 6.45 pm zijn we de laatste die weer aan ons appartement wordt afgezet. Ja, we waren toch van plan 1 dag in te ruimen voor een tropisch eiland, maar we hadden eerst gedacht aan de nabije Pacifico. Maar onze huisbaas Andres bracht ons maanden geleden op andere gedachten: waarom niet naar het semi-autonome gebied van de Yuna (lokale Indianen) gaan, een eilandengroep in de Caraïbische zee, slechts bereikbaar na twee uur eneenhalf rijden en een half uur varen op een woelige zee. Yep, leek ons avontuurlijker, je moet trouwens je paspoort meebrengen om hier toegang te krijgen (en ook 20 usd betalen). Die Yuna blijken overigens hun eigen vlag te hebben, twee zelfs (werelddictator Oostvogels gaat veeeel werk hebben om al die Banderas te verbranden!), en stellen het niet op prijs gefotografeerd te worden (geeft niets, ze zijn er te lelijk voor), maar zijn verder gastvrij genoeg, ttz ze bieden een eenvoudige lunch aan (zit in de tourprijs natuurlijk) op hun door een grote leegte uitblinkend hoofdeiland, dat San Blas heet. Allemaal van mij, denkt The Passenger, die enthousiast in een hangmat wipt en nog wat Tolstoj consumeert (praten met de 5 andere gasten doen we in ons beste Spaans tijdens de lunch), wat des te aangenamer is omdat er op grond van een stevige zeebries op San Blas werkelijk een perfecte temperatuur heerst, zonder de broeierigheid van de rest van het land. Maar waar houden die Yuna zich verder eigenlijk mee bezig? NIETS is hier, afgezien van wat bootjes, onze eigen op het eerste gezicht niet zo heel zeewaardige lancha, palmbomen en een vervallen aanlegsteiger (het was dus een wet landing). Anderzijds is er ook niets dat de paradijselijke rust kan verstoren, of het moesten overvliegende pelikanen of een neerstortende kokosnoot zijn, die je gerust een hersenschudding zou kunnen bezorgen. En er staan enige tenten, want je kan hier dus komen kamperen, voor zover je elk modern comfort kan missen. Verrassing daarna, als we naar een piscina Natural worden gebracht. Effectief heel merkwaardig, een plek midden in de zee waar je gewoon kan rechtstaan, hoe kan dat nu? Het komt door een lokale zeebeving lang geleden, die een stuk zeebodem naar omhoog stuwde. Nog een ander even paradijselijk eiland wordt een uurtje aangedaan, en dan is het hoog tijd terug naar Panama City te rijden, waar de zon ons reeds tegemoet schijnt. Nog 1 dag te gaan!
En nu gaan we, vertrekkend van het Museo Contemporaneo, een berg beklimmen! Wablief, in deze temperatuur? Ja, maar Panama Citys huisberg, de Cerro Ancon, is slechts 200 meter hoog, dat is te doen, te meer er een zachtjes glooiende betonnen baan naartoe loopt, zodat je niet kan spreken van een echte natuurwandeling, maar wel van een makkelijke klim van amper 20 minuten. Je begint aan Mi Pueblito, een wat kitscherige verzameling van typische gebouwen van het platteland en vervolgens zie je meteen dat je je hier weer in een betere buurt bevindt. Zelfs een villa met een Porsche voor de deur treffen we aan, die gesloten poort zal er niet voor niets staan. En ook het gebouw waar de administrateur van het Panamakanaal in behuisd is (niet bezoekbaar). Nu, een klim naar Cerro Ancon is net zoals een bezoek aan het Biomuseo zeker een must voor elke bezoeker, want nergens zijn de vistas zo uitgelezen als hier - zowel op de oude als de nieuwe stad, en ook op de haven en het begin van het kanaal. Succulent, werkelijk waar. Helemaal boven staat natuurlijk de Panamese vlag te wapperen (je kan niet naar de paal, vlaggen zijn heilig hier!) en roept iemand ons toe dat er een animal in een boom zit. Que animal, Un mono? No no, Un iguana. Inderdaad, een hele grote leguaan, nog stukken groter dan Sjarel, onze huisleguaan van die kustplaats in Costa Rica. Helaas zit het beest te hoog voor een foto, en om naar de grond te komen ontbreekt hem de lust, spijtig. Tja, dan gaan wij maar terug naar beneden, waar we op het Cinco de Mayo-plein eigenlijk nog een museum hadden kunnen doen (dat neoklassieke gebouw van de laatste foto), maar het lokale antropologische museum is al sinds 2010 gesloten, wegens gebrek aan fondsen voor een broodnodige renovatie (ze zullen het toch maar allemaal oude rommel vinden zeker?). Hé ja, Panama, land van contrasten, er ontbreekt van alles aan hoor. Maar ja, hoe lang is ons KMSKA al gesloten? Nu goed, het is 4 hr pm, tijd voor ons ijsje in die fantastische crêmerie van Casco Viejo. Waarna Andres, onze huisbaas, ons komt opzoeken, om zich te verontschuldigen voor die dag zonder water op het appartement. Arbeiders hadden een leiding geraakt, zo gaat dat. Is het goed dat ik dat euvel compenseer door 1 nacht terug te betalen? Allez Andres, wij hadden gedacht dat je alle 9 de nachten zou kwijtschelden! Euh, jamaar, meneer The Passenger.... Grapje, Andres, grapje, het is al goed.
CIUDAD DE PANAMA: Museo Contemporaneo & politieke âkunstâ par todo
Niet minder dan 7 uur zijn we vandaag te voet onderweg geweest, iets waar we in deze temperatuur (nog steeds 32 graden met een hoge vochtigheidsgraad) vast een medaille voor moed en zelfopoffering voor verdienen. Maar zo ziet een mens nog eens wat. We hebben wel twee bestemmingen, waarvan de eerste een museum is. Eerst zien we de verandering van onze statige Avenida Central in Casco Viejo naar een groezelige winkelwandelstraat waar vooral veel digitale spullen verhandeld worden (we speuren even naar onze eigen gestolen smartphone), maar ook de aloude loterijverkopers in overtal aanwezig zijn. Daarna bereiken we de drukke Avenida de los Martires (elke dag van het jaar een verkeersinfarct) die je via loopbruggen kan oversteken (daarop struikel je soms over kartonnen dozen, afkomstig van daklozen die hier overnachten, let op niet in hun uitwerpselen te trappen). Hier kan je af en toe nog de befaamde Diablos rojos (=gekleurde bussen) zien, waarvoor Panama vroeger bekend stond. Ze heten niet zo om een onbestaand verband met de nationale voetbalploeg van België aan te geven, maar wel vanwege de roekeloze Devil may care-rijstijl van hun bestuurders, maar ze worden nu, zoals Aldo ons gisteren vertelde, gradueel uit het verkeer genomen ten voordele van moderne bussen, omdat ze te luchtvervuilend zijn (weer een manier van Panama om Costa Rica bij te benen). Deze autobaan heet zo vanwege de 21 martelaren die in 1964 (en niet in 1967 zoals we eerder verkeerdelijk schreven) het leven lieten in dat vlagincident dat de spanning tussen Amerika en Panama hoog deed oplopen - het wordt plastisch weergegeven in tal van naieve murals naast de avenue. Verboden te vergeten! Iets verderop bevindt zich het Museo Contemporaneo, dat actueel uitpakt met een herdenking van een andere strijd: de invasie van Bush senior in Panama, december 1989. Zoals bekend was het de USA om generaal Noriega te doen, die uiteraard geen doetje was (integendeel, je ziet hier op treffende fotos dat hij een dictator was die geen oppositie duldde), maar ofschoon het aantal slachtoffers van de invasie niet bekend is, staat het toch vast dat het aantal burgerslachtoffers veel hoger was dan het aantal casualties binnen de door Noriega geleide National Guard. Wat we ons zelf nog herinneren van 30 jaar geleden was de wijze waarop de yankees Noriega, die zich in een kerk had opgesloten, uitrookten: door hem 24 uur op 24 bloot te stellen aan een bombardement van luide heavy metal music. Stel je voor dat je aldoor het verzameld oeuvre van Uriah Heep door je strot geramd krijgt, t is genoeg om iedereen knettergek te maken (Noriega zou pas in 2017 in een Amerikaanse gevangenis overlijden, niemand zal hem missen). De lokale kunstenaars die de controversiële invasie bij deze gelegenheid gedenken zijn allemaal slechts subtoppers, en ze zijn veelal te naïef of expliciet bezig, maar de fotos spreken boekdelen, de bibberige video-captaties uit 1989 evenzo, en voor Donna Conlon & Jonathan Harker willen wij echt een lansje breken. Twee videos van hen hier: een waarin een blauwe en rode bezem (de twee kleuren van de Panamese vlag) van alles onder de mat vegen, en een waarin twee (Amerikaanse) handen een wijsje op een aantal Panamese biermerken spelen. Dat wijsje is The Star Spangled Banner, en de implicatie is dus dat de USA voor en na de invasie nooit heeft opgehouden Panama economisch te manipuleren. Slim van dit koppel, al bereiken ook zij niet de diepte die het beste werk van The Chapman Brothers, Los Carpinteros, of ons aller Gilbert & George kenmerkt. Maar je mag van een niet bepaald artistiek land als Panama ook weer niet te veel verwachten - al bij al was dit toch een expo die door de beugel kon, in al haar naïviteit en te expliciete stellingnames.
CIUDAD DE PANAMA: daguitstap naar fort SAN Lorenzo.
En waar gaan we vandaag naartoe, Aldo-met-het-panamahoedje? Naar de andere kant van Panama, wat makkelijk genoeg is, want de breedte van het land bedraagt op deze plek - waar ook het Panamakanaal ligt - amper 70 km. Hier kan je dus inderdaad op dezelfde dag zwemmen in de Pacific en de Atlantic Ocean, wat sommige toeristen ook vragen, zegt Aldo, alsof zwemmen in twee oceanen een ander gevoel zou geven. Aan de Caraïbische kust bouwden de Spanjaarden indertijd twee grote forten. Portobelo wordt het meest bezocht, omdat het via een goede weg bereikbaar is, maar wij weten via onze leesgids dat San Lorenzo mooier gelegen is, aan de monding van de Chagres-rivier en in een aantrekkelijk junglelandschap. Effectief, zo blijkt op deze mooi verzorgde site, die alweer doet denken aan Cartagena, waar ze ook zo een versterkt Fort hebben, dat niettemin door de Engelse piraat Henry Morgan in de 17de eeuw even veroverd werd, ondanks alle kanonnen, langs alle kanten. Opvallend is alleszins de hypermoderne brug over het Panamakanaal, die toegang geeft tot dit gebied. Die bestaat nog maar 5 maanden, voordien moest je een Ferry op, en soms lang wachten op die Ferry, want het doorgaande verkeer op het kanaal had altijd voorrang. Een andere verrassing is dat vlakbij San Lorenzo (waar de Amerikanen in de 20ste eeuw kwamen oefenen voor hun jungle-oorlog in Vietnam, maar het hielp niet) een poshy hotel met jachthaven is. Wij tracteren er Aldo op een lichte lunch en vernemen dat de dagkost om hier een jacht te leggen niet gering is. Kan best wezen, maar allicht is het toch goedkoper dan in Amerika, waarom liggen al die catamarans en aanverwanten anders hier, waar je niets anders kan doen dan de ruïnes van het fort bezoeken. Er ligt zowaar ook een piratenschip, is Johnny Depp soms naar San Lorenzo verhuisd? Wat je hier ook wel kan zien, maar het is te lelijk voor een foto, zijn de oude legerbarakken van de yankees, die sinds 1999, toen het Kanaal aan Panama werd overgedragen, leeg staan en flink bezig zijn te vervallen. Ze zijn nu eigendom van de staat, maar die doet daar niets mee. Terwijl, dixit Aldo, er zoveel daklozen zijn in Panama, die men toch deze gebouwen ter beschikking zou kunnen stellen. Hij heeft gelijk, denkt dictator Oostvogels, die helaas enkel in gedachten dictator van de wereld is. Om 3.30 hr pm zijn we alweer terug in Casco Viejo, waar we ditmaal het Palacio Bolivar eindelijk open vinden (het herbergt het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat gesloten was in het weekend en vrijdag ook niet betreedbaar was vanwege een of andere buitenlandse gast). Nu mogen we wel binnen na enig Spaans gepalaver, zij het enkel op de binnenplaats. Mooie binnenplaats, die niet altijd overdekt is geweest, maar nu wel, blijkbaar mogen de Hoge Heren niet nat worden (van mei tot eind november regent het in Panama City werkelijk elke dag, zegt Aldo, zij het zelden een hele dag aan een stuk). Dat dak stoort, maar goed, we gaan daar geen brief naar de president voor schrijven. Eerder gaan we vroeg en lang slapen, want we hebben morgen een behoorlijke voettocht in de zin, en kunnen daar gezien de temperatuur beter vroeg in de voormiddag aan beginnen.
Je moet geen twee keer kijken om te weten wie de architect van het Biomuseo is: Frank J.Gehry natuurlijk. Het bestaat nog maar sinds 2014 en is het by far het beste museum van de stad, ongetwijfeld, en volledig gewijd aan de biodiversiteit van het land, vandaar al die kleurtjes, die binnen het museum terugkomen (Gehry liet zich eveneens inspireren door een enorme fig tree in de overigens in zijn geheel schitterende museumtuin). Bekoorlijke setting bovendien: aan de voorkant de Amador Causeway (de enige straat naast de Costanera die van een fietspad is voorzien) en het uitzicht op de sky line, aan de achterkant het begin van het Panamakanaal, waar je gebeurlijk - het is uiteraard een foto van een foto - een postpanamax-cruiseschip zou kunnen zien voorbijvaren, maar vandaag is er enkel in de verte scheepsactiviteit te zien). Binnen krijg je heel de geologische geschiedenis van dit brugland, dat pas 3 miljoen jaar geleden ontstond, via vulkanische activiteit, platentektoniek en de daling van de zeespiegel. Kijk naar die foto van de aardbevingen van de laatste twee weken: Nederlander Wil had toch gelijk, we maakten een kleine aardbeving mee in Costa Rica, door de daver is mogelijk onze smartphone in een aardspleet verdwenen. De menselijke geschiedenis is minder interessant, daar we die al kenden. Maar wel prettig de Harpy Eagle eens te zien, zij het in opgezette vorm. Dat is de grootste arend ter wereld, die het vooral op luiaarden heeft gemunt. En de walvissen, die op hun jaarlijkse migratie ook langs Panama komen. En oude favorieten als de kolibrie, die 20 vleugelslagen per seconde produceert, nou, maar geen reukzin heeft (dat konden we zelf een poos geleden vaststellen: in Monteverde, Costa Rica kwam er een kolibrie ineens aanvliegen op een toerist die een vuurrode regenjas aanhad. Die hummingbird dacht dus even dat hij een enorme bloem met reusachtig veel nectar had gevonden), en de schattige quetzal, al heb je veel meer kans die in Costa Rica te zien. Aan dit museum kan je vooral zien dat Panama zich recent ook helemaal op de toeristische markt heeft gestort, in het spoor van het buurland. Tja, de hey days van het financieel witwas-gesjoemel behoren een beetje tot het verleden, en men wil blijkbaar niet alleen van een kanaal leven. Goed idee, want de biodiversiteit van Panama is daadwerkelijk even groot als die van Costa Rica, al staat het buurland veel verder in infrastructuur (en reputatie, pura vida nog aan toe). In ieder geval: knap museum, al is alles wat buiten te zien is even knap als de multisensorische Panamarama-video van 6 minuten, die het niet fotografeerbare hoogtepunt van Biomuseo vormt.
Een foto van de voorkant van ons appartement (op de eerste verdieping) hadden we nog niet gepost: precies een Moors kasteel! Wij waren er tevreden over, tot vanmorgen bleek dat er geen water meer was (s avonds nog niet opgelost: de baas heeft gemeld dat het aan de waterwerken van de oude stad ligt, hij heeft als worst case scenario een watertank komen afleveren, maar daar kunnen we ons toch niet in douchen). Enfin, we begeven ons na een kattenwas met water uit een flesje bronwater uit de ijskast naar het beste hostel van Casco Viejo, Lunas Castle, dat een prima ontbijtplek is (zondag = pannenkoekendag, met fruit en cappuccino) en bovendien op de weg ligt naar de Cinta Costera, een weg van 2 km rond de baai die elke zondag van 6 tot 12 wordt afgesloten voor gemotoriseerd verkeer, om alle ruimte te bieden aan fietsers, rolschaatsers en joggers. Onderweg nog een mooie pergola en hé, ook een folkloristische groep die zich klaarmaakt voor een groepsfoto. Dan moet The Passenger even reporter spelen. Er worden druk instructies gegeven: die hoepelrok beter spreiden, Esmeralda! Niet de zot uithangen, Geronimo! Uiteindelijk hebben ze het voor mekaar gekregen, staan ze er niet beeldig op? En waar zijn nu die fietsen te huur? Ha daar, 4 oude Amerikanen hebben net een kwistax gehuurd, maar wij kunnen volstaan met een gewoon strijdros, dat we voor 6 uur huren (1 dollar per uur). Daarmee rijden we s morgens de Cinta Costera op en af, maar de nieuwe stad duiken we niet in, daar zijn immers geen fietspaden meer en we hebben geen zin tussen dat chaotische verkeer te laveren. Liever op een bank wat Tolstoj lezen (maar geen bank in de zon, veeeel te warm) en constateren dat ze dit wel goed gedaan hebben. Voldoende groen, veel karretjes met verfrissingen (heerlijk vers geperst sinaasappelsap!) en voortdurend uitzicht op de sky line. Toch vergeet je nooit dat je in Latijns Amerika bent, en niet in de USA. Kijk maar naar de voorlaatste foto, en die vieze vissersbootjes voor de wolkenkrabbers. Ja, Panama is een land van contrasten. Bijna nergens is het verschil tussen HAVES en HAVE NOTS zo groot als hier, dat is statistisch vastgesteld. En het ene gaat heel snel over in het andere. In Casco Viejo heb je bv een gezellig plein, het Plaza Herrera, dat zelfs een SMALL LUXURY HOTEL OF THE WORLD herbergt, maar loop 1 blok verder en je staat in de derde wereld van de wijk Chirillo, waar je s nachts vooral niet moet gaan rondlopen. Die wijk werd in 1989, tijdens de Amerikaanse invasie om Noriega te klissen (die eerder anders wel op de loonlijst van de CIA stond maar zich mispakte aan zijn alliantie met het drugskartel van Medellin), zwaar gebombardeerd, en je merkt dat nog (we reden er gisteren even door met Aldo, anders zouden we het niet gezien hebben want onze gids raadt Chirillo zelfs overdag af). Die contrasten tekenen ook de hele relatie met Amerika. Enerzijds heeft Panama de USA altijd nodig gehad (ze hebben er hun kanaal en zelfs hun onafhankelijkheid van Colombia aan te danken), maar anderzijds wantrouwen ze de yankees, zodat Trump er nu zelfs van verdacht wordt het kanaal terug te willen claimen (een broodjeaapverhaal ongetwijfeld). De gespannen relatie gaf in 1967 aanleiding tot 21 doden, toen studenten in een Hogeschool nabij het kanaal de Amis wilden overtuigen de Panamese vlag naast de Amerikaanse te hijsen, maar de yankees dat weigerden te doen en het Panamese vod (waarschijnlijk was Liesbeth Homans in de buurt) zelfs verbrandden. Grote rel, en dus besloten met 21 doden. Daarom dat een van de eerste acties van werelddictator Oostvogels zou zijn ALLE vlaggen van ALLE landen ter wereld ritueel in de fik te steken, gedaan met al dat dwaas nationalisme. Maar dit terzijde, en het zou niet op gejuich worden onthaald in Panama, waar je de heilige vlag in een museum zelfs niet mag fotograferen, zoals we eergisteren merkten. Enfin. Dicht bij de fietsenverhuurplaats bevindt zich Mercado de Mariscos, waar je in ceviche- of gegrilde vorm heel verse vis kan eten. Wat we straks ook zullen doen, maar eerst wacht ons nog het Biomuseo, eveneens makkelijk met de fiets bereikbaar via een goed fietspad (3 km ten zuiden van Casco Viejo). Dat museum, en de gronden eromheen, is alleszins een aparte blog waard.
CIUDAD DE PANAMA 2020: Monkey Island & city outskirts
We mogen nog eens het water op, wat hebben die mensen in de andere boot gezien? Apen natuurlijk. Ditmaal mogen we met hen dollen, en deze kapucijnaapjes zijn aanzienlijk minder agressief dan hun broeders uit het buurland. Maar wel even vraatzuchtig. En dat is jammer want de bedoeling is hier de lokale TITI te zien, een heel klein aapje dat inderdaad schuchter uit de bomen komt richting banaanschijfjes, maar terstond weggejaagd wordt door de grotere kapucijnen. Vlegels! Onze kompaan Rob, een Engelsman die ons meteen meedeelt dat hij niet voor de brexit heeft gestemd maar er nu ook mee zit, heeft de titi het best kunnen fotograferen, nouja, ok dan. Bij het terugvaren worden we bijna geramd door een Cosco-containerschip, yep, de Chinezen zijn de 2de grootste klanten van het Panamakanaal, na de Amerikanen natuurlijk. En dan neemt Aldo, onze gids van vandaag voor deze halve dagtrip, ons mee voor een....metrorit. Ja, ze zijn fier op hun 2de lijn, die pas verleden jaar werd geinaugureerd en ongemeen proper is, net als die van Medellin, Tokyo of Singapore. En zeker in vergelijking met de rest van de stad, want sluikstorten is ook hier de boodschap, net als in Costa Rica. Onze man Aldo is een heel zwarte rakker, zoals blijkt uit de foto. Want ja, Panama is een multi-etnische staat, daar vooral de werken en baten van het kanaal veel immigranten aantrokken. Zoals de ouders van Aldo, die vanuit Barbados naar Panama kwamen. Zodoende spreekt Aldo bijna even goed Engels als Spaans. Een ondernemende kerel hoor, hij startte als taxichauffeur, werkte daarna als gids bij een toeristisch agentschap maar is nu een onafhankelijke toeristenbegeleider met een eigen stevige auto, al heeft hij die naar eigen zeggen gekregen van een Zwitserse zakenman die hij 5 jaar lang in Panama rondreed, tot die ophoepelde omdat de corruptie steeds erger werd (met name onder Martinelli, president van 2005 tot 2009 en diens opvolger, nu schijnt het verbeterd te zijn al begint iedereen uiteraard met een anti-corruptieprogramma, tot ze zelf aan de macht zijn). Leuk voor jou, maar van ons ga je toch geen auto krijgen hoor Aldo! We rijden terug naar de oude stad via de nieuwe, veel zeggen die modale wolkenkrabbers ons toch niet, die eerste Miami-achtige aanblik op de avond van onze aankomst was fout (de lelijkste is de voormalige Trump Tower, intussen verkocht, het wil toch weer lukken), al zullen we later nog wel eens naar Punta Paitilla komen, op eigen kracht met de metro. Nee, liever terug naar Casco Viejo, waar we de ruïnes van het oude dominicanenklooster bekijken en evengoed kunnen uitkijken over de moderne miljoenenstad. Een drink kan in Casco Viejo ook in de hoogte, zoals waar die mensen zitten (spijtig van al die storende autos toch), maar ook in een rooftop bar, naast de deur. Niet onverdienstelijk qua uitzicht, maar ook weer geen Valparaiso natuurlijk. En de service kon beter, en smakelijker caipirinhas hebben we ook al gedronken. Nee, doe ons morgen maar weer een ijsje, zoals gisteren, want er is hier een waarlijk uitstekende artisanale cremerie met wel 20 verschillende smaken. Willen we allemaal uitproberen, zij het niet tegelijk.
Die achterlijke Egyptenaren behandelen hun Suez-kanaal alsof het een staatsgeheim is, herinneren we ons (wat niet wegneemt dat wij een aantal jaar geleden een heel goede expo terzake zagen in het Parijse Institut du Monde Arabe), maar in Panama gaat het er gans anders aan toe. Je zou kunnen volstaan met een Mirador te bezoeken (komt er morgen misschien nog van), maar veel beter is een tourboot nemen (van 7 tot 13.30 hr) die drie sluizen neemt en halt houdt aan Gamboa, van waar je met een busje terug naar je hotel wordt gebracht. Achter de hoek van ons appartement bevindt zich het Museo del Canal Interoceanico, waar je de informatie van een tweetalige gids aan boord verder kan verdiepen zodat wij van een hele dag Panamakanaal gewag kunnen maken. Hoogst interessante geschiedenis! Foto 1 is enigszins gedateerd, het kanaal bestaat sinds 1914 (de plechtige inhuldiging ging gepaard met een wereldtentoonstelling in San Francisco, maar de yankees hadden un poco pech: tal van Europese afzeggingen wegens het uitbreken van WO1), maar daar gaat een hele voorgeschiedenis aan vooraf. Onze eigen Karel V liet al studies ondernemen om de Caraïbische met de Pacific kust te verbinden op de plek met de minste landmassa (Panama dus), maar logistieke problemen, malaria en vooral gele koorts, alsmede piraterij brachten zijn raadgevers tot een negatief advies. Idem dito voor latere Spaanse koningen. En voor een boude Schot, die even een eigen kolonie oprichtte en de Amerikanen warm trachtte te maken voor een kanaal. Hij kreeg zelf gele koorts en werd met zijn medestanders door de Spanjaarden hardhandig van het Isthmus verwijderd. Tenslotte kwam Fernand de Lesseps, en die had sinds Suez de nodige adelbrieven. Maar het Egyptische zand en het droge klimaat viel niet te vergelijken met de modderige ondergrond en de vele regen van het Panamese binnenland, dat bovendien hoger reikt dan het zeeniveau. Lesseps bleef koppig trouw aan zijn concept (terwijl er toch ook al Fransen waren die opperden dat enkel een systeem met sluizen efficiënt kon zijn in dit gebied), en toen hij zijn vergissing inzag was het te laat, want de concessie van zijn bedrijf liep niet zo lang. Vele Franse investeerders speelden hun geld kwijt, het was een waar schandaal op het einde van de 19de eeuw. Al goed dat de Lesseps geen Jood was, of Dreyfus zou zware concurrentie hebben gehad. De Franse investeringsmaatschappij probeerde de concessie voor een appel en een ei door te verkopen aan de Amerikanen, want die hadden wel enige ervaring met moeilijke operaties in Panama. Zie foto 3: de yankees bouwden in 1850 een spoorweg doorheen Panama, die de goudkoortslijders op een comfortabeler manier naar California kon brengen. Kostte enorm veel mensenlevens (malaria, gele koorts, de hitte...) maar dat speelde zo geen rol, de arbeiders waren toch veelal zwarten, Indiërs en vooral Chinezen. Onder Theodore Roosevelt, de eerste expansionistische president van de USA, begon de yankee-interesse voor een kanaal (om militaire redenen) effectief toe te nemen. Maar daarom niet noodzakelijk in Panama. Costa Rica, te bergachtig, kwam niet in aanmerking, maar Nicaragua wel. De Panamese lobby speelde het echter slim: zij lieten Roosevelt en zijn staf postzegels uit Nicaragua van een vuurspuwende vulkaan zien en ofschoon Panama toch ook enkele vulkanen heeft was dit element, samen met het over te erven materiaal van de Fransen, beslissend om de keuze op Panama te laten vallen. Nu was het Roosevelts beurt om slim te zijn. Panama behoorde toen nog tot Colombia, maar de Colombiaanse senaat weigerde de concessie aan de USA toe te kennen (ze vreesden niet ten onrechte inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden). Waarop Roosevelt de onafhankelijkheidsbeweging in Panama, die al bestond, toezegde hun strijd met zijn Navy te steunen. En hopla, Panama riep in 1903 de onafhankelijkheid uit en Colombia, geconfronteerd met superieur Amerikaans wapentuig, kon daar niets tegen beginnen. Nu nog een ingenieur vinden. Eerst werd John Wallace aangesproken, maar die schrikte terug voor de klimatologische omstandigheden. Enter John Frank Stevens (lap, weer een Stevens op deze reis!), die zijn sporen had verdiend in de spoorwegindustrie (hij staat op foto 4). Maar nadat hij een gedetailleerd plan had uitgetekend, met inbegrip van alle benodigde sluizen, nam ook hij ontslag begin 1907 (niemand weet exact waarom, er circuleren verschillende theorieën terzake. Misschien vreesde ook hij voor zijn gezondheid? Nu werd hij in ieder geval 90). Roosevelt, gefrustreerd, deed nu beroep op een kolonel van het leger, die kunnen geen ontslag nemen. Dat was een goede zet, en bovendien was het een Vlaming! Het is te zeggen: George Washington Goethals werd geboren in Brooklyn, als kind van geïmmigreerde Vlamingen uit Stekene. Vader, een timmerman, was voorzeker zinnens een recht-in-de-leer yankee te worden, anders noem je je zoon niet George Washington. Biograaf gevraagd! Hoe dan ook, Goethals liet de plannen van Stevens (misschien had die ook wel Vlaamse voorouders?) meticuleus uitvoeren, en hield er als kolonel de discipline in (nog wat duizenden Indiërs en Chinezen voor de bijl), zodat het kanaal in 1914, twee jaar voor de einddatum van de concessie, klaar was. De financiële afdracht aan Panama werd enkele malen verhoogd, maar die rotPanamezen bleven maar zagen dat het toch hun territorium was, en al die Amerikaanse militaire basissen zinden hen ook niet. Het zou duren tot de brave Jimmy Carter tot er een doorbraak kwam, in 1979. Na een overgangsperiode van 20 jaar werd het Panamakanaal Panamees, en in het museum gaat men er prat op dat er veel minder ongelukken zijn sinds de Panamezen het beheer hebben overgenomen. Zoals bekend werd het kanaal ge-updated om het klaar te maken voor postPanamax-containerschepen, dat was in 2016 een feit. En inderdaad zien wij in de verte de MSC SARA in een nieuwe sluis liggen, zo een joekel moet bijna 1 miljoen dollar betalen aan de Panamese staat om door het kanaal te mogen, aub, maar dan nog is dat goedkoper dan om te varen langs Kaap Hoorn. Je ziet wel wat op deze rondvaart. Zoals de werking van de Panamese haven, met een piloot die aan boord wordt gebracht van het cruiseschip voor ons, en veiligheidsinspecteurs die met sterke zeebenen dat oranje cargoschip bestijgen. In de sluizen krijgt het cruiseschip hulp van Mules, een soort van treintjes die het schip stabiel houden, maar onze toerboot moet het zeer ouderwets doen met een toegeworpen tros van enkele arbeiders. Maar het werkt en het bracht de Panamese staatskas in 2019 niet minder dan 1,7 biljoen dollar op (pure winst). De postPanamax-aanpassing zal rap afbetaald zijn! En toch kan het ook goedkoop: ene Richard Halliburton betaalde in 1928 amper 0,36 dollarcent om er te mogen doorzwemmen (weliswaar op 10 dagen tijd, een schip doet er nu ongeveer 10 uur over) en The Passenger verkrijgt voor 10 dollar een sluisfoto plus een heus certificaat. Niet gestolen!
Nog meer pleintjes, slenteraars, luiaarden (maar dan niet die dieren die we zoveel gezien hebben in Costa Rica) en puffers, want in Panama City is het altijd heet (32 graden overdag, 25 s nachts), en in het droge seizoen (nu) is er veel zon, ofschoon een warmte-onweer in de namiddag nooit uitgesloten is. En nog meer kerken uiteraard. Die met het gouden altaar (enfin, bladgoud) heeft een aardige legende. Het is het enige stuk van waarde dat de raid van de piraat Henry Morgan overleefde, en dat zou naar verluidt gekomen zijn doordat de bijdehandse pastoor van de kerk zijn gouden altaar geheel met modder had overdekt. Awel, waar is dat goud hier, vroeg de piraat, en de priester antwoordde klagend, ach meneer de piraat, wij hebben geen geld om ons altaar te versieren, kan u geen donatie schenken? Waarop de vertederde piraat dat nog deed ook, en als u dat gelooft gelooft u ook dat België binnenkort een uitstekende federale regering zal hebben. Maar hé, homo sapiens is een prima verhalenverteller, zegt de Joodse intellectuele rockster Yuval Harari altoos (we zagen net een uitstekend interview van Annelies Beck met hem op VRT NWS), en gelijk heeft die man. Panama City heeft echter niet alleen maar huizen en kerken. Er zijn eveneens bijzonder originele eethuisjes (en ook een Belgisch bierklooster, zowaar, misschien later eens binnenstappen, als hommage aan de maritieme tijd dat wij 20 containers per week met malt naar Colon Free Zone verscheepten voor bestemmeling Cerveceria Nacional). Bij uitstek die brasserie waar wij uitstekende varkensribbetjes met tomaatsla nuttigen. Wat een interieur! Oude fotos en telefoons, verwijzingen naar Popie Jopie, die als eerste paus Panama bezocht, bijzonder bijdehandse bedieners en het zeer sympathieke opschrift NO TENEMOS WIFI, HABLEN ENTRE USTEDES (wij hebben geen WiFi, praat liever wat met mekaar). Wij zetten aldus een boom op met onszelf en laten het ons smaken. Daarna valt de avond (hier een uur later dan in Costa Rica) en zijn wij klaar voor, hé, nog een kerk. En weer een meevaller. Sommige oudjes zijn overigens heuse ruïnes, maar die laat men gewoon staan, en waarom niet. Casco Viejo is wel gerestaureerd, maar niet kapot gerestaureerd, het blijft een groezelig kantje behouden, en dat is best zo. Waarop we vanop ons balkon de avondlijke sfeer op ons eigen Plaza Bolivar beschouwen. Ze moeten nochtans niet te lang lawaai maken, want wij moeten morgen heel vroeg opstaan, teneinde deel te nemen aan een groepsexcursie naar en op het Panama kanaal. Als die Amerikanen aan de lange tafel te veel van hun oren maken, gooien we onze vuilnismand leeg op hun hoofden. Geleerd van de kapucijnaapjes!
Ha, eindelijk nog eens een echte stad! In of nabij Panama City woont bijna de helft van de 4 miljoen Panamezen, en in de taxi gisteravond zagen we een moderne stad, die zelfs wat aan Miami doet denken, minus de Art Deco. Maar wij verblijven 9 nachten op een eenvoudig doch gerieflijk appartement in de historische stad (Casco Viejo genaamd), die in 1519 door de Spanjaarden gesticht werd. Foto 1 toont wat we vanop ons groot en schaduwrijk balkon voor ons zien: onze oude gabber Simon Bolivar, en het uitzicht links en rechts staat ons ook aan. Het blijkt al meteen: Panama City is gans andere koek dan San José, ofschoon Costa Rica en Panama toch bevriende buurlanden zijn. Ja, maar hun historie is niet hetzelfde. Costa Rica was een onbelangrijke uithoek van het Spaanse rijk, maar Panama vervulde lang een belangrijke rol om het goud van de Incas via de Camino Real naar een Caraïbische haven te brengen. Dat trok natuurlijk de aandacht van piraten allerhande, de Welshman Henry Morgan vernietigde zelfs heel de oude stad in de 17de eeuw. Maar die werd heropgebouwd en versterkt, zoals Cartagena (waarvan Casco Viejo wel wat weg heeft). Tot de scheepsroute via Kaap Hoorn bevaarbaar werd, en La Ciudad de Panama in een doornroosjesslaap verzeilde. Rond 1950, toen het moderne Panama allang enkele kilometers verder als kool was gegroeid (met dank aan het kanaal en Amerikaanse investeringen, maar ook voortdurende bemoeienissen), was de historische stad totaal vervallen, maar gelukkig maakte men sindsdien werk van het herstel van dit nationaal patrimonium. Niet zo mooi als Cartagena, maar het komt wel degelijk in de buurt, wij voelen ons hier meteen thuis. Vele kerken uiteraard, waarvan de Catedral logisch primus inter pares is. Maar wat ligt die jongen daar te doen? Het is het Mexicaantje San José Sanchez del Rio, die in 1928 op veertienjarige leeftijd de marteldood stierf tijdens de korte anti-katholieke periode in het toen revolutionaire Mexico. Werd in 2016 heilig verklaard, na een volgens gelovigen wonderlijke genezing van iemand die tot hem had gebeden, maar wat dat joch nu in Panama doet is ons een raadsel en wordt niet uitgelegd. Enfin, mooie kerk hoor, met een uit Italiaans marmer opgetrokken altaar. We kunnen ons ook perfect vinden in de vele gezellige pleintjes, de talloze balkons en die andere kerk, waarin een enorm grote nativiteits-maquette is opgetrokken, allemaal gratis te bezichtigen. En dan houdt de oude stad ineens op, en zie je aan de horizon de moderne liggen. Maar die is voor later, wij keren op onze stappen terug.
COSTA RICA 2020: La Paz Waterfall Gardens/Peace Lodge & conclusie Costa Rica
La Paz Waterfall Gardens en de Peace Lodge zijn een doorlopend complex (gasten van de Lodge hebben gratis toegang tot de 5 watervallen) en dat mag natuurlijk allemaal gezien worden. Op anderhalve dag tijd zagen wij het in alle gedaanten - zonbeschenen, zoals op foto 2 (hoe groen is mijn vallei), bewolkt zonder mist, en uiterst mistig met pello de Gata-regen (kattenhaar dus, zo noemen de Ticos de malse dunne regen die hier dikwijls valt). Een fraaie Lodge, dat mag ook wel voor 500 usd/nacht, al was Makanda by The Sea ons nog liever, wat ook wel iets met het klimaat te maken heeft. Intussen zijn we s avonds aangekomen in Panama City, waarover meer de komende dagen (we verblijven hier 9 nachten in een stadsappartement, weer eens wat anders), maar laat ons even een eindevaluatie van Costa Rica maken. In de digitale Knack zagen we net een artikel over Costa Rica, het werd daarin het groenste en gelukkigste land ter wereld genoemd. Beetje belachelijk uiteraard, hoezo zouden alle inwoners van dit land allemaal even gelukkig zijn. Wel waar is dat het op grond van de vele regen uitermate groen is, en dat het de meeste nationale parken ter wereld bezit, als je het aantal afzet tegen de relatieve kleine oppervlakte van het land. En die nationale parken worden allemaal bestuurd volgens de hoogste ecologische normen, je mag er zelfs niet in roken. Feesten van biodiversiteit zijn het allemaal, aan soms spectaculaire fauna en flora is voorzeker geen gebrek. En toch zouden wij nooit in Costa Rica willen wonen. Ten eerste regent het hier echt te veel voor ons, geef ons maar Zuid-California als ideale woonstek, de branden nemen we erbij. Maar wij hebben nog meer kritiek. Al die PURA VIDA, ach, dat is toch gewoon een commerciële reclameslogan? Net als dat tot vervelens toe uitpakken met die kinderlijk versierde ossenwagens van vroeger. En de ecologische voorbeeldfunctie geldt wel in de nationale parken, maar wat heb je aan rookvrije parken als er terzelfdertijd stapels stinkende camions op de wegen rondrijden, die roetwolken uit hun uitlaten persen? En is het niet hypocriet de beste ecologische leerling van de klas te willen zijn, terwijl overal, werkelijk overal, plastic zwerfvuil op parkeergelegenheden ligt? Sluikstorten: een zeer groot probleem in dit land. Nee, geloof ons: ook in Costa Rica moeten ze nog een en ander bijleren. Zeker in verband met stedenbouw, en dat is de tweede reden dat we hier nooit zouden willen wonen. Je vindt hier geen enkele mooie stad, het is allemaal slordigheid troef (zelfs in San José, dat nog een beetje zijn best doet, is dat zo). En op het platteland is er maar wat op los gebouwd, op een manier die de Vlaamse Bouwmeester tot wanhoop zou bewegen. En de derde reden dat wij nooit in Costa Rica zouden willen wonen is het gebrek aan cultuur. Hé ja, wij houden ook van tropische fauna en flora en op vlak van biodiversiteit is dit land een pareltje (zij het na 5 weken een wat eentonig pareltje), maar wij kunnen niet van natuur alleen leven. Of kan u ook maar 1 Costa Ricaanse schilder, schrijver of regisseur opnoemen? Welaan dan. Costa Rica is het paradijs niet, al kan je er meer dan voldoende tuinen van Eden in terugvinden, waarvan ons laatste verblijf een aardig voorbeeld was.
De naam van de Peace Lodge verwijst naar de naburige La Paz Waterfall Gardens (die we pas morgenvroeg gaan bezoeken, we moeten immers pas om 11 hr uitchecken om bijtijds op de luchthaven te zijn), en aan die verengelsing kan je al merken dat dit fabelachtig resort Amerikaans eigendom is. En wel van Lee Banks, een mens uit Fort Lauerdale, Florida, die een identiek resort in La Fortuna (met uitzicht op vulkaan Arenal zoals je hier op de Poas uitkijkt) bezit en er actueel nog eentje in aanbouw heeft in Guanacaste aan de Stille Oceaan. Een zakenman, duidelijk, maar ook iemand die van de natuur houdt. En dus tref je hier alweer een overtal aan dieren aan, volgens het principe uitgelegd op foto 1. Altijd gezellig uiteraard, daar zijn de toekans en aras weer, en het langharig werkschuw tuig dat luiaard heet. Een speciale pluim hier voor de vlindertuin, waarin heel uitgebreid en professioneel de talloze metamorfoses worden toegelicht, van eitje tot chrysalis, met vlinders die daar soms uitkomen terwijl je er op kijkt. Wonderen der natuur! Tevens geen gebrek aan slangen allerhande, de giftigsten weigeren nochtans te poseren. De apen slaan we over, we hebben er al zoveel gezien, maar voor de Big Cats willen we nog wel even halt houden. De Jaguars zien er erg gezond uit, maar toch vertonen ze dat typisch neurotisch gedrag dat wij altijd zo zielig vinden (over en weer lopen). Nee, deze dieren horen in de Pantanal thuis, niet in een dierenpark. Hetzelfde geldt voor pumas, maar dat zijn toch gans andere dieren. Jaguars kijken door je heen (ook in de Pantanal), maar pumas fixeren je, alsof ze klaar staan om je te bespringen. Wij zouden te allen tijde in het wild liever Jaguars - die de gewoonte hebben mensen te ontwijken - dan pumas, die mensen als een prooi als een andere beschouwen, tegenkomen.
Gisteren te vroeg gesproken: als we om kwart na zes wakker worden, wacht ons geen appel aan bed, maar wel een blauwe hemel. Dat kan nooit lang duren in een Cloud Forest (inderdaad niet, vanaf 10 hr zal de lage bewolking binnenvallen en in de namiddag regent het), zodat wij benen maken. Eerst een snel licht ontbijt om 7 hr, en dan vulkaanwaarts, dat is een rit van een halfuurtje. Om 8 hr doen wij mee de deuren open, maar we zijn niet alleen. De bende van de groene helmen, die wat later zal afgelost worden door de rode helmen (je mag maar 20 minuten aan de krater blijven), is de eerste van de dag en mag zich verheugen in een klaar Panorama (een beetje wolken, naast solferachtige gasvorming, heb je natuurlijk altijd). We staan er dan wel bij als een zatte mijnwerker (we geloven dat we een te kleine helm genomen hebben), maar indrukwekkend is het, en een meevaller qua weer. Nou goed, de Etna op Sicilië is zeker even indrukwekkend, maar als je in een land met zoveel vulkanen bent zou het zonde zijn er niet eentje van dichtbij te zien (doorgaans zit hun kruin altijd in dikke wolken verborgen). Van waarschuwende bordjes weten ze hier ook alles af, maar het is een feit dat de Poas pas sinds augustus 2018 weer tot rust is gekomen, en ook nu nog mag je enkel naar de Mirador, maar niet naar de vroegere picknick-plaatsen of wandelingen. Waarna we weer terugrijden en om 9.30 hr een stevig ontbijt nemen, zodat we er tot vanavond tegen kunnen. Over naar de laatste dieren van Costa Rica!
