|
Zowel in
Musica ad Nives als in Korile hebben wij een paar gezangen ingestudeerd die
afkomstig zijn uit de Russisch-Orthodoxe liturgie. Hoe ze echter ingebed zijn
in de misviering is voor de leek een mysterie. En zelfs als we de moeite doen
om in zo een (onwaarschijnlijk lange) dienst deel te nemen, is de symboliek
niet duidelijk. Als voorbereiding op onze geplande trip naar Sint Petersburg
volgt hier de uitleg.
Het
eigenlijke begin van de misliturgie is het moment, waarop het evangelieboek
wordt binnengedragen, maar zowel in het Oosten als in het Westen vinden we
telkens weer een voorbereiding op wat reeds een voorbereiding is. Dat is een
religieus verschijnsel; men wil zich tevoren nog zuiveren.
Tegenwoordig vangt de plechtigheid aan, als de priester op een zijtafel de
offergaven klaarmaakt: de proskomidie. Uit het midden van het ongedesemde, met
een kruis bestempelde brood snijdt hij een groot sink in de vorm van een
vierkant. Dit wordt `Lam' genoemd (`Als een lam wordt Hij ter slachtbank
geleid', Jes. 53). Dit stuk wordt neergelegd op een gouden schaaltje (pateen of
discos genoemd). Vervolgens snijdt hij kleinere stukjes ter gedachtenis aan de
Moeder Gods, Johannes de Doper en aan de engelen, de martelaren en andere
heiligen alsmede de levenden en de overledenen. Deze handeling symboliseert de
ene liturgische gemeenschap rond Christus. Tenslotte worden de gaven
bewierookt. Vervolgens gaan priester en diaken naar het altaar. De diaken
bewierookt - vergelijk de keizercultus - het heiligdom, de ikonen, de hele
kerkruimte, waar het goddelijke aanwezig is en ook bewierookt hij - anders dan
in het westen gebruikelijk is - de gelovigen, want in de mens leeft immers iets
van God! Nu zingen priester, diaken en koor de grote vredeslitanie `In vrede
laat ons tot de Heer bidden' en daarna volgen enkele kleinere litanieën. De
opbouw van hetgeen daarna komt, is ongeveer hetzelfde als die in het Westen. De
kleine intocht van het evangelieboek - hier begon vroeger pas de liturgie -
moet gezien worden als het binnenkomen van Jezus Christus zelf, van De Wijsheid.
Ook hier weer valt op het denken in symbolen. Daarna volgen de troparia en
kondakia: de wisselende gezangen, die betrekking hebben op het mysterie, dat
herdacht wordt of de heilige, wiens feest gevierd wordt. Er bestaan hiervan in
de byzantijnse ritus acht `tonen', iets afwijkend van de Westerse.
Dan volgt het `Swjati Bozje' (Heilige God), dat nog uit de vierde eeuw stamt en
waarschijnlijk uit Syrie afkomstig is, waarna het prokimen, enkele psalmverzen,
gezongen wordt.
https://www.youtube.com/watch?v=-L-gQnJ7ySs
De lezingen van epistel en evangelie, waartussen een drievoudig Alleluia
klinkt, worden niet gevolgd door een preek; als er al gepreekt wordt, dan
gebeurt dat na de communie.
Vervolgens kunnen worden aangeheven de dringende litanie, de litanie van de
geloofsleerlingen, de litanie van de overledenen en twee litanieën van de
gelovigen, maar meestal beperkt men zich tot de dringende litanie en die van de
gelovigen. (De Russen hebben er meer, de Grieken daarentegen geen).
Na afloop hiervan volgt de grote intocht met de gaven. De gehele kerk en vooral
het altaar (de goddelijke troon) worden opnieuw door de diaken bewierookt. In
processie brengen priester en diaken de gaven van de zijtafel over naar liet
altaar. Midden in de kerk blijft men even stilstaan: hiermee wordt het feit van
de gemeenschap benadrukt en dat is een mooi gebruik. Men zie het beeld:
Christus, omringd door de engelen, door al de gelovigen (men denke aan al die
kleine stukjes brood) trekt op naar het altaar.
Een bijzonder accent krijgt de aanwezigheid van de cherubijnen. Het koor laat
de cherubijnenzang `Izje Cheruwimy' horen: Laat ons, die op geheimnisvolle
wijze het beeld zijn van de cherubijnen, aan de levengevende Drievuldigheid het
driemaal `Heilig' toezingen en nu alle aardse zorgen terzijde stellen. Hierna
zet de priester de pateen en de kelk op het altaar, bedekt ze met het
velum(doekje) als aanduiding van de graflegging.
http://www.hoornsbyzantijnsmannenkoor.nl/repertoire/17cherubijnen.shtml
Dan roept hij de Heilige Geest aan door het doekje heen en weer te bewegen: De
Geest waaie en neme bezit van de gaven. Dit gebaar had vroeger alleen tot doel
insecten weg te jagen, maar het heeft later in de eredienst deze geestelijke
betekenis gekregen.
Het proces van de vergoddelijking is de grondgedachte van de Byzantijnse
liturgie: al het aardse is immers geroepen om vergoddelijkt te worden. De grootste
intensiteit in dit proces wordt bereikt als in de epiklese de Heilige Geest
over de gaven van brood en wijn wordt afgeroepen. Het is de diepe overtuiging
van de christenen van het oosten, dat deze dan worden veranderd in het Lichaam
en Bloed van Christus. Maar,Jezus Christus is nooit alleen en daarom worden in
het eucharistisch gebed allen genoemd, die delen in Zijn leven, allereerst de
heilige Maagd en Moeder Gods, Maria. Ter ere van haar wordt een heerlijke
lofzang aangeheven `Dostojno jest' (Het is passend om U in waarheid gelukkig te
prijzen, Moeder Gods).
https://www.youtube.com/watch?v=kdT5_hLfDGE
Daarna
worden ook alle heiligen herdacht alsmede de overledenen, de leiders van de
Kerken en alle gelovigen.
Aansluitend aan het eucharistisch gebed of anaphora volgt de litanie van
voorbereiding op de communie, die uitmondt in het Otsche Nasj (het Onze Vader)
https://www.youtube.com/watch?v=Ma98nApFupo
en
vervolgens komt het gebed van de hoofdbuiging, waarin opnieuw Jezus' Godheid
beleden wordt en gevraagd wordt, dat het ontvangen van Zijn kostbare gaven voor
de gelovigen tot genezing en zegen moge strekken. `Sfjataia sfjatim' (Het Heilige
voor de heiligen) klinkt dan de roep van de priester. Het is het begin van de
communie-ritus. Nadat de priester zelf aan de Gaven heeft deelgenomen, worden
ook de gelovigen uitgenodigd met geloof en vreze Gods te naderen tot de tafel
van de Heer. Naar goed gebruik ontvangen zij de communie onder twee gedaanten.
Dit is de hoogste graad van vergoddelijking, die een mens ten deel kan vallen;
een vergoddelijking, die echter de opdracht inhoudt om voor elkaar te bestaan
als leden van een lichaam. In twee gezangen `Videchom' (Wij hebben het ware
Licht gezien) en `Da ispolnjatsja' (Moge onze mond vervuld zijn van lof) wordt
het bestaan van de mens in Christus bezongen.
https://www.youtube.com/watch?v=CtAFaqYGA3w
Dan volgt het einde van de Goddelijke liturgie, bestaande uit de slotlitanie,
het gebed tot Christus (het gebed achter de ambo), de zegen en de wegzending.
Op zondag begint het gebed van de wegzending veelal met de woorden `Dat
Christus, die uit de doden is opgestaan,... Zich over ons moge ontfermen en ons
moge redden, want Hij is goed en een Vriend van de mensen'. Dat is het
wezenlijke punt in de liturgie: het gaat om Hem, die
|
