Funus passeris

Catullus (84-54 v.C.)

III

Lugete, O Veneres Cupidinesque,

Et quantum est hominum venustiorum!

Passer mortuus est meae puellae,

Passer deliciae meae puellae,

Quam plus illa oculis suis amabat.

Nam mellitus erat, suamque norat

Ipsam tam bene, quam puella matrem:

Nec sese a gremio illius movebat;

Sed circumsiliens modo huc, modo illuc,

Ad solam dominam usque pipilabat:

Qui nunc it per iter tenebricosum

Illuc, unde negant redire quemquam.

At vobis male sit, malae tenebrae

Orci, quae omnia bellia devoratis,

Tam bellum mihi passerem abstulistis.

O factum male! O miselle passer!

Tua nunc opera meae puellae

Flendo turgiduli rubent ocelli.

Dood van een musje

Gezellen van Venus en van Cupido

En alle andere nog aanminniger mensen:

Het musje van mijn liefje is dood

Het musje, de oogappel van mijn liefje,

Dat ze meer nog dan haar ogen minde

Een honing-zoet  musje was het, dat haar

Baasje kende als een meisje haar moeder

Het vloog niet weg uit haar schoot,

Fladderde wat rond, nu hier, dan daar

En tsjilpte alleen naar haar baasje:

Nu reist het langs duistere wegen

Naar een plek vanwaar nooit iemand keert.

Slecht bekome het u, vervloekte duisternis

Van de Orcus, die al wat mooi is afpakt!

Wat een mooi musje heb je me ontstolen!

O  doffe ellende! o arm, arm musje!

Door jouw schuld zijn mijn liefjes ogen

Van ‘t wenen rood en gezwollen.

 © W. Schuermans

De jong gestorven Romeinse dichter Catullus liet ons een verzameling na van 116 gedichten. De thema’s die hij behandelde en vooral de toon van zijn verzen maken hem tot een van de meest leesbare Romeinse dichters. Omdat zijn verzen soms expliciet erotisch, zelfs obsceen zijn, werd Catullus op school nauwelijks gelezen. Dit onschuldig, romantisch- sentimenteel gedicht, mocht ons wèl worden opgelepeld. Het stond afgedrukt in een bloemlezing die gebruikt werd om Latinisten vertaal- huistaken te bezorgen. 

Mijn vertaal- en zwoegwerk van die dagen, was een opstapje om vele jaren later de verzen in mijn geheugen vast te klikken. 

Bijlagen:

1  O lugete, ...Latijnse versie (voordracht)

2  O lugete,... voordracht (animatiefilmpje)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=CiT8blFemCg   
http://www.youtube.com/watch?v=IGjuIbKiZYo   

Cantilene

               Vera Janacopoulos

Jan Engelman (1900-1972)

Ambrosia, wat vloeit mij aan?

uw schedelveld is koeler maan

en alle appels blozen

de klankgazelle die ik vond

hoe zoete zoele kindermond

van zeeschuim en van rozen

o muze in het morgenlicht

o minnares en slank gedicht

er is een god verscholen

violen vlagen op het mos

elysium, de vlinders los en

duizendjarig dolen.

Bijlagen:

1 Vera Janoucopoulos, voordracht met tekst.

2  Ambrosia, gezongen versie van Vera Janoucopulos door Lenny Kuhr.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=vCij77tJPYk   
http://www.youtube.com/watch?v=ZtlPQ46TYDs   

Stuur groete aan Mannetjies Roux

Christoffer Torr

My oom se motor is ’n ou masjien

Hy maak dit vol met dieselien

En hy sing in die strate as hy ons kom sien

My oom is oud en ek is skaars dertien

My oom drink koffie en my tannie tee

Ek vra oor die reën en hy sê ja-nee

En hy drink soet koffie met sy een oog toe

En hy praat weer oor die drie van Mannetjies Roux

       O stuur ons net so ‘n bietjie reën

       My oom het ’n tenkvol dieselien

       En seën my pa en seën my ma

       En my oom op sy plaas in Afrika

Maar my oom het gesukkel op die plaas

Want die son was te warm en die reën te skaars

En die man van die bank het net sy kop geskud

Want my oom, ja my oom was te diep in die skuld

My oom sy motor is ’n ou masjien

Hy maak dit vol met dieselien

En hy ry na die lande in die oggenddau

Die lande vaal en sy oë grou

      En als jy in die oogend in die lande stap

      Hoor jy nog se motor met sy klak- klak-klak

      Maar my oom, ja my oom se oë is nou allbei toe

       In sy brief stuur hy groete aan Mannetjes Roux.

Christopher Torr is liedjesschrijver en gehuwd met Laurika Rauch.  Beide geboren en getogen in Zuid-Afrika. Geen grote poëzie. Tekst en muziek zijn wat smartlapperig.

Lied en tekst zijn mij toch zeer dierbaar. Ze zijn een herinnering aan mijn gewaardeerde  oom Jan in Zuid-Afrika. Hij had er in de jaren vijftig van vorige eeuw ook ‘plaas’ (een landbouwbedrijf). Het was een veebedrijf, zo groot als een  provincie. Ik herinner mij nog levendig zijn verhalen over zijn strijd tegen droogte en andere natuurrampen.

Bijlagen: 

1  Interpretatie door Helena Hattema

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=mgJNYZGxbGs   
http://www.youtube.com/watch?v=PeHy9WE9XNw   

Bonnie George Campbell

High upon Highlands,

And low upon Tay

Bonnie George Campbell

Rode out on a day;

Saddled and bridlled,

And gallant to see:

Home came the good horse,

But home came not he.

Out ran his old  mother

Wild with dispair;

Out ran his bonnie bride,

Tearing her hair.

He rode saddled and briddled,

With boots to the knee:

Home came his good horse,

But never came he.

‘My meadow lies green,

And my corn is unshorn,

My barn is unbuilt,

And my babe is onborn.’

He rode saddled and bridled,

Careless and free:

Safe home came the sadle,

But never came he.

Knappe George Campbell

Hoog in het hoogland

Benee aan de Tay

Reed uit op een  dag

Knappe George Campbell.

Gelaarsd en gespoord,

Gallant om te zien.

Het paard kwam weer thuis

Maar niet thuis kwam hij.

Huis uit, holde zijn oude moeder,

Door wanhoop verteerd,

Huis uit, zijn jonge bruid,

Handen in het haar...

Hij reed gelaarsd en gespoord,

Laarzen tot aan de knie,

Zijn goed paard kwam thuis,

Maar nooit thuis kwam hij.

'Mijn wei ligt er groen bij,

 Mijn koren ongeschoren,

Mijn schuur is ongebouwd,

Mijn kind ongeboren.'

Gelaarsd en gespoord

Reed hij uit, zorgeloos en vrij.

Veilig thuis kwam zijn zadel,

 Hij,  ... keerde nooit weer.

 © W. Schuermans

Dit is een oude schotse ballade. Een genre dat meestal droeve  gebeurtenissen bezingt. In dit geval het trieste lot dat George Campbell overkwam (ongeluk ? moord?) en de gevolgen ervan voor zijn gezin. De zegging van de bard en klankrijkdom van zijn woorden, dragen bij tot de tragiek van de gebeurtenis.

Dit gedicht memoriseerde ik uit bewondering voor de Schotse Natie, die er nog altijd in slaagt haar eigenheid te bewaren, ook nu nog in onze globaliserende wereld.

Bijlagen:

1 Bonnie George Campbell, gezongen versie in origineel Schots highland dialect.

2 Bonnie George Campbell, gezongen strofe (film)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=dkJLuBTXG1U   
http://www.youtube.com/watch?v=TG6WwBdWvQk   

Een arme houthakker, heel en al bedekt met rijshout,

Onder de last van  het hakhout en van zijn jaren,

Diep zuchtend en krom,  liep met zware passen

En probeerde zijn berookte stulp te bereiken.

Toen hij niet meer kon van moeite en pijn,

Wierp hij zijn bussel af en dacht aan zijn miserie.

Had hij ooit eens plezier in zijn leven gekend ?

Is er iemand in de wereld die armer is ?

        Soms geen brood en nooit rust,

Zijn vrouw, de kinderen, soldaten, belastingen

             Schuldeisers en corvees:

 Een volmaakt portret van een sukkelaar.

Hij roept op de dood. Zonder dralen komt die

Vragen wat er van zijn dienst is.

‘Help, zegt hij, het hakhout weer mijn rug op;

Lang blijf je niet meer weg.’

          De dood  heelt alle kwalen,

          Maar, hou liever stand:

          Beter afzien dan sterven,

          Dat is het devies van mensen..

Ik las, halfwas, Lafontaines fabels in de vertaling van Jan Prins. Die waren uitgegeven in een Prisma-pocketje en geïllustreerd met pentekeningen van Gustave Doré. Wat ouder geworden, werden mij in de klas de originelen voorgeschoteld. Een fabel bleef kleven…

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=-dIC-KSDI2U   
http://www.youtube.com/watch?v=V8de2_7ymqI   

Les Conquérants

J.M. de Hérédia   (1842-1905)

Comme un vol de gerfauts hors du charnier natal,

Fatigués de porter leurs misères hautaines,

De Palos de Moguer, routiers et capitanes

Partaient, ivres d’un rêve héroique et brutal.

Ils allaient conquérir le fabuleux métal

Que Cipango mûrit dans ses mines lointaines,

Et les vents alizés inclinaient leurs antennes

Aux bords mystérieux du monde occidental.

Chaque soir, espérant des lendemains épiques,

L’azur phosphorescent de la mer des Tropiques

Enchantait leur sommeil d’un mirage doré;

Ou, penchés à l’avant des blanches caravelles,

Ils regardaient monter en un ciel ignoré

Du fond de l’Océan des étoiles nouvelles.

De veroveraars

Als een vlucht gieren die het knekelnest vlieden,

Niet langer bereid hun hoge miseries te torsen,

Vertrokken vanuit Palos en Moguer, avonturiers 

En kapiteins, vol van heroische en brutale dromen.

Ze gingen het fabelmetaal veroveren

Dat Cipango rijpte in zijn verre mijnen,

En passaatwinden dreven hun boegsprieten

Naar de mysterieuze randen van de westerse wereld.

Elke avond bracht hoop op epische ochtenden,

En het fosforazuur van de Tropische Zee

Betoverde hun slaap met vergulde waan.

Of , steunend op de reling van hun witte karvelen

Zagen ze oprijzen in nooit eerder geziene hemels,

Nieuwe sterren vanuit het diep van de Oceaan.

Bijlage: Les Conquérants

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=NIkfREBffho   

Herbstag

R.M. Rilke

HERR: es ist Zeit. Der Sommer war sehr Gross.

Leg deinen Schatten auf die Sonnenuhren,

und auf den Fluren lass die Winde los.

Befiehl den letzsten Früchten voll zu sein;

gieb ihnen noch zwei südliche Tage,

dränge sie zur Vollendung hin und jage

die letzte Süsse in den schweren Wein.

Wer jetzt kein Haus hat, baut sich keines mehr.

Wer jetzt allein  ist, wird es lange bleiben,

wird wachen, lesen, lange Briefe schreiben,

und wird in den Alleen hin und her

unruhig wandern, wen die Blätter treiben.

Herfstdag

Heer: het is hoogtijd. De zomer was mooi.

Hang uw schaduw over de zonnewijzers

En jaag de winden over de kale akkers.

Beveel de laatste vruchten vol en rond te zijn,

schenk hen nog twee ziuidelijker dagen,

dwing ze tot volmaakte vormen en jaag

de laatste suiker in de zware wijn.

Wie nu geen huis heeft zal nooit meer bouwen,

wie nu alleen is zal het lang nog blijven,

zal waken, lezen, lange brieven schrijven,

en zal in dreven doelloos heen en weer

in onrust dwalen als de blaren dwarrelen.

 © W. Schuermans

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=YjfMhiDxhCk   
http://www.youtube.com/watch?v=ZPz6HH_2gBw   

An die Parzen

Friedrich Hölderlin (1770-1843)

Nur einen Sommer gönnt ihr Gewaltigen!

    Und einen Herbst zu reifem Gesange mir,

        Dass williger mein Herz, vom süssen

            Spiele gesättiget, dann mir sterbe.

     Die Seele, der im Leben ihr göttlich Recht

        Nicht ward, sie ruht auch drunten im Orkus nicht;

           Doch ist mir einst das Heilge, das am

               Herzen mir liegt, das Gedicht gelungen,

     Willkommen dann, o Stille der Schattenwelt!

        Zufrieden bin ich, wenn auch mein Saitenspiel

            Mich nicht hinabgeleitet; einmal

                Lebt’ ich, wie Götter, und mehr bedarfs nicht.

         Aan de Parken

    Slechts een enkele zomer gun mij, Machtigen!

        En een herfst met voldragen gedichten,

           Gewilliger sterft dan mijn hart, 

              Verzadigd door het zoete spel.

     De ziel die in het leven haar goddelijk recht

         Niet kreeg, komt ook niet tot rust beneden in de Orkus;

            Maar, is eenmaal het Heilige, mijn

               hartgehunker, het Gedicht, gelukt,

     Wees welkom dan, o stilte van de schimmenwereld!

        Tevreden ben ik dan, ook als mijn lierklanken

           Mij niet begeleiden naar het graf; ooit

                Leefde ik als goden, meer hoeft niet.

Hölderlin stierf in zijn torenwoning in Tübingen  (Baden-Würtemberg) in 1843. Ondanks zijn geestesziekte schonk  hij ons verzen, die tot de mooiste behoren die in de Duitse taal werden geschreven.

Dit vers nestelde zich in mijn geheugenpaleis kort na een bezoek aan Tübingen, gelegen aan de Neckar .Tübingen gaat prat op twee  roemrijke  onderwijsinstellingen, de Eberhard-Karls-Universität, waar  o.a. de astronoom Johannes Kepler  studeerde  en het Evangelisches Stift  waar  o.a. Hölderlin  en zijn vriend Hegel gevormd werden.

Bijlagen:

1  An die parzen (film en voordracht)

2  In de Hölderlinturm (hier leefde de dichter van 1807 tot zijn dood in 1834).

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=5TsSsZ2VfRE   
http://www.youtube.com/watch?v=8-VbNwXO_AA   

Ι Λ Ι Α Σ

(v. 1-7)

Μῆνιν ἂειδε, θεά, Πηληιάδεο Ἀχιλῆος,

οὐλομένην, ἣ μυρἲ Ἀχαιοἰς ἂλγε´ ἔθηκε,

πολλὰς δ ' ἰφτἰθμους ψυχὰς Ἂιδι προῒαψεν,

ἡρὠων, αὐτοὺς δὲ ἑλὠρια τεῦχε κὐνεσσιν

οἰωνοῖσἰ τε πᾶσι - Διὸς δ' ἐτελεἰτο βουλή -

ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρἰσαντε

Ἀτρεἰδης τε, ἄναξ ἀνδρῶν,καὶ δῖος Ἀχιλλεύς!

Ilias

(v. 1-7)

Muze, vertel me van de wrok van Achilles, zoon van Peleus,

die de Grieken onmeetbaar leed toebracht,

vele  zielen van helden de Hades in kieperde,

hun lijken tot voer van de honden en gieren,

- zo had Zeus het besloten - vertel vanaf de dag

 dat twistend in tweedracht uit elkaar gingen,

Atreus zoon, heerser over mensen en de goddelijke Achilleus.

 © W. Schuermans

Onze Europese literatuur begint (hoogst merkwaardig) met twee absolute meesterwerken. De Ilias en de Odyssea, twee lijvige heldendichten, toegeschreven aan de blinde zanger Homeros. Ze worden al meer dan 2500 jaar gelezen en bestudeerd.      

De aanhef van de Ilias (v. 1-7) heb ik op school ooit eens uit het hoofd moeten leren. Ik heb Homeros sedertdien niet meer uit handen gegeven.

Bijlage: aanhef van de Ilias (originele versie, met tekst)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=6sve0UurnLo