Tijdens de
Middeleeuwen won de indeling van het kerkgebouw aan de hand van graden van
sacraliteit aan belang. In de architectuur en de liturgie uitte zich dit in de
materiële scheiding tussen het koor en het kerkschip. Er ontstonden twee aparte
ruimten binnen hetzelfde gebouw. in tegenstelling van wat we intuïtief zouden
denken, steeg het aantal niet-liturgische activiteiten in aantal en
diversiteit. Tenminste dit was zo wat betreft het kerkschip. Het koor werd meer
en meer een heilige plaats die gereserveerd moest worden voor God en de heilige
liturgie.
We vinden verschillende
sporen terug die erop wijzen dat de agapè-maaltijden uitlopers hadden in de
Middeleeuwen. Zo gebeurde het dat er brood en bier werd verdeeld onder de armen
bij begrafenissen of jaargetijden. Een gebruik van in wijn gedrenkte stukjes
cake die na de huwelijksinzegening aan het koppel en soms aan de aanwezigen
werden gegeven, wordt in verband gebracht met de vroegchristelijke
bruilofts-agapè; en ook de agapè bij het doopsel lijkt uitlopers te hebben. De
bedeling van brood onder de armen kan ook uit de agapè-maaltijden zijn
voortgevloeid. Voorts bestonden er tijdens de Middeleeuwen tal van
parochiefeesten. Waarschijnlijk door gebrek aan een andere ruimte die voldoende
groot was, vonden deze feesten, die meestal een goed doel dienden, plaats in
het schip van de kerk. Deze gang van zaken kreeg niet de steun van de
bisschoppen. Immers, zoals aartsbisschop Reynolds meende,
bepaalde zonen van gulzigheid en
dronkenschap, wiens god hun buik is, verorberen met Pasen haastig het Lichaam
van de Heer, en zetten zich dan neer in de kerk zelf om te eten en te drinken
alsof ze in een herberg zijn.
Bisschoppen
en synodes hebben ook gereageerd tegen het dansen in kerken. Toch bleef het
gebruik bestaan, niet enkel tijdens volksfeesten, maar ook binnen de liturgie.
Een dans die waarschijnlijk in de 8ste eeuw ontstond en vandaag nog steeds
jaarlijks door achtduizend mensen wordt gedanst, is de processie van
Echternach. Een nieuw fenomeen in de
Middeleeuwen is het spelen van spelletjes binnen de kerk en zelfs binnen de
liturgie. Dit kon gaan van het maken van grapjes, iets wat overigens tot nog
vrij recent gebruikelijk was tijdens de vieringen op Laetare-zondag, tot heuse
balspelen. Ook het luiden van klokken kon deel uitmaken van deze, voor ons
misschien wel bevreemdende gebruiken. Eveneens waarschijnlijk nieuw in de
Middeleeuwen was het spelen van theaterstukjes binnen het kerkgebouw en soms
ook tijdens de liturgie. Dit gebruik kende een lange traditie en was
wijdverspreid. Theater is net als dans ook een vorm van expressie en heeft
bovendien de kracht toeschouwers op te nemen in de belangrijke en vaak
mysterieuze gebeurtenissen uit het leven van Jezus en van de Kerk. Het gebeurde
dat voorstellingen werden opgevoerd ten voordele van projecten. Ook tegen
theater in de kerken hebben verschillende personen en synodes gereageerd. De
godvruchtige bedoeling van de spelen kwam immers meer en meer in de schaduw van
het vermakend karakter te staan.
In de
Middeleeuwen gebeurde het ook dat allerlei goederen in de kerk werden verkocht.
Belangrijke feesten van onder andere heiligen trokken immers massas volk naar
de centra. Kooplieden lieten zo een kans natuurlijk niet aan zich voorbijgaan.
Maar niet enkel zij werden er beter van, ook de parochies waren blij met de
extra inkomsten uit standgeld. Vele veroordelingen volgden, maar zij waren niet
allemaal even restrictief.
Kerken
bleven ook gebruikt worden als vergaderplaats en discussieruimte, dit zowel
voor de Kerk als voor het lokaal burgerlijk bestuur. Ook het Engelse parlement
kwam geruime tijd samen in een kerk. De middeleeuwse gilden gebruikten de kerk,
waar zij vaak ook een eigen kapel of altaar hadden, eveneens voor vergaderingen
en verkiezingen. Het gebeurde zelfs dat vergaderingen doorgingen tijdens de
uren van de diensten. De kerk bleef ook aantrekkelijk voor hen die een
juridische handeling stelden. Rechtspraak gebeurde vaak nog in een kerk. Als
belangrijk centrum van een gemeenschap bleef de kerk ook de ideale plaats om belangrijke
aankondigingen te doen.

|