Documentairemaakster Klara Van Es werkte een jaar lang één dag per week in een tehuis om het vertrouwen van de bewoners te winnen. Zo kon zij een portret maken van dementie, door het oog van de dementerenden die het moment afwachten dat de ziekte hen helemaal overneemt en ze naar een gesloten afdeling moeten. 'Het stoort mij dat er vaak over de hoofden heen van mensen met dementie gesproken wordt', zegt Klara Van Es. 'Je mag niet vergeten dat dit ook mensen zijn met gedachten, gevoelens en behoeften. Met mijn film wilde ik een stem geven aan mensen die almaar vaker stemloos worden.'

Vergetelheid

Alle acht bewoners Iduna, het tehuis voor beschermd wonen in Essen, bevinden zich in wat de wetenschap omschrijft als de eerste fase van de ziekte. Vlagen van helderheid, vergetelheid en afwezigheid wisselen elkaar voortdurend af. 'In het begin was er heel veel wantrouwen voor de camera en probeerden de bewoners zich altijd van hun beste kant te laten zien', zegt Van Es. 'Maar ik heb gedurende één jaar opnames gemaakt zodat het toch een heel natuurlijk beeld geworden is. Uiteindelijk werk je met mensen die in hun geheugen verdwalen. Cynisch genoeg vergeten ze na een tijdje ook dat een camera hen aan het filmen is. En dan krijg je de meest authentieke beelden.'

Alzheimer is een democraat

Hoe snel de ziekte zich ontwikkelt, is afhankelijk van mens tot mens. Soms duurt het zes maanden. Bij anderen kan het verschillende jaren duren. 'Eén ding is zeker: alzheimer is een democraat', zegt Klara Van Es. 'De ziekte maakt geen onderscheid tussen intellect of afkomst. En dat is misschien wel het moeilijkste in Iduna. De bewoners zijn tot elkaar veroordeeld. Neem nu Anita en Louise, twee hoofdpersonages uit mijn film. De ene is een mondige, intelligente Nederlandse van goede komaf. Een voormalige actrice die in Brasschaat woonde. De andere is een eenvoudige schippersdochter, een vrouw van het volk. Twee totaal verschillende vrouwen die op hun manier tegen hun dementie vechten.'

Onder de bewoners wordt er niet vaak gesproken over de ziekte die hun geheugen aantast. 'Enerzijds is het eigen aan die generatie om je gevoelens voor jezelf te houden. Maar de bewoners van Iduna hebben ook nauwelijks notie van hun ziektebeeld. Als ik vroeg naar hun dementie, antwoordden ze meestal dat het de oude dag is die hen zo vergeetachtig maakt. Maar soms zijn ze ook erg bij de pinken. Toen Anita zich had gestoten bijvoorbeeld, legde een verpleegster uit hoe ze verzorgd moest worden. Waarop zij heel gedecideerd antwoordde: Zijn jullie over mij bezig? Dan kun je dat net zo goed tegen mij zeggen. Overschot van gelijk had ze natuurlijk.'

Donker gat op de loer

In totaal werkte Klara Van Es drie jaar als vrijwilliger bij de dementerenden. Bij elk van hen zag ze hoe de oudjes langzaam hun geheugen verloren tot ze niet meer in het appartement kunnen wonen en naar een echt gesloten tehuis moeten. 'Dat is voor hen allemaal de grootste angst die op tijd en stond en de kop opsteekt', zegt de documentairemaakster. 'Want ze weten dat een donker gat van vergetelheid op de loer ligt. Het meest aangrijpende moment in de film is voor mij toen Louise werd overgeplaatst. Ze zit 's ochtends alleen aan de ontbijttafel met een snee droog brood omdat ze niet meer weet hoe ze een boterham moet smeren. Ze drinkt uit het melkkannetje omdat ze denkt dat het een koffiekop is. Heel confronterend als je weet dat ze enkele maanden voordien nog goed was.'

Maar in Iduna wordt ook plezier gemaakt. Als de kerstboom wordt versierd of er een uitstap naar het zwembad op het programma staat. 'Acht oudjes genietend in hun badpak. Mooi om te zien', zegt Klara Van Es. 'Mensen met dementie zijn ook heel dankbaar om mee te werken. Als ik een scène of een zin opnieuw moest opnemen, was er nooit gezeur. Altijd was er evenveel enthousiasme. Achteraf besefte ik ook waarom: ze waren vergeten dat we de scène al eens opgenomen hadden.' (nieuwsblad Eline Bergmans )

Lees ook het dagboekblog op Seniorennet van Ellen haar verhaal over Alzheimer op donderdag 16 september komt in libelle haar verhaal te staan.