Lang verwacht, stil gezwegen, nooit gedacht, toch gekregen! Herman Van Rompuy breit een onwaarschijnlijk slot aan een toch al briljante politieke carrière. 'Haiku Herman' wordt de eerste president van Europa.
Verandering in het leven houdt Herman Van Rompuy (62) in de ban. Hij moet wennen aan elke ommezwaai. Zijn natuur is meer gemaakt voor stabiliteit. Ooit maakte de premier zelf deze inschatting, maar tegenwoordig baart elke dag een verrassing. Nauwelijks een jaar geleden vond de voormalige CD&V-voorzitter rust in de geborgenheid van het kamervoorzitterschap. Het gaf uitzicht op een fraaie exit uit de politiek. Eind vorig jaar leek hij geen premier te willen worden. Tenminste, dat trachtte hij iedereen te laten geloven. Koning Albert praatte op hem in. Hij was de enige aanvaardbare kandidaat om Yves Leterme (CD&V), tegenwoordig minister van Buitenlandse Zaken, op te volgen.
 Als eerste minister maakte hij indruk op het internationale forum. Door te zwijgen en door niets te doen, zo beweren zijn tegenstanders. Zij verwarren met dosering en subtiliteit. Van Rompuy heeft bovendien de gave van de diagnose, de synthese en de relativerende humor. Daarmee kom je al een heel eind. Europa heeft geen behoefte aan beeldenstormers, het oude continent snakt naar rustige vastheid. Straks wordt hij de eerste president van Europa. Nooit kon de christendemocraat bevroeden dat the best was yet to come.
'In ons regime is de macht gespreid, zoals dat het geval is met de mest. Zo gespreid dat niemand zijn wil kan opdringen. De krachtigste beslissers zijn dan nog de feiten, zeker de economische.'
Van Rompuy distilleerde vijf werven voor zijn premierschap. Drie ervan staan in de steigers: begroting, asiel en migratie, kernenergie. De discussies over de staatshervorming en over de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde moeten nog starten. Voor die heikele communautaire onderwerpen was er nog geen oplossing in zicht. Inzake begroting en asiel bleef de premier haast dagelijks onder vuur liggen. Niemand, ook de Europese commissie niet, raakte onder de indruk van zijn budgettair tweejarenplan. Ondanks een regularisatie die zo niet mag heten, leek ook het asielprobleem onoplosbaar.
De kritiek op de premier klonk bikkelhard. Van Rompuy was zich daarvan bewust. Van gelatenheid wilde hij evenwel niet worden beschuldigd. De man roeide met de riemen die hij had. Zijn vijfpartijencoalitie was een gedrocht, een presentje van de liberaal Guy Verhofstadt die eind 2007 de puinhoop van formateur Leterme had opgeruimd. De chemie bleef uit. Vonden liberalen en christendemocraten aan Vlaamse kant elkaar, aan Waalse kant oogde het ménage à trois met CDH, MR en PS als een Ardeense trol. Van Rompuy wilde tot 2011 de Belgische boîte beheren als een verantwoordelijke huisvader die zich neerlegt bij de wetmatigheden van het systeem. Vervolgens wenken zijn bibliotheek en zijn buitenverblijf in De Haan aan de Noordzee.
'Vergeef je vijanden, maar vergeet niet hun namen, luidt een oud Brits gezegde. Het is niet zeer christelijk, maar ik heb het dikwijls toegepast.'
'Public life is regarded as the crown of a career and to a young man it is the worthiest ambition. Politics is still the greatest and most honourable adventure.' De woorden van de Schotse politicus John Buchan draagt Van Rompuy elke dag bij zich in zijn portefeuille. Hij bouwde zich een leven ten dienste van de gemeenschap uit. Begin jaren zeventig startte hij zijn beroepsloopbaan als attaché op de studiedienst van de Nationale Bank. Al snel verzeilde hij op de kabinetten van minister en premier Leo 'Mister Europe' Tindemans - ook nu nog een absolute intimus - en wijlen Gaston Geens, die de eerste minister-president van Vlaanderen werd. Van Rompuy, ooit jongerenvoorzitter, genoot de reputatie van een economische studax met een conservatieve ethische overtuiging. Als student leidde hij tijdens de opstandige jaren zestig een dusdanig 'gewoon leven' dat hij als ongewoon werd gebrandmerkt.
Twintig jaar geleden, in 1988, verzeilde hij op het nationale voorplan. De christendemocraten zaten in de rats met hun zoektocht naar een nieuwe voorzitter. Zeven kandidaten meldden zich. Uiteindelijk werd Van Rompuy aangezocht, tot dan de directeur van de studiedienst Cepess. Voor hem ging een jongensdroom in vervulling. Het werd de start van vijf ongemeen moeilijke jaren. Zo moest hij in 1990 de legalisering van abortus slikken. Voor Van Rompuy bleef het een van de meest traumatische gebeurtenissen uit zijn politieke leven.
De discussie over zwangerschapsafbreking trof de kern van zijn engagement als gelovig politicus. Hoewel hij veel mededogen betoonde voor vrouwen in een 'noodsituatie', vond hij dat 'gewetens enkel permanent kunnen worden gevormd als er een besef blijft van goed en kwaad, ver af van een banalisering waarin ieder zijn norm maakt'. Vanuit zijn personalistische visie vond hij het ondenkbaar dat abortus of euthanasie zou worden toegepast tegen de wil van het ziekenhuis, de arts of de patiënt in kwestie. Ethische kwesties konden niet meerderheid tegen minder worden beslecht, maar hadden nood aan een breed maatschappelijk draagvlak. De progressieve hoek bejegende Van Rompuy daarom erg argwanend.
In het voorjaar van 1992 loodste hij zijn partij doorheen de buitengewoon woelige beginmaanden van de regering Dehaene I. Van Rompuy trotseerde een partijcongres waarbij de opgehitste aanwezigen hem haast te lijf gingen. 'Politieke moed is alleen kunnen staan', concludeerde hij. De minister van Staat leerde dat winst en verlies elkaar liefkozen. In september 1992 stond de regering nergens. Er was geen uitzicht op een fatsoenlijke begroting, noch slaagde Dehaene erin om een communautair akkoord te onderhandelen. Na een partij-ultimatum presteerde het Brabants trekpaard het ondenkbare. Van Rompuy ontpopte zich van meest verguisde voorzitter tot een heus staatsman, inclusief een staande ovatie. Een jaar later stapte hij in de regering om de begroting definitief op de sporen te zetten.
'Ik vergeef veel omdat ik vergeet. Daar is geen enkele verdienste aan.'
Samen met Dehaene werd hij de belangrijkste architect van het crisisbeleid dat België budgettair gezond maakte, waardoor het in 1998 kon toetreden tot de eurozone. De twee vertrouwden elkaar blindelings. Van Rompuy stond klaar om Dehaene te vervangen toen die in 1994 werd geroepen om Europees commissievoorzitter te worden. De Britse premier John Major stak er een stokje voor. In 1999 vatte de tweevoudige premier het plan op om slechts de helft van zijn derde ambtstermijn vol te maken. Opnieuw zou Van Rompuy invallen. Ook dat ging niet door. De dioxinecrisis bracht Guy Verhofstadt als eerste minister in de Zestien.
Meteen bleef er iets kleven aan Van Rompuy, hoe hard hij dat ook afwimpelde: hij was de man die geen eerste minister kon worden. Tijdens de regionale verkiezingscampagne van 2004 maakte Verhofstadt er een gemene allusie op. 'Ik weet niet goed of ik gedroomd heb dan wel of het echt was. Maar een klein, mager mannetje was al bezig de maten van mijn bureau op de Zestien op te meten. Hij draaide zich om, het was Herman Van Rompuy. Om die nare droom te vermijden, is er maar één oplossing: we moeten de verkiezingen winnen!' sneerde hij tijdens een campagnetoespraak. Dat Van Rompuy na een interludium als premier de Europese topfunctie binnenrijft die Verhofstadt - 'slechts' fractieleider voor de liberalen in het Europees parlement - hartstochtelijk heeft nagestreefd, smaakt als revanche onwaarschijnlijk zoet.
Van Rompuy en Verhofstadt hebben totaal verschillende karakters. Van Rompuy baalde van Verhofstadts streven naar burgerdemocratie en politieke vernieuwing. De Brabander had evenmin een boodschap aan emopolitiek die vooral op de perceptie speelde en niet op de inhoud. Ten slotte had Van Rompuy ook een broertje dood aan het voluntarisme van Verhofstadt en aan zijn paarse regeringen. 'Zelden heb ik in de politiek zo veel leugens gehoord. Het maakt me razend. De waarheid bestaat niet, maar leugens en onwaarheden wel.' Zijn ironie hield hem overeind. 'Mocht ik een buik hebben, ik hield hem vast van het lachen', sneerde hij over het gedrag van de paarse ministers.
In die zin etaleert Van Rompuy zich als een politicus van de vorige generatie. Een man die wars is van idolatrie en zijn neus ophaalt voor een passage in de boekskes of de lifestylepagina's van de krant. Hij verkiest een bezinning in de abdij van Affligem of een wandeling vol introspectie aan het strand boven het modieuze gekoketteer over culinaire genoegens. Acht jaar oppositie groeide voor hem uit tot een longue incubation de flânerie, 'een periode van schijnbaar niets doen, die een voorbereiding zijn op tal van activiteiten'.
'De ijdelheid is een van de meest belachelijke gevoelens. Daarom zal ik nooit echt memoires schrijven. Dat zou zijn alsof ik iets uitzonderlijks had gedaan of beleefd. Dat is niet het geval.'
Hij raakt in de ban van Japanse haiku's, voor hem het 'onbereikbare ideaal van de eenvoud' en een blijk van 'afkeer voor de gesofisticeerde en hyperconcurrentiële wereld'. Met slechts zeventien lettergrepen (drie regels, 5-7-5 lettergrepen) moet de dichter een waarneming of een gevoel (een 'ogenblikervaring') uitdrukken. Gevangen in de oppositie legt Van Rompuy zich toe op zijn nieuwe hobby. De pennenvruchten van 'Haiku Herman' halen alle krantenkolommen en groeien uit tot de meest gelezen versregels in Vlaanderen.
Na de laatste verkiezingen (juni 2007) schikt hij zich in het kamervoorzitterschap. Hij past voor een fin de carrière als minister die niet langer meester zou zijn van de eigen agenda. Eind augustus 2007 moet Van Rompuy evenwel als verkenner het politieke mijnenveld intrekken in de hoop om de formatie op gang te trekken. Uit ervaring weet hij dat een regeringsvorming niet samengaat met een communautaire hoogmis die het toekomstige België moet uittekenen. Zijn aanpak is een heuse verademing na allerlei waanideeën over het einde van België. Albert raakt verslingerd op de christendemocraat die zich zeker in zijn partij als de laatste der Mohikanen voelt. Hij worstelt met het gebrek aan respect die de nieuwe CD&V-garde voor de oude staatslieden aan de dag legt. Het generatieconflict staat symbool voor de kloof binnen CD&V tussen de 'separatistische' (Vlaanderen boven België) en 'federalistische' (België boven Vlaanderen) vleugel.
Ogenschijnlijk is er tegenwoordig van deze kloof niet veel meer te merken. Iedereen draagt Van Rompuy op handen. De Franstaligen op de eerste plaats, voor hen lijkt Van Rompuy wel de ultieme redder des vaderlands. Maar ook binnen CD&V bestraalde hij het gekanker met succes. Na enkele heel woelige politieke maanden zorgde zijn aanpak voor rust. De debatten over de toekomst van België verstomden. Met een buitengewone handigheid deed hij zijn ongewone coalitie 'functioneren'.
Net als zijn gewezen buddy Dehaene leerde Van Rompuy de stiel toen Vlamingen en Franstaligen in België nog met elkaar praatten. Als geen ander wisten de twee hoe multilaterale dialogen tot historische resultaten kunnen leiden. Hierbij past rustige vastheid boven de revolutionaire waanideeën die het goed doen bij de publieke opinie maar steevast irrealistisch blijken. Die attitude maakte Dehaene in 1994 voor de Duits-Franse as geschikt om voorzitter te worden van de Commissie. Nu kan Van Rompuy op zijn beurt deze Belgitude te gelde maken.
De citaten komen uit zijn boekje 'De binnenkant op een kier. Avonden zonder politiek' (Lannoo, 2000).(Van redacteur standaard)
|
