Het kleurrijk sterven van de natuur bracht op 1 november bedrijvigheid rond gemeentelijke begraafplaatsen. dan herdenken we onze doden. En alsof die doden niet genoeg zijn, komt ook 11 november eraan.

De 91ste verjaardag van de Wapenstilstand die een einde zou maken aan alle oorlogen! Intussen weten we beter. Er zijn in oktober 60 Amerikanen gesneuveld in Afghanistan.

Die 60 zie je zo in 't gelid staan. Verbeelding hoeft niet. Op het weidse 'Tyne Cot Cemetery' in Passendale overvallen tienduizend grafstenen de bezoeker. De dodenakker is groot. Tellen lukt niet echt.

En in Langemark maakt het ‘Kameradengrab’ ons blind. Het kleine dodenveld bij de ingang is amper 500 m2 groot. Het brons tegen de kille grond, vermeldt het cijfer van 24.917 doden. Onze verbeelding laat ons in de steek.

Militaire grotere begraafplaatsen moeten er zijn. Het is de enige tastbare en zichtbare manier om te getuigen. In de Westhoek alleen rusten honderdduizenden oorlogsdoden.

‘De Westhoek heeft de jongste bevolking van het land’, zei mijn grootvader en hij voegde er droog aan toe: ‘onder de grond.’ Als oudstrijder met acht frontstrepen wist hij waarover hij sprak.

In Spanje is de Burgeroorlog nog niet verteerd. Bij de ontdekking van een massagraf worden de doden afzonderlijk op hun gemeentelijk kerkhof opnieuw aan de aarde toevertrouwd.

Mijn Spaanse kennis vindt het spijtig, want zo zei hij: ‘Nu en later beseft niemand nog hoe erg die burgeroorlog wel was’. Hoe nobel het initiatief om de doden thuis te begraven, het veegt de zichtbare herinnering aan de grootte van de gruwel weg.

En als iedere dode zijn verhaal zou vertellen,  komt aan het verdriet nooit een einde. (redactie van toerisme westhoek)

Het programma voor de 91ste verjaardag van het einde van die wereldbrand, ziet er als volgt uit: