Schrijvenderwijs

Guillaume van der Graft (1920-2010)

Schrijvenderwijs werd ik wakker bij nacht

omdar er woorden stonden te blaten

onder het open raam waar ik lag

Wie had hen daar bijeen gedreven,

was het de honger of was het de wind?

Ze stonden in een beginnende regen

doodstil te kleumen op het grind.

Toen heb ik ze mee naar binnen genomen,

de grote ruit van de spiegel besloeg,

ik had voordien nooit geweten hoe men

woorden halfslapend naar binnen droeg.

Maar ’s morgens vroeg toen ik ontwaakte

waren ze weg en de deur stond los.

De zon scheen hoog en droog, er zaten

vogels te lachen in het bos.

Guillaume Van der Graft (ps. Willem Barnard), dominee-dichter, schreef een bijzonder poëtisch oeuvre bij elkaar, vol  parels en edelstenen. Zijn verzamelbundel Mythologisch (1997) staat prominent in mijn boekenkast. Zoon Benno  Barnard erfde vaders literair talent. Schrijvenderwijs verklankt het mysterie van het dichterschap.

In 1959 (of was het 1960) liet mijn leraar Nederlandse taal en literatuur, die we (met respect) de Goudvis doopten, omwille van zijn koperrood sluiks haar, dit gedicht uit het hoofd leren. 

Bijlagen:
http:/www.youtube.com/watch?v=SDPXbn-qkZI   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=LaA8H7KJCHQ   

De Mus

Jan Hanlo (1912-1969)

Tjielp tsjielp – tjielp, tjielp, tsjielp

tjielp, tjielp tjielp – tjielp tjielp

tjielp tjielp tjielp tjielp tjielp tjielp

tjilp tjielp tjielp

Tjielp

         etc.

De modernistische dichter Jan Hanlo was gefascineerd door klank. Die volstaat hier om een volmaakt portret van de huismus te schetsen.

Een makkie om dit gedicht te memoriseren: één woord in de juiste dosering per regel én de pauzes…

Bijlage:

Passer domesticus (de huismus) -video 

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=yU0muolENis   

Cantilene

               Vera Janacopoulos

Jan Engelman (1900-1972)

Ambrosia, wat vloeit mij aan?

uw schedelveld is koeler maan

en alle appels blozen

de klankgazelle die ik vond

hoe zoete zoele kindermond

van zeeschuim en van rozen

o muze in het morgenlicht

o minnares en slank gedicht

er is een god verscholen

violen vlagen op het mos

elysium, de vlinders los en

duizendjarig dolen.

Bijlagen:

1 Vera Janoucopoulos, voordracht met tekst.

2  Ambrosia, gezongen versie van Vera Janoucopulos door Lenny Kuhr.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=vCij77tJPYk   
http://www.youtube.com/watch?v=ZtlPQ46TYDs   

Van den Vos Reynaerde

Willem, die Madoc maecte (13^de eeuw)

(Vers 1110-1154)

Tybeert sprac: ‘Wat souden wy

Eten, Reynaert, of ic hier bleve?’

“Daer omme zorghe ic, lieve neve,

Hier es der spijsen quaden tijt,

Ghi mocht (h)eten,  begeerdijt,

Een stic van eere honichraete

Die bequamelic es utermaten.

Wat sechdi, moochdi shonichs yet?’

Tybeert sprac: ‘Mine roukes niet.

Reynaert, hebdi niet in huus?

Gavedi mi eene vette muus,

Daer mede lietic u ghewaert.’

‘Eene vette muus?’ sprac Reynaert,

‘Soete Tybert wat sech(t)di?

Hier woent noch eene pape bi,

Een scuere staet noch an sijn huus,

Daer in es meneghe vette muus,

Ic waense niet ghedroughe een waghen.

So dicken hoere ic den pape claghen

D at sine dryven (h)uten huuse.’

 ‘Reynaert, zyn daer so vette muse?

Verghave God,  waer ic nu daer!’

‘Tybeert’,  seit hi, ‘ sechdi waer?

Wildi muse?’ ‘Of icse wille?

Reynaert, doet dies een ghestille.

Ic minne muse voer alle saken.

Weetti niet dat muse smaken

Bet dan eenich venisoen?

Wildi minen wille doen,

Dat ghi mi leet daer si zijn,

Daer mede mochti die hulde mijn

Hebben, al haddi minen vadre

Doot ende mijn gheslachte al gadre.’

Reynaert sprac:’Neve , houddi  (h)u spot?’

‘Neenic, Reynaeert, also helpe mi God!’

‘Weet God, Tybeert,wistic dat,

Ghi soutter sijn noch tavont sat.’

‘Sat, Reynaert, dat ware vele.’

‘Tybeert, dat sechdi  t(h)uwen spele.’

‘In doe, Reynaert, bi miere wet.

Haddic een muus en waer so vet,

In gaefse niet omme eenen busant.’

‘Tybeert, gaet met mi te hant.

Ic leede (h) u daer ter selver stat,

Daer icker (h)u sal maken zat.’

(…) Tybeert sprak:’Wat eten we

 Reynaert, als ik hier blijf?’

‘Mij een grote zorg, lieve neef,

 Magere tijden hier om te eten.  

Smul je misschien graag van

een stukje  honingraat,

Uitermate lekker is die.

Wat zeg je, wil je een stukje?’

Tybeert sprak:’ Laat maar zitten.

Reynaert, heb je dan niks in huis?

Geef me een vette muis en we zijn klaar.’

‘Een vette muis?’ sprak Reynaert,

Zoete Tybeert, wat zeg je me nou?

Hier In de buurt woont een paster,

Een schuur staat aan zijn huis,

Daar wemelt het van vette muizen,

Ik denk dat een wagen ze niet kan dragen.

Meer dan eens hoor ik de paster klagen

Dat ze echt het huis uitstromen.’

‘Reynaert, zijn daar zoveel vette muizen?

Here mijn God, was ik maar daar!’

‘Tybeert, zei hij’ meen je dat echt?

Wil je muizen?’ ‘ Of ik ze wil?

Reynaert, zwijg me daarvan,

Ik hou van muizen boven alle andere dingen.

Weet je dan niet dat muizen beter

Smaken dan gelijk welk wildgebraat?’

Als je me een plezier wil doen

En je brengt me er naartoe,

Dan ben ik bereid je trouw te

Zweren, al had je mijn vader

Dood geslagen, compleet met mijn familie.

Reyaert sprak:‘ Tybeert hou je me voor de gek?’

‘Helemaal niet, ik zweer het  bij God!’

‘God, God, Tybeert, wist ik het zeker,

Vanavond nog stond je buikje rond.’

‘Rond Reynaert, dat zou nog eens wat zijn!

‘Tybeert, dat zeg je zo maar.’

‘Maar neen, Reynaert, op mijn eer,

Had ik een muis en was ze vet,

Zelfs niet voor goud verkocht ik die.’

‘Kom Tybeert, loop maar met me mee,

Ik breng je regelrecht naar de plek

Waar ik je buikje rond zal zetten.’

(…)

Het dierenepos Van den Vos Reynaerde is een parel aan de kroon van onze Middelnederlandse literatuur, die vrijwel in zijn geheel uit Vlaanderen stamt. De 'Reynaert' ontstond zeer waarschijnlijk in Oost-Vlaanderen, waar het verhaal zich ook afspeelt. Het is een satire die de feodale maatschappij in het 13de eeuwse graafschap Vlaanderen op de korrel neemt.

Dit fragment diende ik op school uit het hoofd te leren. Wat in de jeugd uit het hoofd wordt geleerd, blijft levenslang als gebeiteld in het geheugen. Pedagogen die na WO II in het onderwijs infiltreerden, banden geheugenwerk en uiteraard ook het ‘uit het hoofd leren’. Een van de vele aanslagen die pedagogen in de tweede helft van de 20^ste eeuw pleegden op de geestelijke gezondheid van onze jongeren.

Bijlagen: 

1  Beginverzen van het dierenepos (de tekst kan meegelezen worden).

2  Vossen in de winter

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=4X8DLOdvHWU   
http://www.youtube.com/watch?v=qT0SibMBZeY   

Ivoor en brood (5)

Anton van Wilderode (1918-1998)

Oever van Hellas waar de vaders wonen

 van onze wijsheid, wijd en geestelijk huis

dat nog de keur vergaart uit regionen

waar de cultuur verpuint tot stuivend gruis,

op uwe heuvelen werden wij gewijden,

onder uw hemel wies Europa’s geest;

o, speling uwer zee aan alle zijden

ruisend en luid als fluiten tot een feest.

In wat uw zonen hieven tot gezangen

staat gij vereeuwigd, en hún stem dooft uit

gelijk de geur van kruizemunt blijft hangen

als in de haard schroeit haar vergeten kruid.

Hier is uw zending, land van mijn legende:

maak ons de glimlach uwer goden klaar

Die schouwend in de verte uw toekomst kenden

en zwegen als bedeesd voor uw misbaar.

Uw jaren schreden en uw kunst verschraalde

als oude vruchten tot een koel vernuft

wanneer uw godenschaar van de Olympos daalde

Ter lagere vallei, volmaakt en wuft.

Maar uwe wetenschap, een hoge tijger,

naam hare sprong naar verder territoor,

wat in uw taal eens eeuwig was, wordt zwijger

en brandt voorbij gelijk een meteoor.

Dan zinkt gij weg, ik hoor de branding breken

tegen uw rotsen waar haar schuim verdwaalt.

De nacht begint, de nachtegalen smeken

binnen uw tempels, witter dan bedauwd metaal.

Anton van Wilderode, classicus en priester-dichter van fijnbesnaarde, klassieke gedichten, was bij leven een veel gelezen en populair Vlaams-katholiek dichter. Zijn religieuze overtuiging en zijn Vlaams-nationale gevoelens lagen bij vrijzinnigen en uiteraard ook ter linkerzijde aan de basis van negativiteit en vooringenomen kritiek. Intolerant, kortzichtig en zeer ten onrechte.

Van Wilderode betuigt in dit hiëratisch poëem eer aan Hellas, een van de bronnen van onze Europese Beschaving. Ik genoot het privilegie (eerder toevallig) een Grieks-Latijnse opvoeding te mogen genieten. Het Oude Griekenland en zijn taal hebben mij sedertdien niet meer verlaten. Telkens ik deze verzen uit mijn geheugenpaleis opdelf, betaal ik hen een deeltje van een intellectuele schuld af, die wel nooit gedelgd zal worden.

In bijlage: het gedicht 'rechterhand' van van Wilderode, voorgedragen door acteur en voordrachtkunstenaar Gerard Vermeersch (1923-1974).

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=UzX8oeUuJd8   

Op het verongelukken van Doctor Roscius 

Joost van den Vondel

Zijn bruid t’omhelzen in een beemd bezaaid met rozen,

Of in het zachte dons, is geen bewijs van trouw:

Maar springende in een meir, daar ’t water stremt van kou

En op de lippen vriest, zich te vereukelozen,    

Dat’s van twee uitersten het uiterste gekozen:

Gelijk mijn Roscius beklemd van druk en rouw,

In d’armen houdt gevat zijn vrucht, en  waarde vrouw,

En gloeit van liefde waar ‘t al kil is en bevrozen.

Zij zuchtte:  Och lief, ik zwijm. Ik sterf. Ik ga te grond.

Hij sprak: schep moed, mijn troost, en ving in zijnen mond

Haar adem, en haar ziel. Zij hemelde op zijn lippen.

Hij volgt haar bleke schim naar ’t zalig Paradijs.

Vraagt iemand u naar trouw, zo zeg:  Zij vroos tot ijs,

En smolt aan geest, en hij ging met haar adem glippen.

                                                                                       1624

Joost van de Vondel (1587 -1679) een van onze grootste dichters, stamde uit een Vlaamse familie, die in de  16^de eeuw  uitweek naar Holland.  Zijn talrijke toneelspelen, vaak met bijbelse thema’s, zijn leerdichten, gelegenheidsdichten, sonnetten, vertalingen, enz., worden helaas alleen nog maar gelezen door zonderlingen: zijn retorische stijl is menig lezer té hoogdravend, zijn religieuze inspiratie slaat niet meer aan. En toch:  in dat omvangrijke werk liggen parels verscholen.

Een ervan heb ik opgeborgen in mijn geheugenpaleis. Het sonnet zingt de lof van liefde en christelijke huwelijkstrouw: ‘ tot de dood ons scheidt’. Vondels sonnet is perfect, beeldend en ritmisch-muzikaal.

In bijlage: 

1  Een winterlandschap ca. 1642, geschilderd door Aert van der Neer

2  Tom Lutz (1919-2009), Nerderlands acteur, leest Kinder-lijck

3   Hommage aan Vondel

Bijlagen:
Aert van der Neer. Winterlandschap met schaatsers en kolfspelers. ca.1642 (1280x674).jpg (552.9 KB)   
http://www.youtube.com/watch?v=HPOYypAhaCg   
http://www.youtube.com/watch?v=vCUa7ohRSjM   

Verlangen – Jan van Nijlen (1884-1965)

Ondankbaar vraag ik niet dat voor mijn oogen

In ’t voorjaar ’t beeld van vreemde schoonheid groei,

Wanneer zij in de zon aanschouwen mogen

Van kim tot kim mijn eigen land in bloei.

Maar ’s winters, als voor het geweld der stormen

Het laatste leven vlucht, als sneeuw en vorst

De wereld knellen in albasten vormen,

Dan hijgt een vreemd verlangen in mijn borst,

Dan haakt mijn hart naar de eeuwig-groene kruin

Der bergen en naar marmerwitte steden,

Naar de terrassen van Borghese’s tuin,

Naar zon die vonkelt in robijnen wijn,

Wijl helder klinkt, tusschen het groen beneden,

’t Zuidelijk geluid van bel en tamboerijn.

 Jan van Nijlen is een onze beste Vlaamse dichters uit de eerste helft van de 20^ste eeuw. Zijn klein   poëtisch oeuvre mag terecht klassiek genoemd worden en stelt zelden of nooit teleur.

 In dit gedicht vertolkt hij een oeroud Germaans gevoel: het verlangen naar het zuiden, meer bepaald naar Italië. Dat verlangen lag mee aan de basis van de grote Germaanse migraties die in de derde en vierde eeuw van onze tijdrekening het Romeinse  Imperium onder de voet liepen. De desolate triestheid van het landschap, de arme bodems en de geringe beschavingsgraad van de gebieden ten noorden en ten oosten van de Rijn, dreven vele Germaanse volksstammen de Romeinse Rijksgrenzen (de limes) over,op zoek naar een zachter klimaat, meer zon en een beter leven.

De Romeinse beschaving bezweek uiteindelijk onder het gewicht van die massale Germaanse inwijking. Italië werd in de vijfde eeuw ingepalmd, Rome viel in 476. Er werd in de geschiedenis een blad gedraaid.

Omdat dit verlangen mij niet vreemd was en nog steeds niet is, gaf ik dit gedicht een plek in mijn geheugenpaleis. 

Beluister deze dichter in bijlage: Julien Schoenaerts, geniaal voordrachtkunstenaar, draagt het gedicht 'De Eenzame' voor.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=B6XdIssHTrE   

Bijlagen:
Hebban olla vogala.jpg (10 KB)