O valor das coisas não está no tempo em que elas duram,
mas na intensidade com que acontecem.
Por isso existem momentos inesquecíveis,
coisas inexplicáveis e pessoas incomparáveis!

De waarde van de dingen ligt niet in de tijd dat ze meegaan,
maar in de kracht waarmee ze zich voordoen.
Daarom bestaan er onvergetelijke momenten,
onverklaarbare dingen en onvolprezen mensen!

In 1999 werd in Porto een nieuw museum geopend. Meteen trok het al de aandacht van de kunstwereld. Het domein omvat een gloednieuw modernistisch museumgebouw en een art deco villa in een uitgestrekte heuvelachtige tuin die op zijn beurt dienst doet als een permanente tentoonstellingsruimte.

Kenmerkend voor het museum zijn de horizontale lijnen en de enorme ruimten, met het buitenlicht dat binnenkomt langs murenlange vensters, waarin de moderne kunstwerken volop tot hun recht komen.

We bezochten er in september 2012 twee gelijktijdige exposities. Van de Nederlandse Marijke van Warmerdam waren visuele installaties te zien onder titel “Van dichtbij in de verte”. De Bulgaar Nedko Solakov toonde in samenwerking met o.m. het S.M.A.K. in Gent en onder titel “Alles in orde, zonder uitzonderingen” een verzameling van werken met alle denkbare technieken. Zo waren een man en een vrouw bezig permanent vier enorme muren met een verbazingwekkende artistieke nutteloosheid afwisselend in wit en zwart te schilderden.

De tuin rondom de gebouwen brengt verpozing voor de wandelende kunstminnaar. Maar tegelijk is het een permanent decor voor sculpturen en installaties van kunstenaars uit de hele wereld. Je waant je ondergedompeld in de dubbele ervaring van tuinliefhebber en kunstminnaar.

Fernando Pessoa geldt nu niet meteen als de meest geëngageerde auteur van de Portugese literatuur. Maar over politieke conflicten had hij wel een uitgesproken mening. Het boek der rusteloosheid is een uitgebreide bloemlezing van zijn literaire werk (en werkjes).

Dat Portugal een rol weet in te nemen in de recente filmgeschiedenis illustreert de film “Tabu”. Het is een poëtische liefdesgeschiedenis die zich aan de kijker ontvouwt in twee delen, die de Portugese cineast Miguel Gomes (foto links) allebei in een ander formaat gefilmd heeft.

Na de proloog, waarin een ontdekkingsreiziger zich laat opeten door een melancholische krokodil, komen we in het koude, hedendaagse Lissabon terecht.
In dit eerste deel, 'Paradise Lost', maken we kennis met Aurora, een fiere bejaarde dame, die haar geld vergokt en, blijkbaar voor de zoveelste keer, onder de hoede genomen wordt door haar norse, zwarte huishoudster en haar bezorgde, alleenstaande buurvrouw. Voor ze haar laatste adem uitblaast wil Aurora een oude liefde terugvinden.
In het tweede deel, 'Paradise', vertelt die grote liefde, Gian Luca Ventura, hun amoureuze geschiedenis, die zich 50 jaar eerder afspeelde in een Portugese kolonie. Aurora groeit op in een prachtig landhuis aan de voet van een Afrikaanse berg en beleeft daar een dramatische romance.

De dialogen vallen weg. Alleen de verteller krijgt een stem. De beelden zijn uit het verleden, maar de klanken uit het heden. Dat geeft deze mooie film een mysterieuze sfeer mee.

Azulejos zijn decoratieve tegels die in Portugal binnen en buiten op muren worden aangebracht. Ze bepalen meteen het uitzicht van de woonomgeving van de mensen. In Lissabon is er een heel museum aan gewijd. Eerder al hebben we er deze bijdrage over gemaakt. Nu laten we een reeks toepassingen zien.

Op het strand van Albufeira (Algarve) wordt in het kort - en tweetalig voor de geïnteresseerde Britten - de geschiedenis van de stad verteld. Het tableau past helemaal in de sfeer van de badstad (1).
Het indrukwekkende klooster van Alcobaça is de laatste rustplaats van de legendarische figuren koning Pedro I en zijn minnares Ines de Castro, die op dit tableau staat afgebeeld (2).
In Paço de Arcos, vlakbij Lissabon, hangt dit zeelandschap in blauwe tegeluitvoering (3).
In de buurt van de overdekte markt van Funchal (Madeira) slijten bloemenverkoopsters hun prachtige waren onder een historisch tafereel van blauwe tegels. Dergelijke panelen houden het Madeira van eertijds in de herinnering (4).
De legende van Onze Lieve Vrouw van de Vrede wordt languit verteld op dit tegelbord. Op vele plaatsen in het land wordt gebruik gemaakt van deze vorm van communicatie (5).
Tegen de kerkgevel vertelt dit tafereel het verhaal van luitenant-kolonel Manuel Jorge Gomes de Sepúlveda die de volksopstand van de provincie Trás-os-Montes tegen Napoleon en de Franse bezetter leidde (6).
Bij de ingang van hun domein heeft deze familie in de Algarve deze azulejos laten aanbrengen. Van oudsher zijn ontschorsen van kurkeiken en varkens hoeden typische landbouwactiviteiten van de Alentejo (7).
Waarom zouden tegels geen wegwijzers kunnen zijn? Hier in de Algarve bijvoorbeeld (8).
In de befaamde Cervejaria de Trindade worden talloze allegorische figuren uitgebeeld in kleurige azulejos (9).
Tegen een buitenmuur in de wijk Alfama loop je tegen deze afbeelding van de Lissabonse beschermheilige São Vicente aan (10).
In de befaamde winkelstraat Rua de Santa Catarina in Porto loop je voorbij deze kerk met religieuze afbeeldingen. Een moment van bezinning …? (11)
Wat verder smukken enkele historische lessen de hal van het São Bentostation op (12).
De heilige Jacob van Compostela (let op de sint-jacobsschelp op zijn hoofddeksel) poseert vóór een stemmige azulejomuur in de bisschoppelijke vertrekken van de kathedraal van Braga (13).
Dat tegels behoren tot de gewone opsmuk van de leefomgeving laat deze muur-met-stationsklok in het station van Régua zien (14).
Kunstzinniger is dit stationsloket van Sintra (15).
Het station van Pinhão vergast de reizigers op een reeks prachtige scènes over de wijnoogst langs de Douro (16).
De kerk van Sobreposta bij Braga is een mooi voorbeeld van decoratie met azulejos tot in de verste uithoeken van het land (17).
Iets uitbundiger maar niet minder stemmig is deze kerk van Vila Flor in Noord-Portugal (18).

Wim Wenders is als cineast een vertegenwoordiger van de Nieuwe Duitse Cinema met een grote internationale reputatie. Toen hem gevraagd werd om een publiciteitsfilm over Lissabon te maken was hij aanvankelijk beledigd maar naderhand beloofde hij een fictiefilm te maken “die de mensen zin zou doen krijgen om naar Lissabon te komen”. En zo gebeurde.

De muziek en enkele opvallende rollen waren voor rekening van Madredeus.

Hoewel het in de loop der jaren aan zijn lot werd overgelaten is het in de wijk Alfama dat het hart van Lissabon slaat. In dit lied drukt de lisboeta, de inwoner van Lissabon, zijn spijt uit dat hij niet meer komt waar hij in gedachten nooit is weggeweest.

Calouste Sarkis Gulbenkian (1869 -1955) was een zakenman van Armeense afkomst. Hij leefde in Londen, Parijs en Lissabon. De Calouste Gulbenkian Stichting (Fundação Calouste Gulbenkian) in Lissabon is zijn belangrijkste erfenis.

Hij studeerde in Londen en was naderhand betrokken bij de oprichting van Shell, de oliemaatschappij. Hij had de gewoonte om voor elke transactie waaraan hij later meewerkte vijf procent commissie te rekenen. Dat leverde hem de bijnaam Mister Five Percent op. Gulbenkian vergaarde zo een enorm fortuin. Daarmee bracht een aanzienlijke kunstverzameling bijeen. In 1942 week hij uit naar Portugal waar hij tot zijn dood leefde in een hotel in Lissabon.

Met zijn fortuin werd de Fundação Calouste Gulbenkian opgericht. Die stichting houdt zich bezig met de bevordering van de cultuur en met liefdadigheidsprojecten. Zij beheert onder meer zijn kunstcollectie die bij zijn dood geschat werd op 15 miljoen dollar en te zien is in het Museu Calouste Gulbenkian in Lissabon.

De bezoeker wandelt er langs eeuwenlange kunstgeschiedenis, tussen chinees aardewerk en oosterse tapijten, kunst uit Egypte, Griekse en Romeinse kunst. Verder zijn talloze werken van Westerse kunst te zien. Van vroege boekdrukkunst over Renaissance en Barok (Rubens en Rembrandt) tot voorbeelden van moderne stromingen in de schilder- en beeldhouwkunst (Manet en Rodin). Een letterlijk schitterende afsluiter is een selectie van de Franse juwelier René Lalique (foto's).

Wie dat wil kan op hetzelfde domein ook het museum voor moderne kunst bezoeken, het Centro de Arte Moderna José de Azeredo Perdigão. Het toont Portugese en Britse kunst vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw en de vele waardevolle schenkingen die het sinds de vijftiger jaren kreeg van overal in Europa.

De Portugese gitaar wordt guitarra genoemd en is een snaarinstrument dat hoofdzakelijk wordt gebruikt in fadomuziek. Meestal doet het dienst als begeleidingsinstrument, maar het wordt ook solistisch bespeeld. Het heeft een peervormige houten klankkast en twaalf stalen snaren.

Instrumentbouwers in Portugal hielden zich vooral bezig met het bouwen van luiten. Deze instrumenten werden echter steeds minder gebruikt omdat spelers overstapten op geïmporteerde Engelse gitaren die een muzikaal groter speelbereik hadden. De instrumentbouwers gingen zelf Engelse gitaren bouwen en gebruikten daarvoor hun eigen kunde en vaardigheid. Dat zorgde ervoor dat het instrument evolueerde tot het instrument dat we nu kennen als de Portugese gitaar.

Eén van de beste spelers van de guitarra was Carlos Paredes. Hij was een uniek symbool van de Portugese cultuur omdat hij als speler en componist bijdroeg aan de bekendheid en de populariteit van de Portugese gitaar. Hij behoort tot de fadostroming van Coimbra. Zijn leven in Lissabon inspireerde veel van zijn composities. Hij is bekend als De meester van de guitarra en als De man met de duizend vingers.

Zopas vernomen dat schrijver José Saramago overleden is. Ondanks de hoge leeftijd toch een kleine schok. Hoewel hij de laatste twee decennia in onmin leefde met de Portugese autoriteiten is de minister van cultuur naar Lanzarote gevlogen om zijn lichaam terug naar Portugal te brengen. Portugezen laten hun helden uiteindelijk toch niet achter.

Klik hier voor een gesprekje van Saramago met de VRT vijf jaar geleden.

Elke zomer gonst het in Portugal van de muziekfestivals waar de beste bands en musici op af komen. Of je nu houdt van rock, jazz, dance, reggae, klassiek of hiphop, je vindt er altijd wel iets dat je bevalt.
Waarom helemaal naar Portugal voor een muziekfestival? Het is eens wat anders, het is lekker warm en het is goedkoper dan de festivals hier. Wie zijn vakantie naar Portugal nog moet plannen of wil weten wat te doen in die vakantie kan hier inspiratie opdoen.

Rock in Rio op 21, 22, 27, 29 en 30 mei 2010 in Lissabon, Parque de Bela Vista met o. a. Miley Cyrus, Shakira, John Mayor, 2 Many DJ’s Live, Elton John, Leona Lewis en Rammstein. 58 euro per dag.
De website

Sensation White Portugal: housefestival op 19 juni in de Pavilhão Atlântico in Lissabon.
De website

Optimus Alive op 8 -10 juli in Algés (Lissabon) met o. a. Faith No More, Deftones, Skunk Anansie, Pearl Jam.
De website

Festival Marés Vivas op 15-17 juli in Vila Nova da Gaia nabij Porto met o. a. Placebo en de Editors. 40 euro voor drie dagen in voorverkoop.
De website

Cooljazzfest van 5 tot 29 juli in Cascais en Mafra met o. a. Chris Isaac, Norah Jones en Elvis Costello.
De website

Super Bock Super Rock op 16, 17 en 18 juli in Lissabon en Sesimbra met o. a. Pet Shop Boys en Jamie Lidell. 40 euro per dag, 70 euro voor 3 dagen.
De website

Festival Músicas do Mundo van 23 tot 31 juli in Porto Covo en Sines, met ruim 30 concerten van artiesten uit Brazilië, Peru, Argentinië, Spanje, Congo, enz.
De website

Super Bock Surf Fest op 27-29 augustus in Sagres met o. a. 2 Many DJ'S, Easy Star All Stars, Nouvelle Vague, Ziggi
De website

Madredeus is een Portugese band die traditionele fadomuziek mengt met popmuziek en wereldmuziek. De muziek wordt wel eens omschreven als moderne folklore.

De band werd opgericht in 1987 in Lissabon door de gitarist Pedro Ayres Magalhães. De groep bracht inmiddels 14 albums uit en trad op in 41 landen. In 2007 besloten ze een sabbatjaar te nemen dat blijft duren omdat de zangeres Teresa Salgueiro aan soloprojecten begonnen is.

Toen de Franse striptekenaar Jacques Martin op 21 januari 2010 overleed was dat goed voor een klein berichtje in de Belgische kranten. Toch werd hij samen met Hergé en Edgar Pierre Jacobs (Blake & Mortimer) tot de groten van de “Brusselse school” gerekend. Hij werkte 19 jaar mee aan Kuifje en creëerde zelf verschillende historische stripfiguren.

De bekendste ervan is “Alix” wiens avonturen zich afspelen in het klassieke Rome. Een andere figuur is “Lois”, gesitueerd aan het hof van Lodewijk XIV. Tegenwoordig worden zij getekend door zijn opvolgers die hij zelf nog heeft geïntroduceerd.

In zijn vijfde album bezoekt “Lois” Portugal. Met tekeningen en verhaal van de Portugees Luís Diferr, verschijnen de Franse en de Nederlandse editie midden april bij Casterman en de Portugese begin mei bij de uitgeverij Edições ASA onder de overduidelijke titel “Portugal”.

Het idee voor het album ontstond al in 2002 bij een bezoek van Jacques Martin aan een stripfestival in Amadora bij Lissabon. Het plan werd opgevat om Lois reizen te laten maken, in dit geval in het Portugal aan het einde van de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw. Hij komt daarbij in het klooster van Mafra, de Toren van Belém, het klooster van Christus in Tomar en het toenmalige Paço da Ribeira (het vroegere koninklijk paleis aan de Taag en nu het Praça do Comércio).

Het is zeker niet de eerste keer dat Portugal een rol speelt in Frans-Belgische strips. In 1957 al nam Edgar P. Jacobs zijn figuren Blake & Mortimer mee naar het Azoreneiland São Miguel voor “Het Raadsel van Atlantis”. Jean Graton liet Michel Vaillant in de jaren '60 deelnemen aan de rally van Portugal. Grootmeester Hergé liet Kuifje in minstens drie albums bijstaan door de Portugese koopman Sr. Oliveira da Figueira en ook Asterix kruiste het pad van menige Lusitaniërs, een andere naam voor de Portugezen.

In het Belém van de 17e eeuw lag de toren midden in de Taag
en het klooster dichter bij de oever. De striptekeningen
blijken goed gedocumenteerd te zijn.

De oorsprong van de azulejo is te vinden in het oude Egypte. Later werd de kunst van het maken van tegels ook ingevoerd in Mesopotamie. Van daar kwam de kennis terecht in Europa. Muren, vloeren en plafonds bedekken met tegels is een vondst van de Moren. Vanaf de 16e eeuw begonnen de Portugezen een eigen stijl te ontwikkelen en twee eeuwen later hadden ze de grootste productie van Europa. De blauw-witte tegels uit de Barok hadden intussen de invloeden ondergaan van het Delfts blauw.  

Men zegt dat het Portugese woord voor blauw, azul, afgeleid is van het woord azulejo of van het Arabische woord al-Zulaij, wat mozaïek betekent. Feit is dat de azulejo sinds de 15de eeuw in Portugal veel toegepast wordt, niet alleen binnenshuis maar ook buitenshuis. In Lissabon kan je zo’n beetje de gehele geschiedenis van de stad aflezen van de tegeltjes overal in de stad.

Azulejos hebben als culturele uitdrukkingsvorm hun functie als gebruiksvoorwerp al lang overstegen. In al hun toepassingen moeten ze nu ook gezien worden als een ware kunstvorm, zeer divers van kleur, onderwerp en toepassing. Je vindt ze intussen overal in huizen, openbare gebouwen tot in de metrostations toe.

In het voormalige klooster van Madre de Deus in Lissabon is het Museu Nacional do Azulejo (Rua da Madre de Deus 4) gevestigd. Het museum bezit een indrukwekkende verzameling tegels vanaf de 15de eeuw.

... maar in Portugal een zeer gewaardeerde zangkunst is. De stijl is ontstaan in de negentiende eeuw in de arme wijken van Lissabon: Alfama en Mouraria. Aanvankelijk werd fado gezongen in de kroegen en de bordelen. De zanger of zangeres was een fadista.

Rond 1900 kreeg het een twijfelachtige reputatie. Om het volk aan zich te binden bedacht de dictator Salazar ‘de drie F’s’: Futebol, Fátima en Fado. En de fadista’s lieten zich de aandacht van de dictatuur welgevallen.

Na de Anjerrevolutie in 1974 werd de fado geassocieerd met de dictatuur. Pas toen Amália Rodrigues nationale en internationale erkenning kreeg keerde het tij. Begin jaren negentig werd de fado populair met een nieuwe generatie fadista’s zoals Cristina Branco en Mariza.

De klassieke uitvoering van de fado gebeurt door een fadista met guitarra (Portugese gitaar) en viola (klassieke gitaar).

Tegenwoordig is fado een erkende zangkunst die ook uitgevoerd wordt in kroegen en restaurants met goed eten en betere wijnen. Fado heeft een bijzondere plek in het leven van ieder Portugees. Het is een mengeling van verdriet, melancholie, blijheid, weemoed, heimwee en feeststemming.

In het schilderij O Fado (1910) (zie boven) legde de volksschilder José Vital Branco Malhoa (1855-1933) alle gevoelens die deze populaire zangvorm in zich draagt. Het weemoedige saudade typeerde het gewone volk. Hoewel gewone mensen in Alfama de ware fado nog zingen, wordt het in de restaurants van de Chiado als een toeristische attractie opgevoerd.

Museu do Fado (in engels en portugees)
Het Vlaamse Trio Làgrima zingt fado

Bijlagen:
estranha forma de vida.mp3 (3 MB)