Van de Portugese steden zijn Lissabon en Porto de bekendste. Voetballiefhebbers zullen Braga wel kennen en de toeristen ook Coimbra en Faro. Maar plaatsen in het binnenland zijn dikwijls onbekend terrein. Ten onrechte, zo blijkt.

Leiria bevindt zich in het midden van het land ongeveer halverwege Porto en Lissabon. Het is een regionaal centrum dat goed bewaard en gemoderniseerd wordt. Eén van de blikvangers is – zoals zo vaak in Portugese steden en dorpen - het Middeleeuwse kasteel. Maar dit exemplaar is wel een bijzonderheid.

De jonge eerste koning Afonso Henriques (1112-1185) liet er een kasteel oprichten tussen Coimbra en Santarém (1135), bovenop een hooggelegen rotswand ten zuiden van de samenvloeiing van de rivieren Lis en Lena. De nederzetting heette toendertijd al Leiria en lag op een verdediginglinie tegen de Moren. Hij werd het toneel van hardnekkige veldslagen maar honderd jaar later was het stadje al uitgegroeid tot de zetel van de Cortes, een vergadering van adel, clerus en volk bijeengeroepen door koning Afonso III in 1254 en voorloper van het huidige parlement.

In de 17^e eeuw raakten stad en kasteel in verval omdat het militaire belang verloren was gegaan. Franse troepen vernielden het onder Napoleon tijdens hun verblijf daar. Maar het werd erkend als nationaal monument in 1910, het jaar van het oprichting van de Portugese republiek. Vanaf dan tot de jaren 1990 werd het stuk voor stuk heropgebouwd, gerenoveerd en gerestaureerd tot een gebouw met meerdere functies.

Het kasteel is sindsdien open voor het publiek. De woontoren is nu een museum van archeologische voorwerpen en Middeleeuws wapentuig. Of je hoogtevrees kent kan je testen tijdens de beklimming van de 17 meter hoge toren, maar boven hou je een mooi zicht over op het kleurrijke voetbalstadion van União Leiria.

Het terrein is omringd met een verdedigingsmuur en dito torens. Daarbinnen ligt het koninklijk paleis, dat nu onder meer als evenementenzaal dienst doet, en de kerk Igreja de Santa Maria da Pena. Wat ervan overblijft laat een forse kapel zien die in gebruik was bij de toenmalige koningen van het Huis Avis .

Het rechthoekige paleis van 33 op 21 meter bestaat uit drie verdiepingen geflankeerd door torens waarin - voor die tijd - luxueuze sanitaire installaties. De bovenste etage is de audiëntiezaal vanwaar men door de bogengalerij kan genieten van een mooi zicht over de stad.

Het monument torent uit boven de stad en is te bereiken langs een steile weg. Vanop het centrale plein in de benedenstad is het paleis goed zichtbaar. ’s Avonds licht het op als een smeulend restant van een roemrijk verleden.

Over het kasteel doen drie legendes de ronden.
Toen de koning van plan was het te heroveren op de Moren observeerde hij de raven die er over vlogen. Volgens hem adviseerden ze hem te wachten op een meer geschikt moment. Tot hij slaagde in zijn opzet.
Een andere maakt gewag van een uitgedoofde vulkaan die de oorzaak zou zijn van een warmwaterbron onder het kasteel.
De laatste beweert dat er een geheime onderaardse gang zou zijn naar een kerk aan de andere kant van de stad.

Op een aantal snelwegen in Portugal (SCUT) gebeurt de betaling van de tolgelden volledig elektronisch. Op die wegen zijn er dan ook geen poortjes meer voor de tolbetaling. Langsrijdende voertuigen worden door een tolpunt bij de oprit van de wegen geregistreerd. U kunt die wegen herkennen aan de melding “Electronic toll only” bij de oprit.

Over deze vorm van tolgelden is in politieke kringen zeer veel te doen geweest. Daarmee heb je, naast de tol die betaald wordt aan bedrijven die bepaalde autowegen beheren, ook een tolheffing aan de overheid op andere autowegen. Niet iedereen was daar gelukkig mee.

Welke zijn de wegen waarop SCUT moet betaald worden?

- A28 – Snelweg Litoral Norte (tussen Porto en Vilar de Mouros/Caminha)
- A24 - Snelweg Interior Norte (tussen Viseu en Chaves)
- A4 – Snelweg Porto/Amarante (tussen Matosinhos en Águas Santas)
- A41 – Circular Regional Exterior (buitenste ringweg) van Porto
- A42 – Snelweg Alfena-Lousada
- A17 – Snelweg Litoral Centro (kuststreek centrum) (tussen Mira en Aveiro)
- A25 – alleen de trajecten tussen Esgueira en Angeja (gebied rond Aveiro)
- A29 – Snelweg van de Costa de Prata (tussen Estarreja en Vila Nova de Gaia)
- A25 - Snelweg Beira Litoral/Beira Alta (tussen Aveiro en Vilar Formoso)
- A23 - Snelweg Beira Interior (tussen Torres Novas en Guarda)
- IC3 - tussen de snelweg A23 en Tomar, de trajecten Atalaia, Asseiceira en Santa Cita
- A22 - Via do Infante (tussen Lagos en Castro Marim)

De tolgelden kunnen op verschillende manier worden geïnd.

Bestuurders kunnen een elektronische uitrusting per kenteken vooraf aanschaffen of huren bij een servicestation langs de snelweg of bij een postkantoor. Deze uitrusting is gekoppeld aan het kenteken van een voertuig en kan niet in een andere voertuig worden gebruikt.

Een tijdelijke elektronische uitrusting is de beste oplossing voor kort verblijf in het land en voor voertuigen met een buitenlands kenteken. Daarvoor wordt een huurcontract getekend in een invorderingsloket bij de servicestations langs de snelwegen, in een postkantoor of in een winkel van “Via Verde Portugal".

Betaling zonder elektronische uitrusting kan ook. Een Prepaid kaart voor 3 dagen is alleen geldig voor voertuigen met een buitenlands kenteken. Ze is te verkrijgen bij postkantoren, Payshop-winkels, op de luchthaven van Porto en via internet op http://portagens.ctt.pt

Betaling achteraf kan alleen voor voertuigen met een Portugees kenteken. Als het voertuig geen elektronische uitrusting heeft als hij langs het tolpunt komt, zal een afbeelding van het kenteken van de auto worden opgeslagen totdat de tolbetaling heeft plaatsgevonden.

De betaling kan gebeuren bij een postkantoor. Als de betaaltermijn is verlopen zonder betaling wordt dat gezien als overtreding en zal de bestuurder een boete worden opgelegd.

Als u een auto huurt, vraagt u dan naar de wijze waarop de elektronische tolheffing betaald moet worden. In de wet is vastgelegd dat bedrijven die auto's zonder chauffeur verhuren, de tolkosten mogen doorberekenen aan hun klanten.

Zé Povinho is een typetje dat gecreëerd werd door Rafaël Bordalo Pinheiro. Hij werd niet alleen een symbool voor mensen uit de arbeidersklasse, maar bracht het officieus tot de verpersoonlijking van Portugal.

Zé is in het Portugees een veel gebruikte verkorte vorm van de naam José - zoals Jef dat is voor Jozef in het Nederlands - en Povinho is een verkleinwoord voor povo dat volk betekent.

Zé Povinho verscheen voor het eerst in 1875 in het tijdschrift A Lanterna Mágica als een stripfiguur. Bordalo Pinheiro tekende het figuurtje voor vele populaire tijdschriften en kranten gedurende bijna 30 jaar tot aan zijn dood.

Het populaire en vriendelijke mannetje leidt een eenvoudig bestaan maar onderwerpt alles en iedereen aan scherpe spot. Zé is een mens onder de mensen die dienst doet als een instrument om kritiek te leveren tegen de machtigen, de politieke en elitaire lagen van de maatschappij, de onrechtvaardigheid en de tirannie.

Kinderen zingen, er worden vuren aangestoken in de dorpen, op tafel staan de taarten en de kabeljauw. Het huis is versierd en er staat een kerststal. Dat is Kerstmis, ook in Portugal. Maar toch is het nog meer dan bij ons verweven met traditie uit vervlogen tijden. Vooral in het Noorden en het Zuiden van het land.

Kerstvuren worden aangestoken. Kinderen beginnen in de maand december hout en stronken te verzamelen en te stapelen op het centrale plein van het dorp. Op 24 december wordt dan een reusachtig vuur aangestoken “om de geboorte van Christus te verlichten”. Op tafel zet men kalkoen of kabeljauw hoewel dat aan de kust best ook inktvis kan zijn. Het dessert wordt buiten op straat gegeten, rond het vuur met familie en de buren, en er wordt de hele nacht gezongen en muziek gemaakt.

De “bolo-rei”, koningskoek, kwam in de 19e eeuw over uit Frankrijk en werd in republikeinse tijden de “bolo-presidente” genoemd. Nu moet deze specialiteit vechten om te overleven tegen de geïndustrialiseerde bakkerijen door zijn ingrediënten en zijn geheime recept als troeven uit te spelen. Naar Portugese gewoonte is het een zoete koek, met noten, rozijnen en geconfijt fruit (zie foto).

In de kerstperiode rijzen de kerststallen de grond uit van Noord tot Zuid. Kunstenaars en ambachtslui creëren stalletjes in alle mogelijke materialen als ijzer, klei en hout. Sommige in royale afmetingen. De gemeenten stellen ze tentoon en bouwen er toeristische attracties rond.

Zoals de naam het zelf laat uitschijnen (Mooie berg) is Belmonte een dorp opgetrokken in de lokale steen, het graniet, en bekroond met een kasteel waar de wieg stond van de zeevaarder Pedro Álvares Cabral die in 1500 Brazilië ontdekte.

De straatjes leiden onontkoombaar naar de hoogte waar het oude kasteel oprijst. Al in 1258 is er sprake van een hoge toren, muren en versterkingen. In de sobere architectuur is toch plaats gelaten voor een elegante venster in Manuelstijl met een wereldbol die de verdeling van de toenmalige wereld voorstelde tussen de mogendheden Spanje en Portugal. Overigens is dat een symbool dat men over heel Portugal tegenkomt op historische sites.

Het wapenschild van de familie Cabral daarenboven stelt twee geiten (cabras) voor. De vaandeldrager van die familie is Pedro Álvares Cabral, ontdekkingsreiziger en geboren in Belmonte in 1467.

Vlak bij het kasteel staat een romaans-gotisch kerkje waarin een granieten Pieta van een eenvoudige maar ontroerende schoonheid. Een kamer bezijden de kerk doet dienst als een bescheiden mausoleum voor de Cabralfamilie. De asse van Pedro Cabral bevindt zich echter in Santarém.

In Belmonte vestigde zich in de vijftiende eeuw een joodse gemeenschap. Toendertijd vluchtten ze voor de vervolgingen in Spanje en gingen ze wonen in huizen net buiten de muren van het kasteel. Deze wijk werd de Bairro dos Marrocos (wijk van de Marokkanen) genoemd. De inwoners toonden zich heel vindingrijk en opportunistisch om aan verdere vervolging te ontkomen. Portugezen eten graag worsten, maar dan van varkensvlees. Om dat taboe te omzeilen en tegelijk de indruk te wekken dat ze leefden zoals de andere dorpsgenoten aten ze worsten van kip en lamsvlees. Nu nog zijn de symbolen zichtbaar van de typische beroepen die in de gemeenschap werden beoefend. Zoals de schaar van een kleermaker, gegraveerd in sommige deurstijlen.

Van het leven en de persoonlijkheid van Pedro Álvares Cabral is weinig geweten. Behalve dat het één van de grote figuren was van de Portugese ontdekkingsreizen. Hij was de zoon van de hoofdopziener in het kasteel van Belmonte. Als elfjarige maakte hij al deel uit van de persoonlijke garde van koning João II. En hoewel hij geen ervaring in de zeevaart had koos koning Manuel I hem als commandant van een vloot van dertien schepen voor een tweede expeditie naar Indië. Het moest een vredes- en handelsmissie worden.

Ter hoogte van Kaap Verdië zeilde hij naar het zuidwesten op zoek naar land. Hij kwam terecht op onbekende grond en zond een boot beladen met papegaaien en bazielhout naar Lissabon om het bijzondere nieuws te melden. Het land werd Brazilië genoemd naar het overvloedig aanwezige hout. Later vestigde hij in het Oosten toch nog een handelsnederzetting.

Portowijn is hét uithangbord van Portugal. Hij wordt geproduceerd in de regio die daarvoor was uitverkoren door de visionaire markies van Pombal, de achttiende-eeuwse staatsman die het land uit het moeras trok na de aardbevingsramp van 1755. De verspreiding van de wijn over de hele wereld was evenwel te wijten aan het handelsvernuft van de Engelsen. Met het voordeel voort te komen uit een landstreek met een uniek landschap dat het resultaat was van mensenhanden bleek het al spoedig een productief artikel en een populair succes. De uitgestrekte wijngaarden versmolten met de Dourorivier tot zo’n vanzelfsprekend geheel dat de UNESCO de bovenloop van Mesão Frio tot Vila Nova de Foz Côa erkende als werelderfgoed.

Hoewel iedereen wel een idee heeft van wat portowijn is stellen we vast dat er een complexe verscheidenheid bestaat die door veel mensen niet gekend is.

Portowijnen kunnen verdeeld worden in twee groepen volgens de wijze van veroudering. De Ruby omvatten wijnen met een fruitig aroma en de kracht van een jonge wijn. Zo’n type zijn de Ruby, Reserva, Late Bottled Vintage (LBV) en de Vintage. LBV en Vintage kunnen bewaard worden en verouderen op fles.

De Tawny wordt bekomen door vermenging van verschillende wijnen die dan in tonnen rijpen. Naargelang de jaren van rijpheid worden het dan Tawny, Tawny Reserva en Tawny met aanduiding van de ouderdom 10, 20, 30 en 40 jaar. Dezelfde aanduidingen van ouderdom vind je op de Colheita maar dan van de wijnoogst van een zelfde jaar. Zodra ze gebotteld zijn kunnen ze gedronken worden.

De beste temperatuur voor een porto ligt tussen 16 en 18 graden. Maar Tawnies kunnen lekker zijn bij lagere temperatuur. Voor rosé of witte kan een passage langs de ijskast aangeraden worden. Witte porto’s onderscheiden zich volgens ouderdom en zoetheid. Ze bevatten ook minder alcohol, minimaal 16,5%. Er worden ook al witte bewaarporto’s geproduceerd.

De rosé is de jongste telg van de familie. Hij werd voorgesteld in 2007. Aan de elegantie en de zoetheid werden frisheid en de fruitigheid van rode vruchten toegevoegd. Vooral de cocktailmakers zijn ermee in hun nopjes.

Het Instituto do Vinho do Porto (IVDP), die de controle en de promotie van de porto op zich neemt, stelt zich tot doel de consumenten te wennen aan een levensstijl waarin de porto een plaats krijgt. Daarin passen, naast de traditionele wijnen, de nieuwe producten als de rosé, de Caipiporto en de Portonic, een witte portowijn met tonicwater. Die moeten een nieuw en jong publiek aanspreken.

Twee voor de prijs van één. Sinds 5 december krijgen de klanten van de Madeirese krant Diário de Notícias een koffie aangeboden bij hun krant. Ze betalen daarvoor amper 70 eurocent. De krant wil daarmee duidelijk maken dat ze dicht bij haar lezers wil staan.

Al aan het einde van de twaalfde eeuw kwamen de eerste Portugezen naar België in het zog van Mathilda van Portugal, de dochter van koning Alfonso I, die in 1177 trouwde met de Graaf van Vlaanderen, Filips van de Elzas. Enkele jaren later in 1212 deed Ferdinand van Portugal, zoon van koning Sancho I, dat over met Johanna van Constantinopel, de dochter van Boudewijn IX. Beide huwelijken lokten veel Portugezen naar Vlaanderen om er handel te drijven.

Drie eeuwen later trouwde Isabella, de koningsdochter van Jan I van Portugal, met Filips de Goede in Brugge. Haar gevolg bestond uit tweeduizend Portugezen die zich vlot wisten te integreren en algauw bevoorrechte posities innamen in het sociale, culturele en economische leven van de stad.

Toen Het Zwin verzandde en de economische activiteit van Brugge verschoof naar Antwerpen verhuisde de Portugese kolonie mee. Haar privileges in de handel en het bankwezen nam ze natuurlijk mee. Sommigen ontpopten zich tot invloedrijke burgers en mecenassen van onder meer Rubens. In die tijd werd Vlaanderen druk bezocht door buitenlandse diplomaten en kunstverzamelaars. Dat verklaart waarom belangrijke schilderijen van grote kunstenaars uit de Lage Landen in Lissabon, in Evora en op de Azoren belandden. Onder meer Jheronimus Bosch genoot een gretige belangstelling.

In de negentiende eeuw was de geroemde Portugese schrijver en toneelauteur Almeida Garrett de eerste ambassadeur van Portugal in het koninkrijk België. Tijdens de eerste wereldoorlog kwamen enkele duizenden Portugese soldaten de geallieerde rangen versterken en lieten er het leven.

In de jaren zestig van de twintigste eeuw kwam de eerste grote migratiegolf naar België op gang. Om de dictatuur en de armoede te ontvluchten gingen arbeiders uit de Portugese mijnstreken werken in de mijnen van Luik, Henegouwen en Limburg. Anderen deden dat in de Waalse steengroeven. De tweede grote golf deed zich voor naar aanleiding van de toetreding van Portugal bij de Europese Unie in de jaren tachtig.
Het verschil tussen beide was dat in de jaren zestig eerst de mannen kwamen met een arbeidscontract in de hand en dat ze later hun gezin lieten overkomen. Bij de tweede golf kwam de partner al direct mee. Veelal zonder uitzicht op werk in een periode met grote werkloosheid.

Vandaag mag men al spreken over drie generaties Portugese migranten. En elke generatie heeft zijn eigen kenmerken. De eerste was laaggeschoold, maar de tweede en zeker de derde maakte grote vorderingen. Integratie was praktisch onbestaande bij de eerste generatie, redelijk bij de tweede en volledig bij de derde. De hogere scholingsgraad en de kennis van de landstalen, vooral het Frans, waren daarin beslissend.

Portugezen in België hebben een handelsgeest. Van de veertigduizend zijn er een groot deel zelfstandige of werkgever. Het aantal hooggeschoolden blijft jaar na jaar toenemen. Ouders vinden de vorming van hun kinderen belangrijk. En drie kwart van de huwelijken zijn gemengd.

De Portugese gemeenschap kent een levendig verenigingsleven. Over de hele wereld blijkt het er zo aan toe te gaan. Het zou de problemen van de nieuwe migranten helpen overwinnen. Feesten en sport worden enthousiast met de landgenoten meebeleefd. Maar vooral artiesten worden zeer gewaardeerd en voortdurend worden culturele initiatieven genomen. Fadozangers en –zangeressen bijvoorbeeld zakken geregeld af naar het buitenland om de saudade van het thuisland te bezingen.

Al sinds de Romeinse tijd is het gebraden speenvarken bekend in het westelijke deel van het Iberische schiereiland. Maar het is pas in de jaren 20 van de voorbije eeuw dat het opgenomen werd in de Portugese gastronomie. De bakermat van het “Leitão da Bairrada” ligt in de Beira Litoral ergens tussen Aveiro en Coimbra. De Bairrada is evenzeer bekend voor de wijn die er geproduceerd wordt.

Aanvankelijk werd het gerecht klaargemaakt in hotels van de streek. Later namen restaurants het over en ontstonden de “bakkers van speenvarken” die thuis het ambacht beoefenden. Langs de autoweg N1 van Porto naar Lissabon liggen de gemeenten Águeda, Oliveira do Bairro, Anadia, Mealhada, en even westelijker Cantanhede. Honderden eethuizen dienen er broederlijk naast elkaar het speenvarken op. Men schat dat er ongeveer drieduizend speenvarkens dagelijks worden klaargemaakt voor consumptie.

Het jonge varken wordt gekruid met vetstof, zout, look en peper. Gespietst op een spit bakt het in een houtoven zachtjes gedurende twee uren. In die tijd wordt het voortdurend gedraaid voor een gelijkmatige garing. Gewoonlijk stookt men met wijnstokken of hout van de eucalyptus. Het speenvarken wordt opgediend met gekookte aardappelen in de schil, sinaasappel en een salade.

Het varken wordt speciaal gekweekt uit het ras Bisara of kruisingen ervan. Het is een ras met hangende oren dat uit de streek stamt en vrij traag groeit. De fokker let er op dat de moederdieren een natuurlijke voeding krijgen en dat het jonge dier meer spieren dan vet aanzet. Het wordt geslacht op een leeftijd van hoogstens anderhalve maand en met een gewicht van 7 tot 8 kg.

Het speenvarken kan in Portugal bogen op een waar genootschap, de Confraria Gastronómica do Leitão da Bairrada. De vereniging wil de traditionele keuken van Aveiro en omstreken in ere houden. De kwaliteit van dit gerecht willen ze bewaren door de kwaliteit van het speenvarken als “product” te bewaken.

Bijlagen:
http://www.7maravilhas.sapo.pt/21-finalistas/leitao-da-bairrada/   
http://www.leitaobairrada.com   

Piódão is een dorp met 224 inwoners. Het ligt tegen een bergwand van de Serra do Açor. De huizen, gebouwd met muren van leisteen, schaliedaken en blauwgeverfde vensters en deuren, brachten de buitenwereld tot de bijnaam Aldeia Presépio (vrij vertaald “kerstdorp”). De mensen verbouwen er mais, aardappelen, bonen en wijn. Ze houden er schapen, geiten en bijen.

Tegenwoordig verlaten de meeste jonge mensen het dorp op zoek naar een beter leven aan de kust of in het buitenland. Terugkeren naar hun familie doen ze alleen nog tijdens de feestdagen.

Groepjes runderen lopen in grote vrijheid te grazen op de Madeirese hoogvlakten. Ze doen zich daar te goed aan de geurige kruiden en het stugge gras. Wanneer ‘s zomers de tijd van de feesten aanbreekt staat hun vlees onvermijdelijk op het menu.

Iemand gaat in de bossen een bundel rechte lauriertakken van een vinger dik afsnijden. Die worden verzameld in afwachting van het gemarineerde vlees. Met de blote hand worden de stukken aan de stok geregen en boven een gloeiend open vuur gehouden. Het resultaat is een reuzenbrochette van geurig gebakken rundvlees dat met de bolo do caco, een rond broodje op steen gebakken, behoort tot het feestmaal van de modale Madeirees. Opgehangen aan een soort galgje wordt dit traditionele gerecht in de restaurants geserveerd aan de toeristen. Maar het is zo eenvoudig te bereiden dat het zonde zou zijn om het in een eigen versie niet eens te proberen ter gelegenheid van een zomerse barbecue.

De ingrediënten voor vier personen zijn 100 g zachte gezouten boter, 4 teentjes knoflook, 1 koffielepel gemalen piment, zwarte peper, 16 verse laurierblaadjes, 1 handvol grof zout, 10 cl droge madeira, 20 stukjes rundvlees van in totaal 800 g.
Maak eerst een lookboter. Kneed de boter met 2 gemalen teentjes knoflook, het piment, zout en peper. Laat dat hard worden in de koelkast.
Breek de laurierblaadjes. Pel en hak de rest van de knoflook. Meng het grof zout, de laurier, de knoflook en de madeirawijn en laat de stukjes rundvlees er dertig minuten in marineren op een koele plaats. Roer regelmatig om.
Week de brochettestokjes enige tijd in water. Maak er met het vlees brochettes mee en wissel het vlees af met de laurierblaadjes. Dep ze af en bak ze vervolgens op de barbecue. Vergeet niet om ze regelmatig om te draaien. Dien op met de lookboter.

Met een zekere zin voor overdrijving kan je madeirawijn een “mishandelde” wijn noemen. De warmte en de oxidatie zouden elke rechtgeaarde wijnboer tot wanhoop drijven. Maar zoals veel in Portugal zijn de ontdekkingsreizen daar niet vreemd aan.

Lang geleden hielden de zeevaarders op hun reis naar Oost-Indië een tussenstop in Madeira. Ze laadden er vaten wijn op die dienden als ballast en ook een beetje als een geneesmiddel voor zieke matrozen. De wijnen werden soms ook versterkt met een geut pure alcohol. Ondanks de woeste zee en een reis over en weer langs de hete evenaar waren de wijnen bij hun terugkeer nog lekkerder geworden.

Sinds die tijd zijn geen schepen meer nodig om madeirawijn te maken. De producenten hebben intussen drie methoden ontwikkeld.

1. Estufagem
In een groot vat wordt de wijn opgewarmd door een warmwaterpijpsysteem, minimum 3 maanden aan zo’n vijftig graden Celsius. Dan volgt nog drie maanden afkoeling vóór de botteling.

2. De wijn wordt ook al eens opgeslagen in grote vaten in een ruimte die opgewarmd wordt. De kans dat de suiker karamelliseert door te snelle opwarming en een bittere nasmaak geeft, wordt zo vermeden.

3. Canteiro
In kleine pippas van vierhonderd tachtig liter verblijft de wijn op zolder. Warm in de zomer, koel in de winter en liefst nog dicht bij zee voor de zilte vochtigheid. Deze behandeling is voor voorbehouden voor wijn die tien jaar of langer mag liggen.

Jonge fruitige wijnen worden gemaakt van de tinta negra mole-druif. De vier variëteiten, sercial, verdelho, boal en malvasia, vind je vanaf de vijfjarige wijnen. Hun naam wordt op de fles gezet. De druivenrassen bepalen de smaak: droog of sercial, medium droog of verdelho, medium zoet of boal, zoet of malvasia.

De druiven worden geperst en tijdens of na de gisting voegt men een bepaalde verhouding wijnalcohol toe. Hoe zoeter men de wijn wil, hoe sneller er versterkt wordt, van een halve dag (malvasia) tot een hele week later (sercial).

In Madeira hebben ze tijd, rijpingstijd. De wijn kan er namelijk oud worden. De Vintage Madeira is het (dure) paradepaardje. Het jaar staat te pronken op de handbeschilderde flessen en de wijn rijpt minimum twintig jaar op vat. Maar vaak is dat veel langer, tot zelfs honderd jaar en meer.

Door de strenge controles van het Instituto do Vinho da Madeira (I.V.M.) moet het botteljaar altijd op de fles vermeld staan. Zo heeft de consument een goede aanduiding van de rijpingsduur.

Fátima is een plaats in Centraal-Portugal in de gemeente Ourém, ten noordoosten van de hoofdstad Lissabon. Nadat in 1917 op de 13e van de maanden mei tot oktober verschijningen van de Maagd Maria werden gemeld, veranderde het dorp in een bedevaartsoord. In 1944 werd een basiliek gebouwd.

Tijdens de dictatuur in Portugal verkondigden kerk en staat eensgezind dat de armen moesten berusten in hun lot en stimuleerden zij de Fátimacultus. Ze propageerden een mystiek visioen van drie herderskinderen – Francisco, Jacinta en Lucia – die werden voorgesteld als de uitverkoren gezanten van de maagd Maria.

In de media werd goedgelovigen angst aangejaagd. Kranten versloegen een sensationeel “zonnewonder” dat door 70.000 mensen zou bijgewoond zijn. Drie geheimen zouden toekomstige rampen aangekondigd hebben. Van dan af gingen pelgrims te voet en zelfs op hun knieën op weg naar Fátima. Het dorp ontwikkelde zich tot het nationale heiligdom van het regime.

Het bedevaartsoord werd toegevoegd aan de politieke retorica van Salazar in de leuze met de drie F’s: “Fátima voor godsdienst, fadoliederen voor nostalgie en futebol (voetbal) voor de glorie van Portugal”. In de jaren vijftig werd Fátima een ontmoetingsplaats voor ’s werelds leiders en reactionaire politici en zo mocht Salazar er in 1967 paus Paulus VI begroeten. In 1982 en 1997 kwam diens opvolger Johannes Paulus II er eveneens op bezoek, net als Benedictus XVI in 2009.

Dom João V van Portugal (1689 – 1750) had de Franse Lodewijk de Veertiende als grote voorbeeld. Zijn aandacht werd opgeëist door de bouw van zijn Versailles, het grote paleiscomplex in Mafra. Ver van de drukte van het stedelijke gepeupel van Lissabon liet hij een gebouw oprichten in een stijl waarvoor het Spaanse Escorial van Filips II model stond. Door de reusachtige opbrengsten van de goudmijnen in de kolonie Brazilië hoefde hij daarvoor kosten noch moeite te sparen.

Het complex omvat een barokklooster met een kerk die geheel bij het koninklijke landgoed paste. De Bragançafamilie wilde in vroomheid niet onderdoen voor haar Spaanse buren. Daarom kregen de godshuizen een prominente plaats in het koninklijk paleis. De elegante suites en de stijlvolle binnenplaatsen pasten harmonieus bij de kostbare meubilering van de meer dan duizend kamers. Het majestueuze gebouw en de geometrisch aangelegde tuinen moeten de arme plattelandsbevolking met stomheid geslagen hebben. De geketende dwangarbeiders en de militairen die hen moesten bewaken boden aan de plaatselijke bevolking het jaar door werk omdat zevenduizend karren en trekdieren onderhouden en gevoederd moesten worden. Maar de hele bouw duurde dertien jaar en er werkten gemiddeld een slordige vijftienduizend mensen aan.

Indrukwekkend is de 88 m lange bibliotheek met zijn 36.000 banden, waaronder de eerste editie van 'Os Lusiadas' van Camões, toneelstukken van Gil Vicente en een drietalige bijbel uit 1514.

Van vissersdorp naar badstad

Zijn brede traag oplopende stranden maakten Nazaré eertijds uitermate geschikt als vissersplaats. Toen vissen nog een ambacht was van stoere zeebonken en kleurige sloepen was het hier een gaan en komen van vangsten uit de Atlantische Oceaan. Portugal heeft altijd bekend gestaan als het land van de sardienen maar dat is intussen veranderd.

Het land zet veel middelen in op het toerisme. Een dorp als Nazaré ondervindt dat aan den lijve. Het strand is nu het domein van de zonnekloppers. Vrouwen in “traditionele” klederdracht lopen er allerlei prullen aan de bezoekers te slijten. Vissen worden er al lang niet meer aan land gebracht. Die worden nu voor de plaatselijke restaurants ingevoerd uit Spanje of uit landen die hun vissersvloot nog voor meer gebruiken dan voor de folklore.

25 april 1974 is een datum die bij de Portugezen in het collectieve geheugen gegrift staat. Het is de dag van de militaire opstand tegen de dictatuur van Salazar en het begin van de Anjerrevolutie en de democratie. Portugese soldaten namen toen posities in het centrum van Lissabon in en dwongen het regime geweldloos op de knieën.

Iemand was begonnen met rode anjers uit te delen aan de militairen. Zij staken die in de loop van hun geweer. Zo zou de Anjerrevolutie aan zijn naam zijn gekomen. Een andere (film)versie vertelt dat een soldaat een bloemenhandelaar opmerkte die met bloemen op weg was naar de opening van een hotel. Hij stak daarvan een rode anjer voorop in zijn wapen, waarna anderen zijn voorbeeld volgden.

De krant Diário de Notícias berichtte over die dag.

Lissabon rustig ondanks troepenbewegingen

Het was min of meer de gewone gang van zaken die ochtend in Lissabon. Mensen op weg naar hun werk met allerlei vormen van vervoer. Velen leken niet te beseffen wat aan de gang was, hoewel het veel kalmer was dan gewoonlijk omdat een deel van de bevolking gehoord had van de staatsgreep op de nationale radio Rádio Clube Português (RCP).

Veel anderen merkten het wanneer de blokkades van soldaten in de benedenstad Baixa, rond het radiogebouw, aan het Comércioplein en nabij de luchthaven hen beletten naar hun werk te gaan. Ze begonnen gesprekken met de soldaten maar die mochten geen informatie geven. Orders van hogerhand.

Aan de oostkant van de Comércio liepen kleine groepjes burgers nieuwsgierig rond. Een paar schoten werden gehoord uit de richting van de Cais do Sodré. Maar het bleef rustig bij de ferry terminal.

Encarnação vanuit Lissabon geblokkeerd

Troepen hadden de toegangswegen naar de luchthaven geblokkeerd en een antitankwapen opgesteld bij het radiostation. Aan het rond punt van Encarnação hield het leger de voertuigen uit de richting van Lissabon naar het Noorden sinds 9 uur staande.

Door de verwarring van de eerste uren was het vaak onmogelijk een onderscheid te maken tussen de opstandelingen en de troepen die regeringsgebouwen verdedigden. De kazernes bleven dicht hoewel er binnenin ongewoon veel activiteit was.

Weinig politie op straat

De inwoners van Lissabon begonnen stilaan te beseffen wat aan het gebeuren was. Groepen mensen kwamen bijeen om informatie uit te wisselen of te praten over wat ze zelf gezien hadden.

Eén ding was wel duidelijk: nooit was zo weinig politie te zien geweest. Met uitzondering van de verkeerspolitie, hoewel ook die maar hier en daar opdoken. Waar ze wel aanwezig waren was op het kruispunt van de Avenida Fontes Pereira de Melo en de Avenida António Augusto de Aguiar waar de oproerpolitie de weg versperde naar de politiehoofdkwartieren.

Voor de rest was alles min of meer normaal hoewel er toch tekenen van onrust waren.

Stormloop naar de winkels en de banken

Duizenden mensen verkozen om niet te gaan werken maar opvallend was wel de stormloop naar de voedingswinkels, de banken, de supermarkten en overal waar voeding en andere noodzakelijke dingen te koop waren.

In vele delen van de stad vormden zich lange rijen mensen die voedsel wilden hamsteren. Zij vreesden wellicht dat de toestand zou blijven duren en de winkels gingen sluiten.

Wanneer de banken openden probeerden veel klanten geld af te halen maar spoedig werden orders gegeven om dat te verhinderen en de banken sloten alweer.

Hoe dan ook, voor veel inwoners van Lissabon woog de vrees voor een direct conflict tussen de legereenheden niet op tegen hun drang om getuige te zijn van de gebeurtenissen.

Ministerie van Defensie bezet maar Parlement lijkt normaal

Na tien uur ‘s ochtends bleek het Ministerie van Landsverdediging aan de Cova da Moura bezet. Sinds dageraad was het verkeer er ongewoon druk geweest.

In het Parlement in São Bento leken geen speciale veiligheidsmaatregelen getroffen te zijn. Alleen de gebruikelijke Nationale Republikeinse Garde (GNR) kon men zien zitten. Ook in hun kazernes was de toestand niet veel anders gewoonlijk met de poorten gesloten en de wachten buiten.

Schoten in de vroege ochtend bij het TV-station

De bezetting van regeringsgebouwen had plaats gevonden bij dageraad, even voor drieën en blijkbaar zonder tegenstand.

Enkele schoten waren afgevuurd bij de kantoren van de staatstelevisie in Lumiar rond vier uur. Automatisch geweervuur werd vier of vijf keer gehoord maar niemand wist waar. Een luidspreker maande de soldaten aan tot kalmte, zei dat er geen gevaar was en wees op de persmededeling die de RCP ging uitzenden. Verder werden alleen nog een paar schoten gehoord in de buurt van de luchthaven.

Verboden zones

In de uren die verstreken werden alleen de verboden zones uitgebreid. Terwijl eerst de straten dichtbij het Comércioplein werden afgesloten, was tegen 9 uur de hele benedenstad vanaf de Róssio verboden terrein. Aan de oostzijde konden de ferries nog wel aanleggen maar aan de andere kant waren barricades geplaatst juist voorbij de Avenida Infante D. Henrique.

Het leger riep het publiek herhaaldelijk op om naar huis te gaan. Maar de sfeer was verre van gespannen. Soldaten en burgers stonden samen opgewekt te praten.

Speciale troepen nabij Cristo Rei

Het wegverkeer op de brug over de Taag verliep normaal. Maar er was minder omdat mensen steeds meer de raad opvolgden om rustig binnen te blijven.

Een grote troepenmacht kwam intussen samen bij het Christusstandbeeld aan de rivier en ontplooide diverse artilleriewapens. Drie ervan werden gericht naar Lissabon en de Taag. Een andere naar de tolkantoren op de autoweg.

Vele toeschouwers kwamen naderbij om vanaf de afrastering de bewegingen van troepen en militaire voertuigen te bekijken. De omstaanders werden aangemaand om naar huis te gaan zodat ze niet in de weg zouden lopen.

Tezelfdertijd kwamen de NAVO-schepen die in de Taag voor anker lagen in beweging. Juist op tijd voor de gezamenlijke militaire oefeningen op zee die ochtend...

Cabo da Roca nabij Lissabon is het meest westelijke punt van het Europese continent. Alleen al daarom wordt het bezocht door menige toerist. Vanuit de lucht ziet het er zo uit.

De grote Portugese dichter Camões wordt op deze steen geciteerd: “Hier … waar de aarde eindigt en de zee begint...”


De Atlantische Oceaan gezien vanop de Cabo da Roca.

De 21 finalisten van de wedstrijd “7 maravilhas da gastronomia” (7 wonderen van de gastronomie) zijn inmiddels bekend.

Alle zijn het originele gerechten die geworteld zijn in de eigen cultuur en in de traditie van een bepaalde regio. Ze worden bereid met originele landbouwproducten en overeenkomen met de eetgewoonten van de streek. Om de rijkdom van de Portugese gastronomie te illustreren heeft men gezocht naar een verscheiden aanbod uit verschillende regio’s.

Onder de genomineerden bevinden zich schotels die de portugalganger bekend in de oren zullen klinken. De bolo do caco (broodje) en de lapas (schelpen) van Madeira of de pastel de bacalhau (kabeljauwpasteitjes) zijn bekende voorgerechten. Het is opmerkelijk dat de kaas van de Serra da Estrela ook tot de voorgerechten wordt gerekend.

Onder de soepen zijn de caldo verde (groene groentesoep) en de sopa da pedra (steensoep) vertrouwde brouwsels. Maar wat gedacht van een koude gaspacho met gefrituurde visjes of soep van kastanjes?

Onder de visgerechten zitten natuurlijk enkele grote klassiekers. Drie kabeljauwgerechten, sardinha assada (geroosterde sardienen), polvo assado no forno (gebakken inktvis) en bife de atum à Madeirense (tonijn op Madeirese wijze).

Schaaldieren kennen een uitgebreid aanbod met onder meer amêijoas à bulhão pato (venusschelpen) en oesters uit de monding van de Sadorivier.

De espetada de carne de vaca em espeto de pau de louro (rundsbrochetten op een laurierstok), de cozido à Portuguesa (Portugese stoofpot) en de tripas à moda do Porto (ingewanden uit Porto) doen de vleesgerechten alle eer aan. Jammer dat het lekkere porco à Alentejana (varkensvlees op de wijze van de Alentejo) de eindlijst niet heeft gehaald.

Met konijn, everzwijn en patrijs worden veel gevraagde wildgerechten bereid. En zoetekauwen zoals de Portugezen weten stevige nagerechten wel te waarderen. De tongstrelende ananas van de Azoren, de bolo de mel (honingkoek) en de pastel de Belém zijn wijd en zijd gekend.

Op 7 mei 2011 kan de stemming voor de zeven winnaars beginnen. Dat kan op de website (www.7maravilhas.pt) en op Facebook, per sms of telefonisch tot 7 september aanstaande. De winnaars worden dan bekend gemaakt door de Portugese televisie RTP vanuit Santarém.