Aankomen op Madeira was zoals thuis komen.

Rond de laatste eeuwwisseling stond het eiland aan het begin van de grote modernisering. De Europese Unie had massa’s geld veil om het leven van de Madeirees grondig te verbeteren.

Nu is Madeira niet alleen meer “de tuin van de Atlantische Oceaan”, maar ook “het eiland van de duizend tunnels” waar alle concelhos met elkaar en met de auto verbonden zijn. Elk slaperig dorpje dat aan de zuidelijke kust ligt werd wakker gemaakt en bedeeld met een esplanade omzoomd door jonge palmbomen, minstens twee hotels met een zwembad of een kunststrand en kilometers nieuwe wegen. Nu nog de toeristen en de souvenierverkopers lokken.

In de hoofdstad is dat al aardig gelukt. Aan de westzijde strekt zich een kilometerlang lint van drie- tot vijfsterrenhotels uit tot aan de grens met het vissersdorp Câmara de Lobos. De vissersbootjes hebben er intussen plaats gemaakt voor de gerenoveerde villa’s met Engelstalige verkoopspraatjes.

Tienduizenden tijdelijke bewoners hebben natuurlijk behoefte aan vers water, elektriciteit en ander modern comfort. Het eiland dat zich decennialang uit de slag heeft getrokken met levada’s en stroompannes ontplooide alle middelen: waterkrachtcentrales en windturbines verrezen uit de vulkanische rotsen van valleien en bergmoerassen. Stroomonderbrekingen behoren nu tot een misprezen verleden.

De toeristische industrie heeft evenmin stilgezeten. De horeca bloeit als nooit tevoren en serveert de onwetende toerist een haastig gebakken visje als ware het een traditionele schotel. Hoogtechnologische kabelbanen beklimmen de hellingen en dalen ze af in nostalgische rieten manden. Als het van deze pretmakers afhangt zullen de mondiaal gelauwerde oerbossen de beperkte ruimte spoedig delen met nog meer thematische parken en betaalparkings.

En dat allemaal voor mij, de buitenlandse toerist, voor wie aankomen op Madeira ooit was zoals thuis komen.

Chegar à Madeira era como se chegasse em casa.

Á volta da última mudança do século a ilha se situava ao início da grande modernisação. A Únião Europeia pôs à disposição somas enormes para amelhorar profundamente a vida dos madeirenses.

No tempo actual a Madeira não só é “o jardim do Oceano Atlántico” mas também “a ilha dos milhares tunéis” onde os concelhos são ligados mútualmente e por carro. Cada aldeia dorminhoca era acordada e recebia uma esplanada debruada por palmeiros novos, por menos dois hotéis com piscina ou praça artificiel e novas estradas por quilómetros. Agora só tem que atrair os turistas e os vendedores de suvenirs.

Na capital esta já conseguiu considerávelmente. Ao lado ocidente da cidade estende-se uma faixa de hotéis, com três até cinco estrelas, de mais quilómetros de longura até a fronteira da aldeia de pescadores Câmara de Lobos. Os barcos de pesca são arrumados em favor de vilas renovadas acompanhadas de explicações de vendedores em Inglês.

Os milhares habitantes temporários precisam evidentemente de água fresca , de electricidade e de outro conforto moderno. A ilha que durante décadas se desembaraçava com levadas e corrente eléctrico deficiente desenvolvia todos os instrumentos disponíveis: hidroeléctricas e aerogeradores levantavam-se das rochas vulcânicas dos vales en do Paúl da Serra. Agora os curto-circuitos pertencem a um passado desaprovado.

A indústria turística nem ficou tranquila.Os restaurantes prosperam nunca mais e servem aos turistas ignorantes um peixe assado precipitadamente como seja um prato tradicional. Os teleféricos de alta tecnologia sobem as montanhas e descem-nas de carros de cesto nostálgicos. Se depende dos amadoros de alegria as florestas mondialmente glorificadas partagem brevemente o espaço limitado com mais parques temáticos e estacionamentos pagados.

Groot is de belangstelling voor de Portugese dichter Fernando Pessoa, die in zijn tijd (1888-1935) niet eens bekend was en nu een van de invloedrijkste dichters van de moderne Europese poëzie is geworden.

Pessoa is een ongrijpbare dichter. Zijn identiteit bestond uit een complexe wirwar van tegenstrijdigheden. Over de verscheidenheid van personen die hij in zichzelf aantrof, zegt hij: 'Ik weet niet wie ik ben, wat voor ziel de mijne is. Wanneer ik met oprechtheid spreek, weet ik niet met welke oprechtheid ik spreek. Ik voel overtuigingen die ik niet heb. Ik ga op in vervoeringen die ik afwijs. Ik voel mij meervoudig. Ik ben als een vertrek met ontelbare toverspiegels. Ik voel mij andermans levens leven, in mij, onvolledig, alsof mijn wezen deel had aan alle mensen.'

Vanuit dit netelige probleem verzon hij - en dat is zijn allergrootste dichterlijke vondst geweest, uniek in de geschiedenis van de poezie - een drietal andere ikken, zogenaamde heteroniemen die alter ego’s waren van Pessoa zelf. Hij gaf ze een eigen naam: Alberto Caeiro, Ricardo Reis en Alvaro de Campos. Hij geeft ze een eigen leven met een eigen biografie, eigen geschriften en een eigen karakter.

Uit de teksten die hij naliet blijkt dat Pessoa niet positief dacht over de Lage Landen. Nederland noemt hij 'een inferieur land' en België een 'pseudonatie'. Hij schrijft verder: 'Dit type land voegt niets essentieels toe aan de beschaving. Ze kunnen ophouden te bestaan zonder dat de beschaving daaronder lijdt'.

Zelf voelde Pessoa zich een vreemdeling in eigen stad en slaagde hij er amper in met zijn schrijftalent aan de bak te komen. Maar dat belette hem niet om in de latere decennia uit te groeien tot een mythe.

In 1935, toen nog steeds niemand wist op welk een virtuoze wijze Pessoa de Portugese taal herontdekte en de basis voor zijn postume roem legde, stierf hij aan een alcoholvergiftiging. Misschien een verkapte zelfmoord van een ontredderd gevoelsmens.

In het Brusselse Elsene ligt het Pessoaplein in een hoek van het Flageyplein. Zijn standbeeld is van de Portugese beeldhouwster Irene Vilar. Onder aan het monumentale hoofd van de dichter staat een tekst van hem gegraveerd: A minha pátria é a língua portuguesa, “Mijn vaderland is de Portugese taal.”

Naar schatting wordt door tweehondervijftig miljoen mensen ter wereld Portugees gesproken. Hiermee is het de zesde taal ter wereld na Mandarijns Chinees, Spaans, Engels, Hindi en Arabisch.

Buiten de landen waar Portugees de voertaal is, zijn er door het grote aantal Portugese migranten ook veel gemeenschappen van portugeessprekenden in verschillende landen. Een overzicht:

Portugees sprekende landen:
- Portugal 10.627.250
- Angola 16.900.000
- Mozambique 20.069.738
- Brazilië 191.480.630
- Guinee-Bissau 1.472.446
- Oost-Timor 1.100.000
- Kaap-Verdische Eilanden 499.796
- São Tomé en Príncipe 157.000

Portugese gemeenschappen:
- Verenigde Staten 1.444.527
- Frankrijk 567.000
- Canada 410.850
- Venezuela 268.493
- Verenigd Koninkrijk 250.000
- Zuid Afrika 200.000
- Zwitserland 205.481
- Macau 123.000
- Duitsland 114.451
- Luxemburg 81.000
- Spanje 77.000
- Australië 15.440
- Andorra 13.794
- Hong Kong 10.000

Voor wie Portugees leert gaat een hele nieuwe wereld open. Van geschiedenis tot gastronomie en kunst. Je kan de krant en internet lezen en je verstaanbaar maken bij mensen die jouw inspanningen om hun taal te spreken zeer waarderen.

Al begrijpen ze nauwelijks waarom je dat eigenlijk doet.

Het Parlement van Portugal

De politieke democratie is pas echt goed op gang gekomen met de Anjerrevolutie van 25 april 1974. De Estado Novo van dictator Salazar was zonder bloedvergieten omver geworpen en de politici werden verzocht weer naar huis te komen. Vandaag de dag is het politieke spectrum gevuld met partijen van een verscheiden pluimage.

De Partido Socialista (PS) is de sociaal-democratische partij die al meermaals regeringsleiders en presidenten heeft geleverd. Het is momenteel de krachtigste en best georganiseerde partij van het land. Mário Soares (premier en president), Jorge Sampaio (president) en José Socrates (premier) zijn er lid van.

De Partido Social Democrata (PSD) is in tegenstelling tot haar naam doet vermoeden een centrum-rechtse en conservatieve partij. Het leidde regeringen met Aníbal António Cavaco Silva en José Manuel Barroso, die nu respectievelijk president en Europees commissievoorzitter zijn.

De Partido do Centro Democrático e Social / Partido Popular is rechtser dan de PSD en eurosceptisch. De PP is rooms-katholiek en streeft een traditionele samenleving na.

Het Bloco de Esquerda ("Links Blok") is een democratisch-socialistische politieke partij die gevormd werd uit drie kleine linkse partijen. Het is radicaler dan de PS.

De Partido Comunista Português (PCP) speelde een belangrijke rol als clandestiene communistische partij tijdens de dictatuur en net na de Anjerrevolutie onder Álvaro Cunhal. Haar invloed is nu sterk teruggelopen.

Verkiezingsborden in Funchal, Madeira, met op de achtergrond een cruiseschip in de haven

In de rangschikking van de beste eilanden als toeristische bestemming (2009) is volgens het Amerikaanse reistijdschrift Travel + leisure het Portugese eiland Madeira in Europa de vierde. Na de Eolische eilanden in Italië, Dalmatische eilanden in Kroatië en het Griekse Santorini.

Portugal en België zijn verder in geen mijlen meer te bespeuren. Niet dat België ergens een eiland zou liggen hebben, maar ook in de andere categoriën is blijkbaar nog veel werk te doen voor Toerisme Vlaanderen.

Komt dat tegen. Als Vlaamse dichter kom ik in Lissabon terecht voor een literair congres. Niet dat ik iets speciaals heb met die plek, maar het is nu eenmaal daar te doen. Ik ben er met een paar collega’s en op een zonnige meidag – de tweeëntwintigste, herinner ik mij – lopen we langs het park met onze plaats van afspraak, het Museu Calouste Gulbenkian.

Mijn hart, dat mij ooit zo inspireerde, begeeft het ineens... Voortaan is mijn naam onverbrekelijk verbonden met de Portugese hoofdstad. Lisboa.

Het koninklijk paleis van Queluz is een rococo-paleis uit de 18^e eeuw. Verbouwd in 1747 van een jachtpaviljoen tot een heus paleis werd het – met enige overdrijving – het “Versailles van Portugal” genoemd. Het is vandaag een nationaal monument en een belangrijke toeristische bezienswaardigheid. In één van de gebouwen is een pousada (hotel) ingericht. Een vleugel wordt ook gebruikt als exclusief gastenverblijf voor staatshoofden die op bezoek zijn in Portugal.

De decoratie is in de meeste zalen van een koninklijke allure. Frescoschilderingen zijn aangekleed met weelderige spiegels, pleisterwerk en vergulde houtversieringen. Het parket bestaat uit tropische houtsoorten en aan de muren worden allerlei taferelen uitgebeeld op veelkleurige azulejos.

Die tegelversieringen vinden we ook in de tuinen waar een heus kanaal was aangelegd om de koninklijke bewoners te laten bootje varen.

Bijlagen:
Queluz_02.JPG (1.2 MB)   
Queluz_05.JPG (1.1 MB)   
Queluz_07.jpg (582.6 KB)   

De oorsprong van de azulejo is te vinden in het oude Egypte. Later werd de kunst van het maken van tegels ook ingevoerd in Mesopotamie. Van daar kwam de kennis terecht in Europa. Muren, vloeren en plafonds bedekken met tegels is een vondst van de Moren. Vanaf de 16e eeuw begonnen de Portugezen een eigen stijl te ontwikkelen en twee eeuwen later hadden ze de grootste productie van Europa. De blauw-witte tegels uit de Barok hadden intussen de invloeden ondergaan van het Delfts blauw.  

Men zegt dat het Portugese woord voor blauw, azul, afgeleid is van het woord azulejo of van het Arabische woord al-Zulaij, wat mozaïek betekent. Feit is dat de azulejo sinds de 15de eeuw in Portugal veel toegepast wordt, niet alleen binnenshuis maar ook buitenshuis. In Lissabon kan je zo’n beetje de gehele geschiedenis van de stad aflezen van de tegeltjes overal in de stad.

Azulejos hebben als culturele uitdrukkingsvorm hun functie als gebruiksvoorwerp al lang overstegen. In al hun toepassingen moeten ze nu ook gezien worden als een ware kunstvorm, zeer divers van kleur, onderwerp en toepassing. Je vindt ze intussen overal in huizen, openbare gebouwen tot in de metrostations toe.

In het voormalige klooster van Madre de Deus in Lissabon is het Museu Nacional do Azulejo (Rua da Madre de Deus 4) gevestigd. Het museum bezit een indrukwekkende verzameling tegels vanaf de 15de eeuw.

Op 8 januari 2010 heeft het parlement van Portugal een wet goedgekeurd die het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht mogelijk maakt. Ze mogen geen kinderen adopteren.

Het voorstel van de socialistische regering kreeg de steun van andere linkse partijen. Premier José Socrates had hen opgeroepen om de wet goed te keuren en een einde te maken "aan onrecht dat onnodig pijn veroorzaakt". De rechtse oppositie en de kerk in Portugal hebben zwaar campagne gevoerd, maar konden de goedkeuring niet tegenhouden.

Portugal is het zesde Europese land dat het homohuwelijk toelaat na onder meer België en Nederland.
Bron: deredactie.be

In de sterke literatuur die het Portugese taalgebied rijk is behoort Saramago tot de schrijvers die een zeer grote indruk maken. Als auteur én als mens. Geboren in 1922 leidt hij een leven dat hem niet alleen gevoerd heeft tot wereldwijde erkenning, maar dat een grote standvastigheid verraadt in denken en handelen.

Het daglonersgezin waarin hij geboren werd, gaat zijn geluk beproeven in de hoofdstad. Wegens geldgebrek ruilt hij de middelbare school voor een opleiding als automechanicien. Terwijl hij een geregelde bezoeker van de plaatselijke bibliotheek is werkt hij als mechanicien, slotenmaker, tekenaar en ambtenaar.

In 1947 schrijft hij een eerste roman, maar houdt dan voorlopig op met schrijven. Intussen is hij als communist politiek actief. Zijn brood verdient hij als literair criticus en politiek commentator. Na de Anjerrevolutie in 1974 en als hij zijn baan verliest bij de befaamde krant Diário de Notícias begint hij op zijn drieënvijftigste echt te schrijven. Vijf jaar later kent hij een eerste succes met zijn boeken. In 1992 gaat hij in vrijwillige ballingschap naar Lanzarote en in 1998 krijgt hij de Nobelprijs voor literatuur.

Een uitgebreide levensbeschrijving is overigens te vinden bij Wikipedia (lees hier meer).

In Levantado do Chão, 1980 ("Opgestaan van de grond", 2008) en Memorial do Convento, 1982 ("Memoriaal van het Klooster", 1990) beschrijft hij de pijnlijke levensomstandigheden van de gewone Portugees te midden van koninklijke praalzucht en sociale onrechtvaardigheid. Maar gaandeweg concentreert hij zich in een meer hedendaagse setting op het absurde in het menselijke gedrag.

De stijl van Saramago vraagt wel wat aanpassing van de (Vlaamse) lezer. Je moet wennen aan de proppensvolle bladspiegel en de vreemde interpunctie. Dialogen die nauwelijks aangegeven worden met een komma en een hoofdletter vereisen de constante aandacht van de lezer. Maar eens de sfeer is overgekomen ontkom je niet aan het verhaal en de onderliggende boodschap.

Behalve de bovengenoemde werken gelden twee van zijn boeken terecht als uitgesproken meesterwerken. Ensaio sobre a cegueira, 1995 ("De stad der blinden", 1998) en Ensaio sobre a lucidez, 2004 ("De stad der zienden", 2005) horen in feite bij elkaar als een vervolgverhaal met gedeeltelijk dezelfde hoofdpersonages. Door de onwaarschijnlijke omstandigheden worden de thema's van machtsmisbruik en solidariteit extra helder gebracht.

Maar een boek als O Evangelho Segundo Jesus Cristo, 1991 ("Het evangelie volgens Jezus Christus", 1993) heeft een stevige reputatie in katholieke kringen als godslasterend door de vermenselijking van de Jezusfiguur. En O Ano da Morte de Ricardo Reis, 1984 ("Het jaar van de dood van Ricardo Reis", 1999) gaat over de ontmoetingen met een andere reus van de Portugese literatuur, Fernando Pessoa.

Aanbevelenswaardige lectuur die in deze blog zeker nog aan bod zal komen. Voor de belangstellenden laten we Saramago hier nog even aan het woord over de valkuilen van de democratie. "De belangrijkste beslissingen worden genomen in internationale, economische en financiële organisaties. Wie van ons heeft die gekozen? En toch blijven we spreken over democratie."

Wie eens een pastelaria binnenloopt in en rond de Portugese hoofdstad zal de pastéis de nata zeker aantreffen. En een bezoek aan Belém is ook niet compleet zonder eens langs te gaan in de Rua de Belém nr. 84 waar de vermaarde pasteibakkerij dagelijks duizenden van die gebakjes aan de toeristen slijt. Volg de gids op het filmpje hieronder.

Om de sluiting van de kloosters na de revolutie van 1820 te overleven begonnen kloosterlingen zoete taartjes te verkopen. Door het grote succes werd in 1837 een fabriekje opgericht dat de Pastéis de Belém maakte volgens een "oud geheim recept". Velen hebben gepoogd dat met wisselend succes te imiteren. En ere wie ere toekomt, in het kookboek "Sardientjes & piri piri" van Tessa Kiros (uitgeverij Terra, ISBN 978-90-5897-881-3) vonden we een recept met een sterk gelijkend resultaat.

We pasten één en ander wat aan en tot - vermoedelijk - genoegen van menige lekkerbek delen we hier onze ervaringen mee.

Na enig zoeken vonden we een bakvorm met zes taartjes van 7 cm doorsnee. De hoeveelheden zijn daarom toereikend voor 12 pasteitjes.

Voor het deeg meng je 250 g boter, 250 g bloem, 40 g suiker en een snuifje zout in een kom tot het er kruimelig uitziet. Voeg 3 eetlepels water toe en meng dat verder. Verpak de bol deeg in keukenfolie en zet dat een paar uur in de koelkast. Wie een eenvoudiger weg verkiest, kan kant-en-klaar bladerdeeg nemen.

Rol het deeg uit tot een rechthoek van 40 op 35 cm. Snijd dit in de lengte doormidden en rol beide rechthoeken op tot 2 lange worsten. Snijd in 6 stukken van 6 cm. Elk stukje zet je als een kokertje rechtop in elke (ingevette) vorm en duw je met duim en vingers tot een nestje. Laat het deeg wat boven de rand uitkomen want het zal wat krimpen bij het bakken.

De vulling maak je als volgt. In een kleine steelpan laat je 100 g kristalsuiker en 3 eetlepels water oplossen boven een matig vuur en vervolgens aan de kook komen. Het moet een beetje dik zijn maar mag niet karameliseren.

Doe 30 g bloem en een beetje melk in een ruime kom en meng dit glad. Verwarm de rest van de (in totaal 185 ml) melk met een halve theelepel vanille en een 1 reepje citroenschil. Je kan ook een zakje vanillesuiker gebruiken. Bijna kokend voeg je dit toe aan het bloemmengsel. Haal de citroenschil eruit en klop het verder tot een gladde massa. Klop dan 3 eierdooiers erdoor, doe alles weer in de pan en klop het een minuut of twee boven een laag vuurtje tot het mengsel glad is. Giet de suikerstroop onder voortdurend roeren in het warme melkmengsel. Haal van het vuur en meng er 125 ml room door. Giet de vulling in een kan en vul de deegvormpjes voorzichtig voor de helft tot twee derden.

Verwarm de oven op 220°C. Laat de pasteitjes 15-20 minuten bakken tot ze goudkleurig zijn met donkerkleurige vlekken. De vullingen zullen tijdens het bakken sterk opzetten, ineenzakken als ze uit de oven komen en zo de karakteristieke vorm krijgen tijdens het afkoelen.

Serveer uw eigen pastéis de nata zoals het hoort op kamertemperatuur met kaneelpoeder en poedersuiker.

De Romeinen veroverden vóór onze jaartelling het hele Iberische schiereiland. Het werd een deel van het Romeinse Rijk onder de namen Lusitania, met als hoofdstad het huidige Spaanse Mérida, en het noordelijke deel de provincie Gallaecia met de hoofdstad Bracara (het huidige Braga).

Het gebied tussen de stromen Minho en Douro was in de Middeleeuwen bekend als Portucale. Dat betekent de haven (porto) van Cale (nu Vila Nova de Gaia, een stad bij het huidige Porto).

De graaf van Portucale, Afonso, riep zichzelf uit tot Koning van Portugal en begon met de verovering van het land tegen de moslims. In 1143 werd Portugal officieel erkend. In 1255 werd Lissabon de hoofdstad.

De naam Lissabon/Lisboa

De Feniciërs noemden de plaats Allis Ubbo, dat “veilige haven” betekent.

Volgens de legende werd Lissabon gesticht door Odysseus. Daardoor noemden de Grieken het de “stad van Ulysses” ofwel Olissipo. Dichter bij de historische waarheid is dat de eerste Iberische volksstammen zich verzamelden langs de Taag op de hoog gelegen heuvel die nu Alfama heet.

De Romeinen noemden hun nieuwe verovering Felicitas Julia en maakte het een deel van de provincie Lusitania.

Toen het Romeinse Rijk uiteenviel, viel de stad in handen van volkeren uit het noorden en raakte ze in verval. De Visigoten noemden ze Ulishbona.

Onder de moslims bloeide de stad weer op en werd ze weer een belangrijk handelscentrum. De naam van de stad was dan al-Ushbuna of al-Ishbunah.

Geholpen door de kruistochten veroverde de christelijke koning van Portugal de stad in 1147 en maakte er in 1255 de hoofdstad Lisboa van.

... maar in Portugal een zeer gewaardeerde zangkunst is. De stijl is ontstaan in de negentiende eeuw in de arme wijken van Lissabon: Alfama en Mouraria. Aanvankelijk werd fado gezongen in de kroegen en de bordelen. De zanger of zangeres was een fadista.

Rond 1900 kreeg het een twijfelachtige reputatie. Om het volk aan zich te binden bedacht de dictator Salazar ‘de drie F’s’: Futebol, Fátima en Fado. En de fadista’s lieten zich de aandacht van de dictatuur welgevallen.

Na de Anjerrevolutie in 1974 werd de fado geassocieerd met de dictatuur. Pas toen Amália Rodrigues nationale en internationale erkenning kreeg keerde het tij. Begin jaren negentig werd de fado populair met een nieuwe generatie fadista’s zoals Cristina Branco en Mariza.

De klassieke uitvoering van de fado gebeurt door een fadista met guitarra (Portugese gitaar) en viola (klassieke gitaar).

Tegenwoordig is fado een erkende zangkunst die ook uitgevoerd wordt in kroegen en restaurants met goed eten en betere wijnen. Fado heeft een bijzondere plek in het leven van ieder Portugees. Het is een mengeling van verdriet, melancholie, blijheid, weemoed, heimwee en feeststemming.

In het schilderij O Fado (1910) (zie boven) legde de volksschilder José Vital Branco Malhoa (1855-1933) alle gevoelens die deze populaire zangvorm in zich draagt. Het weemoedige saudade typeerde het gewone volk. Hoewel gewone mensen in Alfama de ware fado nog zingen, wordt het in de restaurants van de Chiado als een toeristische attractie opgevoerd.

Museu do Fado (in engels en portugees)
Het Vlaamse Trio Làgrima zingt fado

Bijlagen:
estranha forma de vida.mp3 (3 MB)   

Wie wil lunchen of dineren in Lissabon kan zowat overal in de stad terecht. Als je de overdekte markt in de buurt van de Cais do Sodré bij de Taag bezoekt kan je een stukje gaan eten in de Comida da Ribeira, een zaal voor 160 personen waar je kan deelnemen aan het dagelijks buffet voor geen geld. Voor een eenvoudige schotel zoek je gewoonlijk een cervejaria (letterlijk een "bierhuis") op. Bekend bij toeristen en erkend als cultureel stadspatrimonium is de Cervejaria da Trindade (Rua Nova da Trindade 20C) in de Bairro Alto.

Museumrestaurants staan ook open voor hongerige bezoekers. Je hoeft er zelfs het museum niet voor te bezoeken en mensen die in de buurt werken komen er zelf ook lunchen. Het Fundaçao Gulbenkian (Avenida de Berna 45A) heeft een lekkere selfservice. Het Museo de Arte Antiga wordt meer door toeristen bezocht. Rondom het Aquário op de terreinen van de Expo zijn meerdere betaalbare restaurants, zeker in de winkelcentra van de buurt. Het restaurant van het Centro Cultural do Belém (Praça do Império, Belém) is een modern en aangenaam decor. Aan de andere zijde van het park en de bezienswaardigheden vind je meerdere aangename restaurantjes in openlucht.

Fadorestaurants serveren een ruimer menu en vergasten de eters op een doorlopend concert. Moderne bars, en niet in het minst de fastfoodketens, steken overal de kop op. Maar het loont zeker ook de moeite om eens een eenvoudig uitziend eethuisje binnen te stappen. De eenvoudigste gerechten zijn daar het lekkerst. Uit ervaring kunnen we de volgende eetgelegenheden aanraden: Adega São Roque dichtbij de gelijknamige kerk aan de Rua da Misericordia 120, Restaurante João do Grão in de Rua dos Correeiros 222 vlakbij het Rossioplein, en de restaurantjes aan de Avenida da Berna dichtbij het Gulbenkianmuseum.

Hoewel het tramnet de afgelopen decennia sterk is uitgedund, kent Lissabon nog diverse tramlijnen met zeer oud trammaterieel, waaronder de beroemde lijn 28. Ook is er een moderne tramlijn met lagevloermaterieel naar de voorstad Belém. Door uitdunning van het tramnet is het uitgebreide busnetwerk steeds belangrijker geworden. Maar de tramliften blijven voor de Portugees en de toerist zeer handig om aanzienlijke hoogteverschillen tussen de wijken te overbruggen.

Bekijk hier een ritje met de tramlift "Elevador da Glória". Zo te horen zit Amália Rodrigues ook op de tram.