Ooit werd me gevraagd, wie is jouw favoriete dichter? Ik heb er in feite drie, Federico Garcia Lorca, Pablo Neruda en Nazim Hikmet. Hun gedichten ademen de liefde voor hun land, de liefde voor de mensheid en de hoop op een betere toekomst.
Wat deze drie ook bindt was hun linkse politieke overtuiging. Zij kozen de kant van de onderdrukten, wat hen in conflict bracht met hun nationale overheid. Ook hun speciale stijl om op een eenvoudige manier, kinderlijk soms, maar o zo diepgaand iets onder woorden te brengen, is een gemeenschappelijke factor.
En dan is er de beschrijving van hun land, hun volk, de natuur, de eenzaamheid, de angst. Zij schrijven echt vanuit hun buik en zijn producten van hun wereld, hun tijd en hun omgeving. Veel van hun poëzie is ook geschreven tijdens hun verblijf in de gevangenis of in ballingschap.
Nazim Hikmet, wiens leven zich voor een groot deel in de gevangenis afspeelde, houdt van zijn land en het leven op het land.
Als hij in de gevangenis schrijft hoeveel deugd het doet de zon te zien als hij gelucht wordt, dan voel je echt wat hij meegemaakt heeft. Als hij schrijft over de boer in Anatolië die het land bewerkt, ruik je de aarde. Als hij schrijft over de sterren, zie je ze. Als hij schrijft over de doden, voel je de dood en de opstandigheid.
Gans zijn leven bleef Hikmet een rebel. Hij zwijgt nooit, voor niets en voor niemand. Ook niet binnen zijn eigen partij die zijn poëzie maar wereldvreemd vindt. Want zijn gedichten staan ver van het sociaal realisme. Zelfs in Moskou schrijft hij tegen de persoonsverheerlijking van Stalin, wat hem niet in dank werd afgenomen. Tegelijk was zijn liefdesleven redelijk turbulent, iets wat hij gemeenschappelijk heeft met Neruda. Maar vriendschap was voor hem heilig. Een vriend bedriegen vond hij erger dan een slippertje. Het is doorleefde poëzie, dikwijls met een dubbele bodem, maar bovenal, het getuigt van een werkelijk humanisme.
Garcia Lorca werd in 1936 vermoord tijdens de burgeroorlog door aanhangers van Franco.
Pablo Neruda bekleedde als Chileen verschillende consulaire posten en was bevriend met Garcia Lorca. Na diens dood sluit hij zich aan bij de republikeinse beweging. Bij zijn terugkeer in Chili wordt hij in 1945 verkozen tot senator, maar na zijn steun aan stakende mijnwerkers moet hij twee jaar onderduiken, waarna hij drie jaar in verschillende Europese landen verblijft als balling. In 1952 keert hij terug en in 1971 ontvangt hij de Nobelprijs voor literatuur. Op 23 september 1973, amper twee weken na de machtsovername door Pinochet, overlijdt hij. Zijn begrafenis is het eerste teken van protest tegen de militaire dictatuur.
En dan is er Nazim Hikmet. Geboren in 1902 in Thessaloniki, verblijft hij tussen 1921 en 1928 in Moskou waar hij politieke wetenschappen studeert. Bij zijn terugkeer valt zijn kritische poëzie niet in goede aarde en belandt hij in 1932 voor de eerste keer in de gevangenis. Het zou niet zijn laatste keer zijn. Vanwege zijn kritiek op het Spaanse en Duitse fascisme belandt hij een tweede keer in de gevangenis in 1938. Het zal duren tot 1950 voor hij onder internationale druk vrijkomt. Maar in vrijheid, probeert men hem te vermoorden en hij moet het land ontvluchten. Tot zijn dood verbleef hij in ballingschap, het grootste deel van de tijd in Moskou. In 1959 wordt hem de Turkse nationaliteit ontnomen, gebrandmerkt als verrader van zijn land. In 1963 overlijdt hij.
Neruda kende Nazim Hikmet en wijdt een stuk aan hem in zijn boek Ik beken, ik heb geleefd. Hij noemt hem de grootste dichter die voor de hele wereld schreef. Alle drie hebben ze hun stempel gedrukt op de wereldpoëzie, maar tijdens hun leven waren ze zeker geen sant in eigen land.
Op het eind van zijn leven schrijft Nazim Hikmet zijn testament. Hij vraagt om begraven te worden in eender welk dorp van Anatolië, onder een plataan, zonder een grafsteen. Het mocht niet baten. Nog steeds is zijn graf in Rusland.
Het erge is dat hij nog steeds niet werd gerehabiliteerd. Ook niet 100 jaar na zijn geboorte toen er verschillende festiviteiten rond zijn persoon plaatsgrepen en de Unesco 2002 uitriep tot het Nazim Hikmet jaar. Hij blijft een omstreden figuur. Maar zijn gedichten zijn onsterfelijk.
Tot slot een stukje uit een van zijn gedichten, dat de titel over het leven draagt.
Het leven neem je niet te licht, je dient te leven in diepe ernst zoals een eekhoorn doet, zonder buiten of boven het leven iets te verwachten, het enige wat je moet doen is leven.
Serieus moet je het leven nemen enwel zo zeer dat je bijvoorbeeld met geboeide handen op je rug staand tegen de muur, of met je grote stofbril en je witte kiel in een laboratorium, wilt sterven voor de mensen enwel voor mensen die je nooit hebt gezien enwel terwijl niemand je ertoe dwingt hoewel je weet dat het leven het mooiste en het puurste is dat er bestaat.
En zó serieus moet je het leven nemen dat je op je zeventigste nog een olijftak poot en dan niet om die je kinderen na te laten maar omdat je ondanks je vrees voor de dood niet in de dood gelooft omdat het leven zwaarder weegt. (1947)
Uit: Mensen en Landschappen, Uitgeverij de Geus, 1995.
Vertalingen van zijn belangrijkste werken zijn makkelijk te vinden en heel toegankelijk. Een tip voor wie graag leest.
Ironie van de geschiedenis: In 2002 werd Nerudas gedicht liederen voor moeders wiens kinderen gestorven zijn gepubliceerd in een Turks cultureel tijdschrift. Het gaat over slachtoffers tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Het tijdschrift werd gesloten, de uitgever en eigenaar werden gedagvaard wegens het verspreiden van terroristische propaganda.
Toen ik vroeger Turkije bereisde, was dat meestal met de bus of de dolmus. Een goedkope en veilige manier van reizen. De otogar is dan ook een heel belangrijke plaats in de steden. Otogars zijn meestal 24 uur op 24 open en in de meeste grote steden heb je verbindingen naar alle uithoeken van het land.
Vroeger lag de otogar meestal midden in de stad, maar door het toenemend verkeer en de drukte van de stad ligt de otogar nu meestal buitenaf. Op zich een goede zaak al was het maar om het verkeer in de steden wat makkelijker te maken.
Toch zijn deze nieuwe otogars er niet zonder slag of stoot gekomen. Veel mensen die in de oude otogar werkten zagen dat de nieuwe, moderne otogars tewerkstelling boden aan veel kapitaalkrachtiger mensen dan zijzelf. De moderne(re) winkels worden immers aan veel hogere prijzen verhuurd en veel mensen verloren hun job. Eén keer, bij de oprichting van de nieuwe otogar in Antalya, werd in de oude gestaakt. Enkel servicebusjes reden en die hebben zeker niet het comfort van de nieuwe met airco uitgeruste mercedesbussen.
Wie de steden wil bezoeken en terecht komt in de otogar, kan gratis op zijn/haar bestemming raken met de servicebus. Alle grote maatschappijen hebben zon busjes die meestal aan de achterkant van de otogar geparkeerd staan. Het is gratis en bij aankomst heb je snel verbinding.
Bustickets hoef je niet te bestellen in de otogar zelf. In de grote steden zijn er meestal verkooppunten, waar je op voorhand je ticket kan aanschaffen. Je wordt dan, een klein uur voor vertrek, met een servicebus naar de otogar gebracht.
Sinds 1996 is er een rookverbod op de bussen, maar ze stoppen regelmatig zodat je zelfs op lange afstanden makkelijk kan uitstappen om iets te eten of te drinken of, voor de rokers, om een sigaretje te roken.
Wie tijdig reserveert kan nu ook grote afstanden overbruggen met het vliegtuig. Er zijn verschillende low-cost maatschappijen en de prijs is nauwelijks duurder dan met de bus. Vanuit de luchthaven kan je met een Havas bus naar de centra. Je moet dan wel naar de nationale luchthaven, maar die ligt meestal binnen handbereik. De Havas bussen zijn gebonden aan de landingstijden van de vliegtuigen van Turkish Airlines. Dit betekent dat je soms wel wat moet wachten, maar het verschil tussen de prijs van een Havas bus en een taxi, is nog altijd groot.
Dit keer reden wij met de wagen. Het voordeel hiervan is dat je kan stoppen waar je wil, het nadeel is dat de afstanden altijd zeer groot zijn en de benzineprijs is de duurste van de wereld. Wat mij vooral opvalt is dat de wegen een stuk beter zijn geworden in vergelijking met het verleden. De tweevakswegen zijn meestal vervangen door viervaksbanen en onderweg zie je veel wegen in aanbouw. Het autostradenet wordt ook systematisch uitgebreid en de banen zijn zeer comfortabel en dat voor geen geld. De afstand Pozantli-Mersin bijvoorbeeld, toch zon 100 km autoweg, kost nog geen euro. Daarvoor kan je het dus niet laten.
We reden s nachts en dat is wel enigszins anders dan bij ons. Vooral de signalisatie laat soms te wensen over. Daar komt nog bij dat deze banen ook gebruikt worden door tractors of brommers, die dikwijls zonder licht rijden. Het blijft steeds opletten en voorzichtig zijn.
De snelheid op de hoofdwegen is 90 km per uur, op de autostrades 120 km. De politie houdt sporadisch controles, maar dit jaar zijn we nog niet tegengehouden. Vooral gevaarlijk zijn de centra, die je op lange afstanden doorkruist, en waar eigenlijk iedereen zijn snelheid zou moeten aanpassen. Maar Turkije is geen land voor voetgangers of fietsers. Spijtig, maar dat is de realiteit. Toch is het daar extra opletten geblazen.
In streken waar nog tweevaksbanen zijn, meestal in de bergen, is het extra oppassen. Hang je achter een oude, zwaar overladen kamion, dan haal je nauwelijks twintig km per uur. Gelukkig worden deze banen meer en meer aangepast naar drie- of viervaksbanen.
Het rijgedrag van de chauffeurs is, laat het me voorzichtig uitdrukken, onvoorspelbaar. Voor sommigen onder hen is de claxon of de verstraler, veel belangrijker dan een richtingsaanwijzer. In de steden is de situatie hectisch. Alle verkeer komt samen en bovendien heb je nog de dolmus die overal langs de straat stopt. Er echt aan wennen zal ik wel nooit kunnen, daarvoor ben ik teveel met onze verkeersregels opgegroeid.
Wat me ook opviel is de modernisering van de steden in centraal Anatolië. Konya bijvoorbeeld, stad die vooral bekend is om de dansende derwisjen, was vroeger een muffe provinciestad, maar nu valt de nieuwbouw op. Het is duidelijk dat in deze gebieden zwaar is geïnvesteerd, maar hier zijn de bolwerken van de regerende AK-partij waar een snelgroeiende burgerij (meestal conservatief islamitisch) haar rijkdom ten toon spreidt. Hetzelfde geldt trouwens voor Denizli, een centrum van de groeiende textielindustrie, dat een ware gedaanteverandering heeft ondergaan.
Op onze heenreis zijn we over Usak, Afyon, Konya, Pozantli gereden. We deden er, met de nodige tussenstops, zon 15 uur over (iets meer dan 1000 km).
Mersin zelf dan. Een voorbeeld van hoe een provinciestadje op enkele jaren tijd uitgroeit tot een bijna miljoenenstad. Het is een stad die enorm gegroeid is omdat veel boeren (meestal uit het overwegend Koerdische zuid-oosten) gedwongen of uit eigen beweging naar de stad zijn gekomen. De gedwongen verhuis heeft te maken met de ontruiming van de Koerdische dorpen door het leger. Officieel iets meer dan 500.000 mensen, volgens onderzoeksinstituten één tot anderhalf miljoen, maar waarschijnlijk zijn het er nog een heel stuk meer, moesten hierdoor noodgedwongen naar de steden verhuizen. En zo groeide de bevolking in Mersin heel snel aan.
Economisch gaat het Mersin voor de wind, want er is een grote vrijhandelszone gevestigd, zodat investeerders geen of bijna geen belasting of sociale zekerheid moeten bedragen. Ja, ook hier klagen de patroons dat de loonkost veel te hoog ligt! En de regering bedient ze op hun wenken.
De kust tussen Mersin en Erdimli wordt volgebouwd met grote appartementen, die bestemd zijn als vakantieverblijf. Toch is er een verschil met toeristische centra zoals Antalya, Alanya, Bodrum, Kusadasi of Marmaris. Doordat hier overwegend Turken een buitenverblijf hebben, blijven de prijzen matig en blijft er een groot stuk authenticiteit over. Mersin heeft een heet klimaat, met daarnaast ook een hoge luchtvochtigheid. Hier, in Mordogan, is de hitte vergelijkbaar, maar de luchtvochtigheid is een stuk lager en de wind maakt het draaglijker.
Vanaf Erdimli tot Silifke heb je kleinere kuststadjes met minder hoogbouw en domineren nog de resten van de oude beschaving die hier ooit bestond.
Na een prachtige week, samen met Noël en Flo bij wie we te gast waren, zijn we teruggekeerd over Egridir, een meer dicht bij Isparta. Heel veel Turken die in Sint-Niklaas of Sint-Gillis wonen zijn uit deze buurt afkomstig.
Het meer van Egridir is nog steeds een oase van rust. Op het schiereiland kan je er goedkoop logeren en de nachten zijn een stuk koeler dan aan de Middellandse of Egeïsche kust. In tegenstelling tot Mordogan zie je hier veel meer vrouwen met hoofddoek, maar de sfeer is rustig en aangenaam.
We keren terug over Isparta, waar een nieuwe otogar in aanbouw is. Ook hier zie je dat de stad gemoderniseerd wordt. De hitte is verschrikkelijk, rond de 40° en dat put uit. Eens we het schiereiland naderen, voel ik me terug op bekend terrein. De weg is smal, kronkelend en van slechte kwaliteit. Maar dat doet er niet toe. Het is immers altijd zalig om terug thuis te komen.
Gisterenavond zijn we toegekomen in Mordogan. We zijn in Mersin op bezoek geweest bij Flo en Noël en nu pas, een week later, teruggekeerd. Afstanden hier zijn altijd enorm. Op een weekje tijd hebben we zon 2500 km gedaan. Toch is dit nog relatief.
Mersin het deed zo goed onze vrienden weer te zien. We voelen ons relaxed en ontspannen. We leefden als een familie en geen minuut heeft iemand van ons zich verveeld. Ja, dat is echte vriendschap.
Eind september (zoek nog naar tickets) keren we terug naar België voor mijn pensionering. We zullen dan (tot alle formaliteiten vervuld zijn) wel enige tijd in België verblijven. En dan is het definitief.
Ik zie uit naar mijn pensionering. Dan ben ik vrij en niet meer gebonden. Dan word ik burger van dit land. Met zijn andere gewoontes en tradities. Maar waar ik me zoveel beter thuis voel.
Ik hield van mijn werk, van de collegas, van de mentaliteit. Maar vandaag is het verleden dood. Regeltjes en normen bepalen je werk. Slechter nog dan in de private sector. En de vakbond, die werkt mee, zwijgt in alle talen. Collegas vertellen me dat mijn deur altijd een open deur was, vandaag is ze gesloten, maar de mentaliteit is er niet beter op geworden.
Oh ja, ik wil niet met stenen werpen. Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is. Maar nog dagdagelijks droom ik over mijn werk. Over de inleveringen, de mentaliteit. Ik zal blij zijn om hier, eens als gepensioneerde, verder te vechten voor mijn ideeën. Want mijn mentaliteit zal niet veranderen.
Wat me een goed gevoel geeft zijn mails van collegas. Zij lezen deze weblog en waarderen mij. Dat heeft zelfs niets met politieke instelling te maken. Integendeel zelfs. Veel meer met vriendschap en kameraadschap.
En dan is er nog mijn familie. Ik mis ze sterk. Mijn moeder, mijn dochters. Dat is niet zo eenvoudig. Mede door Turkije ben ik echt een familiemens geworden. Op vaderdag gaf mijn oudste dochter me een frame met fotootjes, iedere dag kijk ik ernaar. En bij het doorkruisen van Turkije kom ik doorheen plaatsen waar we samen waren. Mijn dochters, toen nog piepjong, kennen evenals mij het land. En dan wil ik ze bij mij hebben. Maar natuurlijk, dat is onmogelijk.
Leven tussen twee werelden, zo zou ik het noemen. Ik wil alles delen met vrienden en familie. Zelfs de zon (die hier nooit ophoudt met schijnen). Afscheid nemen is nooit makkelijk. Maar soms noodzakelijk om te overleven.
Samen met Gülce en Sevim zijn wij vorige week op bezoek geweest bij Noël en Flo, die in Mersin een appartement gekocht hebben. Het is vreemd. We leven hier zon duizend kilometer van elkaar, maar toch is het alsof we buren zijn.
Noël is een oude vriend. Samen trokken we zon 12 jaar geleden rond in Turkije en ook in het syndicale leven waren wij de vertegenwoordigers van de socialistische vakbond bij de stad Sint-Niklaas. Maar bovenal zijn we vrienden.
Eén van dingen die ik het meest mistte toen ik in Turkije kwam wonen waren onze vrijdagmiddaggesprekjes. Dat was een vaste afspraak waar niets kon in tussen komen. We aten een kleinigheid, dronken iets en de tijd vervloog. Maar het waren momenten die zo belangrijk waren.
En nu, voor het eerst, ontmoeten wij elkaar in Turkije. Iets meer dan 1000 km (waarover we zon 15 uur deden) en op de weg naar Liparispark stond Noël ons al op te wachten.
Hun appartement is sober maar knap ingericht. Wij krijgen de slaapkamer, Gülce de logeerkamer en zij slapen in de zetels. Het is alsof we elkaar elke dag hebben gezien. Alles gebeurt samen, zowel het eten, het koken, uitstapjes. We genieten van elk moment.
Wat zo tof is, we zijn bij elkaar, leven met elkaar, niets moet alles kan. Het is een droom van een vakantie. Eigenlijk is dit niets meer dan echte vriendschap. Je voelt elkaar aan, zonder dwang, en iedereen is zoals hij (zij) is. De uren en dagen vliegen voorbij. Dat is nou eenmaal het nadeel van zon schone momenten. Wij voelen ons thuis in hun huis, zij voelen zich niet gestoord.
Vriendschap, ja dat is hier zo belangrijk en als je dat hier kan beleven heeft het nog extras omdat de omgeving aanspreekt, het weer is steeds goed.
Maar vertrekken is moeilijk. Zowel voor hen als voor ons. We leefden als een familie en afscheid nemen van waar je aan hecht is steeds moeilijk.
In België hebben we weinig echte vrienden. Gelukkig, we hebben ze, en we missen ze. Elkaar dan terugzien, hier, ja dat is niet onder woorden te brengen. Het is een rijkdom die geen enkele holding bezit, het is groter dan de luxe van een 5 sterren hotel. Vriendschap. Iets om diep in je hart te koesteren. Iets dat zo belangrijk is in het leven van een mens. Iets dat alle kapitalistische waarden overstijgt. Juist omdat het niet kan gekocht worden. Juist omdat het menselijk is. Gelukkig maar.
