Bij het waarnemen van 3 tot 4 dagen oude kuikens van de waterral valt op dat de kuikens niet rechtop staan of rondlopen in het nest. Ze liggen dicht tegen elkaar aan met de pootjes onder de buik, de hals enigszins gestrekt in het nest. Wanneer je dicht bij het nest komt, weerklinkt doorgaans een felle en heftige alarmroep van de adulte rallen. Dan werken de kuikens zich zo vlug mogelijk met krabbende en strekkende bewegingen binnen enkele seconden naar de rand van het nest en tuimelen er vervolgens vaak overheen. Er is dan immers levensgevaar.

Ze vluchten dus niet lopend uit het nest.

Toch ontbreekt het hun niet aan spierkracht, want de lichaampjes worden door de als hefbomen werkende pootjes, waarbij de nageltjes van de tenen op verscheidene plaatsen in het nestmateriaal vasthaken, uit het nest geduwd.

Al hebben waterralkuikens, als ze uit het ei komen, een compleet nestdonskleed, toch lijken ze de eerste 4 tot 5 dagen op het nest te verblijven met een adulte ral alvorens het te verlaten.

Het poetsen van het donskleed vangt aan vanaf de 4^de dag, waarbij de kuikens evenwel vaak het evenwicht verliezen, evenals bij het krabben.

Vanaf de 5^de dag zijn de juvenielen in staat te hurken en te staan.

Het nest ligt meestal goed verscholen tussen of op de vegetatie. De slordige kom is gemaakt van droge riethalmen en verdorde bladeren van oeverplanten. Het nest wordt gecamoufleerd door de omliggende rietstengels omlaag te trekken. De 6 tot 12 eieren worden door beide ouders in 3 weken uitgebroed. De kuikens zijn zwart, zoals bij de meeste rallen. Vaak wordt ook nog een tweede broedsel uitgebroed in juli.

Zoals eerder beschreven werken bij enig onraad de kuikens zich meteen uit het nest over de rand. Vallen ze in het water, dan kunnen ze blijkbaar meteen drijven en wegzwemmen en zich vervolgens verstoppen. Staat er geen water rond het nest, dan liggen zij eerst hulpeloos tussen de vegetatie of op de grond te spartelen om zich vervolgens, zo vlug als mogelijk, onder plantenmateriaal te verbergen. Als de omgeving weer veilig is, worden de kuikens door de ouders op het gehoor, door uitwisseling van geluid, teruggevonden. Vervolgens beetgepakt met de snavel en in het nest gelegd. De ouders pakken namelijk het kuiken achter de kop bij het nekvel vast en dragen het ergens naartoe.

Vooral nertsen zijn een gevreesde vijand, omdat die eieren en jongen stelen. Maar ook katten en grotere vogels, zoals de roerdomp, de oehoe, de velduil, de bosuil, de torenvalk of de blauwe reiger zijn geduchte rovers.

Toch is het verlies aan nesten en eieren vrij gering. Enerzijds is dat te wijten aan het feit dat de broedende waterral niet goed zichtbaar is, anderzijds doordat de dreigende predator zeer gewiekst wordt afgeleid. Immers de waterral trekt alle aandacht naar zich toe door zich opdringerig, luidruchtig en zichtbaar te gedragen tegen de indringer. Op die manier wordt de vijand van het nest weggelokt.

Het bewijst nog maar eens hoe lovend de inspanningen zijn van onze senior huisfotograaf, die geen enkele moeite ontziet om mij en de talrijke vogelliefhebber op prachtige foto’s te trakteren.

Binnenkort zullen 100 000 bezoekers deze blog hebben geraadpleegd en dat is dan ook in grote mate de verdienste van Wim Dekelver

Wie eerder verschenen artikels wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot de volgende bijdragen opsnorren:

14/01/2011        De waterral

17/10/2016       De schichtige waterral

18-06-2017 om 18:59 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen – Mens & Vogel 2009 – 2

 Jenny De Laet

Op het ogenblik dat de mens overstapte van een jagersbestaan naar een gevestigd landbouwerbestaan, evolueerde de boerenzwaluw van een grottenbroeder naar een broedvogel van het platteland met een voorliefde voor veestallen.

Tot de jaren ’70 werd een doorsnee boerderij gekenmerkt door donkere en vrij lage stallingen met ruwhouten balken die een goede aanhechting boden voor zwaluwnesten; dit in tegenstelling tot de huidige metalen constructies.

De stallen waren omringd door open terrein dat de boerenzwaluw de mogelijkheid bood om voedsel en nestmateriaal, zoals modder of klei met mest of strootjes te verzamelen.

De mestvaalt lag meestal ook in de onmiddellijke omgeving van de stallen. Kleinschalige kruidenrijke graslanden met grazend vee zorgden voor een rijk en gevarieerd insectenaanbod om er de jongen mee groot te brengen. Dat alles bezorgde de boerenzwaluw de primaire voorwaarden tot broeden.

De moderne landbouwbedrijven raken echter in toenemende mate ongeschikt voor zwaluwen. De boerenzwaluw mag dan wel als een cultuurvogel bij uitstek gelden, de drastische veranderingen binnen de landbouwwereld volgen elkaar zo snel op dat dit dappere acrobaatje het allemaal niet meer kan volgen. De huidige landbouwbedrijven zijn te groot, te veel verlicht, te netjes, te giftig en ontoegankelijk.

Door monotone graslanden, ontwatering en vee dat meer en meer – tot zelfs permanent – op stal moet blijven, ontstaan slechtere foerageeromstandigheden in de omgeving van de nestplaats.

Boerenzwaluwen die ondervinden dat er te weinig voedsel is om hun jongen groot te brengen, stappen over op broedreductie en laten de kleinste of zwakste jongen gewoon doodgaan.

Gerichte acties zoals het spannen van draden, waarop de zwaluwen post kunnen vatten, het aanleggen van modderpoeltjes, het plaatsen van kunstnesten, zijn absoluut noodzakelijk als beschermingsmaatregelen.

Maar deze kunnen slechts optimaal werken indien ook de primaire voorwaarden niet uit het oog worden verloren. Heel wat stallingen vertonen tegenwoordig sporen van een verdwenen broedkolonie.

Traditioneel werkende boerderijen, hobbyboerderijen, maneges, … bieden nog steeds belangrijke potentiële broedplaatsen voor zwaluwen. Omdat de boerenzwaluw liefst binnen broedt, moet de broedruimte vanaf begin april de hele dag toegankelijk zijn. Laat bv. de deur van garage, paardenstal of schuur openstaan. Een raampje openzetten kan ook of maak juist onder de dakgoot een zogenaamd vlieggat. Bij een houten schuur volstaat een luikje van 15 cm hoog en 13 cm breed. Het uitgezaagde plankje kan je terugzetten zodra de zwaluwen in september terug naar Afrika zijn vertrokken.

De boerenzwaluw moet ook nestmateriaal vinden om een oud nest te renoveren of een nieuw te maken. Giet op een modderige plaats op het erf (tijdens een droge lente) nu en dan water zodat in het vroege voorjaar steeds nestmateriaal aanwezig is. Je kan ook wat modderige klei verzamelen in een ondiepe bak, schaal of vuilniszak en deze wat ingraven.

Maar de moeilijkste primaire factor is en blijft natuurlijk voedsel in de vorm van vliegende insecten. Grazend vee, een gediversifieerd weidelandschap of bloemrijke akker- of grasranden en een gevarieerde haagkant zijn stuk voor stuk elementen die insecten aantrekken en voldoende voedsel verzekeren voor onze broedende zwaluwen.

Kleinere, gemengde familiebedrijven verdwijnen de laatste jaren aan een razendsnel tempo en worden vervangen door grote, industriële landbouwbedrijven met grote ligboxstallen en loopstallen.

Het overmatig pesticiden-gebruik heeft natuurlijk ook een belangrijke negatieve impact.

Een nest met 5 jongen heeft dagelijks ongeveer 6 000 insecten nodig. Per week verslindt een boerenzwaluw maar liefst 50 000 insecten. Er is dus geen enkele spuitbus die daar tegen op kan.

Grote bedrijfstallen (ligbox- en loopstallen) met een metalen geraamte hebben het nadeel dat de balken geen goede aanhechtingsplaats vormen voor de kleinesten van de boerenzwaluw.

Bij wisselende temperaturen krimpt en rekt het ijzer zodat de nesten kunnen loskomen en afvallen.

Uit onderzoek bleek dat dit vooral gebeurde tijdens de jongerenfase wanneer de ouders aan het nest hangen om te voeren en de jongen zich over de nestrand strekken.

Open loopstallen zijn ook beter bereikbaar voor predators, zoals ekster, steenuil en kerkuil.

Hoe meer boerenzwaluwenkoppels in een stal hoe efficiënter ze een predator kunnen verjagen door hun typische ‘mobbinggedrag’ waarbij ze in groep de predator verjagen.

Nesten in open loopstallen zijn tenslotte meer onderhevig aan temperatuurschommelingen en tocht. Vooral jonge boerenzwaluwen ondervinden een sterke afkoeling wanneer een koude luchtstroom langs het dak scheert.

Jonge vogels die uitvliegen, staan voor de gevaarlijkste periode in hun leven en dat geldt evenzeer voor jonge boerenzwaluwen. In juli en vooral augustus ondernemen ze ongeoriënteerde vliegbewegingen. In 10 dagen kunnen ze zich op die manier al verplaatsen over een afstand van 25 tot 30 km. Ook volwassen vogels kunnen zich reeds in augustus in beweging zetten. Hun verplaatsingen hangen meestal samen met het opzoeken van een gekende, gunstige slaapplaats, die tot 40 km van de broedplaats kan liggen.

Aangezien jonge vogels vrijwel nooit terugkeren naar hun geboorteplaats, zouden zij deze zwerfperiode kunnen benutten om uit te kijken naar potentiële plaatsen waar ze later zelf kunnen broeden. Daarom spreekt men ook wel over ‘ontdekkingsdispersie’. Toch dekt deze term de lading niet volledig omdat ook een aantal oudervogels een zwerfperiode onderneemt.

Pas in september neemt de treksnelheid toe en gaan de zwaluwen zich gericht verplaatsen.

Boerenzwaluwen leven van insecten die ze in de lucht vangen. Naarmate het kouder wordt, laten vliegende insecten het afweten en worden onze zwaluwen verplicht om naar het zuiden te trekken. Al insecten happend trekken zowel ouders als jongen over Europa richting zuiden. Stuk voor stuk zijn onze zwaluwen gestroomlijnde acrobaten die enorme afstanden afleggen. Al dat heen en weer gereis is echter niet zonder gevaren. Van elke 5 zwaluwen die vertrekken, komt er slechts één terug en gemiddeld worden ze slechts 4 jaar oud.

Trekkende zwaluwen staan bloot aan twee soorten gevaren.

Enerzijds hebben we de vogels die verhongeren of ten prooi vallen aan predators.

Een specialist onder die predators is de Eleonora’s valk die zijn broedseizoen heeft aangepast aan de trekperiode van de zangvogels. De kusten van de Middellandse Zee vormen zijn rijk gevulde tafel. Ook de boomvalk bevindt zich dikwijls in het gezelschap van boerenzwaluwen, reist vaak met hen mee en vormt zo ook een geduchte vijand.

Anderzijds verdwalen er ook vele miljoenen trekvogels omdat ze uit koers worden gedreven door slechte weersomstandigheden of navigatiefouten.

Alsof al deze natuurlijke gevaren, inherent aan de vogeltrek, nog niet voldoende zijn, vallen miljoenen vogels in handen van jagende mensen, ook in hun overwinteringsgebied.

Onze boerenzwaluwen overwinteren vooral in het bekken van de Niger (Mali) en de Zaïre (Congo) alsook in het kustgebied van westelijk tropisch Afrika.

In tegenstelling tot de huiszwaluw vertonen boerenzwaluwen in hun wintergebied een even grote belangstelling voor de mens, zijn gebouwen en veestapels als in hun broedgebied.

Naast de teloorgang van haar broedplaatsen heeft de boerenzwaluw ook te kampen met de aantasting van haar winterverblijfplaatsen. In de Afrikaanse overwinteringsgebieden nemen de bedreigingen zelfs toe.

De kleine fragiele vogeltjes moeten de Sahara oversteken: een tocht van 2 000 km waar de temperatuur kan oplopen tot ver boven de 40°C.

Voor de mens is het al moeilijk, maar hoe kan een vogeltje van amper 20 g dit overleven?

De oases en de voedselrijke ‘wetlands’ aan de rand van de Sahara zijn dus van levensbelang, niet alleen voor de boerenzwaluw maar ook voor honderdduizenden trekvogels.

De woestijn rukt echter steeds verder op.

Boerenzwaluwen slapen bij voorkeur op gezamenlijke slaapplaatsen in moerasgebieden met rietvelden. Precies deze gebieden komen door de bevolkingstoename steeds mee onder druk te staan en worden drooggelegd voor landbouwdoeleinden. Het droogleggen van moerassen en het kappen van bomen en struiken voor brandhout zorgen voor een verarming van de voedselgebieden voor de zwaluwen.

Ook jacht en vervolging door de plaatselijke bevolking bedreigen de boerenzwaluw in Afrika.

Landbouwers kunnen stallen aantrekkelijker maken door latjes, broedplankjes of kunstnesten aan te brengen op plaatsen waar marters of katten niet bij kunnen. Bij voorkeur plaats je het kunstnest, waar ze verder kunnen op bouwen in een permanent geopende schuur, loods of plaatsen waar de boerenzwaluw zich thuis voelt. In de maanden april en mei hebben ze behoefte aan een modderpoel, maar een nat karrenspoor volstaat daarvoor al.

De fotoreeks is van  Robin Bruneel

Wie eerder verschenen artikels over de boerenzwaluw wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot in het archief de volgende bijdragen opdiepen:

19/12/2008       Vogel van het jaar: de boerenzwaluw

08/04/2012      Boerenzwaluwkolonie bedreigd

17/03/2013       De lente komt eraan

26/10/2014       Help de boerenzwaluw

10-06-2017 om 00:00 geschreven door birdy

Geraadpleegde bronnen: Natuurpunt, Vogelbescherming Nederland

De koekoek legt zijn ei in het nest van een andere vogel en roept zijn eigen naam.

De eigenaardige gewoonten van de parasiterende koekoeken, zoals het gebrek aan kinderliefde bij het vrouwtje en het feit dat hij andere vogels overheerst, wekten altijd al de nieuwsgierigheid van natuuronderzoekers.

De koekoek eet bijna uitsluitend insecten. Vooral harige of fel gekleurde rupsen, die door andere vogels worden gemeden, staan op het menu. De harige rupsen zijn giftig, maar de koekoek heeft geen last van het mierenzuur dankzij de dikke, beschermende laag op de maagwand. Van de haren maakt hij een braakbal. Het rupsendieet wordt aangevuld met kevers, krekels, sprinkhanen, oorwormen en libellen.

De koekoek komt vooral voor in bossen, heide en moerasgebieden. Relatief open terreinen met enkele hoge uitkijkposten – vanwaar ze speuren naar nesten van waardvogels – genieten de voorkeur.

De koekoek legt zijn ei in het nest van een waardvogel, die het ei uitbroedt.

Elk koekoeksvrouwtje is gespecialiseerd in het nabootsen van de eieren van één specifieke soort(groep). Er zijn dus heggenmuskoekoeken, karekietkoekoeken, kwikstaartkoekoeken, … Per broedseizoen legt een koekoekswijfje 1 tot 25 eieren, maar in elk nest wordt normaal slechts één ei gedropt.

Voor het vrouwtje haar ei legt, eet ze doorgaans één of twee eieren van de waardvogel op.

De ontwikkeling van de jonge koekoek in het ei verloopt snel. In 12 dagen en enkele uren – een tijdsduur die korter is dan voor de meeste andere vogels, waar het uitbroeden 13 tot 14 dagen duurt. Zo heeft de jonge koekoek kans eerder ter wereld te komen dan zijn nestgenoten.

In het begin is hij vrij kalm. Daarna beweegt hij zich onrustig ten gevolge van irritatie van zijn huid (vooral in de flanken en op de rug). Daarbij werpt hij de andere jongen of de nog niet uitgekomen eieren uit het nest, een gruweldaad jegens de kroost van het moedertje dat hem uitvoerig voert. Als er 2 koekoekseieren in één nest zijn gelegd, moet de zwakste eraan geloven. Ook die wordt koelbloedig uit de weg geruimd.

De koekoek verraadt zijn aanwezigheid steeds door zijn verdragende zang. Hij zit bij het roepen vaak op een opvallende plek. Speur dus zeker weidepaaltjes, prikkeldraden, uitstekende takken van dode bomen, struik- en boomtoppen af. De koekoek reageert ook vrij goed op zijn nagebootst gezang, waardoor deze vogel zich redelijk gemakkelijk laat lokken.

Aparte weetjes

De voornaamste waardvogels in België zijn heggenmus, kleine karekiet, bosrietzanger, roodborst, gele kwikstaart en rietzanger. In totaal zijn er in Europa 45 soorten waardvogelsoorten bekend die succesvol zijn in het grootbrengen van  een jonge koekoek. Toch wordt in 10 tot 30% van de gevallen een geparasiteerd nest door de waardvogel opgegeven.

De koekoek is een uitstekende vlieger. Hij kan zeer lange afstanden afleggen. Tijdens het broedseizoen van 2011 werden in Engeland 5 koekoeksmannetjes voorzien van een satellietzender. Hierdoor konden hun vliegbewegingen zeer gedetailleerd worden opgevolgd. Eén van de meest intrigerende bevindingen was dat koekoeken ongekend vroeg de broedplaatsen verlieten. Een 1^ste koekoek begon de trekroute richting zuid al begin juni.

Eind juni verbleven 3 van de 5 met zenders uitgeruste vogels al in Zuid-Europa, op weg naar Afrika.  Alle 5 volgden totaal verschillende vliegroutes; 2 vlogen via Spanje en West-Afrika; 3 kozen om via Italië Centraal-Afrika te bereiken. Uiteindelijk overwinterden ze allemaal niet zo gek ver van elkaar in de woudgordel in Congo, terwijl ze onderweg tot 3600 km van elkaar waren gescheiden.

Vroeger werd gedacht dat de koekoek na het broedseizoen veranderde in een sperwer – waarmee die inderdaad gelijkenissen vertoont – om dan later weer als een koekoek te verschijnen. Met die aanname probeerde men te verklaren waarom de koekoek in ons land enkel in het broedseizoen werd gezien. Dat de soort in werkelijkheid vanaf augustus wegtrok om de winter bezuiden de evenaar door te brengen, werd pas veel later ontdekt.

De koekoek lijkt door zijn dwarsgestreepte borst behoorlijk goed op de sperwer. Door die gelijkenis kan een koekoek makkelijker zijn nesten vinden. Aan de intensiteit van de paniekreacties bij mogelijke waardvogels – die denken dat er een voor hen gevaarlijke sperwer aan komt vliegen, wanneer ze een sterk op de sperwer gelijkende koekoek zien – kan de koekoek afleiden hoe dicht hij bij het nest van een potentiële waardvogel (waarin hij zijn ei wil leggen) is.

De koekoek heeft het moeilijk. In heel West-Europa zijn we in enkele tientallen jaren misschien wel de helft van de koekoeken kwijtgeraakt. De oorzaken zijn nog onduidelijk. Daarom werd 2017 door Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek uitgeroepen tot het jaar van de koekoek.

Zo hoopt men aandacht te genereren voor de bescherming van de koekoek en extra kennis te vergaren over het waarom van de achteruitgang.

Wat men alvast weet is dat waar het met de waardvogels slecht gaat, de koekoek in aantal afneemt. Ook de afname van veel vlindersoorten is nadelig voor de soort. Over de problemen in de winterkwartieren is nog weinig bekend.

De fotoreeks is van  Robin Bruneel

In dit filmfragment ‘Herken de koekoek’ van Kees Vanger zie je de kleine moordenaar aan het werk; zijn machiavellistisch overlevingsinstinct

https://www.youtube.com/watch?v=RGwPV3pykJA

Wie een eerder verschenen artikel wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot in het archief de bijdrage opsnorren:

02/09/2011       De koekoek, een zonderling

03-06-2017 om 17:22 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Knack mei 2017 – Dirk Draulans

Nieuw wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat bijen en hommels nog inventiever zijn dan we al dachten. Maar ze krijgen het kwaad, vooral door de pesticiden en het verlies van wilde bloemen.

Eén van de eerste nobelprijzen voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek ging in 1973 naar de Oostenrijkse bijenexpert Karl von Frisch.

Hij ontdekte onder meer de complexe dansjes waarmee honingbijen elkaar in een kolonie de weg naar interessante voedselbronnen wijzen.

Vandaag hebben wetenschappers de principes van de bijendans zo goed in de vingers dat ze hem kunnen decoderen en ermee bepalen waar de diertjes geschikte bloemen vonden.

Hoewel er al lang intens naar honingbijen wordt gekeken, komen er nog altijd nieuwe inzichten bij. Ook de naar schatting 20 000 wilde bijensoorten (hommels inbegrepen) leveren boeiende verhalen op.  Ze illustreren hoe slim en flexibel de diertjes zijn.

Zo meldde het vakblad Science dat het mogelijk is hommels in experimentele omstandigheden te leren hoe ze een balletje in een mini-goal moeten rollen. Een volslagen onnatuurlijk gedrag, maar het bewijst dat insecten vrij makkelijk complexe gedragingen machtig kunnen worden.

Hommels kunnen ook leren van andere individuen en kunnen wat ze leren verfijnen door te oefenen. Dat bleek uit experimenten waarin hommels aan een touwtje moesten trekken om aan voedsel te komen. Sommige geniale hommels slaagden er zelfs in dat trucje te leren zonder dat ze het andere diertjes zagen doen; ze dokterden het zelf uit!

Een studie in Scientific Reports toonde aan dat hommels aan een bloem kunnen ruiken of ze er recent al eens passeerden. Ze pikken ook de geur van nestgenoten of vreemdelingen op.

Aan de hand van deze informatie bepalen ze hoe lang ze op een bloem zullen blijven zitten, want als er te veel volk is gepasseerd, dreigt de nectarvoorraad waar ze voor gekomen zijn, uitgeput te zijn.

Andere wetenschappers legden uit dat hommels zelfs in staat zijn planten te selecteren waarvan het stuifmeel rijk is aan voedingsstoffen; immers stuifmeel is een belangrijke bron van eiwitten en vetten voor de bezoekers. Het zijn dus niet uitsluitend de zichtbare en geurende kenmerken van een bloem die bepalen waar een hommel landt.

Het is evenmin uitgesloten dat bijen soms profiteren van de inzichten van immigranten.

Een studie toonde aan dat bijen af en toe bijen uit een andere nestkast in hun korf tolereren. Vooral als bijenkasten dicht bij elkaar staan, verzeilen diertjes al eens in een fout nest. Een nest wordt in principe bewaakt door jonge bijen, die controleren wie er binnen wil en beslissen wie er binnen mag. Ongeveer 1/3 van de migranten wordt toegelaten, vooral als er veel eten in het nest is. Dan worden de grenzen soms zelfs opengezet, zonder bewaking.

Of een kolonie hieruit voordeel haalt, is vooralsnog niet duidelijk.

Ideale beharing

Bijen zijn belangrijke bestuivers van landbouwgewassen. Wereldwijd zijn ze goed voor een opbrengst aan groenten en fruit ter waarde van 280 miljard euro.

Europa produceert elk jaar 250 000 ton commerciële honing. Alleen China doet beter.

Het aantal imkers in Europa daalt gestaag, maar het aantal bijenkasten blijft licht stijgen.

De imkers die overblijven, hebben dus een groter aantal bijenkasten.

Veel kunnen landbouwers en imkers niet doen om bestuiving te bevorderen. Dat doen de bijen zelf wel. Onderzoek wees uit dat de haartjes op de poten van bijen, waaraan het stuifmeel plakt, dat ze tijdens hun zwerftochten van de ene plant naar de andere verplaatsen, net op de juiste afstand van elkaar staan om optimale hoeveelheden stuifmeel te kunnen dragen.

Een bij kan tot een 1/3 van haar gewicht aan stuifmeel meezeulen; een hommel zelfs 2/3.

De vochtigheid van de wand van de stuifmeelkorrels is zelfs van die aard dat ze gemakkelijker aan de haartjes blijven kleven. Bijen en bloemen zijn in de loop der tijden op elkaar ingespeeld geraakt.

Bijen gaan al meer dan 100 miljoen jaar mee in de evolutie van het leven. Ze hebben dus tijd gehad om zich aan te passen aan een cohabitatie met planten. Maar ook individuele afmetingen kunnen een rol spelen in de capaciteit tot bevruchting.

Volgens een studie in Ecology and Evolution is de juiste bij voor de juiste bloem een beestje dat perfect in de bloemenkelk past, als een sleutel op een slot.  Te groot of te klein zijn, verkleint de kansen op succesvolle bevruchting.

Een diertje raakt ook het best zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen van een plant. Vreemd stuifmeel afzetten op de stempel van de vrouwelijke stamper en stuifmeel op de helmknoppen van de mannelijke meeldraden meenemen.

Wereldwijd wordt er geklaagd over een tekort aan bijen om landbouwgewassen te bestuiven. De commerciële honingbijpopulaties hebben inderdaad al vaak klappen gekregen. Ze kregen vooral in het winterseizoen zware sterftes van bijenvolkjes te verduren – een probleem dat de naam colony collapse disorder meekreeg.

Die bijensterfte is toe te schrijven aan verschillende factoren, waaronder een hogere vatbaarheid voor parasieten, zoals mijten die onder meer kunnen woekeren omdat gekweekte bijen in het domesticatieproces een deel van hun natuurlijke weerstand hebben verloren.

Maar ook de wilde bijenpopulaties delen in de klappen, zeker omdat er in ons overgereguleerde landschap te weinig bloemen overblijven.

Een recente studie in Nature toont aan dat hommelnesten in geschikte landschappen met bloemenrijke zones meer dochterkoninginnen produceren die de winter overleven om zelf een nest te beginnen.

In ons land komen ongeveer 380 soorten bijen voor (waarvan een 20-tal hommels).

Meer dan de ½ van de appelbomen in de Benelux zou door wilde bijen worden bevrucht.

Een bij of hommel kan per trip, die een uur of twee kan duren, honderden bloemen bezoeken.

Je hoort weleens dat een stadsmilieu met zijn parken en tuintjes gunstig is voor bijen.

Er wordt ook meer gepleit voor het behoud van bijen in een stad of dorp dan op het platteland. Het is uiteraard geweldig dat bijen in een stadsomgeving overleven, maar een studie in The Journal of Urban Ecology stelt toch dat als de diertjes kunnen kiezen, ze duidelijk een voorkeur hebben voor het platteland. Ze blijken niet zozeer oog te hebben voor een veelzijdig aanbod aan planten, wel voor grote plekken met hun favoriete bloemen en daarvoor moet je de boerenbuiten op, als je de kans hebt. Het bloemenaanbod betreft dan dikwijls niet de landbouwgewassen zelf, wel de bloemen langs de rand van akkers, weilanden en beken.

Ecologische valkuil

Bloemenrijke akkerranden lijken de hemel op aarde, maar ze kunnen een vergiftigd geschenk zijn, letterlijk. Ze zijn aantrekkelijk voor bijen door hun bloemenweelde, maar tegelijk kunnen ze hoge concentratie pesticiden bevatten die op akkers worden gespoten, waardoor ze schadelijk zijn. Het wordt steeds duidelijker dat zelfs de laatste lichting pesticiden (de neonicotinoïden) een dramatische invloed heeft op het leven van bijen.

Beleidslui aarzelen nog om ze op grote schaal te verbieden, want de landbouwlobby’s gaan in de tegenaanval, maar het bewijs voor nefaste neveneffecten van hun gebruik stapelt zich op.

Vorige maand verscheen een studie in Scientific Reports die besloot dat een algemeen gebruikt neonicotinoïde een negatief effect heeft  op de vliegcapaciteit van bijen, waardoor ze makkelijker de weg verliezen op de terugweg naar de kolonie en minder bloemen bezoeken en dus bestuiven. Afgelegde afstand, duur en vliegsnelheid werden beïnvloed. Het pesticide is dus niet rechtstreeks dodelijk voor bijen, maar indirect kan het een belangrijk effect hebben.

Een vergelijkbare vaststelling was dat de intensiteit van het trillen van hommels in een bloemkelk (waardoor ze meer stuifmeel opslaan, zoals tomaten, waarvan de meeldraden moeilijk bereikbaar zijn) vermindert als de diertjes aan neonicotinoïden zijn blootgesteld.

Dat heeft dus ook een effect op de voortplantingscapaciteit van gewassen.

Vorig jaar toonde een studie aan dat pesticiden de bloemkeuze van hommels wijzigen, mogelijk omdat ze een effect hebben op de werking van de hersenen. Er zijn zelfs aanwijzingen dat de diertjes zonder dat ze het beseffen verslaafd kunnen raken aan nectar die rijk is aan neonicotinoïden, op dezelfde manier als rokers verslaafd raken aan tabak – zowel in sigaretten als in pesticiden zit de verslavende stof nicotine.

Zelf in de honing en de was die de honingbijen in de raten bewaren, zitten pesticiden.

Wetenschappers onderzochten 120 bijenkolonies rond appelboomgaarden die zelf niet werden besproeid en ontdekten in 17% van de kolonies ontstellend hoge pesticidegehaltes.

Driekwart van de kolonies had chronisch met pesticiden te maken, waarschijnlijk relicten van stoffen die op de akkers in de buurt van de boomgaarden werden gesproeid.

Europese wetenschappers hebben meer dan 57 verschillende pesticiden bij onze bijen aangetroffen. Het gaat dus om meer dan alleen de neonicotinoïden, die ondertussen 1/3 van de wereldmarkt van pesticiden uitmaken.

Daarenboven hebben commercieel geïnspireerde imkers de neiging om hun korven met antibiotica te behandelen, in een poging de larven te behoeden voor bacteriële infecties.

Die strategie blijkt als een boemerang terug te komen. Bijen in korven die met antibiotica worden behandeld, blijken minder lang te leven dan in normale omstandigheden.

Blijkbaar hebben de antibiotica een effect op de bacteriën in de darm van bijen die, net als bij de mens, essentieel zijn voor hun overleving. Als bijen minder lang leven, moeten er steeds jongere dieren het veld in om voedsel te zoeken, wat ten koste gaat van de kwaliteit van de voedselvoorziening. Te jong het zware werk moeten doen, is zelden gunstig.

De dwingende vraag is hoe het verder moet

De Europese commissie vaardigde in 2013 in afwachting van verdere studies een tijdelijk moratorium (opschorting) uit op het gebruik van 3 algemene neonicotinoïden en dat moratorium is verlengd.

Zoals bij dit soort discussies de regel is, worden regulerende autoriteiten gebombardeerd met studies die elkaar tegenspreken.

De neonicotinoïden zijn net een commercieel succes geworden omdat ze werden geacht weinig of geen effecten te hebben op natuurlijke insectenpopulaties. De studies die aantoonden dat die effecten er wel zijn, vooral op wilde bijen en hommels, sijpelden pas door toen het gebruik van de middelen al stevig was ingeburgerd.

Het blad New Scientist opperde enkele weken gelden op basis van gelekte informatie dat Europa nog dit jaar een totaalverbod op het gebruik van neonicotinoïden zal uitvaardigen, behalve in serres.

De vraag is dan wat boeren moeten doen om de mee-eters op hun gewassen te bestrijden. Teruggrijpen naar de vorige generaties pesticiden is geen optie, want die hadden ook al een zwaar effect op bijenpopulaties. Veel schadelijke insecten hebben er trouwens weerstand tegen opgebouwd.

Er zal inventiviteit nodig zijn om de strijd tegen een vermindering van de landbouwopbrengst te blijven voeren.

Als boeren al zouden stoppen met preventief pesticidegebruik (sproeien nog voor een plaaginsect zich heeft aangediend) is een deel van het probleem opgelost.

Ecologen pleiten ervoor dat landbouwers meer van de natuur zouden gebruik maken om plagen te bestrijden, zoals de aanwezigheid van natuurlijke vijanden stimuleren: lieveheersbeestjes in de strijd tegen de bladluizen, bv.

Een chemisch bombardement met pesticiden kan worden bewaard voor als het echt niet anders kan. Maar je kan raden wat de reactie van de doorsneeboer op dat voorstel zal zijn: njet!

Samenwerken met de natuur is voor de meerderheid van de boeren niet aan de orde. Bestrijden van de natuur, dat is de core-business.

Foto’s zijn van Andre Matthys en onbekenden

Wie eerder verschenen artikels hieromtrent wenst te raadplegen kan een kijkje nemen in het archief en met de zoekrobot de hierna volgende bijdragen nalezen

13/08/2010       De mysterieuze verdwijnziekte (bijenexpert Frans Jacob)

04/11/2012       Bang van de natuur (imker)

12/05/2013       Levensnoodzakelijke bestuivers

21/04/2014       Red de bestuivers! (honingbij – hommel)

03/08/2014      Bijenkasten

28/09/2014      Desastreuze afname van bijenkoloniën

29/03/2015      Godendrank gezocht

14/08/2016      Bijen oogsten meeste pesticiden van wilde planten

28-05-2017 om 18:43 geschreven door birdy

De kolibrievlinder is een trekvlinder uit het zuiden die ’s zomers prominent aanwezig is in Vlaanderen. Zoals zijn naam doet vermoeden heeft de vlinder veel weg van een kolibrie en dan vooral op vlak van grootte en vliegwijze.

Een mogelijke verklaring voor de fluctuerende aantallen is de klimaatopwarming. Wanneer de lente en zomer in Frankrijk gevoelig warmer zijn, maken de hogere temperaturen het voor de vlinders makkelijker om over grotere afstanden te migreren.

De vlinder zweeft voor de bloem zoals een kolibrie, waarbij de razendsnel slaande vleugels hem op zijn plaats houden en een 3 cm lange roltong hem helpen tot bij de nectar te geraken.

De soort is te herkennen aan de grijze tot bruine voorvleugels met 2 van elkaar af gelegen donkerbruine dunne en grillige strepen aan de bovenzijde; de oranjegekleurde achter-vleugels zorgen voor het kenmerkend detail. De spanwijdte is ongeveer 4 tot 6cm.

Aan de staart zitten zwarte en witte plukken haar.

De vlinder heeft een lange oprolbare zuigtong en twee voelsprieten op zijn kop boven de ogen.

Hij produceert een hoorbaar zoemgeluid.

De kolibrievlinder overwintert in Zuid-Europa en vliegt tijdens de zomermaanden naar noordelijker oorden, waarbij hij met gemak 10-tallen km per dag aflegt. In onze streken verblijft de vlinder tot de eerste zware nachtvorst.

In tegenstelling tot wat de indeling bij de nachtvlinders doet vermoeden, vliegt de kolibrievlinder meestal overdag, voornamelijk bij zonnig weer, maar ook bij bewolking en lichte regenval. Hierdoor is de vlinder één van de weinige dag-actieve soorten onder de pijlstaarten, die één van onze meest spectaculaire nachtvlinderfamilies zijn.

Op een gemiddelde dag bezoekt het insect 500 bloemen, wat behoorlijk wat energie kost door zijn zenuwachtige foerageerwijze. De vlinder slaat namelijk 70 tot 80 keer / sec met zijn vleugels, waardoor 100 keer meer energie wordt verbruikt dan in rusthouding.

Het foerageren gebeurt vooral op plaatsen waar veel nectarplanten staan, zoals in tuinen met bv. lavendel, ijzerhard, vlinderstruik, rode spoorbloem, slangenkruid, kamperfoelie, vlijtig liesje, zeepkruid.

Vooral soorten met buisvormige bloemen zijn voordelig voor de kolibrievlinder, omdat hij door zijn lange roltong de concurrentie van andere soorten niet moet vrezen.

De tot 5cm lange rups, die het vaakst in augustus wordt waargenomen, maakt duidelijk waarom de kolibrievlinder tot de familie van de pijlstaarten behoort:  de rups vertoont een opvallende stekel achteraan. Over het doorgaans groen lijf lopen meestal 2 opvallende witte of gele lengtestrepen. De rups leeft op walstrosoorten, vooral op geel walstro; ook op meekrap. De rups verpopt zich in een losse cocon, die dicht bij de grond of tussen de bladeren van de waardplant wordt gesponnen.

Let wel dat je hem niet verwart met de glasvleugelpijlstaart, die vooral in de oostelijke helft van Vlaanderen ook vaak in tuinen opduikt. Die is even groot als een kolibrievlinder, vertoont eenzelfde gedrag, maar heeft deels doorschijnende voorvleugels en geen oranje achter-vleugels.

Het beeldmateriaal is van  Ivan Bruneel

In onderstaand kort filmpje kan je de kolibrievlinder in actie zien tijdens het bloemenbezoek

https://www.youtube.com/watch?v=iIS1MpC1doo

In het 2^de highspeed-filmfragmentje zie je de opnames in slow motion, wat spectaculaire beelden oplevert

https://www.youtube.com/watch?v=s7oK3pNQ6yA

20-05-2017 om 19:02 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2009 – 1

De gaai is ongeveer zo groot als een Turkse tortel en wordt beschouwd als een van de mooiste vogels van onze Vlaamse bossen.

Zijn verenkleed is grijsachtig, wijnrood van kleur maar het zijn vooral de opvallend, wit, blauw en zwart gestreepte veertjes op de vleugelbocht die kenmerkend zijn voor de soort.

Verder heeft hij forse, zwarte snorstrepen, een bleke keel en een grote witte stuit die in de vlucht erg goed zichtbaar is.

Zijn kruinveren, die hij bij opwinding of irritatie kan oprichten tot een heuse kuif, zijn witachtig van kleur en bevatten fijne, zwarte lengtestreepjes.

De gaai is zeer algemeen verspreid in Europa. Hij is enkel afwezig in het noorden van IJsland, Noord-Schotland en in Scandinavië boven de noordpoolcirkel. In het zuiden ontbreekt hij enkele op de Balearen.

Als meest uitgesproken bosvogel onder de kraaiachtigen is het niet verwonderlijk dat de gaai in sterk beboste gebieden in hoge dichtheden voorkomt en schaarser wordt naarmate het landschap een meer open karakter krijgt.

Als habitat verkiest hij vooral loofbossen, in het bijzonder die met eikenbestanden.

De soort was oorspronkelijk een echte bosvogel die nu echter in een brede waaier van bosrijke biotopen voorkomt en in meer verstedelijkte streken broedt (grote tuinen, stadsparken, …)

In Vlaanderen wordt de gaai als juridisch ‘vogelvrije soort’ plaatselijk sterk vervolgd omwille van zogenaamde hoge predatieschade aan klein jachtwild. De huidige Vlaamse regelgeving inzake vogelbescherming beschermt de gaai slechts voorwaardelijk. Dit betekent dat hij, evenals zijn jongen en eieren, onder bepaalde voorwaarden bestreden, verjaagd, gevangen en kan worden gedood.

Dit kan het hele jaar door op akkers en in bossen ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen en ter bescherming van de fauna.

De gaai is een alleseter. Als bosvogel is hij meer dan de andere kraaiachtigen aangewezen op plantaardig voedsel: eikels, beuken-, wal- en hazelnoten, kastanjes, bessen en vruchten, bloemknoppen, erwten en allerlei zaden en knollen.

In het najaar vertoeven gaaien graag in eikenbossen omwille van de voedselrijkdom.

Vanaf eind september tot midden november plukt de gaai eikels van de bomen die hij met 2 tot 3 in de keelzak overbrengt naar humusrijke plekken in het bos.

Daar worden ze één voor één in holletjes en spleten gestopt en met bladeren bedekt. Nauwkeurige observatie bracht aan het licht dat 35 gaaien in staat zijn om dagelijks ongeveer 21 000 eikels te verbergen. Verschillende weken en zelfs maanden nadien werden op die plaatsen opnieuw gaaien waargenomen die de verstopte eikels zonder moeite konden terugvinden.

Dit kan wijzen op intuïtie of intelligentie, maar het geeft zeker blijk van een indrukwekkend geheugen.

De natuurlijke opslag van jonge eikjes op plaatsen waar de eik niet voorkomt, kunnen we dus aan de gaai toeschrijven.

Maar we zouden de gaai geen omnivoor noemen, als hij geen dierlijk voedsel zou nuttigen. Vooral de jongen in het nest (meestal 5 tot 7) hebben dierlijke eiwitten nodig.

In het begin krijgen ze rupsen, spinnen en kleine insecten toegestopt. Later staan ook amfibieën en reptielen, kleine zoogdieren, eieren en kleine vogels op het menu.

In het voorjaar kunnen zijn borstveren stijf staan van het gemorste eiwit.

Pas uitgevlogen jongen van andere zangvogels worden zolang achtervolgd tot ze uitgeput zijn en een gemakkelijke prooi vormen.

Als zijn eigen jongen zelfstandig zijn geworden, worden nesten van andere vogels niet meer stelselmatig opgezocht. Gaaien hebben maar één broedsel per jaar zodat vanaf midden juni 2^de of 3^de legsels van andere vogels niets meer van hem te vrezen hebben.

De foto’s hieronder zijn van Patrick – Dutch Nature Art Photography

Wie eerder verschenen bijdragen wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot in het archief de volgende artikels opsnorren:

11/07/09          De Vlaamse gaai

31/07/11           De Vlaamse gaai, een verdienstelijke bosbouwer

13-05-2017 om 18:53 geschreven door birdy

De habitat van deze zeldzame stand-vlinder bestaat uit vochtige, grazige vegetaties langs bosranden en bospaden. Het is een vrij zeldzame en kwetsbare soort in onze kontreien.

Zijn waardplanten zijn vooral het pijpenstrootje en het hennegras, ook wel kropaar en duinriet.

De voorvleugellengte is circa 22 tot 28mm

De bovenkant van de vleugels is donkerbruin met oranje-gele vlekken; de onderzijde van de geelbruine vleugels vertoont witgele ringen.

Vaak zijn de populaties klein. De mannetjes zitten graag op hoge ruigtekruiden of takken van bloeiende braamstruwelen.

Het zijn snelle vliegers die territoriaal gedrag vertonen vanaf een tak of een hoge grasspriet.

De vlinder voedt zich met nectar van onder andere braam en echte koekoeksbloem.

Per dag besteedt de vlinder zo’n 23% van de tijd aan het absorberen van de zoetstof.

De levenscyclus verloopt als volgt.

Het vrouwtje legt de eitjes een voor een op de onderzijde van grassprieten van diverse breedbladige  grassoorten. Half mei, half juni verschijnt de rups. Voordien overwintert de soort als volgroeide rups tussen samen gesponnen grasbladeren (grastuitjes).

De rups is groen met een zwarte kop en een zwarte vlek op het achterlijf.

Het kenmerkende vraatspoor van de rups bestaat uit twee schuin tegenover elkaar liggende halfronde gaten aan weerszijden van een grasspriet, vanaf de bladrand naar de middennerf toe. In het voorjaar vindt na een zonnebad van een dag of 10, de verpopping plaats.

De vliegtijd vindt plaats in de maanden mei, juni en juli.

Anderhalf jaar geleden lanceerde Natuurpunt ‘Markvallei’ een nieuw streekproduct.

07-05-2017 om 18:21 geschreven door birdy

Natuurgids, Ivan Bruneel verzorgde onderstaand commentaar tijdens de exploratietocht in Staden

Frank Laleman en Eddy Vandenbouhede boeiden ons met hun toelichting over het bouwen van nestkasten en daarna vernamen we tijdens een verkenningstocht met Eddy waar de nesten al voor broedsucces hebben gezorgd.

Het was zaterdagochtend omstreeks 7.00u nog frisjes toen we op het marktplein verzamelden om onze dagtrip naar Staden en Koksijde aan te vangen.

Toen iedereen op de deelnemerslijst was aangevinkt, wisten we dat de 38 ingeschreven leden van de wandelclub De Parkvrienden en de Kille Meutel Vogelvrienden op post waren.

Rond 7.30 u zetten we koers naar de kust in de hoop de door Frank en Sabine beloofde opklaringen in het West-Vlaamse landschap te ontwaren.

Ivan Bruneel, beëdigd ringer en voorzitter van Natuurpunt Staden stond ons op te wachten aan de Sint-Elligius-kerk gelegen op de Vijfwegen. We reden nog wat verder tot aan het vertrekpunt van het wandelparcours in de bocht van de Ontmijnersstraat.

Na een kort verwelkomingswoord vlakbij het bouwkundig relict, het voormalig spoorwegstation van Westrozebeke, trokken we met gids Ivan op pad.

In de Kampstraat hielden we halt bij een recent ruw bewerkt terrein, waar een nietsvermoedende boer twee weken geleden een kweekvijver had dichtgegooid.

Het loopt wel vaker mis met het bewaren of respecteren van natuurlijke rijkdommen, zelfs in een landelijke omgeving waar je zou verwachten dat de mensen er waarde aan hechten en er respect voor betonen.

Een 100-tal kikkers die door vrijwilligers de voorbije maanden waren overgezet, om hen een veilig onderkomen te geven op de Vijfwegen, stierven door een bijzonder lomp manoeuvre. Een onwetende landbouwer, die het landgoed had geërfd en wou effenen, gooide de poel dicht en begroef hiermee alle leven in die kleine vijver, middenin de paartijd. Van de eerste kikkerdril en paddensnoeren was geen spoor meer. Onvoorstelbaar, maar ecologisch onherstelbaar.

De man, die zich van geen kwaad bewust was, stelde voor wat verderop een nieuw vijvertje aan te leggen, maar zo werkt het niet. Kikkers blijven jaar na jaar terugkeren naar de paaiplaats waar ze zelf geboren zijn. Er zijn aan de bosrand in de buurt wel twee andere vijvertjes, maar daar zitten vissen en gedijen de amfibieën minder goed.

Opmerkelijk is dat de Stadense Milieuraad samen met Natuurpunt 2 jaar geleden nog alles in het werk stelde om een geplande aardgasleiding van Fluxys om het vijvertje heen te laten leggen. Na veel lobbywerk slaagde men ook in dit opzet!

Maar nu zijn de inspanningen van de paddenoverzetters, die gedurende 10 jaar duizenden amfibieën hielpen in standhouden met de graafkraan levend bedolven.

De tijd dat de ‘belangen’ van landbouwers en natuurverenigingen onverzoenbaar waren, is voorbij. We moeten onze geschillen opzijschuiven. Alleen samenwerking en communicatie kunnen ervoor zorgen dat dergelijke betreurenswaardige incidenten worden vermeden.

Als we van de plannen op de hoogte waren geweest, dan was dit helemaal niet gebeurd.

Waakzaamheid blijft dus geboden!

Verderop wandelden we langs tien van oorsprong militaire woningen, beter gekend als ‘De 10 Geboden’.

Wat verder bereikten we de rand van het bos. Vroeger was de streek rond Staden een bosrijk gebied, waarvan het Vrijbos in Houthulst nog een overblijver van is. Dit is een ongerept natuurgebied waar zonnedauw, hei (vegetatie vooral bestaand uit dwergstruiken die welig tieren op de moeilijk doordringbare fijne zand- en kleilaag, waaronder zich een stuwwatertafel vormt), orchideeën en tal van andere zeldzame planten nog voorkomen, die hun stempel drukken op dit groen kleinood op de Vijfwegenroute.

Het domein is publiek niet toegankelijk en dat is enerzijds wel spijtig omdat al die natuurpracht verborgen blijft voor de echte natuurminnende wandelaars, anderzijds is dat de garantie dat dit juweeltje ongeschonden blijft.

Men treft hier salamanders aan, de levendbarende hagedis, maar ook tal van bosvogels, zoals boompieper en wielewaal, die je wel vaker kan spotten tijdens de wandeling.

Ook op de toegangsweg naar het militair domein, geplaveid met betonnen platen, had Ivan zijn bedenkingen over de ernst van geldende regels over natuurbehoud. Waar vroeger de treinsporen lagen, is er nu een mooie bloemenweide.

Margrieten, knoopkruid, maar ook duizend guldenkruid, reukgras en andere grassoorten groeien hier weelderig.

Toch wordt ook dit pareltje van de natuur permanent met stort- en grondwerken bedreigd, wat je ook weer niet voor mogelijk houdt, als je de pracht en praal van deze landelijke en weidse omgeving erkent en waardeert.

Wat later naderde de nieuwsgierige veldwachter ons met zijn Landrover Defender. Na een vrolijk klinkende babbel met Ivan leek de opzichter gerustgesteld over de invasie van de Zaventemse bende in de rustige streek.

Voor we een landwegje links opdraaiden, zagen we een tweetal obussen liggen. Niet verwonderlijk, hier.

DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, haalt nog dagelijks munitie op: niet ontplofte bommen en granaten die her en der nog worden opgedolven en ontmanteld.

Landbouwers die hun land omploegen, halen geregeld munitie op en stapelen die aan een elektriciteitspaal of vlakbij de toegangsweg naar het militair domein.

Zij verwittigen de politie die op haar beurt contact opneemt met DOVO om er de springtuigen op te halen.

Wat verderop had Ivan in een poel 2 fuiken gelegd in een weiland waar een horde koeien het welig groeiend frisgroene gras kwamen afgrazen. Deze mooie open ruimte met wijde graslanden en akkers en met het bos van Houthulst in de directe nabijheid is een gebied waar bergeenden broeden, maar ook patrijzen en gele kwikstaarten.

Het krioelde van het leven toen we in een aquarium de buit uit één van de fuiken zagen rondzwemmen. De kleine watersalamander, de bruine en vinpootsalamander, alsook de geel gerande watertor, een vraatzuchtige waterroofkever, die ook wel eens de ‘watertijger’ wordt genoemd, werden voorzichtig uit het water geplukt en met passende uitleg tentoon gespreid.

We liepen verder langs de smalle landweg en bereikten de Schaapbaliedreef waar we de installaties van de ontmijningsdienst aantroffen.

Geregeld hoorde men in de wijde omtrek rond 11.30u gecontroleerde ontploffingen van oude bommen. Voorafgaand weerklonk dan een sirene als verwittiging. Vroeger was dit dagelijks het geval en betekende het sein voor de omwonenden dat het tijd was om de ‘patatten op het vuur’ te zetten.

Iets verder in de Kattestraat passeerden we het ‘Zwijnhof’ waar Ivan elk jaar de boerenzwaluw gaat ringen. Het gros van de boerenzwaluwen zoeken broednesten binnenshuis in de stallingen, waarmee ze hun naam alle eer aandoen. Maar met het uitdoven of verdwijnen van de traditionele kleinere familiebedrijven komt ook hun lot in onzekere handen. Om de populatie in stand te helpen houden, wordt net als voor de huismussen gezocht naar nieuwe geschikte nestelplaatsen.

Iets verder rechts, ontdekten we de oudste boom van de Vijfwegen, een oude populier die binnenin hol is en tijdens de oorlog dienst deed als uitkijkpost. Er zit nog een ijzeren ladder in en er steekt ergens een bajonet in de boom.

Een mooie anekdote over deze boom: een tijd geleden was, na een hevig onweer, de bliksem in de populier ingeslagen, waardoor de kruin afbrak.

’s Morgens kwam er nog wat rook uit de onthoofde boom. Een voorbijganger die dit had opgemerkt, belde de brandweer met de melding dat er een boom in brand stond aan DOVO.

De dienst 112 zal allicht enkel ‘brand aan DOVO’ hebben verstaan, want in geen tijd stonden de brandweerkorpsen van Staden, Poelkapelle en Langemark er met hun groot blusmateriaal. Maar … het was vals alarm!

Langs de oude treinroute (vroegere spoorwegbedding) of fietsroute van het Vrijbos konden we de kazerne van de militairen zien op de Langemarkstraat – pal op de grens van Staden en Langemark – waar er 2 kolonies huiszwaluwen wonen, de enigste in Staden, overigens.

Al zijn de zwaluwen heel nuttige vogels, die per nest elke zomer zowat 30kg muggen, vliegen en andere insecten verorberen, is niet iedereen opgezet met de zwaluwnesten onder de dakgoot omwille van de vogelpoep.

Ook hier deed de plaatselijke afdeling van Natuurpunt een inspanning om de bewoners te ‘ontlasten’. Vrijwilligers hingen met de hulp van een hoogtewerker mestplankjes onder de zwaluwnesten om de drek op te vangen. Binnenkort wordt er aan de Vrije Basisschool ‘De Vijfwegen’ nog een aantal gloednieuwe kunstnesten opgehangen, in de hoop ook daar straks broedende zwaluwen te mogen verwelkomen.

Na een eindje wandelen langs de fietsroute bereikten we opnieuw ons vertrekpunt, het treinstation aangelegd op de spoorlijn Torhout – Ieper in 1873, later sinds 1950 beperkt tot goederenverkeer en sporadisch gebruikt voor de militaire kazerne in het Houthulstbos.

Tijdens de busreis werd het programma nog eens overlopen en de indeling in wandelgroepen volgens eigen voorkeur vastgelegd.

Bij onze aankomst in Koksijde splitsten de groepen zich op en verzamelden een dozijn vogelliefhebbers in de tuin van Eddy Vandenbouhede en diens echtgenote Conny, een plek waar het leuk toeven is, een vogelparadijs voor onze gevederde tuinbezoekers.

Tijdens de korte verwelkomings- en kennismakingsronde bleek al gauw dat het enthousiasme om vogels ter wille te zijn, alom aanwezig was.

Men maakte even tijd om een stand van zaken op te maken over de deelnemende scholen aan het XperiBIRD-Project, een digitaal opvolgingssysteem dat via een ingebouwde camera in nestkasten toelaat de handel en wandel van pimpel- en koolmezen van nabij te observeren.

Mark Mortier, leerkracht in het 6^de leerjaar van de gemeenteschool Oostduinkerke getuigde hoe na een hoopvol broedsucces van een koolmezenpaartje abrupt een einde kwam aan het leven van 10 nakomelingen.

Waren het de vrieskou-nachten, een kat of een sperwer die de ouders het leven kostten?

Inmiddels is er terug hoop, want na het reinigen van de nestkast heeft een koppeltje opnieuw interesse betoond voor de nestelplaats.

Ook bij Frank Laleman of meester ‘Frank’ van het 4^de leerjaar in de Vrije Basisschool De Panne kunnen de kinderen genieten van het ontluikend leven in de met een camera uitgeruste mezennestkast. Hier hebben mama en papa pimpelmees voor een 13-koppige kroost gezorgd en nu hopen de leerlingen dat er zoveel mogelijk jongen gezond zullen opgroeien en de vleugeltjes zullen kunnen open slaan na een 3-tal weken aansterken.

Frank Laleman, tevens kernverantwoordelijke van de natuurwerkgroep De Kerkuil, zorgde nadien voor een knappe en uitvoerige uiteenzetting over de nestkasten van kerk- en steenuil en over de levenswijze van beide roofvogels.

Voor de identiteitskaarten van beide vogels kan je via de zoekrobot terecht in het archief om eerder verschenen artikels op te snorren.

27/09/2009     De kerkuil

16/06/2013       De steenuil

19/06/2013       Het steenuiltje in the picture

Kerkuilen maken zelf geen nest. Zij maken vaak gebruik van een platte ondergrond waar ze hun eieren tussen de braakballen leggen. Doorgaans leggen de nestkastbouwers een turflaag op de bodemplaat van het nest.

De kast wordt bij voorkeur opgehangen binnen een schuur, stal, zolder op een donkere, rustige plek hoog onder het dak.

De nestkast zelf, een balk van 100 x 60 x 60cm is behoorlijk groot. Binnenin staat er een scheidingswand (zitplank) die het inkomgedeelte van het broedgedeelte afscheidt.

Het vlieggat is een vierkant met 15cm zijde, links of rechts tegen de bovenkant (deksel) van de nestelplaats.

Een steenuilenkast is ook weer een balk met als afmetingen 60 x 20 x 20cm.

Binnenin zijn hier vlak na het aanvliegplatform (10 cm breed) 2 verticale wanden met een tussenruimte van 10 cm die de broedruimte afschermen. Beide tussenschotten zijn iets minder hoog zodat een spleet bovenaan voor de nodige ventilatie zorgt.

De cirkelvormige vlieggaten met een diameter van 6.5cm worden bv rechts aan de voorkant en links in het tussenschot geboord. Immers de gaten moeten ten opzichte van elkaar verspringen zodat het donker is in het achterste gedeelte van de nestkast en ongewenste rovers (bv. boommarter) worden ontmoedigd om de nestelplaats te ‘kraken’ en de pulli te roven.

Eddy Vandenbouhede had al zijn nestkastmodellen uitgestald en somde de kenmerken op die de constructies typeren om de vogels tot nestelen te verleiden. Er is een diversiteit aan prototypes omdat elke vogel zijn voorkeuren heeft en omgevingsvereisten.

Zo blijft het een zoektocht om in gevarieerde biotopen de geschikte plek te vinden waar je huismussen naartoe kan lokken.

Inmiddels is duidelijk dat je door veelvuldige observaties en dank zij een groeiend netwerk aan waarnemers heel wat waardevolle informatie kan vergaren, wat je stapsgewijs dichter bij het verwezenlijken van je doelstellingen brengt.

Daarom komen we met Zaventemse schooldirecties en/of leerkrachten die op de campus een huismussenhotel hebben hangen op 02/06 samen.

In de uitnodiging stond de volgende boodschap:

Wij blijven ijveren om de huismus het leven zo aangenaam mogelijk te maken.

Niet omdat we van de ‘straatket’ een luiwammes willen maken, neen.

We wensen onze trouwe cultuurvolger alleen dezelfde gastvrijheid te bieden, die hij eerder genoot.

Een warme verwelkomende leefomgeving waar de huismus zich nog altijd thuis mag voelen.

Een knusse nestelplek met een veilige groene omgeving en een voederplek in de nabije buurt.

Ooit moest de huismus niet zo ver zoeken om dit gunstig biotoopje te vinden.

Nu komen de drie levensbelangrijke troeven almaar zeldzamer voor en is de straatket wat op de dool.

Jullie waren bereid een huismussenhotel op te hangen en dat is al een mooi en waardevol gebaar.

Huismussen zijn gewoontedieren, ook wat nieuwsgierig, maar met der tijd wat wantrouwig geworden.

We moeten hen de tijd geven om te wennen aan die onverwachte luxe aan nestelplaatsen, plots 5 appartementjes op een rij.

Het groepje vogelliefhebbers maakte met Eddy nog een korte wandeling in de directe omgeving, waar bevriende omwonenden zijn nestkastmodellen mee helpen uittesten.

Aan het einde van de dag maakten we enkele afspraken over onze verdere gezamenlijke plannen die in de volgende activiteitenkalender een tijdstip en plaats zullen krijgen.

Toen ook alle wandelaars de bus rond 16.00u weer opstapten, konden we terugblikken op een geslaagde uitstap.

03-05-2017 om 00:00 geschreven door birdy

De draaihals is een wat afwijkende specht en lijkt soms meer op een grote zangvogel of op een kleine slanke lijster.

Het is een verborgen levende en geheimzinnige vogel met een verenkleedpatroon als van een nachtzwaluw.

Draaihalzen zijn schaarse maar jaarlijkse doortrekkers in de vroeg herfst in grote delen van N-W-Europa, waaronder Nederland en België, vooral in de omgeving van duinen en struiken langs de kust.

De draaihals dankt zijn wonderlijke naam aan het feit dat hij bij schrik zijn hals draait en kronkelt.

Hij beweegt zich over de grond, schiet omhoog in een struik of boom of sluipt door het gebladerte. Hij klimt ook rond op dikke takken en tegen boomstammen, hoewel hij meestal plat op takken gaat liggen in plaats van rechtop te gaan zitten, zoals de meer algemene spechtensoorten.

Hoewel de draaihals tot de familie van de spechten behoort, wijkt het uitzicht en het gedrag van de vogel af van de meeste verwante soorten.

De meeste spechtachtigen zijn fel gekleurd, maar de draaihals heeft een fijn grijsbruin gevlekt verenpak, met helder goudgele kleurlinten. Hij heeft een lichtgrijze kruin, een lange donkere oogstreep en een korte, slanke en puntige snavel. De rug vertoont een zwartbruine streep middenin en de keel fijne geribbelde okerkleurige reepjes. De ingewikkelde boomschorstekening (perfecte camouflage) gelijkt op de schutkleur van de kleinere boomkruiper.

De vlucht is langzamer, wat aarzelend en minder golvend dan deze van de specht. De staart vertoont opvallende en afgetekende dwarsbanden.

De lichaamslengte wisselt tussen 16 en 17cm; de spanwijdte varieert tussen 25 en 27cm; het lichaamsgewicht schommelt tussen 30 en 45g.

De draaihals vangt met snelle bewegingen van zijn lange tong insecten op de boomschors of op de grond, waar hij hoofdzakelijk mieren en larven (mierenpoppen) zoekt. Op het menu staan diverse andere insecten, spinnen, pissebedden en sommige bessen.

De voedselbiotoop omvat schrale vegetaties langs zandpaden, heidevegetaties, buntgras (dichte plukken blauwgroene grassprieten aangepast aan droge omstandigheden), schapenzuring (met spiesvormige kleine bladeren) en kaal zand.

Cruciaal is een hoge dichtheid van zwarte wegmieren en van andere bruingele gras- en rode knoopmieren, die met de lange kleverige tong uit de gangen van de mierenhoop worden gehaald. Tijdens de zoektocht naar voedsel hipt hij met opgerichte staart rond.

Bij de balts zitten het mannetje en het wijfje tegenover elkaar en gooien hun kop achterover op en neer, terwijl ze met hun hals draaien; ook laten ze hun kop soms hangen alsof hun nek is gebroken.

De draaihals broedt op akkerland met bomen, heggen en uitgestrekt naald- of gemengd bos.

Tijdens het broedseizoen, dat in mei begint, bewonen draaihalzen boomgaarden, loofbossen, parken en tuinen. Ze broeden in natuurlijke holten in oude bomen (vooral berken), die zijzelf niet uithakken, in gaten van wallen en muren, maar ook wel in nestkasten.

In het ongevoerde hol worden 7 tot 10 doffe witte eieren gelegd. Hoofdzakelijk broedt het wijfje, af en toe geholpen door het mannetje. De broedduur bedraagt ca 10 tot 12 dagen. Op een leeftijd van ca 3 weken verlaten de jongen het nest.

De draaihals is een lange afstandstrekker terwijl de overige soorten hoofdzakelijk standvogels zijn. De soort overwintert in tropisch Afrika, ten zuiden van de Sahara.

Draaihalzen hebben te maken met een verslechterd voedselaanbod. De mieren die ze eten, verdwijnen of worden onbereikbaar voor deze vogel door vergrassing en bebossing van schrale pioniersvegetaties op zanderige bodems. Vermindering van stikstof in de lucht (door intensieve landbouw/verkeersdrukte) is noodzakelijk om de situatie te verbeteren.

Gebrek aan nestbomen – berken – is ook een probleem en natte zomers (klimaatwijzigingen) zijn ook ongunstig voor het voedselaanbod.

De illustraties bij dit artikel zijn van Robin Bruneel, zoon van ringer Ivan Bruneel, die een draaihals in zijn mistnetten aantrof.

Een leuk filmpje toont heel even hoe fotografen en filmmakers de goede positie zoeken om een draaihals mooi in beeld te brengen.

https://www.youtube.com/watch?v=MM8PSkqy9-A

22-04-2017 om 11:40 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: EOS-maanblad [Rhé Slootmaekers]

Van pimpelmees tot ooievaar: allemaal worden ze geringd voor wetenschappelijk onderzoek. Ringen biedt op een eenvoudige manier inzicht in het leven van vogels.

Eigenlijk is het ringen voortgekomen uit vogels vangen voor consumptie of voor volières.

Joris Elst, werkt aan de universiteit Antwerpen als expert in kool- en pimpelmezen en in zijn vrije tijd reist hij de wereld rond op zoek naar zeldzame vogels.

Hij is al 19 jaar actief als ringer.

Begin 20^ste eeuw ontstonden de eerste organisaties die zich bezighielden met ringen voor wetenschappelijk onderzoek. In het begin wou men vooral inzicht krijgen in de trekpatronen van vogels.

Zo werd ontdekt dat de noordse stern de langste vliegroute aflegt.

Een jong dier, geringd in Groot-Brittannië werd enkele maanden later al opgemerkt in Australië. In rechte lijn is dat 22 000km ver.

Later onderzoek met geolocatie wees uit dat de sternen jaarlijks soms wel 90 000km weten te overbruggen.

Van vogels met een ring weet je ook hoe oud ze zijn. Een van de oudste bekende vogels was een noordse pijlstormvogel, in de jaren 50 geringd en op 55-jarige leeftijd opnieuw gevangen.

Tegenwoordig wordt ringwerk vooral nog voortgezet om meer te weten te komen over overleving, broedsucces en het uitzwermen van de jongen.

Om vogels te vangen zetten experts vaak mistnetten in. Tegen de juiste achtergrond worden die zo goed als onzichtbaar. Meestal zet men de mistnetten op vlak voor zonsopgang, zodat de vogels er bij het eerste licht in vliegen. De netten worden constant gecontroleerd zodat de vogels niet te lang vastzitten. Als een vogel eenmaal gevangen is, is het zaak zoveel mogelijk gegevens te verzamelen.

Van elke vogel noteert men de soort, leeftijd en het geslacht. Als er tijd genoeg is, kijkt men ook naar vleugellengte, gewicht, de hoeveelheid vet, de rui, de staart- en snavellengte.

Het welzijn van de vogels komt op de eerste plaats. Daarom moeten de ringers hun vak perfect kennen.

Immers, een ringvergunning krijg je niet zomaar. Na 2 jaar stage bij een vaste leraar-ringer, kan je een eerste examen afleggen en krijg je een beperkte vergunning.

Je mag dan enkel jonge vogels in nestkasten ringen.

Na nog eens minstens 2 jaar ervaring mag je het eindexamen afleggen. Dan pas kan je jezelf een volwaardig ringer noemen.

Vogels ondervinden sowieso stress tijdens het ringen, maar die hinder moet zo veel mogelijk beperkt blijven. De vogels mogen zeker niet te lang gevangen zitten en het weer moet meevallen. Regen en sneeuw zijn lastige omstandigheden voor vogels; ze dan vangen is vragen om moeilijkheden.

De metalen wetenschappelijk ring wordt het meest gebruikt. Op elke ring staat een unieke identificatiecode en het adres van de ringcentrale, die de ring uitvaardigde. De ringen zijn zo ontworpen dat ze de vogel niet hinderen.

Wie zich afvraagt of de ring niet wat voorbijgestreefd is nu men vogels kan uitrusten met een satellietzendertje, moet weten dat het ouderwets ringen belangrijke voordelen blijft hebben. Zenders leveren veel uitgebreidere data, maar hebben ook beperkingen. Ze zijn zwaarder en kunnen dus enkel bij grote vogelsoorten worden gebruikt. De levensduur van de batterij is ook beperkt.  Zenders worden enkel gebruikt om specifieke vragen te beantwoorden.

De meest geringde soorten in België zijn de kleine karekiet en de zwartkop. Gelukkig vang je af en toe iets onverwachts tijdens het ringen en soms diverse soorten die heel zeldzaam zijn: de witkeelgors, de zanggors, de Perzische roodborst.

Het strafste verhaal van Joris Elst is dat van een fitis, een vogeltje van 8g, die 4 jaar lang telkens terugkwam naar dezelfde broedplaats. Na een reis naar het zuidelijke Afrika zat hij weer precies in dezelfde struik op de Kalmthoutse Heide.

Op zaterdag 29 april trekken we met de Kille Meutel Vogelvrienden en de Parkvrienden naar Staden, waar we met beëdigd ringer, Ivan Bruneel een exploratietocht zullen maken in de buurt van zijn woning. Daar verricht hij geregeld ringwerk voor het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Dit wordt alvast een leerrijke natuurwandeling.

De foto’s zijn van zoon Robin Bruneel.

Wie graag eerder verschenen artikels raadpleegt, kan via de zoekrobot in het archief de volgende bijdragen opsnorren:

02/09/2011       De koekoek, een zonderling

16-04-2017 om 16:16 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: National Geographic [Elisabeth Royte] – januari 2016

Als er een karkas moet worden opgeruimd, zijn gieren snel ter plekke. Nu er steeds minder zijn, wordt duidelijk dat we ze niet meer kunnen missen.

De gier is misschien wel de meest verguisde vogel ter wereld, een levend symbool van bloeddorst en hebzucht.

Charles Darwin schreef in 1835 op zijn reis met de Beagle in zijn dagboek over ‘walgelijke’ vogels met een kale kop die gemaakt is om in rottend vlees rond te vroeten.

Gieren hebben nochtans veel positieve kanten. Ze doden zelden een ander dier, delen als ouders de zorg voor hun kuikens en luieren en badderen gezellig in groepsverband.

Gieren zijn vechtersbazen maar ook ‘tortelduifjes’. Koppels blijven waarschijnlijk hun leven lang samen – in het wild zo’n 30 jaar – en zijn zorgzaam en attent.

Vooral oorgieren zijn bijzonder aanhankelijk. Maar als ze zich rond een karkas verdringen, gaat het hard tegen hard, zowel onderling als tegen andere soorten.

Maar hun voornaamste pluspunt is dat ze een ondergewaardeerd maar in de natuur cruciale karwei opknappen: het efficiënt opruimen en recycleren van dode dieren.

In het ecosysteem van de Serengeti maken gieren tijdens hun jaarlijkse migratie – wanneer er 1.3 miljoen blauwe gnoes heen en weer trekken tussen Kenia en Tanzania – naar schatting meer vlees soldaat dan alle vleesetende zoogdieren bij elkaar. En dat doen ze razendsnel.

Een gier kan een kilo vlees per min verorberen en een groep gieren verslindt binnen een half uur een hele zebra.

Zonder gieren liggen karkassen veel langer te rotten, zijn er veel meer insecten en kunnen allerlei ziekten om zich heen grijpen.

Maar deze gang van zaken lijkt zijn beste tijd te hebben gehad.

In Afrika is één van de 11 gierensoorten, de monniksgier, inmiddels uitgestorven; 7 anderen gelden als ‘bedreigd’ of ‘ernstig bedreigd’. Sommige gieren zoals de oorgier, komen vrijwel alleen nog voor in reservaten en ook de aasgier en de lammergier staan sterk onder druk.

Ten noorden van het Masai Mara reservaat vormen kleine domeinen een aaneengesloten gebied zonder omheining.

Intussen worden de gnoes en andere hoefdieren in Masai Mara bedreigd door stroperij, droogte en het afkalven van de savanne door landbouwactiviteiten en oprukkende bebouwing.

Dat is kwalijk voor de gieren, maar is lang niet het grootste gevaar.

De kudden van de herders worden doorgaans ’s nachts door leeuwen aangevallen wanneer ze in een met doornstruiken afgeschermde kraal uitrusten. Als de leeuwen beginnen te brullen, breken de dieren in paniek door het hek en rennen ze alle kanten uit.

De herders nemen dan wraak door het gedode beest op te zoeken en er een goedkoop snelwerkend bestrijdingsmiddel, ’carbofuraan’ over heen te strooien dat in Kenia overal onderhands verkrijgbaar is.

Wanneer de leeuw later terugkomt om de rest van zijn buit op te eten, meestal met het hele gezin, is de troep ten dode opgeschreven.

In Kenia sterven zo naar schatting 100 leeuwen per jaar.

Op een zeker moment komen de gieren af op het gevelde prooidier of de vergiftigde leeuwen. En ook de vogels leggen het loodje, soms met wel tientallen tegelijk.

Het is moeilijk voorstelbaar dat een paar korreltjes van een middel tegen wormen dodelijk kunnen zijn voor een vogel met maagsappen, die agressief genoeg zijn om hondsdolheid, cholera en miltvuur onschadelijk te maken.

Natuurbeschermers en wetenschappers kwamen na een grondige analyse erachter dat in heel Afrika liefst 61% van de gieren sterft door vergiftiging. De gevolgen zijn des te ernstiger vanwege de trage voortplanting van de gier. De vogels worden pas na 5 tot 7 jaar geslachtsrijp, brengen maar eens in de 2 jaar een kuiken voort en van die schaarse jongen is maar 10% na een jaar nog in leven.

Hoe slecht het in Afrika ook gesteld is, elders hebben de gieren het nog zwaarder.

In India slonken de populaties van de meest voorkomende soorten – de Bengaalse gier, de Indische gier en de dunsnavelgier – in 10 jaar tijd met zo’n 96%!

De sterfte werd veroorzaakt door het eten van kadavers van runderen die waren behandeld met de ontstekingsremmer ‘diclofenac’.

De gierensterfte in India kreeg veel aandacht vanwege de kettingreactie die deze op gang bracht. Hoewel de meeste Indiërs geen rundvlees eten, heeft het land een van de grootste runderpopulaties ter wereld. Na de dood van miljoenen gieren stapelden de runderkarkassen zich op. Daarop steeg het aantal aasetende honden, die geen concurrentie meer hadden van gieren, in 11 jaar met 7 tot 29 miljoen. Daardoor nam ook het aantal hondenbeten toe.

Ook kwamen er ineens veel meer ratten. De sterfte door hondsdolheid steeg aanzienlijk, wat de Indiase samenleving miljarden euro’s kostte aan doktersrekeningen en inkomstenderving.

Toen eenmaal onomstotelijk vaststond dat diclofenac de boosdoener was, werd het middel verboden voor dieren in India, Pakistan en Nepal.

Natuurbeschermers hebben er weinig vertrouwen in dat de gierencrisis in Afrika even voortvarend wordt bestreden als in India.

Het ontbreekt aan politieke wil om het gebruik van carbofuraan terug te dringen.

Het grootste gevaar voor de Afrikaanse gieren is dat vergif zo makkelijk te krijgen is. Landbouw is in Kenia de op een na grootste sector en van oudsher is gif het remedie tegen ziekten en plagen.

De landbouwers zien het bestrijdingsmiddel als een goedkoop, effectief en risicoloos middel om een roofdier te doden, minder riskant in elk geval dan de jacht met speer.

En de Keniaanse justitie heeft nog nooit iemand vervolgd wegens het vergiftigen van gieren. Het vergiftigen van dieren (van insecten tot luipaarden en zelfs vissen en eenden voor consumptie), hoort nu eenmaal bij de cultuur.

Zonder gieren duurt het bijna 3 keer zo lang voordat een dood beest is vergaan, komen er 3 maal zoveel zoogdieren op af en blijven ze 3 keer zo lang bij het kadaver hangen.

Hoe langer jakhalzen, luipaarden, leeuwen, hyena’s, genetkatten, mangoesten en honden in elkaars buurt vertoeven rondom een karkas, hoe groter de kans is dat ze ziektekiemen – die in de maag van gieren dood zouden gaan – overbrengen op andere dieren, zowel wilde dieren als vee.

Doordat gieren de placenta van de gnoe opeten, voorkomen ze bovendien dat het vee besmet raakt met blauwtong, een vaak dodelijke virusziekte.

En doordat ze een karkas binnen een paar uur tot op het bot kaalvreten, beperken ze het aantal insecten die in verband worden gebracht met oogziekten bij mensen en dieren.

Sinds eind 2013 staat op het doden van een bedreigd dier in Kenia een stevige boete.

Ook campagnes moeten ervoor zorgen dat het imago van de gier verbetert. Maar volgens natuurbeschermers redden de vogels het niet zonder verscherpte controle en betere handhaving van het verbod op gifgebruik.

Wie graag een eerder verschenen artikel raadpleegt, kan via de zoekrobot in het archief de volgende bijdragen opsnorren.

17/11/2007       Dolende gieren of toeristen

12/07/2015       De vale gier

09-04-2017 om 20:15 geschreven door birdy

Het is altijd weer spannend om jaarlijks te vergelijken hoeveel huismussen opdagen in je tuin, zeker als je samen met de omwonende Vogelvrienden er alles aan doet om de Kille Meutel zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor de ‘Straatket’.

Met aantrekkelijk wordt dan in de eerste plaats gedacht aan het scheppen van de ideale omstandigheden om deze sympathieke en trouwe cultuurvolger een ‘thuis’-gevoel te geven, de goesting om in deze biotoop en nabije omgeving een gelukkig leventje te slijten.

We weten al een tijdje wat we onze vrolijke rakker moeten aanbieden om hem te paaien en te verwennen. Huismussen stellen wel degelijk eisen aan hun biotoop, namelijk ruim voldoende nestgelegenheid, permanent voedsel beschikbaar in de directe omgeving, voldoende inheems groen als leverancier van insecten voor de jongen, dichte hagen en struiken of gevelbegroeiing voor dekking, fijn zand voor een zandbad en water.

Lange tijd – veel te lang overigens – schonk men onterecht geen aandacht aan deze ordinaire schelm. Men zag of hoorde het straatketje overal en er was zelfs geen interesse om het vogeltje te ringen. Men is daar pas in 2004 mee begonnen!

En ja, al blijft na het Grote Vogeltelweekend van Natuurpunt de huismus van alle gevederde tuinbezoekers nog steeds als de meest voorkomende soort gevierd, toch is de populatie ferm teruggelopen, al lijkt – voorzichtig geformuleerd – enkele jaren de daling zich niet verder door te zetten. Toch dienen we er ons van te vergewissen dat de huismus van ons afhankelijk is geworden. Hulp van de mens is onontbeerlijk voor het voortbestaan van de huismus.

Immers, de achteruitgang van diersoorten als de huismus is een indicatie van de kwaliteit van ons leefmilieu en daar kunnen wij best rekening mee houden.

De dino-stamboom [Lucas Brouwers]

Sinds 1888 werden dinosauriërs in 2 groepen ingedeeld: ‘reptiel-heupigen’ en ‘vogel-heupigen’.  

Drie Britse paleontologen (Universiteit Cambridge) komen met een radicale nieuwe indeling. De indeling in 2 hoofdgroepen, die al 130 jaar bestaat, gaat overboord. In de klassieke stamboom zitten langnekdino’s in dezelfde hoofdgroep als vleeseters, zoals de Tyrannosaurus Rex.

Voortaan worden de langnekken een zelfstandige hoofdgroep.

“Provocatief”, “een breuk met de gevestigde opvattingen”, een “mijlpaal”. Die woorden kiezen collega-paleontologen om de hypothese van de Britten te beschrijven.

Als dit klopt moeten niet alleen de handboeken worden herschreven, maar ook alle kinderboeken!

Aan de taxonomische indeling van dino’s is sinds 1888 niet meer getornd. De Britse paleontoloog Harry Seeley stelde toen voor om de dino’s in 2 groepen in te delen, op basis van de vorm van hun heupen.

Seeley onderscheidde de Saurischia (‘reptielheupigen’) en de Ornithischia. Dit laatste betekent  letterlijk ‘vogelheupigen’, al zijn zij – verwarrend genoeg – juist niet de voorouders van de vogels.

Alle dinosauriërs zijn sindsdien in één van beide categorieën ingedeeld. Planteneters met pantsers, stekels, hoorns of eendebekken zijn Ornitischia. Langnekken, tweepotige vleeseters en vogels zijn Saurischia.  Die laatste groep valt vervolgens weer uiteen in enerzijds de langnekken (sauropoden) en de T-rex-achtige vleeseters en vogels (theropoden).

Toen de Brit Matt Baron aan zijn promotie-onderzoek begon, stuitte hij op inconsequenties.

Drie jaar was de wetenschapper bezig met het verzamelen van anatomische gegevens en het opmeten van botten. Welke botten zijn met elkaar vergroeid? Welke hebben ribbeltjes en groefjes en welke niet? Uiteindelijk reconstrueerde Baron een stamboom op basis van 457 anatomische eigenschappen van 74 dino’s.

Bij een nieuwe stamboom horen nieuwe namen. Theropoden en Ornithischia heten de Ornithoscelida (de ‘vogelachterpotigen’). De vogels horen daar ook bij.

De naam Saurischia blijft bestaan, maar daarmee worden voortaan alleen langnekken en hun vroege verwanten bedoeld.

De nieuwe stamboom plaatst de oorsprong van dinosauriërs verder terug in de tijd. De eerste dinosauriërs verschenen eerder dan tot nu toe werd gedacht: niet 230, maar 247 miljoen jaar geleden. En waarschijnlijk leefde deze oerdino op het noordelijke supercontinent Laurazië en niet op het zuidelijke Gondwana.

Inmiddels groeien de discussies over deze nieuwe indeling. Het debat kan nog jaren duren want een dogma uit de 19^de eeuw wordt niet na één publicatie bij het oud vuil gezet.

De Britse paleontologen kozen voor de 3 belangrijkste dinogroepen elk een ‘ijksoort’.

Als vertegenwoordiger van de Ornitischia kozen ze voor de Triceratops, de bekende dino met hoorns en nekkraag.

De afgevaardigde van de Sauropoden (langnekken) is de Diplodocus, waarvan het indrukwekkende skelet in veel musea te bewonderen is.

Maar als vertegenwoordiger van de groep dino’s die bestaat uit vogels en vleeseters kozen ze niet voor de Tyrannosaurus Rex, maar voor de Passer Domesticus, ja … de huismus

Waarom? Het vogeltje is bekend en ‘diep genesteld’ in de stamboom

02-04-2017 om 20:34 geschreven door birdy

Zelfs onder de steltlopers – een groep met veel langeafstandstrekkers – is de plompe strandloper met korte nek en stevige poten een opmerkelijke globetrotter, die ieder voor- en najaar enorme afstanden aflegt.

Kanoeten uit het extreme noorden van Canada en Groenland overwinteren in West-Europa.

De vogels uit Midden-Siberië trekken door Europa naar West- en Zuid-Afrika, terwijl kanoeten verder oostwaarts naar Australië en Nieuw-Zeeland vliegen.

Het is een sterke vlieger met lange vleugels, goed uitgerust voor de trek over lange afstanden. Toch kunnen ze tijdens deze lange tochten tot 80% van hun lichaamsgewicht [onderhuids vet als brandstofvoorraad] verliezen.

De kanoet is een hoog-arctische broedvogel wiens leefgebied zich situeert in hooggelegen toendra met steenrichels, op natte hoogvlakten met wilgen en in drassige gebieden aan de voet van heuvels en op morenen [landvorm door een gletsjer gevormd] met water in de buurt.

Kanoeten foerageren in opeengepakte groepen op kwelders [ondiepe getijdengebieden].

Ze bewegen zich voort als één samenhangende grijze massa. Al zijn er maar een paar honderd, toch lopen ze schouder aan schouder. Wanneer ze worden verstoord of bij hoge waterstand naar hun hoogwaterslaapplaats vliegen, lijken ze zich wel in slingerende rookkolommen voort te bewegen.

Veel steltlopers vormen samen dichte drommen als ze bij hoog water rusten, maar weinige zijn op alle momenten zo sociaal als de kanoet.

De kanoet vormt reusachtige groepen, soms met honderdduizenden soortgenoten. Zo’n zwerm over een riviermonding zien vliegen, op weg naar een nieuw voedselgebied of opgeschrikt tijdens het rusten, behoort tot de spectaculairste aanblikken voor een vogelliefhebber.

Een solitaire kanoet is doorgaans één van de trekvogels, die soms bij vijvers landinwaarts opduiken. In de herfst zijn dit vaak jongen, die uitzonderlijk mak zijn en misschien wel nooit eerder een mens hebben gezien.

Er is een groot verschil in zomer- en winterkleed.

Het verenpak is in de zomer roestrood, gespikkeld zwart en oranjegeel op de rug; de kop is licht koperkleurig tot oranje, evenals de onderkant. De poten zijn groenig.

Tijdens de winter vertoont het verenkleed een leigrijze rug, een vaalwitte buik, een lichte wenkbrauwstreep, een korte rechte zwarte snavel en korte grijzige poten.

De lichaamslengte varieert tussen 23 en 27cm; de spanwijdte wisselt van 47 tot 54cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 125 en 215g.    

Het geluid dat de kanoet voorbrengt, is nogal zacht en kort, af en toe een helder fluitende toon; geen uitgesproken vluchtgeluid.

In het hoge noorden foerageren kanoeten op insecten, spinnen, kreeftachtigen, slakken en wormen, zaden en knoppen.

Langs kusten buiten het broedseizoen geven ze de voorkeur aan modderige, soms zand- en kiezelstranden, waar ze schelpdiertjes [vooral twee-kleppigen, zoals kokkels] oppikken. Nonnetjes [schelpdieren] zijn ideale prooidieren voor de kanoet; ze komen in onuitputtelijke hoeveelheden voor. Ze zijn niet al te groot, hebben een schaal die relatief gemakkelijk te kraken is en vanwege een hoog eiwitgehalte zijn ze erg voedselrijk.

Het enige probleem is hoe de nonnetjes op te sporen. Ze zitten namelijk verstopt in het sediment; dus de strandloper kan ze niet zien. Om de nonnetjes op te sporen maakt de kanoet gebruik van zijn snavel. In de loop van de evolutie is dat een extreem gevoelig instrument geworden, waarmee hij kan ‘peilen’ waar de lekkernijen verborgen zitten.

Veel kanoeten keren al gepaard terug naar hun broedgebied.

Andere mannetjes en vrouwtjes komen alleen toe, maar zijn meteen klaar om te baltsen en een territorium op te eisen, zodra de grond dooit onder de zomerzon.

Het mannetje vliegt laag over het territorium, cirkelend op snel bewegende vleugels.

Daarna glijdt hij naar beneden op vleugels die strak in een V-vorm worden gehouden.

Dan trekt de vogel zich recht op zijn vlakke vleugels en stijgt weer op met trillende vleugels.

Tijdens de balts zingt hij ‘wip-poe-mie’. De rest van het jaar is de gebruikelijke roep een lage, schorre noot, vaak te horen bij een foeragerende groep, waardoor een verward, amuzikaal koor ontstaat.

De 3 tot 4 eieren worden van mei tot juli op de grond gelegd in een ondiep kuiltje met een zeer dunne voering van bladeren, stengels en korstmossen. Ze komen na 21 tot 22 dagen uit en de jongen gaan al snel zelf foerageren langs water in de buurt.

Ze vliegen na 18 tot 20 dagen uit.

We beklemtoonden reeds dat de kanoet ieder jaar een imposante reis aflegt: duizenden km van het broedgebied bij de noordpool naar Afrika, om er te overwinteren.

De klimaatverandering dreigt daar een eind aan te maken; de vogel wordt er dubbel getroffen, blijkt uit een Nederlands onderzoek gepubliceerd in Science.

De vogel blijkt op beide plekken namelijk voedsel mis te lopen. In het poolgebied lopen kanoeten een piek in insecten mis door de klimaatwijzigingen; in Afrika krijgen ze vervolgens niet genoeg schaaldieren binnen. Het aantal vogels is daardoor sinds de jaren ’80 gehalveerd.

De ellende begint in het poolgebied. Door de opwarming van de aarde smelt daar de sneeuw eerder dan voorheen en verschijnen insecten ook vroeger in het jaar. Jonge kanoeten, die op de gebruikelijke tijd uit het ei komen, lopen daardoor het voedsel mis dat ze nodig hebben voor de lange reis.

Doordat de dieren wegens het voedseltekort zo’n 15% kleiner zijn, lopen ze in Afrika nog meer voedsel mis. Omdat ze een kleinere snavel hebben, komen ze niet meer tot bij de ingegraven schaaldieren onder het zand en bezwijken.

Het viel een onderzoeker in Afrika op dat de vogels zeegras aten. Het bleek dat de kanoeten noodgedwongen vegetariër waren geworden, doordat de planten beter te bereiken waren dan de dieper gelegen schelpen.

Er blijkt een direct verband te bestaan tussen de grootte van de vogels en hun snavel én hun overlevingskansen; kleinere vogels halen vaak de terugreis niet.

Een knap filmfragment illustreert de handel en wandel van deze bedreigde strandloper.

https://www.youtube.com/watch?v=G6Wz-GNZP4Q

26-03-2017 om 18:20 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Natuurblad: Sofie Versweyveld

Dat landschap, waarin het steenuiltje graag vertoeft, bestaat uit erven, weilanden begraasd door paarden of schapen afgewisseld met bosjes, hoogstamboomgaarden, heggen, vrijstaande bomen, stallen, …

Philippe Smets is de gewestelijke coördinator van de ‘Steenuilenwerkgroep’ van Natuurpunt en al meer dan 20 jaar actief rond steenuiltjes. Die hele tijd heeft hij de aanwezigheid van de steenuiltjes geïnventariseerd, nestkastbezetting opgevolgd, aan prooionderzoek, biotoopstudies en talrijke veldobservaties gedaan.

Ervaringen en bevindingen krijgen extra waarde wanneer die met elkaar worden uitgewisseld. De steenuilenwerkgroep wil dan ook mensen met interesse voor de kleinste uil verenigen.

De werkgroep verstrekt advies voor het verbeteren van de biotoop, geeft raad over types van nestkasten die succesvol zijn en hoe en waar die op te hangen.

Ook voor inventarisatiemethoden kan je bij de werkgroep terecht.

De steenuilenwerkgroep bundelt de krachten van 260 vrijwilligers. Zij inventariseren de steenuilen, beschermen bestaande broedplaatsen en creëren er nieuwe. Ervaren ringers controleren en ringen de steenuilen. Alles uit liefde voor het kleinste Vlaamse uiltje.

De steenuil is klein en gezet met een lichaamslengte van 21 tot 23cm, een beetje groter dan een spreeuw. Hij heeft een ronde kop met felgele ogen en witte wenkbrauwen. Het verenkleed is bruin-wit gespikkeld.

Door het verdwijnen van geschikte nestplaatsen, zoals een holte in een knotwilg heeft de steenuil het moeilijk in Vlaanderen. Hiervoor plaatst de steenuilenwerkgroep nestkasten, waarvan steenuiltjes graag gebruik maken niet alleen om te broeden, maar ook om te slapen.

Philippe Smets controleert 60 nestkasten op zijn ronde langsheen het Vlaamse landschap.

Hij kijkt na of de nestkasten nog in goede staat verkeren en of er steenuiltjes in broeden.

In één van de nestkasten vindt Philippe 2 steenuiltjes; ze dragen allebei al een ring.

Bij controle blijkt hier hetzelfde koppeltje steenuilen te wonen als vorig jaar.

Zo een vaststelling geeft dit inventariseringswerk een gouden randje. Philippe noteert in welke nestkast welke uitjes hij heeft aangetroffen. De steenuil is een standvogel die broedt en overwintert in hetzelfde gebied.

Als er steenuiltjes worden gevonden zonder een ring dan worden die meteen geringd. Zo kan de werkgroep opvolgen hoe het met de populatie is gesteld. Ook de bedreigingen kunnen zo in kaart worden gebracht.

Voor het voortbestaan van de steenuil spelen knotwilgen een grote rol. Het roofvogeltje nestelt graag in de holten van de knotwilg, maar als de bomen niet geregeld worden gesnoeid, breken de takken af en beginnen ze te rotten.  

Wie graag eerder verschenen bijdragen raadpleegt, kan via de zoekrobot in het archief de volgende artikels opdiepen:

16/06/2013       De steenuil

19/06/2013       Het steenuiltje in the picture

19-03-2017 om 19:03 geschreven door birdy

Georganiseerd door de Kille Meutel Vogelvrienden in samenwerking met de Milieudienst op 9 maart 2017

Een 30-tal toeschouwers daagden op en genoten van de boeiende en leerrijke uiteenzetting van ornitholoog Didier Vangeluwe.

Zowat een jaar geleden ontmoette ik de sympathieke vogeldeskundige, werkzaam in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, op een film- & voordrachtavond over de huismus in Sint-Gillis.

Eerder had Kille Meutel Vogelvriend Robert Podevijn mij erop gewezen dat het natuurprogramma op de Franstalige televisiezender RTBF, ‘Le Jardin Extraordinaire’ een knappe film over ‘Les moineaux, meilleurs amis de l’homme’ had vertoond.

De filmreportage ‘De huismussen, de beste vrienden van de mens’ is inderdaad een merkwaardige film over onze geliefde ‘Straatket’, waarvan de heer Didier Vangeluwe een ingekorte versie gebruikt tijdens zijn lezingen.

De oorspronkelijke titel van deze buitengewoon knappe film, gemaakt door Kurt Mayer is ‘Sparrow Planet’[2013], waarvan ik de volledige versie enkel met Oekraïense commentaar van het internet kon plukken.

De schitterende beelden spreken voor zich en het loont zéker de moeite de 50 minuten durende documentaire te bekijken. Geniet ervan zolang hij beschikbaar is op het internet.

De camera volgt de huismus op een wereldreis die aanvangt in de steegjes van Caïro en verder in het verkeersdrukke New York, in Beijing, waar we de ringmus tussen andere vogelkooien zien rondhangen, opgesloten en weer vrij gelaten zien worden, dan in het barkoude stadscentrum van Moskou, in een parklandschap en een paardenstal in Londen om te eindigen in de buurt van Notre Dame in Parijs.

De wondermooie beelden en prachtige slow-motions geven ons een knap overzicht van het dagelijkse intieme leven van onze trouwste cultuurvolger.

Hopelijk lukt het mij kortelings de Engelse versie van de film op de kop te tikken.

Voor de aandachtspunten, die de heer Vangeluwe in zijn presentatie opsomde, verwijs ik graag naar het eerder verschenen artikel op:

28/02/2016      Promotie huismussennestkasten – rubriek: ‘De huismus, eminent lid van ons

patrimonium’

Zij die gisteren de korte versie zagen, zullen vandaag nog meer genieten!

https://www.youtube.com/watch?v=_LNs2ZLsl2I

10-03-2017 om 18:58 geschreven door birdy

Geraadpleegde bronnen: Natuurpunt: ‘Pestvogels zakken massaal af naar Vlaanderen’ - Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2011 – 1

Het is opvallend dat pestvogels het laatste decennium elk jaar in redelijke aantallen in ons land worden waargenomen. Voorheen kwamen ze hier maar eens in de zoveel jaar op bezoek. Pestvogels kunnen in onze streken op de meest uiteenlopende plaatsen worden aangetroffen, zelf midden in dorpen of steden. Besdragende struiken van uiteenlopende soorten oefenen op pestvogels een grote aantrekkingskracht uit. Vooral plaatsen waar veel van deze struiken staan, kunnen langdurig worden bezocht.

In ons land is de pestvogel wat men noemt een ‘invasiegast’. Een vogel is in een bepaald gebied een invasiegast als hij niet in dat gebied broedt en er slechts onregelmatig voorkomt, maar dan wel in aanzienlijke aantallen. De vogel verlaat door extreme omstandigheden, zoals ijskoude temperaturen, droogte of voedselgebrek zijn natuurlijke habitat.

Invasies hebben geen vast patroon zoals we bij normale trekbewegingen zien en het is niet bekend of de vogels trachten te navigeren in een bepaalde richting zoals gewone trekvogels dat doen. Ze koersen zuidwaarts in allerlei richtingen en kunnen in opeenvolgende winters ver uiteen worden gevonden.

Het is mogelijk dat sommige pestvogels die hier in Vlaanderen terechtkomen nooit eerder een mens hebben ontmoet. Ze zijn allesbehalve schuw en daardoor gemakkelijk te benaderen. Voor natuur- en vogelfotografen zijn deze wintergasten daarom een dankbaar onderwerp.

De keerzijde van de medaille is dat deze vogels vaak door vogelvangers worden gestrikt en uiteindelijk terechtkomen in het illegale handelscircuit.

05-03-2017 om 19:50 geschreven door birdy

Ik keek er al lang naar uit om deze prachtvogels eens in de natuur te zien en te fotograferen uiteraard.

De pestvogels hadden het blijkbaar zeer naar hun zin in Wondelgem, want ze verbleven er al meer dan 3 weken ter plekke, wat toch wel uitzonderlijk is.

Als ze al eens afzakken tot in ons Belgenlandje verblijven ze meestal maar enkele dagen op dezelfde plaats tot de voorraad is uitgeput.

Waarschijnlijk zullen de talrijke bessenstruiken ertoe hebben bijgedragen en zeker ook de kleine zoete appeltjes in een voortuin dat ze langer ter plaatse bleven. Ze waren er duidelijk verlekkerd op.

Ik ben beginnen fotograferen rond 9.00 u en hield het voor bekeken rond 14.00 u.

Het aantal opgekomen fotografen varieerde die dag van 8 tot 12. Er heerste een zeer gemoedelijke sfeer onder de vogelliefhebbers, ook al was er – zoals altijd – weer een trofeejager bij die dan toch eigenzinnig té dicht bij de vogels wil komen en ze domweg verjaagt.

Gelukkig bleven de pestvogels in de buurt van de rijke voedselbron en moesten we niet lang zoeken om ze terug in het vizier te krijgen. 

Er waren fotografen op af gekomen van aan de kust tot ver in Wallonië, alsook enkele Nederlanders. Velen waren er al voor de tweede of zelfs derde keer bij.

Maar na de eerste meldingen op 'waarnemingen' was het daar wel een overrompeling en ging het er naar verluid niet steeds even hoffelijk aan toe.

Voor sommigen blijft het een wedstrijd om met de 'beste' foto uit te pakken, in plaats van te genieten van de handelingen en gedragingen van deze prachtvogels tijdens hun kleurrijk feestmaal. Gelukkig blijven zulke niets ontziende driftkikkers uitzonderingen.

Wat het aantal beelden betreft: eens je vogels in de vlucht begint te fotograferen, worden er wel heel veel beelden na elkaar geschoten. Immers, de vogels zijn dan in volle beweging en om dan een scherp beeld van die actie vast te leggen, wordt er continu (in seriemodus) gefotografeerd.

Met mijn Nikon D500-toestel is dat dan aan 10 beelden per seconde. Dan loopt het totaal aantal foto’s wel heel snel op. Van zo'n reeks van 30 tot 40 foto’s hou je er vaak maar eentje over en kan je de rest wissen. Met de huidige digitale camera's is dit natuurlijk allemaal mogelijk en betaalbaar ... met filmrolletjes was dit wel anders.

05-03-2017 om 19:47 geschreven door birdy

De pestvogel is een pluizig dikzakje, opvallend kleurrijk, rozig bruin met een forse kuif, een dievenmaskertje, een zwarte bef en heeft helderrode wasachtige aanhangseltjes aan de vleugels. De zijdeachtige staart heeft een citroengele eindband en de mannetjes hebben ook een felgele vleugelstreep.

Met hun kuif geven pestvogels hun humeur aan. Geïrriteerde vogels zetten zowel kuif als veren op, maar wanneer ze lekker in hun veren zitten en zich in groepsverband te goed doen aan een heerlijke bessenovervloed, wil alleen het kuifje wel eens rechtop staan.

Opvallend bij de vogelsoort zijn de rode perkamentachtige schildjes die de witte toppen van de armpennen sieren. Ze lijken zo goed op spatjes zegellak dat de pestvogel ook nog namen kreeg als ‘waxwing’ of ‘lakvogel’.

In het oude Griekenland sprak men van ‘vonkenvogel’ omdat deze rode vleugelpuntjes brand zouden stichten.

Zijn wetenschappelijke naam ‘bombicylla’ wijst op zijn sierlijk verenkleed zo fijn en zo zacht als de stof die door de rups van de zijdevlinder (‘bombyx mori’) wordt gesponnen. In onze streken wordt hij ook nog ‘zijdestaart’ genoemd en elders op de Britse eilanden luidde het ‘sliktail’. In Zweden noemt men hem ‘sidensvans’ en in Duitsland ‘seidenschwanz’.

Een Boheems schilderij uit circa 1360 toont Madonna en het kindje Jezus met een pestvogel in de hand. Kort daarvoor werd de streek geteisterd door de pest en mogelijk is toen de naam ‘pestvogel’ ontstaan. Het schilderij symboliseerde de menselijke onmacht tegen de ziekte.

De pestvogel bewoont de dichte taiga in Noord-Rusland en bosrijke gebieden van Scandinavië. Als in die gebieden tijdens de winter te weinig bessen te vinden zijn, zakt de pestvogel af naar zuidelijkere gebieden en komt zo wel eens vaker in onze streken terecht. Hun voorkeur gaat ut naar lijsterbes, liguster, duindoorn, meidoorn, sleedoorn, vuurdoorn, egelantier, hondsroos, Gelderse roos en tal van gecultiveerde heesters, zoals sierappels en cotoneaster (dwergmispel).

Pestvogels houden er geen uitgesproken eigen territorium op na. Toch verdedigen ze, indien noodzakelijk, wel hun nest. Veelal paren meerdere koppels in elkaars nabijheid.

Mannetjes in broedconditie zetten bij de balts de veren van het onderste deel van de rug en de stuit op, waardoor een grote opvallende bult ontstaat. Ook de veren van de kuif alsook die van de buik worden tijdens de balts opgericht. De staart wijst tijdens dit baltsgedrag naar beneden. Bij dit alles wordt de kop enigszins van het popje afgewend. Als een vrouwtje, de avances van het mannetje ‘wel ziet zitten’, zal ook zij deze houding aannemen. Vervolgens biedt het mannetje met de punt van de snavel iets lekkers aan (besje of insect) dat door het vrouwtje wordt geaccepteerd.

Wie een eerder verschenen bijdrage wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot het artikel in het archief opvissen:

03/01/2013       De pestvogel

05-03-2017 om 19:45 geschreven door birdy

Rietgorzen bewonen een waaier van landschappen, van moerassen tot kwelders en boerenland met door riet omzoomde sloten en kanaaltjes. De soort is het talrijkst in de natste regio’s en moerasrijke streken. In hoger gelegen streken is het voorkomen meer beperkt tot beekdalen, hoogveengebieden en natte heide.

De rietgors is een jaarlijkse broedvogel in de Latemse Meersen. Vroeger broedde hij in de ruigere percelen verspreid in het reservaat, maar de laatste jaren is het aantal rietgorzen beperkt tot één of twee koppeltjes in het rietveld in de Baarle Frankrijkstraat.

In het voorjaar kun je ze daar dan ook horen zingen en zijn de mannetjes in hun prachtige broedkleed vrij gemakkelijk te zien. Spectaculair is de winterslaapplaats in het rietveld aldaar. Van oktober tot april komen daar tientallen, soms wel meer dan 150 rietgorzen bijeen om te slapen.

Wil je dit natuurfenomeen zien, kom dan ’s avonds drie kwartier voor zonsondergang naar het rietveld. Een hoge fluittoon kondigt hun komst aan. De vogels landen dan in een steile duikvlucht en duiken op het laatste moment met een scherpe hoek het riet binnen.

’s Ochtends verspreiden ze zich in de Leievallei op zoek naar onkruidzaden in ruigere hoekjes en op de akkers die een tijdje onbewerkt bleven. Eigen ringonderzoek toont aan dat de vogels niet noodzakelijk elke nacht op dezelfde slaapplaats terechtkomen. De meeste vogels broeden trouwens in noordelijkere regionen.

In het Latemse rietveld heeft men al vogels waargenomen die afkomstig waren uit Nederland, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen.

Vaak krijgen rietgorzen het gezelschap van waterpiepers. Zij maken een geluid met een trillertje in, zijn wat groter en gaan eerst rond het rietveld cirkelen voor ze hun slaapplaats opzoeken.

Man en pop zijn in het broedseizoen gemakkelijk uit elkaar te houden; alleen het mannetje heeft dan de zwarte kop en de felle witte halskraag (‘sjaal’).

De pop is het hele jaar gehuld in veel betere camouflagekleuren, vooral grijs en bruin.

In de winter is ook het mannetje wat minder opvallend gekleurd en veel mensen zien rietgorzen dan aan voor huismussen.

Het voedsel bestaat voor een groot deel uit zaden van de diverse moerasplanten waar ze in leven. Daarnaast eten ze allerlei insecten, vooral in de broedtijd. Ze zijn meesters in het vangen van muggen in de vlucht. Ze maken razendsnelle vluchten door en over het riet, waarna ze vaak 5 tot 10 muggen tegelijk in hun snavel hebben. Ook eten ze kleine kruipende insecten op de grond.

Speciaal in het voorjaar is de zang van de mannetjes luid en duidelijk hoorbaar aan waterkanten met riet. De mannetjes zingen zo hard en mooi mogelijk om een vrouwtje te verleiden. Zodra een paar is gevormd, beginnen de vogels aan een nestje. Het mannetje helpt hier wel bij maar is nog niet klaar met zijn versieractiviteiten. Hij zingt ongegeneerd nog weken door om zo nog meer popjes te verleiden. Onderzoek heeft aangetoond dat in 8 van de 10 nestjes jonge rietgorzen liggen van verschillende vaders. Op een of andere manier hebben de mannetjes door als er jongen van een nadere man in het nest liggen. Ze voeren de jongen dan minder, zodat de pop meer haar best moet doen om de jongen groot te brengen. Misschien nog wel vreemder; de jongen die ‘buitenechtelijk’ zijn verwekt, zijn vaak sterker dan de eigen jongen en hebben meer kans om volwassen te worden.

Wie een eerder verschenen bijdrage wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot terecht in het archief

10/02/2013       De fiere rietgors

24/09/2010      De rietgors

18/10/2009      Rietvogels (rietgors, rietzanger, kleine karekiet, blauwborst)

26-02-2017 om 20:27 geschreven door birdy

Het prachtig gekleurd klein vogeltje met zwarte kop en staart, roodoranje onderdelen, brede witte halsband en donkere dekveren staat erom bekend fel het nest te verdedigen. Kom je naar zijn zin te dichtbij, dan kan je flink wat getetter naar je hoofd krijgen.

De roodborsttapuit is een trekvogel die onze streken verlaat eind september, begin oktober om laat in februari of maart terug te keren uit Zuidwest-Europa of Noord-Afrika. Het gebeurt wel eens dat er eentje overwintert maar dit is toch zeldzaam.

De ideale habitat van dit frêle vogeltje is een wei met een brede sloot waarin weinig water staat en die vol ligt met een dik tapijt van eendenkroos. De slootkanten zijn niet gemaaid en het gras en alle andere kruidenvegetatie tiert er welig.

Het verspreidingsgebied van deze elegante vogel strekt zich uit van Europa, Azië tot Afrika en is daarmee erg groot. Door deze grote verspreiding ziet men veel geografische ondersoorten ontstaan. Minieme kleurverschillen geven aan waar de vogels hun oorsprong hebben.

Men komt de roodborsttapuit ook veel tegen op open heidevlakten met hier en daar een vliegden of eenzame struik, waar hij op het hoogste takje zijn uitkijkpost heeft.

Toch verkiest hij lage boompjes en (braam)struiken. Vaak treft men hem aan op prikkeldraad of de afrasteringpaaltjes die de randen van de weilanden afbakenen. Als hij onraad bespeurt, vliegt hij op een 10-tal meters verder weer op de draad post te vatten. Vanaf de fiets of te voet laat de vogel zich niet bespieden. Hij blijft permanent heel erg waakzaam. De beste en eenvoudigste manier om zijn natuurlijke gedrag goed te kunnen bestuderen, is vanuit een stilstaande auto. Hierin ziet de roodborsttapuit na een tijdje geen gevaar meer en hervat hij zijn gewone doen. Hij zit dan trots rechtop met de ranke pootjes die de dunne draad omklemmen.

Het nest is uitermate moeilijk te vinden. In een slootrand, vaak onder afhangende grashalmen, bouwt hij zijn halfronde koepelvormig open nest. De roodborsttapuit kan erg productief zijn;

2 legsels van ieder 4 tot 6 eieren zijn zeker geen uitzondering. Of de vogel zich nog aan een 3^de broedsel waagt, hangt sterk af van de weersomstandigheden. Gezien er de laatste jaren een verhoging is van de gemiddelde temperatuur, stelt men wel vaker vast dat er 3 succesvolle legsels zijn. Het nest wordt alleen door het vrouwtje gebouwd, maar zodra de jongen zijn uitgekomen, na een broedperiode van 13 tot 14 dagen, helpt het mannetje mee met het grootbrengen van zijn kroost.

De afdeling Natuurpunt Noord-Limburg, meer bepaald vogelkenner M. Emmers, bestudeerde de broedparen in Lommel gedurende 14 jaar en kwam tot een aantal aanbevelingen voor het behoud van de broedparen.

We moeten vooral het agrarisch gebied de ‘Maai’ goed beheren en samen met de eigenaars en bevoegde instanties er voor zorgen dat er geen houtwallen en struweel meer verdwijnen en dat de zandwegen met sloten en ruigtes behouden blijven. De goede samenwerking met de herder, bevoegde instanties en Natuurpunt moet worden volgehouden daar het begrazen van de heidegebieden door schapen een gunstige invloed heeft op het insectenbestand.

In de Vloeiweide – eigendom van Natuurpunt – hielpen de aanplanting van een dijk met struiken en de weilanden die enkele jaren niet meer werden gehooid of begraasd, broedpaartjes aan te trekken.

Wie een eerder verschenen artikel wenst te raadplegen kan het via de zoekrobot in het archief opsnorren:

08/05/2011       De roodborsttapuit

19-02-2017 om 19:45 geschreven door birdy