Op vakantie mis ik mijn goed uitgeruste atelier natuurlijk wel. Maar er blijft gelukkig nog voldoende papierplezier over. Ik heb op reis altijd een mini-boekbindbox mee, die alles bevat wat ik nodig heb om miniboekjes te maken. Kleine blaadjes, kleine stukjes linnen, stukjes gaas, draad, naald, een minilijmpotje, kleine kartonnetjes, kleine restjes van schutbladen, van leeslinten, een klein vouwbeentje, een breekmesje, een klein penseeltje, een klein vodje. Ik heb dan ook genoeg aan een klein tafeltje en een lampje om heel mooie kleinigheidjes te maken. Het boekje op de foto meet 10 op 8 cm, en is gemaakt bij wijze van après-ski in de Vogezen. Het is bekleed met roze handgeschept papier dat glitterdeeltjes afkomstig van de judaspenning bevat, en het heeft schutblaadjes die zachtgrijs gekleurd zijn met de vouw- en dompeltechniek. In mijn rugzak had ik vorige week echter ook een voorraad origamiblaadjes mee, en een origamiboek. Ik ben nl. nog steeds op zoek naar de methode om die heel mooie schaal te maken. Verder was één van mijn plannen om boekhandels af te schuimen op zoek naar origamiboeken, in de hoop het vouwschema voor de bewuste schaal kant-en-klaar te vinden. Ik heb ontzettend veel gevouwen, en ik heb heel veel boekhandels gezien. Ik weet nog steeds niet hoe die schaal moet, maar mijn reisje was op papiergebied toch verre van vruchteloos ... Wat het rugzakboek betreft: niemand heeft geraden wat het was, maar collega Isabel heeft wel opgemerkt dat er moerbeibast aan te pas kwam. Dit levert haar een eervolle vermelding op.
Net terug uit vakantie gooi ik de gebruikte stadsplannen en wegenkaarten niet weg. Ze krijgen een tweede leven als kaftpapier voor schoolboeken, agenda's, schriften. Als het nieuwe schooljaar soms een beetje lastig valt, doet dit kaftpapier moeiteloos wegdromen naar andere, misschien betere oorden... Rara, waar ben ik op vakantie geweest? O ja, het raadselachtige object van het bericht van 25 juli was een rugzakboek: een aantal vellen papier met een Japanse binding in een omslag van moerbeibast gebonden en opgerold. Doorstaat de zwaarste rugzakreizen. Wel een klein beetje omslachtig als je snel de uren van de bus wilt noteren.
Rest ons nu alleen nog een strookje dubbelzijdige kleeffolie aan te brengen aan de uiterste rand van de bovenflap, zodat we de envelop moeiteloos kunnen sluiten zonder lijmpot bij de hand. De envelop is klaar. Het papier dat ik voor dit voorbeeld heb gebruikt, is het prachtige Taiwanese rijstpapier dat ook bruikbaar is voor de vouw- en dompeltechniek. Ik heb het voor deze envelop niet gevouwen, maar wel bevochtigd en met het penseel gekleurd. Door het papier eerst kletsnat te maken lopen de kleuren mooi in elkaar over. Om een adres op dit soort envelop te schrijven mag het papier natuurlijk niet te donker zijn. Is het dat wel, dan kun je er een witte adresklever op plakken, of zelf een klever maken met dubbelzijdige folie in een papiersoort die past bij de envelop. Wat betreft de frankering: op www.depost.be vind je alle informatie over formaten en tarieven.
We brengen nu een heel dun lijntje plastieklijm (pva) aan op de schuine kanten van de achterflap, zo dicht mogelijk bij de rand. We vouwen eerst de zijflapjes naar binnen, en leggen dan zorgvuldig de ingelijmde achterflap over de zijflapjes. Aandrukken vanuit het midden, om te vermijden dat de envelop scheefgetrokken wordt in deze fase. Als je geen echte pva in huis hebt, dan is Pritt Knutsellijm (in de witte flesjes) een heel goed alternatief: droogt snel, is gemakkelijk aan te brengen, blijft plastisch na het drogen, ... Is alleen wat duurder dan pva.
De twee volgende vouwen vormen de zijflapjes. Ook hier: niet te dicht bij het kaartje vouwen (laat toch aan beide kanten een halve cm speling). Let ook op de symmetrie: beide zijflapjes moeten ongeveer even breed zijn. Het is verder nog de bedoeling dat de envelop een rechthoek of een vierkant vormt, dus de vouwen moeten ook nog eens evenwijdig lopen (net zoals de vouwen die we gisteren maakten, trouwens). Daarna kunnen we het papier uit de hoeken (gevormd door de vouwen) wegsnijden. Eerst werken we de zijflapjes en de bovenflap af. We zetten het mes (scherp aub!) met de punt op de plaats waar de vouwen elkaar kruisen, en we snijden de hoeken eruit. We doen dit echter niet helemaal volgens de reeds gevormde vouwen, maar enigszins schuin, naar het midden toe. Als je voor deze drie flapjes ongeveer een halve cm naast de vouw, richting midden uitkomt, krijg je een mooie envelop. Zijflap en bovenflap zijn maar enkele centimeters breed, en als je een beetje ervaring hebt met papier, kun je dit gerust met de vrije hand proberen. De grote achterflap is veel breder, en die snijden we dus beter met de lat. Hier mikken we ongeveer 1 cm naast de vouw, naar het midden toe. Daardoor valt de bovenflap over de achterflap, en is de envelop goed afgewerkt.
Het is niet moeilijk om een envelop op maat te maken voor eender welk kaartje, briefje, ... Er komt zelfs niet veel meten aan te pas! Je begint met een blad twee maal zo hoog als het kaartje plus 1 à 2 cm, en 5 à 6 cm breder dan de breedte van het kaartje. We hebben maar vier vouwen nodig: de eerste twee lopen horizontaal, en vormen de achterzijde van de envelop en de flap die de envelop zal sluiten. Let op: vouw niet tè dicht bij het kaartje; het moet immers gemakkelijk in en uit de envelop kunnen schuiven.
Nog een variatie vergeten: je kunt een origami of een ander afgewerkt produkt (bijv. een envelop, een zakje, ...) maken met een wit blad, het dan onderdompelen in water, en dan zijdeverf laten opslorpen. Het effect van 'eerst vouwen, dan kleuren' is helemaal anders dan het effect van 'eerst kleuren, dan vouwen'.
Een monkellachje volstond niet meer toen de inkopen voor het avondeten aan de beurt waren. Tonijnfilets zouden het worden, maar niet in olie, want daar word je zo dik van. Even zoeken, en daar waren ze: 'filets de thon, au naturel'. In het Nederlands: 'tonijnfilets, met natural'. Je houdt het toch niet voor mogelijk. Wat 'natural' is hebben we niet ontdekt, maar ze zijn wel lekker.
Mijn goede vrienden van de Carrefour bezorgen mij regelmatig een monkellachje, en soms een schaterlach. Een monkellachje kreeg ik van de servetjes die ons 21-juli-ontbijt moesten opvrolijken: het waren servetjes met 'trois plis'. Ik begrijp dit als 'drie lagen', wat zoveel betekent als 'baby- en peuterproof'; de kinderen mogen al eens een beker melk over het hoofd zien bij het grijpen naar nog een croissantje, het servetje kan dit wel aan ... De Carrefour houdt meer van origami, want 'trois plis' betekent voor de vertaler-van-dienst: 'drie vouwen'. Ik heb er nog maar twee gevonden ...
Gentse Feesten, en dus niet veel tijd en geduld voor papierplezier. Plastiekplezier dan maar: in plaats van al die gebruikte drankbekertjes weg te gooien: je scheurt je plakkerige bekertje in reepjes, je geeft alle reepjes een twist in één richting, en als je het op je vingertop zet en ertegen blaast heb je een molentje dat draait... Maar papier vind ik toch leuker, hoor.
Waar vind je in hemelsnaam dat papier dat veel water kan opnemen en dat nat toch niet scheurt? Een aantal Chinese en Japanse papiersoorten zijn geschikt voor deze technieken. Een papiersoort die voldoet aan de twee vereisten, betaalbaar is (zo'n halve per meter, breedte 45 cm), en vrij gemakkelijk te verkrijgen, is het 'Palace Museum Drawing, Writing Paper' uit Taiwan. Deze papiersoort vind je bij Schleiper en bij De Gouden Pluim, verpakt in een plastieken wikkel met het etiket dat op de foto staat. Ik vermoed dat je ook kozo-papier kunt gebruiken voor deze techniek, maar ik heb het zelf nooit geprobeerd, omdat ik kozo veel te mooi vind om te kleuren. Kozo is Japans papier, vrij duur, te koop in grote vellen van 70 cm op 120 cm of 70 cm op ong. 165 cm, wit of naturel. Als ik het me goed herinner is 'kozo' het Japans voor 'moerbei', en is dat dus papier dat gemaakt is uit moerbeivezels.
Voor deze derde variatie heb je een overschotje van een dikke buis nodig (lengte ongeveer 50 cm, diameter 20 cm of meer, te koop in de bouwmaterialenhandel, of soms wel eens te krijg op een werf). Je neemt een blad dat veel water kan opnemen en dat nat toch niet scheurt. Je kleeft één hoekje vast met tape aan de bovenzijde van de buis. Met een bolletje sterke katoendraad leg je een lus bovenaan de buis, over het vastgetapete hoekje. Je wikkelt de katoendraad strakt rond de buis en het papier (windingen ongeveer 1 cm uit elkaar). Na een vijftal windingen schuif je het reeds ingebonden papier naar boven, zodat de windingen tegen elkaar liggen, en het papier een regelmatig vouwpatroon krijgt. Zo wikkel je verder tot het hele blad 'ingewikkeld' en gevouwen is. Je maakt dan het blad kletsnat (bijv. met de plantenspuit), en je brengt één of twee kleuren zijdeverf aan. Leg een krant onder de buis om weglekkende verf op te vangen, en wacht (zéér geduldig...) tot het hele blad kurkdroog is (kan wel enkele dagen duren, jawel). Pas dan mag je de katoendraad losmaken, en het blad heel voorzichtig openvouwen. Geloof me: je dag kan niet meer stuk!
Tweede variatie: je neemt een blad dat veel water kan opnemen en dat nat toch niet scheurt. Je tekent met potlood heel licht een rasterpatroon op het papier (kruispunten niet dichter bij elkaar dan ongeveer 8 cm). Op elk kruispunt bind je een kraaltje of een rijstkorreltje in. Leg niet meer dan één knoopje, maar trek het wel strak aan! Als er op elk kruispunt een voorwerpje ingebonden is, houd je het blad onder de kraan. Je kleurt dan het kletsnatte papier, door één kleur zijdeverf op de ingebonden kruispunten aan te brengen, de verf de tijd te geven in het papier door te dringen, en dan tussen de kruispunten een andere kleur aan te brengen. Wees niet zuinig met verf: deze techniek geeft het mooiste resultaat als er niet veel witruimte overblijft. Dit keer moet je het blad ingebonden laten drogen, maar je mag wel het overtollige vocht wegdeppen met keukenpapier (krantenproppen zijn te hard voor deze techniek). Pas als het papier helemaal droog is de draadjes losmaken. Dit losmaken is een werkje dat minstens evenveel geduld vraagt als het inbinden van de voorwerpjes (ook als je telkens maar één knoopje gemaakt hebt), en dat héél voorzichtig moet gebeuren, anders scheurt het papier toch nog waar het onder spanning staat.
Wie vorige week de demonstraties in De Gouden Pluim bezocht heeft, heeft niet alleen de gewone vouw- en dompeltechniek om papier te kleuren gezien (zie 07/07/07), maar ook een aantal variaties erop. Hier komt variatie 1: je gebruikt een blad dat veel water kan opnemen, en dat nat toch niet scheurt! je wikkelt het strak rond een lange metalen lat, en je houdt het onder de kraan. Je duwt het kletsnatte papier naar het midden van de lat, zodat er een fronspatroon ontstaat. Je kleurt het papier door bijv. op elke zijde van de lat een andere kleur aan te brengen. Geef het papier de tijd om de verf op te nemen (de binnenste lagen zijn altijd minder fel gekleurd dan de buitenste, wat soms wel een mooi dégradé-effect oplevert), en wikkel het papier dan voorzichtig los. Dep overtollig water en overtollige verf weg met een krant, en hang het blad te drogen.
Fred en George Wemel hebben niet alleen een goed ontwikkeld gevoel voor humor en voor handel drijven, ze kunnen ook prima overweg met papier en karton! Ze presenteren hun producten in een bijzondere doos met drie verdiepingen: een soort meeneem-etalage die dicht heel compact is, maar die handig openplooit en -scharniert wanneer de producten getoond moeten worden. Als het nog enkele weken fris en regenachtig blijft, is er misschien binnenkort wel een soort kloon van te zien op deze webplek ...
In de nieuwste Harry Potter-film is er een scène waarin een origami-vogel echt vliegt, en ook nog eens enkele gedaanteverwisselingen doormaakt. Nieuwsgierig hoe ze dat doen! Ik heb de juiste toverspreuken niet kunnen horen, wegens teveel oohs en aahs in het publiek. Kan iemand mij helpen?
Schuurpapier kleven we op een stalen lat met de zgn. plastieklijm (PVA-lijm, boekbinderslijm). In de boekbinderij worden drie soorten lijm frequent gebruikt:
Voor alle verbindingen tussen papier en papier en tussen papier en karton gebruiken we stijfsellijm (zie 6 juli); deze lijm droogt traag, bevat veel water, maakt geen vlekken, is spotgoedkoop, is goed voor de huid, kan weer losgemaakt worden. Ook voor het aanbrengen van leder is deze lijm zeer geschikt.
Voor verbindingen tussen papier en een ander materiaal (bijv. linnen, lint, metaal, stof, ...), voor verbindingen die snel moeten drogen, voor materialen die niet veel water verdragen (bijv. handgeschept papier), ... gebruiken we PVA-lijm: deze lijm blijft plastisch na het opdrogen (en laat dus toe dat we bijv. het boek openen en weer sluiten zonder dat de lijmlaag breekt), is duur, droogt snel (maar soms is dat ook een nadeel, bijv. als je je kwasten vergeet in water te zetten), maakt hardnekkige vlekken op papier, stof, leder en kleren, is vrij agressief voor de huid, en is niet omkeerbaar (dus niet geschikt voor restauratiedoeleinden).
Tenslotte hebben we ook nog huidenlijm ter beschikking: huidenlijm wordt gemaakt van dierenhuiden, en lijmt door de collageen die in die dierenhuiden zit; deze lijm moet opgewarmd worden au bain marie voor ze haar werk doet, maar zorgt wel voor heel mooie verlijmingen, die snel drogen, die plastisch blijven en die omkeerbaar zijn (dus geschikt voor restauratie)!
Twee lijmsoorten die niet bruikbaar zijn voor het werken met papier zijn houtlijm en beenderlijm. Ze drogen beide hard op. Als ze gebruikt worden voor de rug van een boek, zullen ze kraken zodra het boek geopend wordt!
Voor de meeste klusjes volstaat een lat van 30 cm inderdaad. Soms heb je er wel eens een langere nodig, maar dat is toch eerder uitzonderlijk. Als je alleen maar een lat van 50 of 60 cm hebt, dan heb je vooral veel last van die bijna altijd te lange lat. Meten met zo'n lat die op 0 eindigt is heel comfortabel. Je moet bijv. een strook papier van 10 cm snijden. Je legt je lat met de 10 op de rand van het blad, en je trekt met een scherp potlood een streepje tegen het einde van je lat (ze eindigt toch op 0). Je legt je lat een eindje verder, ook met de 10 op de rand van het blad, en je trekt daar nog zo'n streepje. Voor het snijden kun je je nu richten op die twee streepjes. Nauwkeuriger werken kan niet. De enige fout die er op die manier kan insluipen is de dikte van je potloodstreepje (vandaar: een SCHERP potlood). Snijden doe je echter best niet met zo'n dunne stalen lat: het gevaar dat je mes op de lat springt, en dus in je vingers, is veel te groot! Voor het snijden koop je beter een dikke (minstens 1/2 cm) stalen lat. Deze lat hoeft zelfs geen centimeteraanduiding te hebben, maar liefst wel antislip en een zeker gewicht. Ze mag zeker 50 cm lang zijn (we gebruiken ze toch nooit om te meten). Vooral voor het snijden van dikke vellen karton is zo'n lat onmisbaar. Als je er geen vindt met antislip, dan kun je aan de onderzijde een laagje heel fijn schuurpapier kleven, en dat schuurpapier afschuren zodat het zelf bijna niet meer schuurt.
Wat heb je zoal nodig als blijkt dat werken met papier toch echt je ding is? een snijmat (minstens formaat A3, maar A2 of A1 is nog beter: een betere bureau-onderlegger vind je toch niet) een stalen lat van 30 cm die eindigt op 0 (een zgn. mechanicalat): erg gemakkelijk om mee te meten, en bestand tegen snijmessen een vouwbeen (vroeger al eens besproken) een heel goed breekmes (er zijn erg goedkope breekmessen te koop, maar die liggen niet zo goed in de hand, en de kwaliteit van de mesjes is niet altijd in orde) een potje boekbinderslijm (droogt snel op, dus vergeet het deksel er niet op te doen en vergeet je kwasten niet in het water te zetten als je 10 minuten niets inlijmt) een doosje Remy stijfsel een setje kwasten: enkele heel dikke, enkele tussenmaatjes en enkele dunne; hier mag je wel de goedkoopste kopen, maar let er wel op dat ze hun haren niet verliezen (erg vervelend om die haartjes uit de lijm te moeten plukken) een potlood: zeer scherp (want de dikte van je potloodlijntjes veroorzaakt onnauwkeurigheden - een vulpotlood is dus prima), en niet te hard (want je moet het ook nog kunnen uitgommen)
Gentse Feesten, en dus niet veel tijd en geduld voor papierplezier. Plastiekplezier dan maar: in plaats van al die gebruikte drankbekertjes weg te gooien: je scheurt je plakkerige bekertje in reepjes, je geeft alle reepjes een twist in één richting, en als je het op je vingertop zet en ertegen blaast heb je een molentje dat draait... 
