Het boekje 'office origami' (zie bericht van 10/04/2008) is een vreemd mengsel van humor en origami. Eén van de 24 projecten erin maakt echter alle gemengde gevoelens tegenover het boekje goed, en maakt het tot een absolute aanrader. Kijk maar.
Boekbinders hebben vlijmscherpe messen en scharen nodig, die precies snijden waar en wanneer ze dat willen, en al zeker als ze met het één of ander ingelijmd stuk papier in een gevecht gewikkeld zijn. Tot voor de boekbindbeurs dacht ik dat ik een redelijk goede schaar had, met die bedenking dat ze regelmatig heel stroef open en dicht ging. Sommige scharen blijken zichzelf immers vaster en vaster te schroeven door het gebruik. Niet handig en niet leuk. Ik op zoek dus naar een nieuwe schaar op de boekbindbeurs. Bij de firma ProTools zag ik schaartjes in 'widia-kwaliteit'; widia komt van 'wie Diamant' (D), en betekent dus 'hard als diamant'. Duur grapje, maar gelukkig bleek dit soort schaartjes voor papierwerk véél te goed. Ze zijn nl. bedoeld voor modelbouwers die er bijvoorbeeld messing platen mee snijden! Bleek dat een roestvrij stalen schaar voor papierwerk ruim volstaat en dat de prijs bij ProTools zelfs stukken lager ligt dan voor een 'merkschaar' uit de winkelrekken. Bleef alleen nog de keuze van het formaat over: een kleine schaar volstaat voor een boekbinder, want meer dan hoekjes afknippen, kleine insnijdingen maken, draden doorsnijden doe je daar niet mee. Het grote snijwerk gebeurt met lat en mes, of met een machine. Ondertussen leer ik mijn nieuwe ProToolsschaar een beetje kennen: ze snijdt altijd, ook door ingelijmd en dus nat papier, en feilloos tot op de punt, wat voor papierwerk onmisbaar is. Nu alleen nog afwachten hoe lang ze het goed doet. Nieuwe mesjes snijden immers altijd goed! De firma ProTools is te vinden op allerlei beurzen en op het internet: www.protools.be.
Je neusvleugel is niet alleen bruikbaar voor het werken met bladgoud. Ook als je vouwbeen niet goed meer glijdt over het papier en stroef geworden is, helpt het als je het met beide zijden even langs je neusvleugel strijkt. Wel eerst even alle lijmresten van het vouwbeen verwijderen.
Als we dan in de blinddruk goud willen aanbrengen, hebben we de keuze tussen twee procedés: er bestaat goud op folie, en er is bladgoud. Werken met folie is redelijk eenvoudig: de warmte van de werktuigen fixeert het goud in de blinddruk, de folie kan gemakkelijk verwijderd worden, en het goud blijft achter. Ook hier is het vinden van de juiste temperatuur het moeilijkste èn het stempelen op de juiste plaats (de folie ligt immers over de blinddruk, zodat je 'blind' werkt). Werken met bladgoud is omslachtiger, omdat er eerst een kleefstof moet aangebracht worden in de blinddruk. Die kleefstof is synthetisch eiwit, of een ingewikkelde bereiding van vers eiwit. En dan wordt het velletje bladgoud reepje per reepje over de blinddruk gelegd, en met de warme werktuigen gefixeerd. Laag boven laag tot het ontwerp egaal gevuld is met goud. Twee grote vijanden voor bladgoud: tocht (een deur die opengaat kan je velletje bladgoud doen wegwaaien) en vet (het goud plakt er meteen in en is niet meer los te maken). Om de reepjes goud van het goudkussen (waar ze gesneden worden) op te tillen en te transporteren naar de boekband, wordt dan ook een vingertop met een heel klein beetje vet van de neusvleugel gebruikt. Maar het is snel te veel, waardoor je na een namiddagje werken met goud een gouden vingertop èn een gouden neusvleugel overhoudt. Alleen jammer dat het er weer afgaat onder de douche, want het is wel een mooi alternatief voor piercings of tattoos.
Het goud moet wachten tot morgen, want 'Artelier 2009' krijgt voorrang! 'Artelier' is een gids voor hedendaagse kunstambachten in België, met als hoofdthema's glas, keramiek, letters, meubelen, papier, sieraden, textiel en verlichting. Artelier 2004 was al een lijvig en informatief boek, met op elke bladzijde prachtige kleurenfoto's, en Artelier 2009 belooft nog meer ... Vandaag is de laatste dag om het boek te bestellen aan de voorintekenprijs van 22.00. Rond half mei zou het dan in je brievenbus moeten vallen. Vanaf morgen betaal je 25.00 (btw en portkosten in België inbegrepen). Meer info en bestellen op www.artelier.be.
Boekbinders werken soms met goud om de band (de omslag) van een boek te verfraaien. Natuurlijk gebeurt dit vooral met waardevolle werken die bijna per definitie in leder ingebonden zijn. Vooraleer het goud aangebracht kan worden, moet er eerst een perfecte blinddruk gemaakt worden in het leder. Daarvoor wordt een ontwerp gemaakt op Japans papier (sterk èn dun), dat op de boekband vastgezet wordt. Met allerlei zeer warme bronzen of koperen filets, paletten, rouletten, letterstempels wordt het ontwerp door het papier heen een eerste keer in het leder doorgedrukt, en een tweede keer. Daarna mogen de werktuigen een beetje afkoelen, en wordt het leder lichtjes bevochtigd. De nog steeds warme werktuigen op het vochtige leder veroorzaken de verkleuring en de glans die een blinddruk mooi maken. Daarna wordt de blinddruk nog minstens twee keer met heel warme werktuigen scherper en duidelijker gemaakt. Hoe complexer het ontwerp, hoe meer tijd het vraagt om het weer helemaal met de werktuigen te bewerken. De combinatie van warmte en vocht is wat de eigenlijke blinddruk maakt, maar is tegelijk de moeilijkste evenwichtsoefening: te koude werktuigen hebben geen enkel effect; te warme werktuigen in combinatie met water veroorzaken schroeiplekken of brandgaten in een boek waar vaak al weken werk in zit. En pas daarna kan aan het goud begonnen worden ...
Naast het Antifonarium Tsgrooten lag het Antifonarium van de Sint-Baafsabdij te Gent te pronken('Handschrift op perkament, 1471-1481; contemporaine band met blindgestempeld varkensleder over eiken berderen'). Even groot, even indrukwekkend. Net als in het Antifonarium Tsgrooten viel op hoe mooi het goud van de miniaturen en de versierde boorden - na eeuwen - nog glanst. Als je je realiseert hoeveel tijd het kost om als leerling-boekbinder een oefenplaatje van 10 cm op 10 cm met bladgoud te versieren (zo'n 3 à 4 uur), dan versterkt dit alleen maar het ontzag voor de makers van deze werken. Merkwaardig aan het Antifonarium van de Sint-Baafsabdij zijn de zgn. 'klaviertjes': een soort bladwijzers uit reepjes perkament, die a.h.w. in de bladzijden geregen en vastgeknoopt zijn. Er zijn er bij die vlak zijn, die we tegenwoordig 'tabs' zouden noemen, en er zijn er die lijken op een muizenstaartje. Een half uurtje speuren op het internet levert mij tussen de keyboards en de orgels door wel een aantal vermeldingen van dit soort 'klavieren' op (vooral in oude bijbels), maar geen afbeeldingen.
