Geraadpleegde bron: Mens & Vogel 2006-3

De houtduif is de talrijkste en wijdst verspreide duif in Europa. Ze is ook de grootste van onze inheemse duiven. Al van grote afstand is ze in de vlucht te herkennen aan de witte dwarsstreep op de vleugels en aan de witte vlek naast het iriserend blauwgroen aan de zijkanten van de hals. Het verenkleed is overwegend grijsblauw gekleurd en de borst is bruin-roze, een kleur die onopvallend vervloeit in het lichte grijs van de buik. In de staart is een zwarte eindband. De basis van de snavel is roze, de rest gaat van geel over in het lichte bruin van de snavelpunt. De snavel verbreedt zich aan de basis in een zachte, witte knobbel die door de membranen boven de neusgaten wordt gevormd. De koraalrode poten zijn lichtpaars getint. In de strokleurige ogen valt een kleine peervormige iris op, wat de vogel een zeer waakzaam uiterlijk geeft.

Houtduiven komen in heel Europa voor, met uitzondering van het extreme noorden en IJsland. De noordelijke populaties zijn trekkers die vooral in Zuid-Europa overwinteren. Elk najaar met een piek tussen 10 oktober en 15 november, trekken ongeveer 2 miljoen houtduiven vanuit Scandinavië naar zuidelijke overwinteringsgebieden. In onze streken zijn houtduiven over het algemeen sedentair, hoewel in de winter vaak enorme rondzwervende groepen worden gevormd die overnachten op gezamenlijke slaapplaatsen.

Zowat overal in Europa werden in de loop van de 20^ste eeuw sterk toenemende aantallen gemeld, ondanks de uitermate hoge jachtdruk. De massale aanplant van fijnsparren (nestgelegenheid) en de verhoogde graanproductie (voedsel in de winter en zomer) worden gezien als belangrijke factoren die verantwoordelijk zijn voor de toename. Ooit was de houtduif een typische bosbewoner – vandaar ook vaak bosduif genoemd – maar momenteel worden de hoogste dichtheden bereikt in landbouwgebieden met verspreide bosjes en bomen.

De houtduif komt vooral voor in streken met een afwisseling tussen landbouwgebied en kleine tot middelgrote beboste percelen. De soort is duidelijk minder talrijk binnen grote bosmassieven, maar ze vestigt zich wel graag aan bosranden. Ze verkiest gemengde loofbossen die rijk zijn aan voedsel. Sinds enkele decennia koloniseert de houtduif ook parken en boompartijen in onze steden.

Paartjes blijven meestal maar voor één seizoen bij elkaar. De baltsvlucht van de houtduif is zeer opvallend. Zo’n vlucht is opgebouwd uit een steile stijgvlucht (waarbij ze op het hoogste punt luid met hun vleugels klappen), gevolgd door een dalende zweeffase. Daarna op de begane grond buigt de doffer de kop, de staart wordt opgeheven en gespreid. Intussen klinkt het begeleidende baltslied. Na een tijdje duldt het vrouwtje het mannetje dicht in haar buurt en vormen ze een paar. Vanaf dan begint de nestplaatsselectie en het lokken van het vrouwtje naar die nestplaats. Het mannetje kiest een geschikte plaats voor het nest en gaat daar zitten baltsen, maar nu beginnen de vleugels te trillen en de staart beweegt schokgewijs. Vervolgens minnekozen de duiven elkaar: ze wrijven de snavel langs elkaar en halen die door de veren van de hals heen.

Het nest wordt gewoonlijk in een boom gebouwd, die zowel geïsoleerd als midden in een bos kan staan, maar bij gebrek aan bomen kan het echter ook in een dichte struik. Het nest is een dun maar stevig platform van fijne takjes, soms zo dun dat de eieren er doorheen te zien zijn. De dode takjes – meestal van naaldbomen – worden met de snavel van de boom afgebroken of op de grond verzameld. Geregeld nemen ze overjarige nesten opnieuw in gebruik of nestelen ze op een oud nest van een kraai, een ekster, een gaai of zelfs een buizerd. Het nest kan incidenteel ook wel in een nestkast met brede invliegopening (torenvalk) worden aangetroffen. Na gemiddeld 17 dagen bestaat het voltallige legsel uit twee witte, meestal langwerpig ovale, glanzende eieren zonder vlekjes. De eerste drie dagen worden de jongen zeer geregeld met melk gevoed, later krijgen ze daarnaast ook het voedsel dat de ouders verzamelen. De jongen blijven gemiddeld 22 dagen in het nest. Nog vooraleer ze het nest verlaten, zijn de ouders weer bezig met een nieuwe cyclus van baltsen, nest bouwen, ei-leggen etc. Ook als de jongen het nest verlaten hebben, zullen de ouders hen nog eventjes voeren.

Aangezien er in ons land, in Nederland en in Groot-Brittannië eieren en nestjongen werden gevonden gedurende de wintermaanden, kan men besluiten dat de houtduiven in West-Europa zich aan geen jaargetijde storen. Vooral tijdens zachte winters en na een flinke eikeloogst blijkt dat het geval te zijn. De voortplantingsperiode kan meer dan een half jaar in beslag nemen. De meeste legsels worden echter gevonden vanaf midden april tot begin juli. Jaarlijks is de houtduif in staat om drie of meer legsels groot te brengen. De houtduif voedt zich voornamelijk met zaden en allerlei vruchten die in hun geheel kunnen worden ingeslikt. Ze worden zowel zittend van de bomen en heesters geplukt als op de grond bijeengezocht. Houtduiven hebben een voorkeur voor eikels (opmerkelijk is dat de krop 9 tot 12 eikels kan bevatten), beukennootjes, alle soorten granen, zaden van esdoorn en naaldbomen, zaden van wilde kruiden en versmaden de bessen van allerlei wilde en gekweekte gewassen niet: aalbes, hulst, kruisbes, bosbes, vlier, klimop, vogelkers, … Ze voeden zich ook met onrijpe kersen en met bladeren van kruidachtige planten, waaronder klaver, kamille, boterbloem, paardenbloem en vogelmuur. Verder staan ook bloemknoppen van populier en beuk op het menu.

Voor de landbouwer is de onschuldige uitziende houtduif volksvijand nummer één onder de vogels. Stadsmensen zullen dit nauwelijks kunnen geloven als ze deze fraaie vogel in het park rustig graantjes zien eten. Op het platteland kan de soort echter veel schade aanrichten, want ze is dol op landbouwgewassen, zoals granen, aardappels en erwten. De houtduif wordt in Vlaanderen dan ook fanatiek bejaagd. Volgens de officiële afschotstatistieken zijn de 12 500 geregistreerde jagers verantwoordelijk voor het afschot van gemiddeld 400 000 houtduiven per jaar. De oppervlakte korrelmaïs verviervoudigde in Vlaanderen tussen 1997 en 2007 en bedroeg in 2007 ca 30 000 ha. De toename van de houtduif in Vlaanderen viel samen met het hoger aanbod aan maïsteelt, die zorgt voor grote hoeveelheden oogstresten, ideaal als wintervoeder.

De jacht met vuurwapens of met roofvogels op houtduiven is open van 15 september tot en met 28 of 29 februari, maar om belangrijke schade aan gewassen te voorkomen en op plaatsen waar geen andere bevredigende oplossing bestaat, mogen ze onder strikt bepaalde voorwaarden worden bejaagd van 1 maart tot en met 14 september. Die jacht mag alleen worden beoefend op en binnen een zone van maximaal 50 m rond percelen beplant met graangewassen, koolgewassen, vlas, bonen, erwten, cichorei, aardbeien, suikerbieten, knolselder, witloof, boomkwekerijteelten en in kersenboomgaarden, waar de vogels schade aanrichten en waarvoor de eigenaar van de teelt vooraf een schriftelijk verzoek tot bejaging heeft gericht tot de houder van het jachtrecht. Dit geldt niet voor percelen met maïs.

De houder van het jachtrecht meldt die bejaging vooraf bij brief, e-mail of telefax bij de woudmeester opdat die ambtenaar het nodige toezicht zou kunnen uitoefenen. Zo nodig kan hij die jacht verbieden. De bejaging mag ten vroegste 24 uur na de melding een aanvang nemen. Bij ernstige schade aan gewassen en op plaatsen waar geen andere bevredigende oplossing bestaat, is de bestrijding van houtduiven in 24 afgebakende vogelrijke gebieden toegestaan onder voorwaarden van het jachtdecreet. Ook voor de veiligheid van het luchtverkeer is bejaging binnen het luchthavendomein toegestaan.

Voor zover bekend heeft geen enkele 16^de of 17^de eeuwse Vlaamse of Hollandse schilder houtduiven afgebeeld. De soort ontbreekt in elk geval in het werk van de Antwerpse barokschilders Frans Snyders (1579 – 1657) en Alexander Adriaenssen (1587 – 1661). Beide schilders verwerkten doorgaans heel wat inheemse vogels in hun doeken. Houtduiven worden daarentegen wel afgebeeld door Zuid-Europese schilders uit dezelfde periode, zoals de Italiaan Michelangelo Meris Caravaggio (1571 – 1610) en de Spanjaard Juan Sánchez Cotán (1561 – 1627). Dit geeft mogelijk aan dat de houtduif in die periode zeldzaam was in de Lage Landen en men kan zich zelfs afvragen of de soort toen wel tot onze avifauna behoorde.

https://www.bing.com/videos/search?q=houtduif&&view=detail&mid=2AD2A45E79920B45BB162AD2A45E79920B45BB16&&FORM=VDRVSR

08-08-2020 om 18:14 geschreven door birdy

Sinds 2009 heeft een (r)evolutie plaatsgevonden in het volgen van kleine vogelsoorten. Elektronische dataloggers in verschillende uitvoeringen en formaten maken het nu mogelijk om vogels tijdens hun volledige jaarcyclus te volgen. Naast een wetenschappelijke pootring krijgt de vogel nu ook een datalogger (0.6 g) in de vorm van een piepklein rugzakje mee, bevestigd aan de hand van een harnasje (0.2 g).

Dit apparaatje met het kleinste lange-termijn-tracking-systeem ter wereld kan de plaats waar de vogel zich bevindt, bepalen via lichtmetingen en een nauwkeurige klok. Het toestelletje meet elke 2 min de sterkte van het daglicht en slaat deze informatie met een tijdsbepaling op in zijn geheugen. Aan de hand van deze metingen kan men zonsop- en -ondergang bepalen. Hieruit wordt de positie berekend met een geringe nauwkeurigheid van 50 tot 150 km. Deze geolocators kunnen data opslaan maar hebben geen communicatiemogelijkheden zoals GPS-zendertjes dat wel hebben. 

Voor vogels die constant in beweging zijn, is dit meer dan voldoende om hun trekrichting en stopplaatsen te bepalen. De dataloggers werken met een batterij die een levensduur heeft van 2 jaar. Er is echter één groot nadeel: om de gegevens te kunnen recupereren, moeten de vogels opnieuw worden gevangen en de dataloggers verwijderd. Als de gierzwaluwen om de een of andere reden niet terugkeren uit Afrika, zijn de opgeslagen gegevens verloren.

Voor trekvogelonderzoekers die meer te weten willen komen over de vogelsoorten waarvan zelden een klassieke pootring wordt teruggevonden, is dankzij deze minuscule geolocators een nieuwe wereld opengegaan. Wat betreft de gierzwaluwen zijn we in amper 6 jaar tijd meer te weten gekomen over de trek naar het zuiden en hun overwinteringsstrategie dan in 100 jaar wetenschappelijk ringwerk. Er is ondertussen al veel onderzoek op gierzwaluwen met behulp van dataloggers uitgevoerd in heel wat Europese landen.

De verspreiding van de gierzwaluw is echter niet beperkt tot Europa. De gewone gierzwaluw, die onder meer in België en Nederland broedt, heeft een globaal broedgebied dat zich uitstrekt van de westkust van Ierland tot de Gele Zee in China.

Er zijn twee ondersoorten van onze gierzwaluw bekend. De West-Europese gierzwaluw, de ondersoort ‘apus’ die in onze regio’s voorkomt, is zeer donker van kleur en lijkt zelfs bijna zwart met een witachtige keel. Ze broedt in Europa en Rusland boven de steppen tot aan het Baikalmeer. De oostelijke gierzwaluw, de ondersoort ‘pekinensis’, is opvallend bruin gekleurd met een donkere rug. Hun broedgebied strekt zich uit van Teheran (Iran) tot Noordoost China. Tussen deze twee broedgebieden liggen de woestijnen van Kazakstan en de Aziatische grassteppen.

‘Onze’ gierzwaluwen trekken in een boog via Spanje en Mauritanië (West-Afrika) verder door naar Congo. In november vliegen ze naar de kust van de Indische Oceaan, vooral naar Mozambique. Bij hun terugreis naar hun broedgebieden in Europa ‘stoppen’ ze opnieuw voor een poos in Congo, vliegend boven het oerwoud. Het is merkwaardig hoe belangrijk dit regenwoud – zo groot als Europa – voor bv. gierzwaluwen is.

Tijdens de trek in de herfst en opnieuw in de lente komen hier alle populaties gewone gierzwaluwen samen, vele miljoenen vogels. Ook Belgische en Chinese vogels kunnen er elkaar ontmoeten, waarschijnlijk in gemengde groepen. Ze trekken verder door naar de West-Afrikaanse kust en komen vooral samen in de omgeving van Liberia waar zij zich te goed doen aan vliegende mieren. Ze zijn dan voldoende doorvoed om over de Sahara terug naar huis te kunnen vliegen.

Vele gierzwaluwen blijven vele jaren bij dezelfde partner. Eens weg van het nest is het onwaarschijnlijk dat zij elkaar ooit zien. Zij vertrekken niet samen en van met dataloggers uitgeruste broedparen weten we dat zij soms duizenden km van elkaar onderweg zijn.

Man en vrouw leven dus heel de winter apart en vinden elkaar pas een jaar later terug in hun nestholte. Dat verklaart de soms hevige ontmoetingen bij hun thuiskomst. Het onderstreept ook het grote belang van een vaste broedplaats. Is deze tijdens de winter door renovatiewerken dichtgemaakt of vernietigd, dan vinden zij elkaar moeilijk terug en zijn ze verplicht een nieuwe nestgelegenheid en/of partner te zoeken. Hun enige ankerpunt om elkaar terug te vinden, is hun nestholte. Zij komen daar apart aan en wachten geduldig op hun partner. Soms biedt een niet gepaarde vogel zich aan. Bij de terugkeer van de oorspronkelijke vogel ontstaat dan een gevecht dat vaak vele uren duurt.

De broedplaats, hetzij in een wand of onder een dak, in een spechtenhol of zelfs in een nestkast is van levensbelang. Moderne bouw en renovatie en vooral isolatie sluiten alle beschikbare gaten en spleten af. Dit is nefast voor gierzwaluwen. Neem daarbij ontbossing, biotoopveranderingen, pesticiden en pollutie en het is niet verwonderlijk dat hun populaties over heel de lijn dalen.

In een filmpje bespreekt bioloog, Raymond Klaassen de trekroute, die je met de dataloggers kan vastleggen.

https://www.bing.com/videos/search?q=gierzwaluw+you+tube+filmpje&&view=detail&mid=DC977CC51E0ED057E7A1DC977CC51E0ED057E7A1&&FORM=VDRVSR

10 maanden vliegen zonder te landen

https://www.bing.com/videos/search?q=gierzwaluw+you+tube+filmpje&&view=detail&mid=7A0660ED089DDAD4A79C7A0660ED089DDAD4A79C&&FORM=VRDGAR&ru=%2Fvideos%2Fsearch%3Fq%3Dgierzwaluw%2Byou%2Btube%2Bfilmpje%26%26FORM%3DVDVVXX

03-08-2020 om 16:40 geschreven door birdy

Geraadpleegde bronnen: Mens & Vogel 2016-4 [Vogelonderzoeker, Lyndon Kearsley] / Mens & Vogel 2013-4 [Vogelonderzoeker, Lyndon Kearsley] / Mens & Vogel 2012-3 [Gierzwaluwenspecialist, Louis-Philippe Arnhem] / Mens & Vogel 2012-1 [Educatief- en projectmedewerker, Inge Buntinx]

Zwaluwen zijn graag geziene zomergasten. Nagenoeg iedereen kent ze: de huiszwaluw die haar nest bouwt onder onze dakgoten, de boerenzwaluw die we vooral vinden in de buurt van oude veeboerderijen en de oeverzwaluw die nesttunnels graaft in steile zandbergen langs waterlopen en meren.

Maar de minst bekende en meest intrigerende verwante vogel is misschien wel de gierzwaluw. Op het eerste zicht lijkt ze op een zwaluw, maar in werkelijkheid is ze verwant aan de kolibries. Deze snelheidsduiveltjes gieren ’s zomers over onze steden en dorpskernen, rond de kerktorens door de straten. Gierzwaluwen zijn de ultieme vliegende wezens. Eenmaal weg van hun nest vliegen zij non-stop, 9 maanden lang zonder één keer de grond te raken. Slapend op grote hoogte, niet zelden in groep en op vliegende insecten jagend tijdens hun tochten. We weten al veel over de periode van begin mei tot eind juli wanneer zij bij ons broeden. Maar dan verdwijnen ze van de radar.

Gierzwaluwen vormen meestal snel jagende en spelende groepen. Tegenwoordig nestelt deze vogelsoort vooral onder de daken en in holtes van huizen in onze dorpen en steden, maar ze broeden ook in verlaten spechtengaten en tussen de spleten van rotswanden in meer afgelegen gebieden. Natuurlijk is het niet altijd zo geweest. Gierzwaluwen vliegen rond sinds lang voor het ontstaan van de mens. Tot voor kort wisten we niet veel over de overige maanden die zij in Afrika doorbrengen. We hadden slechts een beperkt aantal meldingen van geringde individuen.

Identiteitskaart

Gierzwaluwen behoren tot de orde van de ‘Apodiformes’ en hebben meer gemeen met kolibries dan met zangvogels. Ze zijn groter dan de echte zwaluwen (boeren-, huis- en oeverzwaluw) en onderscheiden zich door hun lange, naar achteren gerichte, sikkelvormige vleugels. Behalve hun blekere keel zijn ze volledig donkerbruin, bijna zwart. De Apus Apus plant zich in heel Europa voort, vanaf het uiterste noorden van Afrika, via alle overige landen rond de Middellandse Zee, in Scandinavië tot in Lapland en zelfs een groot deel van Kazachstan en Siberië.

‘Onze’ gierzwaluwen zijn heel bijzonder. Zij zijn in staat om al vliegend te eten en te drinken, te paren en nestmateriaal te verzamelen. Niet alleen brengen ze de hele dag op hun vleugels door, ’s avonds stijgen ze tot zo’n 1 500 m om er op veilige hoogte de nacht door te brengen. Hoewel men gierzwaluwen spontaan met stedelijk gebied associeert, bestaat hun eigenlijke biotoop strikt gezien uit de lagere lagen van de troposfeer. Deze regio van de dampkring is constant in beweging. Gierzwaluwen houden bijgevolg tijdens hun permanente vlucht rekening met hoge- en lagedrukgebieden, luchtstromingen en onweders, om er maar enkele te noemen. Als geen ander weten zij uit deze fenomenen hun voordeel te halen, hetzij om voedsel te vinden, hetzij om verder te trekken. Het grootste deel van hun leven brengen ze dus in miljoenen kubieke km lucht door … en gaan dan ‘aan land’ uitgerekend het kleinste gaatje opzoeken dat in het donkerste holletje uitkomt om er hun kroost in groot te brengen.

Het leven van gierzwaluwen verloopt volgens een vrij strak schema. Zo rond 20-25 april komt de eerste golf broedvogels in onze contreien aan. De voorbije 9 maanden hebben ze ononderbroken vliegend boven Afrika doorgebracht. Het eerste wat gierzwaluwen doen bij aankomst in hun broedgebied, is snel de plek opzoeken waar ze het vorige seizoen hun jongen hebben grootgebracht. Omdat de partners de wintermaanden gescheiden doorbrengen, wordt de nestholte de plaats van afspraak. Indien de oorspronkelijke partner niet binnen de eerstvolgende dagen aankomt, wordt er actief gezocht naar een andere compagnon. Er valt immers geen tijd te verliezen, want eind juli vertrekken ze alweer. Geschikte plekjes kunnen door opeenvolgende generaties jarenlang bewoond blijven. Omdat ze voor alles van hun vleugels afhankelijk zijn, vergaren deze luchtacrobaten ook hun nestmateriaal vliegend. Veertjes, droge blaadjes, gevleugelde zaden, hooi, … tot zelfs een waterjuffer, plastic en stukjes ballon toe. Al dat materiaal wordt met speeksel tot een rond kommetje van ongeveer 10 cm diameter en 2 cm hoog samengekleefd. Omdat het aanbod ondanks alles niet erg groot is, kan het jaren duren vooraleer het nest deze ideale omvang bereikt. Het bouwsel wordt tijdens de broedperiode verder gefatsoeneerd tot op het ogenblik dat het eerste jong uit het ei sluipt.

Huiszwaluwen leven in kolonies maar bepalen zelf waar hun nest komt. Voor onze gierzwaluwen liggen de kaarten anders. Deze ‘lucht’vogels hangen zoals vele ‘zee’vogels af van een rots of in ons geval een hoop bakstenen om er hun jongen groot te brengen. Jonge gierzwaluwen van één of twee jaar oud komen bijna een maand later dan de volwassen vogels in het broedgebied aan. Ze worden aangetrokken door de luidruchtige giervluchten die bij mooi weer door de broedvogels worden uitgevoerd en enten zich op een bestaande kolonie. Deze aankomende golf ‘pubers’ is echter nog niet zinnens te broeden. Door imitatie leren ze eerst van de ervaren vogels waar de bezette holtes te vinden zijn, want geschikte broedplaatsen zijn zeldzaam en nieuwe broedholtes ontdekken kan met die lange vleugels erg gevaarlijk zijn. Dank zij systematisch wetenschappelijk onderzoek weten we dat sommige individuen tot 5 jaar moeten ‘wachten’ vooraleer zij tot broeden kunnen overgaan.

De paring grijpt meestal in het nest plaats, maar als daar onvoldoende ruimte voor is, gebeurt deze in de lucht. Omdat gierzwaluwen onze zomers delen, ontsnappen zij ook niet aan ons klimaat. Tijdstip, grootte van het legsel en broedtijd zijn afhankelijk van de weersomstandigheden. Is het tijdens de leg overwegend mooi, dan worden er tegen 20 mei gemiddeld 3 eitjes gelegd. Is het winderig of regenachtig, dan volgen wat later meestal maar 2 eieren of zelfs maar één. Het broeden duurt gemiddeld 19.5 dagen, tot 5 dagen langer als het koud is. Het embryo kan immers een tijdelijk lagere temperatuur aan en het ei komt dan wat later uit. Ook het kuiken kan een koude periode zonder warmte en voedsel doorstaan, waarbij de lichaamstemperatuur, ademhaling en hartslag drastisch dalen.

Jonge gierzwaluwen rekken hun verblijf in het nest tot gemiddeld 42 dagen, wat erg lang is voor zo’n kleine vogel. Als het weer meevalt, kunnen ze tegen het einde van hun 3^de levensweek al zwaarder wegen dan hun ouders (40-45 g) om rond de 4^de week hun maximale gewicht van 55 tot 60 g te bereiken. Een vetreserve is immers steeds nuttig, mocht plots een koude periode aanbreken. De laatste dagen voor het uitvliegen, eten ze dan weer veel minder om hun eerste vlucht te vergemakkelijken. Dit belangrijkste moment van hun leven wordt zorgvuldig voorbereid door vanaf hun 10^de levensdag reeds met hun vleugelstompjes te bewegen. Deze oefeningen worden naarmate ze ouder worden stelselmatig opgevoerd en afgewisseld met push-ups waarbij ze hun vleugels gebruiken om hun lichaam minutenlang omhoog te tillen. Hun vleugelspieren moeten immers goed ontwikkeld zijn, want een 2^de kans krijgen ze zelden. Als de ‘maiden flight’ goed verloopt, zal onze jonge snaak minstens anderhalf jaar onophoudelijk op de wieken zijn. Begin augustus verlaat het gros van de populatie het broedgebied en valt de stilte plots over de stad.

Gierzwaluwen zijn uiterst gespecialiseerde insecteneters en kunnen een grote hoeveelheid voedsel in hun keelzak opstapelen om het onder de vorm van een voedselbal aan hun jongen te voeren. Deze balletjes kunnen tot 2 g wegen en naargelang het aanbod van de dag zo’n 500 tot 1 500 insecten bevatten. In tegenstelling tot huis- en boerenzwaluw, die hun jongen makkelijk honderden keren per dag met voedsel opzoeken, zullen gierzwaluwen dit slechts 20 tot 30 keer doen. Ze kunnen bijgevolg naar meer gunstige gebieden vliegen om er insecten te verzamelen. Op die manier zijn ze niet zo afhankelijk van de dikwijls ongunstige directe omgeving van de broedplaats dan voor de meeste zangvogels wel het geval is. Dankzij deze voedselbal is de gierzwaluw dan ook een van de weinige insectenetende trekvogels die nog in stedelijk gebied voorkomen.

Gierzwaluwen broeden nog altijd graag zo hoog mogelijk. Onder een hoogte van 4 m zal je uiterst zelden een gierzwaluwnest aantreffen. Een belangrijke reden voor deze drang naar hoogte heeft te maken met het feit dat gierzwaluwen een vrije val maken om op te stijgen. Door hun relatief lange vleugels, in verhouding met hun zeer korte pootjes, kunnen gierzwaluwen uiterst moeilijk opstijgen vanaf een effen oppervlak. Vergelijk het met een zweefvliegtuig: eens in de lucht hebben ze een perfecte, gestroomlijnde bouw om te vliegen, maar vanop de grond op eigen kracht opstijgen, is minder evident.

Als er ruimte is, kruipen gierzwaluwen ook onder dakpannen. Rekening houdend met de vrije val die ze maken, moet de helling van het dak wel meer dan 45° bedragen. Daarenboven is het belangrijk dat de aanvliegroute naar hun nest volledig vrij is, zodat ze niet worden gehinderd als ze naar de nestopening vliegen. Onder dakpannen broeden is echter niet altijd zonder gevaar. Net onder de pannen kan de temperatuur oplopen tot meer dan 60° als de zon op het dak schijnt. Bij dergelijke temperaturen sterven vele jongen. Sommige nestjongen proberen nog uit het nest te kruipen om de hitte te ontvluchten, vaak met nefaste gevolgen. Nestplaatsen aan de noord- of oostzijde van een gebouw zijn daarom veiliger. By the way: gierzwaluwen laten geen uitwerpselen achter op de gevels waardoor er nauwelijks overlast is.

Om het verlies aan nestplaatsen te compenseren, ontwikkelden gespecialiseerde bedrijven verscheidene types nestkasten als alternatief. Er is een ruime keuze tussen nestpannen, inbouwstenen en nestkasten om onder de dakgoot te bevestigen.

Je maakt het meeste kans op succes als er al gierzwaluwen in de omgeving broeden. Het zijn koloniebroeders; dus hoe meer nestmogelijkheden er zijn hoe groter de kans dat de familie deze gebruikt en de gelegenheid heeft om de kolonie uit te breiden. Gierzwaluwen zijn plaats-trouw. Het liefst keren ze terug naar de broedplaats van het vorige jaar. Daarom kan het soms een tijd duren voordat een gierzwaluwpaartje de nieuwe broedlocatie ontdekt en in gebruik neemt. Geef de moed dus niet te snel op als je na één of twee broedseizoenen nog geen gierzwaluwen op bezoek kreeg. Als een kolonie in de buurt huist, kan je eventueel hun aandacht trekken door een geluidsopname van roepende soortgenoten af te spelen. Op die manier verhoog je de kans dat ze de nieuwe nestlocaties opmerken.

03-08-2020 om 16:37 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Fwiet! Fwiet! [Begijn Le Bleu]

Foto’s zijn van James Fisher

Wat een brok heerlijke brutaliteit is er nu in mijn tuin geland?

Op nog geen 4 m van mij landde ze op mijn betonnen schutting: een sperwervrouwtje. Ik houd mijn adem in. Met haar strenge blik kijkt ze mij recht in de ogen. Een 5-tal seconden daarvoor voelde ik een golvende vlucht boven mijn hoofd. Ik vond het een vreemd silhouet dat in mijn ooghoeken opdook. Soms merk je onmiddellijk wanneer het een niet-alledaagse vogels is. Je merkt het aan  kleine dingetjes: snelheid, vleugelslag of profiel, ook wel ‘giss’ genaamd, vermoedelijk een Amerikaanse legerterm die een afkorting is van General Impression of Size and Shape. Maar ik kijk ook op wanneer er een huismus passeert, want voor je het weet laat die iets onvoorstelbaars zien: een dansje met een kat bv.

Deze sperwer maakt geregeld mijn tuin onveilig. Mijn buurman heeft ook al kennisgemaakt met haar. Hij houdt duiven maar maakt er niet zoveel heisa van als ze een van zijn duiven verschalkt. ‘Zo gaat dat’, zegt hij, ‘geofferd op het altaar van de natuur’. Dat vind ik een meer dan sportieve opstelling van hem. Ik vraag mij af of Chinese duivenmelkers met dun peperdure doffers er ook zo over denken.

Ze blijft op de schutting zitten met haar lange, fijne stelten, eindigend in vlijmscherpe klauwen. Haar korte vleugels stellen haar in staat tussen struikgewas en versperringen door te vliegen. En wat is ze snel! Tweemaal maakte ik een blitzkrieg van haar mee. Dat gaat zo hard dat je nog net een schim kunt zien, waarna je enkel het paniekerige gefladder van opstijgende vogels kunt horen.

Maar het hoeft niet altijd een snelle aanval te zijn. Ik herinner me een gewiekste zet van Mrs. Sparrow Hawk in mijn kerselaar. Onder die boom zat een Turkse tortel wat zaad te eten. Nagenoeg alle vogels hadden de sperwer opgemerkt, behalve die ene, trage duif. De roofvogel gleed geruisloos uit de boom. Daarna zie je de duif even spartelen en komt er medelijden, maar ook een beetje vreugde opzetten. De keep, een vinkensoort die wintergast is in mijn tuin, is gelukkig gespaard gebleven. Al gauw slaat de sperwer haar vleugels uit over haar slachtoffer; ‘mantelen’ noemen ze dat. Alsof ze in alle sereniteit een tentje over de dode plaatst. Het plukken van de duif gebeurt soms ‘en plein public’. Over markant gedrag gesproken!

Nog niet zo lang geleden betrapte ik een sperwer op het voetpad met een houtduif in de klauwen. Er stond een vrouw op nog geen 10 m van het gebeuren haar stoep te vegen. Toen ze me zag aanrennen met een fototoestel dacht ze dat ik van lotje getikt was. ‘Ik had het niet eens gezien’, zei ze achteraf. Typisch, dacht ik. Onze werelden zijn zo klein dat we volgens mij enkel zien en horen wat ons bekend is. Het doet me denken aan de Inca’s die naar het schijnt de Spaanse schepen niet aan land zagen komen, omdat ze niet bekend waren met dat concept.

Enfin, toen ik een foto wilde nemen, vloog ze weg met een korte, krachtige stoot. Ook de dag dat het sperwervrouwtje bovenop een Turkse tortel prijkte, probeerde ik een foto te nemen. Ik zag mijn foto al pronken in ‘National Geographic’, maar nog voor ik kon scherpstellen, was mevrouw verdwenen.

28-07-2020 om 12:04 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Fwiet! Fwiet! [Begijn Le Bleu]

“Dsjruuuuuh”. Het zegt u waarschijnlijk niets, maar het is de roep van de groenling.

In het najaar zie ik dit vogeltje elke dag op de voederplank blinken. In het najaar is het altijd een heerlijk terugzien van deze kloeke vinkensoort. Met zijn forse snavel verjaagt hij alle mezen van mijn voedersilo. Hij is de baas. Zijn prachtkleed doet alle vrouwtjes smelten.

Met een zonnebloempit in zijn snavel fladdert hij veilig weg tussen de coniferen als een vliegend kleurboekje van groene en gele spatten. De vrouwtjes zijn minder indrukwekkend van kleur, maar het samenspel is fascinerend. Gemiddeld zitten er zo’n vijftal te fladderen van de ene struik naar de andere, maar tijdens de koude winterdagen zitten er plots tien tot twaalf te profiteren van het zaad dat ik hier elke dag rondstrooi. Volgens de Vogelatlas van Nederland wordt onze populatie aangevuld met Duitse en Scandinavische groenlingen.

Dat is misschien een verklaring voor het groter aantal exemplaren in de winter, maar het antwoord op de vraag waarom er tijdens de vorst van de ene op de andere dag plots het dubbele aan groenlingen te zien is, blijft een markant gegeven. Het is begrijpelijk dat ze voedsel zoeken, maar hoe ze het vinden, is voor mij een raadsel.

De pootjes van deze vogels blijven ook een lust voor het oog. Groenlingen gebruiken hun pootjes niet, zoals mezen, om zaden of noten tussen te klemmen, maar toch blijft het schitterend gereedschap. Met gemak klauteren en balanceren ze op takjes en twijgjes, vliegen een stukje verder en vatten post op de rand van de voederplank. Als een van die dunne pootjes breekt, is het vogeltje ten dode opgeschreven. De winter is vaak een meedogenloos seizoen voor veel dieren. Vogelbescherming Nederland legde trouwens haarfijn uit waarom vogelpootjes in de winter niet bevriezen. Niet alleen omdat een pootje enkel pezen bevat en geen spieren (en dus minder bloed), of omdat er een laag vorstbestendige schubben op zit, maar ook omdat er een soort warmtewisselaar actief is in de poten, door wetenschappers ook wel het ‘wondernet’ genoemd. Het warme bloed uit het lichaam stroomt vlak bij het koude bloed uit de poten. Deze kleine afkoeling en opwarming zorgt voor de juiste temperatuur om niet onderkoeld te geraken.

In tegenstelling tot vinken zijn groenlingen schichtiger, vind ik. Vinken eten graag zaad op de grond en vluchten weg in een kale boom bij dreiging. Als ik onder die boom loop, blijven ze geregeld zitten. Maar groenlingen maken echt dat ze wegkomen als ik even mijn tuin in loop.

Deze handige vliegers verbergen zich het liefst in een donker hoekje, zodat ze niet kunnen worden gezien. Als ze in de buurt van de silo zijn, bewegen ze voortdurend. Het vluchtig heen en weer hippen van kleine vogeltjes op boomtakken zou aangeboren gedrag zijn om predatoren geen kans te geven om te focussen.

De pimpelmees spant hierin de kroon. Die hadden ze eigenlijk zenuwmees kunnen noemen. Maar er is, voor zover ik kon vinden, nog geen onderzoek geweest rond dit gedrag. Trouwens: het zou leuk zijn om eens een indeling te maken tussen de hippende vogels, zoals vinken en stappende vogels, zoals de houtduif.

Ik heb ook eens getimed hoeveel keer een groenling stopt met eten per halve minuut: zesmaal. Pikken in de silo en vervolgens kijken. Even knabbelen … en kijken. Niet zomaar kijken, nee, hij verkent snel de hele omgeving. Ze zijn op hun hoede. De prachtige, gele streep langs hun vleugel maakt hen natuurlijk een opvallende verschijning, dus kwetsbaarder, maar het mosgroene verenpak geeft genoeg camouflage. Zeker het vrouwtje zal je niet zomaar kunnen opmerken als ze op haar nest zit. Het knabbelen op de zonnebloempitten gaat ook snel. Het wordt wel eens ‘trillen’ genoemd. De pit wordt gekraakt en dan netjes rondgedraaid in de bek zodat de schil los komt. Het is een opmerkelijke, maar efficiënte manier van foerageren.

Ververs geregeld het drinkwater voor de groenling. Het kan voorkomen dat de groenlingen besmet geraken met de parasiet ‘Trichomonas gallinae’, ook wel ‘het geel’ genoemd, een ziekte waarvoor ze gevoelig zijn. Je mag het voor mijn part opzoeken op het web, maar ik raad het af. De kans dat je close-ups van opengesneden luchtwegen met gele abcessen te zien krijgt, is groot. Drie van mijn kippen kregen een aantal zomers geleden ook te maken met het geel en geen van hen overleefde het. De parasiet zat in het drinkwater dat na een vakantieperiode niet meer met regelmaat was ververst.

Tijdens een wandeling langs de Schelde in Temse werd ik verrast door een honderdtal groenlingen die in de kruidenrijke bermen zaten. Er staan sinds een paar jaar rozenbottels en de nootjesachtige zaden zijn rijk aan vitamine C, perfect om de winter mee door te komen. De groenlingen zijn er verzot op. Een groengele vlucht aan vleugeltjes komt dan hysterisch uit de berm gevlogen als je er passeert. Weer zo’n leuke waarneming die je dag opvrolijkt.

20-07-2020 om 16:21 geschreven door birdy

Af en toe ga ik eens mee met natuurfotograaf Wim Dekelver, die de hoofdleverancier blijft van het beeldmateriaal op deze blog.

Meestal trekken we dan naar een fotohut van ornitholoog, Glenn Vermeersch. Alle vogelkijkhutten zijn gelegen op private terreinen in en rond Kalmthout in de Antwerpse Kempen.

Je kan op verschillende manieren vogels fotograferen, maar de mooiste beelden maak je vrijwel altijd vanuit een vaste schuilhut. De voorbije jaren bouwde en verbouwde Glenn Vermeersch een groot aantal hutten die hij te huur aanbiedt. Doorgaans zijn de vogelkijkhutten voorzien van comfortabele stoelen en/of zitbanken en je fotografeert er standaard door spiegelend glas (jij ziet de naderende vogels, maar zij zien jou niet), waardoor je dan, uitgerust met een telelens, de gevederde bezoekers prachtig in beeld kan krijgen. De regio is erg rijk aan natuur en biedt een grote variatie aan uitgestrekte bossen, heide, moerassen en open landbouwgebieden, diverse biotopen dus, die elk dan weer specifieke vogelsoorten aantrekken.  

Enige kennis over soortherkenning en gedragspatronen is dan wel vereist, wil je de passanten tijdig in de gaten krijgen. Camera- en objectiefinstellingen dienen in de loop van de dag te worden aangepast, afhankelijk ook van de weersomstandigheden.

In de fotoreeks van Wim valt meteen wel op dat de ‘stielkennis’ en ervaring ver die van zijne maat overtreffen, maar daarom is hij ook de natuurfotograaf en ik de gelegenheidsfotograaf. Zelfkennis is het begin van alle wijsheid.  

14-07-2020 om 00:00 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Fwiet! Fwiet! De passie van het vogelkijken [Begijn Le Bleu]

De passie van het vogelkijken gaat om veel meer dan alleen een serie boeiende, vaak leerzame en leuke vogelportretjes in de Lage Landen. Het gaat hier ook om de kunst van het verhalen vertellen. Een kunst die we dank zij de komst van de televisie en het overaanbod aan digitale vluchtigheden bezig zijn te verliezen. Natuurbeschermers, vogelaars en wetenschappers weten vaak niet hoe mooi die verhalen zijn en de natuurbescherming in de Lage Landen is ook de kunst van het verhalen vertellen verleerd. (…) Dit boek heeft pareltjes aan anekdotes en laat zien hoe fijn het is de jachtigheid van het leven voorbij te laten razen en stil te staan bij de onnavolgbare rijkdom die de natuur ons te bieden heeft. Zowel in de stad als op het platteland, in bossen, moerassen, het maakt niet uit, Begijn weet er wel raad mee. (…) [Ingekort inleidend woord van Ben Koks, oprichter van de Vogelwerkgroep, de Grauwe Kiekendief]

Ik hoor een pompend geluid achter mijn huis. Ik kijk snel even om het hoekje en ik zie hem op nog geen meter van mij staan: de vijand. Met een tank van zo’n 10 liter op de rug, een sproeistok in de ene hand en de pomphendel in de andere. De herbicide vernevelt hij op de grasbermen van zijn akker. Hoe komt hij erbij om in hartje lente alles kapot te spuiten?

Dan draait de boer zich om. We kijken elkaar in de ogen. We kennen elkaar maar al te goed, want we zaten jaren in dezelfde klas. We studeerden allebei tuinbouw in het middelbaar en nu staan we hier met onze ideologieën loodrecht tegenover elkaar alsof we twee gelovigen zijn van een verschillende godsdienst.

“Dag Begijn”, zegt hij. Ik wuif terug alsof er niks aan de hand is. Ik voel me een falende angsthaas omdat ik zwijg. Ik denk niet dat hij weet dat ik een natuurjongen ben geworden die af en toe bio-shit eet. Ik vermoed zelfs dat hij ook van zichzelf denkt dat hij een natuurjongen is.

Ik heb een nestje vinken in de klimop zitten. Hoe moet dat nu? “Ach, Begijn, dat lost zichzelf wel op”, zeggen sommige mensen als ik mijn verhaal doe.

Als alle gedode vinken ooit de kans krijgen om te verrijzen, maak dan maar dat je wegkomt. Ze zullen als The Walking Dead terugkeren en wraak nemen. Ze brandden vroeger zelfs de ogen van de beestjes uit om ze beter te laten zingen tijdens de vinkenzetting, een wedstrijd waar wordt gestreden om ze zoveel mogelijk ‘Suskewiet’ te laten kwelen. Ik begrijp niet dat je jezelf zo arrogant kunt opstellen door je leefomgeving te vernielen. Dan ben je afgescheiden van je eigen wortels.

Eenmaal bewust van hoe biodiversiteit ontstaat, stijgt mijn verbazing elke dag. Dan vrees ik er zelfs voor dat ik een fundamentalist aan het worden ben. De gladgestreken gazonnetjes verblinden mijn ogen wanneer ik er voorbij fiets. Het is alsof mensen wel kiezen voor groen, maar het moet vooral proper, makkelijk en snel te onderhouden zijn. Er valt te discussiëren over deze laatste drie woorden. Er mag geen onkruid in de tuin staan en bomen moeten weg als ze kaprijp zijn. Wie een beetje kennis in huis heeft, weet dat onkruid niet bestaat en dat een boom nooit kaprijp is. Het is maar hoe je het bekijkt en hoe het ons wordt ingepeperd.

Er bestaat mest om het gras minder snel te laten groeien en middelen om fruitvliegjes van het compostvat te weren. Bij het zien van zulke producten schiet ik in een lach.

Het gevaar van asbest is bekend, maar de sluipende vergiftiging van onkruidverdelgers niet. “Ja, maar” zei een bevriende boer tegen mij, “heb je al gezien hoe snel het gras terug groeit na een spuitbeurt?” Ik vraag me af wat er van het bodemleven nog overblijft?

Stiekem denk ik aan vroegere tijden. Een boerenhof waar dakgoten vol hingen met kunstige moddernestjes van boerenzwaluwen. De hoekjes van tuinen zaten vol met ecosysteempjes, zoals een hoop keien in één hoek, wat vochtig mos in een andere en een houtstapel die insecten verwelkomde maar ook verkoeling gaf aan hagedisjes.

Stap voor stap zijn we al dat leven gaan weren uit onze maakbare wereld. Als we nu een spin in huis zien, is het kot te klein. Meestal laat ik zo’n beestje zitten. Pas als er iemand begint te gillen, grijp ik in. Ik probeer die dan zo voorzichtig mogelijk buiten te zetten. Wie één leven redt, redt de hele wereld.  

13-07-2020 om 18:45 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: De blauwborst – Vogelbescherming Vlaanderen – Mens & Vogel – nr.3 2020

Als je de kans krijgt om het mannetje van de blauwborst in detail te bekijken, dan zal je tot het beluit komen dat de Nederlandstalige benaming een nogal povere omschrijving is van de mooi gekleurde keel en borst van dit vogeltje. Midden in het korenbloemblauwe veld zit nog een wit vlekje (sterretje) en onderaan is het afgezet met een zwarte band en een vos-rode zoom. 

Bij de blauwborsten in Noord-Europa en de Alpen is dat sterretje/vlekje roodbruin. De roodgesterde blauwborst kunnen we alleen tijdens de trek in ons land te zien krijgen. Als je die in het vizier krijgt, dan mag je minstens spreken van een topwaarneming op een geluksdag.

De blauwborst is in het voorjaar allesbehalve schuw en zingt graag vanaf een opvallende zangpost, bv. vanuit het topje van een wilg, struik of riethalm. Hij verraadt zich met zijn opvallende lied en af en toe maakt hij vanaf zijn uitkijkpost zelfs een korte zangvlucht. De blauwborst heeft een gevarieerde, heldere en krachtige zang, die weliswaar aarzelend begint maar algauw overgaat in een waterval van tonen die op zelfvertrouwen duidt.

Eenmaal de blauwborst een partner heeft gevonden, leidt hij een teruggetrokken leven. Kortom, wie een blauwborst wil zien en horen, moet eind maart en begin april op pad. 

De blauwborst komt in Europa verspreid voor van Noord-Frankrijk tot Scandinavië in het noorden en Rusland in het oosten. In Zuidwest-Frankrijk en Centraal- en Noordoost-Spanje zijn slechts plaatselijke populaties aanwezig. Elders in het Middellandse Zeegebied ontbreekt de soort.

De grootste broedpopulaties in Europa bevinden zich in Noorwegen, Oekraïne, Finland en Zweden. Wat de cijfers voor Vlaanderen betreft, kunnen we terloops al meegeven dat op dit moment een nieuw broedvogelrapport wordt afgewerkt door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in samenwerking met Natuurpunt Studie. Dat zal nieuwe cijfers bevatten voor de meeste Vlaamse broedvogelsoorten, zowel trends als populatieschattingen.

Op basis van de resultaten uit verschillende INBO-projecten, waaronder het Algemene Broedvogelmonitoringproject, het Bijzondere Broedvogelmonitoringproject en andere langlopende inventarisaties, wordt de Vlaamse populatie voor de blauwborst geschat op 3200-4700 broedparen. In de vorige Vlaamse broedvogelatlas – waarvan de cijfers al dateren van de periode 2000-2002 werd de Vlaamse populatie nog geschat op 3000-3700 broedparen. De blauwborst schijnt het tegenwoordig dus wat beter te doen dan pakweg 20 jaar geleden. Omdat deze cijfers belangrijk zijn voor het natuurbeleid in Vlaanderen kijken we reikhalzend uit naar de nieuwe Vlaamse broedvogelatlas. Het terreinwerk daarvoor is in het voorjaar van 2020 gestart.

In Nederland wordt de broedpopulatie van de blauwborst geschat op 12000 à 15000 paren. De soort heeft er de afgelopen decennia, sinds de jaren ’70 van vorige eeuw, een flinke opmars gemaakt. Dit komt doordat er meer geschikt leefgebied is bijgekomen. Blauwborsten zijn typische riet- en moerasvogels en zijn vooral in hun nopjes in ruige gebieden, zoals de Biesbosch, de Oostvaardersplassen en het Lauwersmeer. Dat zijn gebieden waar de laatste jaren heel hard aan de natuur is gewerkt. Maar ook oudere baggerdepots, verruigde terreinen en duinvalleien met kruipwilg zijn geschikte leefgebieden voor de blauwborst.

De blauwborst lijkt op het eerste zicht op een roodborst: de maniertjes, het voorover knikken, het laten hangen van de vleugels, het met een scheef kopje naar de grond kijken en dan een insectje oppikken. Het is helemaal het gedrag van een roodborst. Alleen de kleuren van het verenkleed zijn anders. Het vrouwtje van de blauwborst zal in het veld een pak moeilijker worden herkend. Ze mist de blauwe en rosse kleuren op de borst die zo karakteristiek zijn voor deze soort. Vrouwtjes zijn doorgaans variabel gekleurd, vaak alleen met een boog van donkere vlekken op een crèmekleurige achtergrond. Oudere vrouwelijke blauwborsten daarentegen kunnen soms wel wat blauw, zwart en roest in het verenpak hebben.

Dit Braziliaans uitgedost vogeltje schijnt zich zeer goed thuis te voelen in kleddernatte jonge moerasbossen, in verdronken oorden als dat van Saefthinge. De blauwborst houdt van dit soort dynamische gebieden. Het is daar dat hij zijn nestje op of vlak boven de grond bouwt. Het bevindt zich meestal verborgen in een holte op een zwakke verhoging, in of aan de voet van een dichte struik of in dode vegetatie. Het nest zelf is een komvormig bouwsel van plantenstengels, dood gras, plantenwortels en mos, bekleed met fijn gras en haar.

Zodra de natuur in die vochtige gebieden tot rust komt, als de sprieterige wilgjes reuzen zijn geworden en de modderige grond geen open plekken meer vertoont, is de blauwborst niet meer geïnteresseerden zoekt hij andere, meer dynamische oorden op.

Reeds in de jaren 90 van vorige eeuw bleek dat sloten met veel ruigte van overjarig riet of fluitenkruid in combinatie met koolzaad altijd al broedende blauwborsten huisvestten. De sprong naar puur koolzaad vond later plaats en inmiddels lijkt koolzaad het belangrijkste gewas te zijn voor broedende blauwborsten. Door het grote aandeel koolzaad in het Nederlandse Groningen is deze regio vandaag de dag minstens zo belangrijk voor deze prachtige zangvogels als het met sloten doorsneden noorden van Groningen.

Koolzaad hoort in Groningen bij de kleigebieden. Gangbare karteringen (waarnemingen in het veld om aanwezige vogelsoorten in kaart te brengen) onderschatten het aantal broedende vogel in koolzaad, omdat de meeste vogels enkel in de randen worden waargenomen. Medewerkers van de ‘Werkgroep Grauwe Kiekendief’ echter doorkruisen dit stugge gewas wanneer ze de in percelen koolzaad gelegen nesten van grauwe en bruine kiekendieven willen beschermen.

Dankzij hun zoektochten naar kiekendiefnesten in koolzaad weten we dat de blauwborst nagenoeg de talrijkste broedvogel is geworden in dit ondoordringbare gewas. Het aantal broedparen in koolzaad wordt door ‘SOVON Vogelonderzoek Nederland’ op gemiddeld één broedpaar per ha geschat. Sinds 2009 wordt er gemiddeld 1000 ha koolzaad in Groningen verbouwd. Koolzaad wordt normaal gezien rond half juli geoogst, dus heeft de blauwborst daardoor genoeg tijd om de jongen te zien uitvliegen.

Naast blauwborst, bruine en grauwe kiekendief broeden in dit prominente oliehoudende akkerbouwgewas ook substantiële aantallen kneus, fazanten en in sommige jaren ook roodborsttapuiten.

Een voorzichtige schatting leert ons dat er minimaal 5000 paartjes blauwborst in de provincie Groningen broeden. Zeker ¾ daarvan broedt in akkerland. Blauwborsten blijken niet alleen een sterke voorkeur te hebben voor koolzaad. Ze komen ook significant meer voor op plekken met sloten en faunaranden. Waarschijnlijk gebruikt de blauwborst deze semi-natuurlijke habitats om naar voedsel te zoeken én er zelfs te nestelen.

05-07-2020 om 16:30 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Natuur.Ruimte 02/2020 – Soort in de kijker [Ludo Benoy: beheerder natuurreservaat De Kuifeend & De Grote Kreek]

De heer Ludo Benoy was gedurende 43 jaar communicatiemedewerker aan de Universiteit van Antwerpen. Als 17-jarige begon hij zijn loopbaan aan het Rijksuniversitair Centrum Antwerpen. Kort voordat hij in 1971 in De Kuifeend terechtkwam, ontmoette hij een prosector op de campus. Dat is iemand die menselijke lijken voorbereidt voor de studenten geneeskunde. Over de middag trokken ze samen naar het park rond het kasteel Den Brandt om er hun boterhammen op te eten. De ontleder van lichamen kende wat van vogels en wees Ludo al eens een boomkruiper, een koolmees of een merel aan en toen is de vonk voor vogelliefhebberij overgeslagen.

Sindsdien begon Ludo boeken over natuur en vogels aan te kopen en op een gegeven moment had hij er 350. Zijn waardering voor illustratoren in vogelgidsen is groot; sommige tekeningen kan je amper van een foto onderscheiden. Zo vaak als mogelijk trok Ludo de natuur in, ontmoette andere vogelkenners, waarmee hij informatie uitwisselde. Zo ging dat toen. Tegenwoordig gebruikt iedereen een app, waarin je alle waarnemingen snel en secuur kan ingeven.

Toen het natuurgebied op 1 april 1972 onder beheer kwam van de Belgische Natuur- en Vogelreservaten, later Natuurpunt, zag het gebied er helemaal anders uit, met veel water, opgespoten zand en weinig vegetatie.

Middenin een economische groeipool als de haven en met diverse spoorverbindingen vlakbij, is het gebied uiteraard interessant voor bedrijven. De loodsen aan de inkom staan op de plaats waar vroeger waardevol grasland voor onze laatste weidevogels lag. In die periode beschikte men niet over wettelijke instrumenten om als beheerder gewicht in de schaal te gooien om de natuurwaarde van die terreinen te beschermen. Nu zijn die er wel. In De Kuifeend en de Grote Kreek is de Vogelrichtlijn van de EU van kracht. Voor de krakeend en de slobeend is het domein erkend als Ramsargebied, wat betekent dat het internationaal belang voor de watervogelpopulatie wordt geëerbiedigd.

Als beheerder heeft Ludo de belangrijke taak riet en open water te behouden en te creëren. Geregeld moeten wilgen die hier al te vlot gedijen, worden gekapt, gezaagd of gesnoeid. Hierbij wordt Ludo geregeld door tientallen vrijwilligers, die onbaatzuchtig meehelpen, bijgestaan, al is hij soms ook wel eens alleen aan de slag, maar dat deert hem niet want als gepensioneerde voelt hij zich als een paradijsvogel in zijn geliefkoosde biotoop.

Op aanvraag, organiseert Ludo ook wandelingen en excursies in het domein. De rondleiding start altijd in de Grote Kreek omdat je daar vele soorten watervogels van dichtbij kan zien.

Oeverzwaluwen

Haven- en industriegebieden hebben een grote aantrekkingskracht op oeverzwaluwen. Niet verwonderlijk want voortdurend worden hier grote infrastructuurwerken uitgevoerd waarbij (tijdelijke) zanddepots worden aangelegd of afgravingen gebeuren die aantrekkelijk zijn om er een broedkolonie te vestigen. Hier graven de oeverzwaluwen graag hun nesten met soms honderden bij elkaar. In Vlaanderen is de soort heel afhankelijk van deze kunstmatige biotopen door gebrek aan natuurlijke oeverwanden. Dat maakt ze erg kwetsbaar, want vaak zijn dergelijke depots helaas van tijdelijke aard. Dat is niet anders in de Antwerpse haven.

Natuurpunt en het Havenbedrijf Antwerpen bundelden daarom al vele jaren de krachten om in te zetten op de bescherming en het voortbestaan van deze soort. Dat is geen overbodige luxe want het aantal broedende oeverzwaluwen gaat achteruit en ze staan vermeld op de Vlaamse rode lijst als ‘bijna in gevaar’. Doordachte beschermingsmaatregelen lagen dus voor de hand. De soort maakt daarom deel uit van het Soortbeschermingsprogramma van de Antwerpse haven (linker- en rechteroever).

Sinds 2012 lag het globale aantal broedparen in de Antwerpse haven tussen 1064 en 1836. Dieptepunt was het jaar 2018 met slechts 803 getelde nesten. Op rechteroever vonden er de voorbije jaren broedgevallen plaats op 5 locaties, waarvan de belangrijkste in het zanddepot van de A12, grenzend aan het rangeerstation Antwerpen-Noord. Maar ook dit zanddepot moet op termijn verdwijnen voor de aanleg van een KMO-zone. Bovendien was dit depot jarenlang de speeltuin van nietsontziende motorcrossers, fossielzoekers, quadrijders ten nadele van de aanwezige kolonie.

Het was daarom zoeken naar een permanente broedlocatie, die op termijn niet wordt bedreigd en voldoet aan een aantal voorwaarden, die de aantrekkingskracht voor oeverzwaluwen vergroten. Bij voorkeur een kale zand- of licht leemhoudende oeverwand, liefst zuid, zuidwest of westelijk georiënteerd en gelegen in een waterrijke omgeving met een groot aanbod van allerlei insecten zoals dansmuggen, bladluizen en ééndagsvliegen.

Er diende niet lang gezocht om een ideale plek te vinden; een zeer aantrekkelijke zanderige bufferdijk in de Binnenweilanden, deelgebied van het natuurgebied De Kuifeend, bood alle kansen. Begin maart 2020 werd deze dijk over een lengte van 200 m op een hoogte van 1.5 m afgegraven. Op 09/04 was het al zover. Een 15-tal oeverzwaluwen vloog voortdurend rakelings langs de afgegraven zandwand en deden een eerste poging om er nestgangen in uit te graven. Een dag later telde men tot onze grote verrassing al 43 nestgangetjes in aanbouw. En zo ging het de volgende dagen verder met steeds meer en meer nestgaatjes. Rond 15/05 telde men er niet minder dan 950! Later in dit broedseizoen zal men uiteraard een exacter beeld krijgen van het precieze aantal nakomelingen van deze kolonie. Maar het huidige aantal nestgangen overstijgt nu al ruim alle voorgaande aantallen in ons land sinds de jaren ’70 van voorgaande eeuw. Het is de grootste kolonie ooit in ons land!

Mits het jaarlijks uitvoeren van een aangepast beheer van deze broedwand kan men wellicht op lange termijn een stabiele toekomst bieden aan deze kwetsbare soort. Maar men had nog meer geluk. Tot grote verbazing trof men een tweede kleinere kolonie aan van zo’n 50 nesten in een recent door de aannemer afgegraven wand op het zanddepot van de A12. Ook hier werden afspraken gemaakt met de aannemers om deze kolonie ongestoord te laten.

Zonder toelating is het rangeerstation niet toegankelijk voor bezoekers.

Alleen leden van Natuurpunt mogen vanaf de Noorderlaan naar de kijkhut van De Kuifeend en die van de Grote Kreek, maar binnendoor rijden mag niet. Dit om mogelijke ongelukken en hinder te vermijden. Het blijft tenslotte een rangeerstation dat 24 op 7 in werking is, wat impliceert dat de Binnenweilanden, waar de kolonie oeverzwaluwen nestelt, niet toegankelijk zijn.

27-06-2020 om 17:12 geschreven door birdy

De kleine sociale lijsterachtige broedt in Noord- en Oost-Europa en overwintert in Noord- en Zuid-Europa. Koperwieken zijn karakteristieke broedvogels van de naald- en berkenbossen van Scandinavië én van Rusland, waar die ook in lagere dichtheden voorkomen in de dwergwilgenzone langs de Arctische toendra’s.

In onze streken komt hij alleen voor als doortrekker en wintergast. Op september- of oktobernachten (zwakke noordoostenwind, geen mist of regen, heldere sterrenhemel), hoort de aandachtige luisteraar soms bij tussenpozen een ijl, sissend, als ‘tzie-ieh’ klinkend geluid, dat ver draagt en doordringt. Dit betekent dat er koperwieken (met tienduizenden) overtrekken, die roepen om met hun soortgenoten in contact te blijven. Vermoedelijk zijn de vogels nog maar kort tevoren uit hun noordelijke broedgebieden vertrokken. Het fenomeen om zo’n nachttrek bij volle maan te observeren heet dan ook ‘moonwatching’ vooral als de silhouetten zich tegen de heldere maan aftekenen. Om aanvaringen te vermijden, vliegen de groepen ’s nachts meer gespreid dan overdag.

Sommige blijven bij ons overwinteren, andere trekken verder naar het zuiden. De felle koude in hun zomerse verblijfplaatsen dwingt hen voor hun voedsel – bessen onder andere meidoorn, vlier, braam, taxus, hulst en lijsterbes en ongewervelde dieren zoals aardwormen, slakken en spinnen – warmere streken op te zoeken.

De koperwiek is niet echt een tuinvogel, maar hij komt vooral bij slechte weersomstandigheden, waarvoor hij erg gevoelig is, voor voedsel naar grotere tuinen waar hij ook wel rottend fruit lust (appel, peer). Tijdens strenge winters weten koperwieken echter tuinen met bessen en voederplaatsen snel te vinden. Het maakt de koperwiek dan ook niet uit in wat voor een soort tuin hij is, als er maar bessen en voederresten voorradig zijn, die in een minimum tijd door tientallen koperwieken worden opgepeuzeld. Koperwieken duiken van aanzienlijke hoogte rechtstreeks in de als gezamenlijke roestplaats dienende struiken.

Koperwieken mengen zich vaak in groepen met zanglijsters en kramsvogels en dan is het goed te zien dat ze kleiner en donkerder zijn. Kenmerkend aan het verenpak zijn de donkerbruine rug en donkere kap met forse crèmekleurige strepen boven het oog (wenkbrauwstreep) en op de donkere wang (mondstreep), de gele snavelbasis, alsook de doffe roestrode okselvlekken die uitlopen op de onder-vleugel-dekveren en opvallen tijdens de vlucht. Op de borst vertoont de koperwiek lange, smalle, donkere strepen en de onderkant is zilverwit met een witte vlek in de anaalstreek, vlak tegen de korte staart. De geslachten zijn gelijk. Zijn lichaamslengte reikt tot 21cm; de spanwijdte varieert tussen 33 en 35cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 55 en 75g.

De mannetjes zingen vanaf hoge zangposten. De variërende territoriumzang is een monotone herhaling van korte frasen met knarsende fluittonen ‘truu-truu-truu’. Bij lichte opwinding verandert dat in een zacht klokkend ‘gjoek-gjoek-gjoek’. Broedende paren vormen kleine, losse groepjes. Het nest bevindt zich dikwijls op een boomtak vlak tegen de stam of in een struik, maar soms ook in holten of op oneffen grond. Het door het wijfje gebouwde nest is een stevige kom van gedroogd gras, takjes en mos, afgewerkt met een dun laagje modder en gevoerd met fijn gras en bladeren. Het broedseizoen begint in het zuiden in mei; in het noorden in juli. Doorgaans zijn er twee legsels van 4 tot 6 eieren; ze zijn glad, glanzend en lichtblauw of groenachtig blauw met roodbruine spikkeltjes. De broedduur is 15 dagen; na 2 weken kunnen de jongen vliegen, maar zijn nog 2 weken afhankelijk van de ouders.

20-06-2020 om 18:54 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Natuurpunt [Wouter Faveyts – Hannah Van Nieuwenhuyse – Eric Cosyns)

In februari 2019 kregen Vlaanderen en Nederland er een indrukwekkend stuk topnatuur bij: de Zwinuitbreiding. Hierdoor werd het deel van het Zwin dat onder invloed staat van een dagelijkse stroom zeewater in één klap 120 ha groter. Intussen is dit gebied al uitgegroeid tot een trekpleister van internationaal belang.

De Zwinuitbreiding kwam er om de verzanding van het Zwin duurzaam aan te pakken en de oppervlakte aan ‘getijdennatuur’ aanzienlijk te vergroten. Tegelijk werden een betere kustbescherming en extra beleving voor bezoekers beoogd. Het project integreerde daarmee de realisatie van Vlaamse en Nederlandse beleidsdoelstellingen. Het was het sluitstuk van een jarenlange, intensieve, grensoverschrijdende samenwerking van diverse overheden.

Broedeilanden met nesten

In 2019 werden op de nieuw aangelegde broedeilanden al 16 nesten van dwergsternen geteld. Op de broedeilanden in de ‘oude’ Zwinvlakte kwamen nog eens 8 paar broeden. Het gaat hier om de enige broedkolonie van deze soort in België. Voor het eerst sinds 2000 werd in het Zwin ook weer een broedgeval van de strandplevier vastgesteld, eveneens op één van de nieuwe broedeilanden. Dwergstern en strandplevier zijn 2 uitgesproken pionierssoorten die afhankelijk zijn van niet of weinig begroeide zandige ondergronden. Beide staan ze op de Rode Lijst van broedvogels in Vlaanderen in de categorie ‘met uitsterven bedreigd’.

Aantrekkelijk voor heel wat vogels

Maar de nieuwe slikken en schorren van de Zwinuitbreiding hebben vooral een aantrekkingskracht op doortrekkende en overwinterende steltlopers. In het najaar van 2019 werden al maxima van 400 bontbekplevieren, 112 zilverplevieren en 383 bonte strandlopers vastgesteld. Er overwinteren ook 116 bontbekplevieren en 380 bonte strandlopers. De voorjaarstrek van 2020 leverde nog hogere totalen op, met onder andere 960 bontbekplevieren, 177 zilverplevieren, 246 tureluurs en 45 groenpootruiters. Dit zijn aantallen die slechts zelden in ons land worden opgetekend en in de Zwinuitbreiding gebeurt het op geregelde basis.

Het gebied ligt dan ook ideaal, vlakbij de kust. Veel steltlopers die pendelen tussen de Afrikaanse overwinteringsgebieden en de noordelijk gelegen broedgronden kunnen er dan ook gemakkelijk even bijtanken alvorens hun trektocht verder te zetten. Het gaat onder andere om krombekstrandlopers, kleine strandlopers, steenlopers en rosse grutto’s. Dergelijke ‘stop-overs’ zijn voor trekkende steltlopers van essentieel belang.

Naar verwachting zal de voedselsituatie voor vogels in dit nieuwe grensoverschrijdend natuurontwikkelingsgebied de volgende jaren nog verder verbeteren. Maar de Zwinuitbreiding is zelfs nu al – zeker voor doortrekkende steltlopers – één van de belangrijkste gebieden van België. Er wordt ook vol verwachting uitgekeken naar onder andere de ontwikkelingen op het vlak van flora en de evolutie van macro-invertebraten (met het blote oog waarneembare ongewervelde diertjes die een goede indicator zijn voor de waterkwaliteit) van strand en schor. Misschien is ook de permanente aanwezigheid van gewone en grijze zeehonden wel mogelijk.

Om een vinger aan de pols te kunnen houden, werd een grensoverschrijdend monitoringsprogramma van de Zwinuitbreiding opgezet. Het Zwin is een ecologisch erg waardevol natuurgebied dat zich uitstrekt over Knokke-Heist en Cadzand. Het Vlaamse gedeelte wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en het Nederlandse deel door Stichting Zeeuws Landschap. Tussen 2002 en 2015 zorgden aankopen en natuurherstelprojecten rondom de ‘oude’ Zwinvlakte voor een grondige metamorfose. De uitbreiding van de Zwinvlakte werd gerealiseerd tussen 2016 en 2019. Door de realisatie van dit ambitieus project werd het Zwin (inclusief de aangrenzende duinen) een grensoverschrijdend natuurgebied met een uitzonderlijke planten- en dieren rijkdom van zo’n 770 ha.

14-06-2020 om 10:54 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: WWF-Magazine

Te midden van het Antwerpse havengebied ligt het natuurgebied De Kuifeend. Het is een aantrekkelijk gebied voor water-, waad- en rietvogels en het vervult een belangrijke rol als trek-, broed- en overwinteringsgebied voor vele vogelsoorten. WWF en Natuurpunt bundelen de krachten om het nóg aantrekkelijker te maken.

Oorspronkelijk maakte De Kuifeend deel uit van een groot poldergebied langs de Schelde. De uitbreiding van de Antwerpse haven betekende het einde van deze uitgestrekte, vruchtbare polders. Na de Tweede Wereldoorlog werd gestart met het opspuiten van de poldergronden om er industriezones, opslagplaatsen en (kanaal)dokken aan te leggen. Deze en andere infrastructuurwerken verstoorden het ontwateringssysteem van de vroegere polder waardoor een mozaïek van grote en kleinere plassen ontstond. Door de neerslag liep het gebied verder onder waardoor water waardoor er zich in De Kuifeend een groot meer vormde. Het gebied groeide al snel uit tot een waar paradijs voor vele watergebonden vogelsoorten.

De Kuifeend wordt sinds 1972 beheerd door de toenmalige Belgische Natuur- en Vogelreservaten, nu Natuurpunt. Het gebied werd uitgebreid, nieuwe waterplassen en bufferdijken tegen verstorende factoren werden aangelegd en plas-drasgebieden – graslanden die gedurende enkele weken na elkaar in een of meer seizoenen onder water staan tot maximaal 20 cm boven het maaiveld – werden uitgegraven.

In 2018 bundelden Natuurpunt en WWF de krachten om samen nieuwe inrichtingswerken te laten uitvoeren: extra plas-drasgebied werd afgegraven waardoor De Kuifeend en de Binnenweilanden, een aanpalend gebied, nog interessanter werden voor water-, waad- en rietvogels: ze vinden er veel voedsel (o.a. muggenlarven) en ze kunnen er veilig rusten en broeden. Om uitdroging van het terrein tijdens warmteperiodes te vermijden, werden er ook twee zonnepompen geïnstalleerd. Ze vangen het verlies aan water door verdamping in warmere en drogere periodes op. Deze pompen vermijden dus het droogvallen van de plassen en het uitdrogen van de plas-drasgebieden.

Dankzij deze nieuwe inrichtingswerken verhoogde men de kans om meer soorten en grotere aantallen watervogels aan te trekken. Daarnaast hoopte men ook meer waadvogelsoorten te lokken, niet alleen tijdens de trektijd maar vooral tijdens de broedperiode. Vele vogelsoorten palmden intussen het heringerichte gebied terug in. Niet minder dan 79 soorten werden opgetekend in het nieuw ingerichte deel van De Kuifeend en de Binnenweilanden. Het merendeel zijn pleisterende soorten, vogels die hun trekroute onderbreken om te rusten en om zich te voeden. Het is fantastisch te zien hoe de natuur zich ontwikkelt te midden van dit industrieel gebied. Het toont het belang en de noodzaak aan om zulke natuur te blijven ontwikkelen, beschermen en verbinden tot een ecologisch netwerk.

Hieronder zie je foto’s van een blauwborst, een krakeend, een lepelaar, een roerdomp en een slobeend, allemaal getrokken door natuurfotograaf, Wim Dekelver.

06-06-2020 om 18:48 geschreven door birdy

De fitis is gemiddeld iets langer, iets slanker, iets strakker van uiterlijk en frisser van kleur dan de tjiftjaf, al zijn de verschillen tussen beide vogelsoorten heel subtiel.

Gelukkig kunnen ze meteen worden herkend aan hun zang. Terwijl de tjiftjaf zeer vroeg in Noordwest-Europa arriveert – begin maart in Nederland en België – komt de fitis een maand later. De tjiftjaf overwintert soms, terwijl fitissen dat niet doen. De habitatverschillen zijn echter niet meteen duidelijk. Fitissen zullen niet zo gauw worden gezien in oude hoog opgaande loofbossen. Ze houden eerder van een verscheidenheid aan struikachtige vegetatie: lage wilgen, gemengd struikgewas met meidoorn, els, jonge eik, heggen met bomen, open plekken in het bos en bosranden. Vooral berken zijn populair omdat ook insectenpopulaties het daarin goed stellen.

De fitis is een lichte, behendige, snelle jager die in de boomkruin op zoek gaat naar insecten, hun eieren of larven en spinnen op bladeren en twijgen. Hij vliegt meestal over een korte afstand van boom tot boom.

Het vederpak kan in het voorjaar bovenaan vrij donker olijfgroen zijn om later door slijtage eerder naar bruin te evolueren. De onderkant is wittig met een heldere citroengele zweem. Hij heeft bruin-roze pootjes in tegenstelling tot de tjiftjaf die donkere pootjes heeft. Kenmerkend ook is de geelwitte wenkbrauwstreep en de korte dunne snavel. Jonge fitissen zijn veel geler dan de volwassen vogels. De lichaamslengte varieert tussen 10.5 en 11.5 cm; de spanwijdte wisselt tussen 17 en 22 cm; het lichaamsgewicht schommelt tussen 6 en 10 g

In gebieden waar fitissen ieder jaar in behoorlijke aantallen terugkeren, is hun plotselinge koor van zang een van de hoogtepunten in de lente. De zang, ten gehore gebracht van een zangpost of tijdens het foerageren, is een goed in het oor liggend, zilveren, lyrische frase, die zacht begint, in het midden in kracht toeneemt en aan het eind weer in een langzamer tempo wegsterft. Het patroon, dat voortdurend wordt herhaald, is vinkachtig maar de klank veel minder ratelend. De roep is tweelettergrepig ‘hoe-iet’, terwijl die van de tjiftjaf éénlettergrepig is.

Tijdens de baltsgedrag richt het mannetje zich met uitgespreide staart en rillende vleugels op. Het koepelvormig nest met zij-ingang wordt op de grond gebouwd, goed verborgen in de vegetatie. De 4 tot 8 witte met roze tot roodachtige bruine spikkels gekleurde eieren worden 12 tot 14 dagen bebroed. De jongen vliegen uit als ze 11 tot 15 dagen oud zijn. Hij verdedigt zijn territorium op agressieve wijze ten opzichte van soortgenoten.

Wanneer men zijn liedje van zachte, vloeiende tonen in de herfst niet langer hoort, is dit vastberaden vogeltje aan zijn 4 000 km lange trek naar Afrika begonnen. Deze afmattende slijtageslag is er vermoedelijk de oorzaak van dat de fitis, anders dan de meeste andere vogels, tweemaal per jaar van verenpak wisselt. De nauw verwante tjiftjaf ruit slechts eenmaal per jaar. Niettemin ziet de fitis nog kans in de meeste broedseizoenen in het zuiden van zijn gebied twee broedsels groot te brengen, terwijl de tjiftjaf niet verder komt dan één.

De nachttrekkende fitissen, die de Middellandse Zee oversteken via de straat van Gibraltar, overwinteren in Afrika van Senegal en Ethiopië tot helemaal in Zuid-Afrika. Ze keren midden tot eind maart terug naar het Middellandse zeegebied en half april in Nederland en België.

31-05-2020 om 18:53 geschreven door birdy

Elke ornitholoog van een vogeltrekstation die een appelvink moet ringen zal dit dier met respect behandelen. Het is namelijk best in staat een flink stuk uit je vinger te bijten, ongeveer zoals een appelboor een klokhuis verwijdert. Uit onderzoek is gebleken dat de appelvink met zijn snavel een drukkracht van 50 kg kan uitoefenen. De zware kegelvormige snavel met achterin 4 ronde knobbels (2 op elke snavelhelft om de pit op een juiste manier te klemmen), dient voor het openkraken van harde steenvruchten en vruchtpitten, zoals kersenpitten om de eetbare kern te bereiken. Niet alleen de snavel en het gehemelte, maar ook de kaakspieren zijn bijzonder krachtig.

De naam appelvink is merkwaardig omdat appelvinken nauwelijks appels eten. Er wordt vermoed dat het woord appel zou verwijzen naar haagappel, waarmee de vruchten van de meidoorn worden bedoeld. Dit vermoeden wordt versterkt door de benaming ‘hawfinch’, de Engelse naam voor de appelvink. ‘Haw’ betekent immers bes van de meidoorn. Maar ook deze link is vreemd daar meidoornbessen geen favoriete hap van de appelvink zijn.

De enorme blauwzwarte snavel en de grote kop met geelbruine kap zorgen voor het kenmerkend silhouet. Typerend ook is de grijze ‘stierennek’, de kleine zwarte bef, de mat geelbruine rug, de zwarte vleugels met brede vaalwitte baan en gekrulde toppen van een deel van de slagpennen, de lichtbruin gekleurde onderzijde en de helderwitte eindband op de staart. Het vrouwtje is valer van kleur dan het mannetje.

In de vlucht, die snel golvend is met series krachtige snorrende vleugelslagen, vallen de grote kop, de korte staart en het kleurpatroon van vleugels en staart op. Zijn lichaamslengte reikt tot 18 cm; zijn spanwijdte varieert tussen 29 en 33 cm en zijn lichaamsgewicht schommelt tussen 50 en 62 g.

Meestal wijst een plotseling, korte scherpe roep ‘tziek’ op zijn aanwezigheid hoog in een boomkruin. De appelvink is van nature een schuwe, moeilijk waar te nemen vogel. Hij heeft een zwakke, onmuzikale krassende zang.

De appelvink komt in grote delen van Europa voor en is redelijk honkvast, waardoor hij jaren achtereen terug naar een locatie keert, waarvan hij weet dat er voldoende voedsel te vinden is.

Bij ons is hij in hoofdzaak gebonden aan zandgronden en löss-gebieden, waar hij in opgaand loofbos, oude parken, grote tuinen met talrijke bomen en boomgaarden (olijven, kersen) voorkomt. Hier treft hij een grote verscheidenheid van harde zaden aan, onder andere van beuken, haagbeuken, Spaanse aak, iep, esdoorns, sleedoorns en taxussen. Tijdens het voorjaar vult hij zijn menu aan met knoppen en ‘s zomers met larven, rupsen en insecten. In de late zomer eet hij ook wel frambozen en rozenbottels. Appelvinken kan men soms in kleine groepjes in haagbeuken zien foerageren, maar ze durven even goed vroeg in de morgen de peulvruchten in moestuinen plunderen.

Mannetjes benaderen vrouwtjes met hangende vleugels die ze achter zich over de grond laten slepen, heen en weer bewegend om hun witte schouders te tonen. Af en toe maken ze een vlinderachtige baltsvlucht. Het omvangrijke nest, te vinden in oude eiken of fruitbomen, goed verborgen tussen het warrige gebladerte of in dekking van klimop of kamperfoelie, is gemaakt van dunne berkentwijgen en verstevigd met stuggere twijgen van eik of stukjes bast en gevoerd met plantenwortels, gras en korstmos. Vaak ligt het hoog tegen de stam in de kruin. Eind april of vroeg in mei begint de appelvink te broeden. Meestal produceert het vrouwtje één legsel van 3 - 5 groenige tot blauwachtige, zwart gespikkelde eieren, die 11 tot 13 dagen worden bebroed. Na 12 tot 13 dagen vliegen de jongen uit.

De meeste appelvinken blijven het hele jaar in hetzelfde gebied, maar noordelijke populaties trekken wat meer. Juvenielen trekken verder dan adulte vogels en vrouwtjes verder dan mannetjes.

Bekijk het filmpje van Kees Vanger

https://www.youtube.com/watch?v=einJSM3BkSA

24-05-2020 om 18:13 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Beestenboel [Dirk Draulans]

Het is als moeder moeilijk om je jongen los te laten, maar finaal moet je de knoop doorhakken door hun opdringerig gedrag. Altijd maar bedelen en aan je bek trekken om er eten uit te laten komen … Het wordt zo irritant dat je niet anders kunt dan krachtig naar je kroost pikken. Dat zal het vanaf dan zonder moederzorg moeten zien te rooien. De jongen lijken snel over de breuk heen en vinden vreugde in vliegoefeningen en de eerste vluchten.

De zwartkopmeeuw is een pareltje: pikzwarte kop, knalrode snavel, spierwitte vleugelveren die in vlucht doorschijnend lijken. Zelfs de jongen zijn met hun grijsbruin geparelde veren mooier dan de morsige jonge kokmeeuwen. De vogels lopen vaak met hoge borst indruk te maken op elkaar, zelfs na de broedactiviteiten. Ze vertrekken dan richting Atlantische kust, naar bestemmingen tussen Noord-Frankrijk en Marokko. Op sommige plekken kunnen in de nazomer duizenden zwartkopmeeuwen samen slapen, zoals op het strand van Le Portel, niet zo ver van Calais.

Van oorsprong is de zwartkopmeeuw een vogel uit de regio van de Zwarte Zee. In de tweede helft van de 20^ste eeuw koloniseerde hij eerst het gebied langs de Middellandse Zee en vervolgens West-Europa. Het eerste broedgeval in Vlaanderen werd in 1964 genoteerd, in een gigantische kokmeeuwenkolonie op de Snepkensvijver in het Kempense Lichtaart. Conservator Jos Cuypers, steevast gehuld in een soort zelfgekozen uniform, zoals veel conservators destijds, maakte graag indruk op de bezoekers door tijdens een wandeling rond de kolonie plots te stoppen, een vinger omhoog te steken en triomfantelijk te melden: ‘zwartkopmeeuw’!

Niemand had iets anders gehoord dan het gekrijs van de massa kokmeeuwen, maar als je vertrouwd bent met de speciale nasale roep van de zwartkopmeeuw, ben je geneigd te denken dat Jos zijn bezoekers toch niet altijd belazerde. Ondertussen is de soort bij ons vrij talrijk geworden. Ze broedt bij uitstek in de havenzones van Zeebrugge, Gent en vooral Antwerpen. Soms op opgespoten terreinen, soms op eilanden in natuurgebieden, dikwijls in het gezelschap van kokmeeuwen. Sommige broedgebieden tellen het ene jaar honderden nesten en het andere bijna geen meer. De variatie zou te maken hebben met lokale omstandigheden, zoals waterstand, begroeiing en eventuele bereikbaarheid voor vossen.

Daarenboven zijn zwartkopmeeuwen echte zwervers, zelfs tijdens het broedseizoen. Er worden al tientallen jaren zwartkopmeeuwen gemerkt met kleurringen waarop een code van meestal 4 letters of cijfers staat. Aan de hand daarvan kunnen hun verplaatsingen worden gevolgd, ook op lange termijn, want ze worden gemakkelijk 20 jaar en ouder. Zo kan een vogel die in Duitsland werd geringd in hetzelfde broedseizoen eerst in een broedkolonie in Engeland worden gezien en enkele weken later in een kolonie in de buurt van Antwerpen.

De Belgische zwartkopmeeuwspecialist, Renaud Flamant registreerde ooit een zwartkopmeeuw die van haar overwinteringsgebied in het Engelse Folkestone naar een broedkolonie in Antwerpen kwam en enkele weken later in de buurt van een enorm grote kolonie in Oekraïne vertoefde. Meer zwerver dan dat kun je niet zijn. Het zwerfgedrag zal het succes van de soort mee hebben bepaald. Het is niet uitgesloten dat ze op termijn de nu nog talrijkere kokmeeuw zal overvleugelen.

16-05-2020 om 17:33 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen: Mens & Vogel 2020-2

De overheersende kleuren in het verenkleed van de witte kwikstaart zijn zwart, wit en grijs. Maar eigenlijk kunnen we niet zomaar over ‘grijs’ spreken, want in werkelijkheid gaat het misschien wel om 50 verschillende tinten; van vuilwit over lichtgrijs naar donkergrijs tot bijna zwart. Het meest opvallende kenmerk bij deze soort is echter de lange, smalle zwart-witte staart die permanent op en neer wordt bewogen. Dat ‘kwikken’ van de staart is karakteristiek voor alle soorten kwikstaarten, dus ook voor de gele kwikstaart en de grote gele kwikstaart.

Vroeger vergezelde de witte kwikstaart de boer die met paard en ploeg het akkerland omploegde. Door het omwoelen van de grond komen immers allerlei kevertjes en wormpjes tevoorschijn die een gemakkelijke prooi vormen voor vogels. De witte kwikstaart heeft de gewoonte om in vers omgeploegde voren zijn voedsel te zoeken. Om die reden kreeg hij ook bijnamen als ‘ploegdrijvertje’, ‘kluitekstertje’ en ‘akkermannetje’ toebedeeld. In de provincie West-Vlaanderen werd hij lokaal ‘champetterke’ genoemd omdat hij de ploegende boer nauwlettend in de gaten hield. Omdat de witte kwikstaart zich om en nabij het akkerland ophoudt en door paard en ploeg werd aangetrokken, kreeg hij ook namen als ‘paardenwachterke’ en ‘paardenboeverke’ opgespeld.

Analoge namen als ‘koewachter’ en ‘koevinkje’ werden gegeven aan de gele kwikstaart, die juist in drassige weiden zijn biotoop vindt en daardoor meer in het gezelschap van koeien vertoeft.

Beide kwikstaarten houden er ook van om te lopen in de nabijheid van uitwerpselen van paarden en koeien om daar allerlei insecten te verschalken. Heel wat insecten vliegen immers op in het gras om de hoeven van runderen of paarden te ontwijken. Die insecten vormen dan een gemakkelijke prooi voor de witte kwikstaart en vele andere vogels. Aan onze kust, waar meestal alleen schapen op de schrale zandgronden en in de duinen konden leven, hoorde men ook wel eens de naam ‘schaapwachterke’.

Kwikstaarten zijn zeer beweeglijke, levendige en slanke vogeltjes. In Spanje worden ze ‘balarina’ of ‘pepita’ genoemd, vanwege het verfijnde, vrouwelijke en gracieuze in hun verschijning. Het ritmische wippen van hun staart vergeleek men met de sierlijke bewegingen van lustig spelende en dansende meisjes. De betekenis van de wetenschappelijke of Latijnse naam dan weer is ‘glansloos-witte staartwipper’.

Rouwkwikstaart

De witte kwikstaart is een algemeen voorkomende broedvogel in België en Nederland en een bekende verschijning in heel Europa. Op de Britse eilanden wordt hij echter ‘vervangen’ door de nauw verwante rouwkwikstaart. Naargelang de bron wordt de rouwkwikstaart beschouwd als een ondersoort van de witte kwikstaart, maar in Nederland wordt hij als een aparte soort beschreven. In tegenstelling tot de witte kwikstaart, heeft het mannetje van de rouwkwikstaart een inktzwarte mantel en stuit. De mantel van het vrouwtje is donker, roetgrijs en vlekkerig. De mantel van de witte kwikstaart daarentegen is grijsachtig. In de Lage Landen is de rouwkwikstaart nauwelijks broedvogel. Hij kan er vooral worden gezien als doortrekker in het voorjaar (maand maart). In april neemt de trek snel af en blijft een enkel individu bij ons hangen.

Voor de boerderijen hygiënische en grootschalige bedrijven werden, kon men deze grijs-witte vogeltjes op de meeste boerenerven aantreffen omdat ze eigenlijk niet zo’n hoge eisen aan hun omgeving stellen. Oorspronkelijk vertoonden ze een voorkeur voor waterrijke gebieden zoals oevers van meren en rivieren en natte graslanden. De soort ontwikkelde in de loop van de 20^ste eeuw echter een enorm aanpassingsvermogen en tegenwoordig broedt ze bijna overal in de onmiddellijke nabijheid van de mens, met uitzondering van onze drukke stadscentra. Ze komen zowel op zeeniveau als tot op een hoogte van 3 000 m tot broeden. De hoogste dichtheden worden in het algemeen bereikt in niet al te grootschalige landbouwgebieden met verspreide bebouwing en een netwerk van kanalen en sloten.

In intensief landbouwgebied lijkt de witte kwik, ondanks het in het verleden getoonde aanpassingsvermogen, toch ten minste lokaal te lijden onder voedseltekorten door een verhoogd pesticiden-gebruik en door de toename van het maïsareaal waarvoor tal van bemeste, voedselrijke graslanden werden opgeofferd. De witte kwikstaart blijft in Vlaanderen echter in de eerste plaats gebonden aan het open landbouwgebied. Het ouder worden van onze bossen en de verdichting van de open ruimte door allerlei beplantingen speelt mogelijk in zijn nadeel. Vergrassing en verruiging kunnen in heide- en duingebieden een negatieve impact uitoefenen op een bodemfoerageur als de witte kwikstaart.

De witte kwikstaart heeft allerlei bodeminsecten (rupsjes, veldsprinkhanen, loopkevertjes) op zijn menu staan, maar ook heel wat soorten vliegen en muggen en hun larven, kleine vlies- en netvleugeligen (mieren, hommels, papierwespen, bijen, gaasvliegen), spinnetjes, kleine regenwormen en naaktslakjes en zelfs onkruidzaden. De jongen in het nest worden uitsluitend met insecten grootgebracht. Het voedsel wordt meestal op de grond bemachtigd, soms ook na een korte vlucht. Bij gelegenheid zet de vogel zich een poosje op de rug van een paard om de vliegen al lopend te pakken. Hij bezoekt ook geregeld mesthopen op boerenerven en openstaande veestallen omdat de insectenrijkdom daar veel groter is dan op andere plekken. Waarnemers hebben ooit gezien hoe een witte kwikstaart tot aan de hals in het water liep en zich al fladderend op eendenkroos staande hield om de larven en poppen van het kroosvlindertje (nachtvlindertje uit de familie van de grasmotten) op te pikken.

Het wat rommelige nest van de witte kwikstaart bevindt zich meestal boven menshoogte in alle mogelijke holten in bomen en rotsen, in muurspleten, onder dakpannen, in verluchtingspijpen en -vensters van stallingen, in schoorstenen, in steenhopen en dichte hagen, in schuilhokken voor vee in weiden, in takkenhopen en houtmijten, in dichte klimop, in een vergeten strohoed, … Het nest wordt gebouwd met grashalmen, kleine twijgjes, dorre bladeren, plantenwortels, vezels, draden en mos. De binnenzijde van het nest wordt zorgvuldig bekleed met dierenhaar, wol en veertjes. Soms wordt een oud merel- of zanglijsternest of dat van een roodborst, een waterspreeuw, een boerenzwaluw of een huismus voor eigen gebruik aangepast. Hoewel voor ieder legsel meestal een nieuw nest wordt gebouwd, kan bij gelegenheid het 2^de of zelfs 3^de broedsel in hetzelfde nest worden grootgebracht. Een gunstig gelegen nestplaats met nauwelijks of geen predators in de buurt kan jaren na elkaar opnieuw worden gebruikt.

Hoewel de witte kwikstaart voor de meeste mensen geen onbekende is, wordt in Europa toch een geringe daling van de populatie vastgesteld. Witte kwikken horen bij een kleurrijke berm vol ouderwetse bloemen die je niet meer vindt langs de met pesticiden bewerkte welvaartsakkers van tegenwoordig. Dat is geen toeval, want waar bloemen zijn, leven insecten en die zijn de favoriete jachtbuit van de kwikstaarten. Hun hele manier van voortbewegen is daaraan aangepast: fladderig en beweeglijk, wendbaar en flitsend. Als we de witte kwik en andere plattelandsvogels niet voor goed kwijt willen, dan moeten we hun leefgebied herstellen. Een beetje kleinschaliger tewerk gaan, zou misschien al helpen.

13-04-2020 om 15:55 geschreven door birdy

Junkfood is ook slecht voor de gezondheid van stadsvogels

Geraadpleegde bron: De Serrist Nr. 10 Vlaamse onderzoekers nemen de darmflora bij vogels uitgebreid onder de loep [Jean-Pierre Dubois – Science Press] – Scientias

Stadsvogels hebben het niet onder de markt in deze tijd. Onderzoek van de UAntwerpen, de UGent en het Franse Toulouse (evolutionaire ecologie), toont aan dat onze gevederde vrienden zich vooral voeden met junkfood dat een invloed heeft op de bacteriën in hun darmen. De ecologie is de tak van de wetenschap die onderzoekt hoe planten en dieren in verhouding staan tot elkaar en hun omgeving. Junkfood is ongezond voedsel met een lage voedingswaarde dat veel zout, suiker en ongezonde vetten bevat. Wie als mens vaak koekjes, aardappelchips, hamburger- en hotdogbroodjes, friet en gefrituurde hapjes eet, krijgt veel ongezonde stoffen binnen, maar weinig gezonde voedingsstoffen. Wat slecht is voor het lichaam van de mens, blijkt ook ongezond te zijn voor de vogels in de stad.

Stadsvogels vinden altijd wel door de mens achtergelaten broodresten, een friet of krokante chips, cake en nog veel meer. Ze kunnen er hun maagje mee vullen, maar dat kostje deugt niet. Junkfood heeft een slechte invloed op de bacteriën in hun darmen. Het zorgt voor een verminderde plasticiteit, waardoor ze minder goed kunnen omgaan met veranderingen in hun voedingsgewoonte.

We weten dat het leven in de stad verschilt met het leven op het platteland en dat heeft zo zijn gevolgen. Dat leven in de stad heeft een aantal specifieke kenmerken die kunnen leiden tot veranderingen in dierenpopulaties.

De vogels in de stad verschillen bv. op het vlak van grootte, fysiologie en gedrag. Wetenschappers van de UA toonden met hun collega’s van Gent en Toulouse aan dat ook de darmbacteriën van mussen in de stad onderhevig zijn aan veranderingen. In de darmen van zowel mensen als dieren leven heel veel bacteriën. Al deze micro-organismen samen worden de darmflora of darmmicrobiota genoemd. Diversiteit in de darmflora is heel belangrijk voor een vlotte spijsvertering en goede gezondheid. Maar helaas heeft niet iedereen en gezonde mix van bacteriën in de darmen.

Neem nu de huismus. Die is of was van nature een robuuste, dik snavelige, zaadetende zangvogel. Maar het levendige vogeltje dat zich hippend voortbeweegt als het niet vliegt, vindt op de straten, pleinen en parken in de stad vooral laagwaardig junkfood en niet zozeer plantaardig voedsel, zoals zaden of dierlijk voedsel, zoals insecten en andere kleine ongewervelden.

Uit het onderzoek blijkt dat voeding een belangrijke rol speelt bij de waargenomen verschillen tussen de stad en het platteland. Stadsmussen hebben namelijk een minder vezelrijk dieet, waardoor de diversiteit en de samenstelling van hun darmmicrobiota erop achteruitgaat. Door deze lage diversiteit aan darmbacteriën zijn de stadsmussen zelfs niet gebaat bij een vezelrijk plattelandsdieet.

Om dit na te gaan, plaatsten de onderzoekers in het wild gevangen stads- en plattelandsmussen in 2 reuzegrote buitenvolières. De ene groep mussen kreeg een vezelarm stedelijk dieet (cake, chips, brood) voorgeschoteld; de andere een vezelrijk, plattelandsdieet (tarwe, zonnebloempitten, meelwormen).

Na 6 weken stelde men vast dat het stedelijke dieet de diversiteit in de darmen aanzienlijk had aangetast. Men zag dat vooral die bacteriën toenamen waarvan men weet of vermoedt dat die een rol spelen in het vetmetabolisme of in het onschadelijk maken van vervuilende stoffen. Omgekeerd had het plattelandsdieet de diversiteit in de darmen vergroot, waarbij de stedelijke microbiota veranderde in een typische plattelandssamenstelling.

De resultaten wijzen er op dat de negatieve effecten van vezelarme verwerkte voedingsmiddelen op de darmmicrobiota, zoals vastgesteld bij de mens, ook kunnen optreden bij stadsvogels. De diversiteit in de darmflora herstelde zich enigszins toen de stadsmussen op het vezelrijke plattenlandsdieet werden gezet, maar alleen als hun darmflora nog divers genoeg was. De vogels met een minder diverse darmflora hadden minder baat bij een ‘natuurlijk’ dieet. De darmflora van een stadsmus heeft blijkbaar meer tijd nodig om zich aan te passen aan natuurlijk voedsel, dan andersom. Ondanks dat die ongezonde levensstijl van stadsmussen invloed heeft op hun darmflora, lijkt dit hen niet echt te deren. Zij kunnen er zonder al teveel problemen op overleven. Toch lijkt het de onderzoekers beter als we proberen om rondslingerend voedsel in de stad terug te dringen en bovendien vogels niet meer voeren met ongezond eten.

Deze resultaten suggereren dat de lagere diversiteit als gevolg van het leven in de stad, gepaard gaat met een verlies aan plasticiteit van de microbiota, waardoor stadsvogels een beperkter vermogen hebben om met veranderingen in hun dieet om te gaan.

Deze studie biedt ook een breder perspectief. Het westerse voedingspatroon van de mens met vezelarme verwerkte voeding kan mogelijk neveneffecten hebben op andere soorten die in stedelijke omgevingen leven. Dat bleek trouwens ook al uit een eerder onderzoek, uitgevoerd op stadskraaien. Zij blijken namelijk een hogere cholesterol te hebben dan hun soortgenoten op het platteland. Maar ondanks dit hoge cholesterolgehalte blijken stadskraaien opvallend genoeg toch fitter te zijn en een betere lichaamsconditie te hebben dan de kraaien op het platteland.

07-04-2020 om 17:28 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: IVN natuureducatie [Marisa Stoffers]

Vakkundige vogelringers weten op strategische plekken vangnetten neer te zetten, waar ze heel wat vogels kunnen uitplukken. De meeste krijgen een aluminium ring met een nummer om de poot; een aantal andere heeft al een ring.

Met engelengeduld peuteren de ringers de piepkleine vogelpootjes uit de netten. De kleine karekiet maakt veel lawaai, terwijl de zwartkop, winterkoning en tuinfluiter stil zijn. De spreeuw maakt enorm veel stampij, net als op de markt. Hij zit dan ook lelijk vast; het net zit aan zijn tong. Een spreeuw heeft achteraan zijn tong twee weerhaakjes aan de zijkant. Daar blijft wel eens een draadje achter haken. Soms zijn er vier handen nodig om een gestrikte vogel los te krijgen. Daarna gaan de vogels in een ronde donkere tas op naar de ringtafel.

Met een kunstige houdgreep, klemmen de vogelringers het vogeltje vast: koppie tussen wijs- en middelvinger. Zo kan het niet weg en krijgt toch lucht. Dan volgt de selectie van de ring: de ene poot is de andere niet. Voor het winterkoninkje, één van de kleinste vogels, kiest de ringer de allerkleinste ring: 2 mm doorsnede. Met stappen van slechts 0.3 mm lopen de maten op, een minuscuul verschil. De grootste ring is voor de knobbelzwaan: 26 mm

De ringer legt de ring om de rechterpoot en knijpt hem met een speciale tang (die voorkomt dat het vogelpootje wordt beschadigd) dicht. Het ringnummer komt op een lijst met datum, locatie, soort vogel, sekse en leeftijd. Mocht iemand de vogel of de ring terugvinden dan is het gemakkelijk te traceren waar hij vandaan komt en hoe oud hij is. Dan meet ij de velugel, weegt de vogel en onderzoekt hoeveel vet hij heeft (broodnodig voor de trek naar het zuiden). Het merendeel van de gevangen jonge vogels blijken in hun eerste levensjaar nog maar nauwelijks vet te hebben.

Daar is het ringen om te doen: het in kaart brengen van de vogeltrek. Teruggevonden ringen leren ons waar vogels heen gaan of vandaan komen. Ooit was dat een mysterieus raadsel. Zo geloofde men dat vogels ’s winters wegkropen in de modder op de bodem van een sloot en daar een winterslaap hielden. Nu weten we beter. Vogels trekken naar warmere landen waar ’s winter meer te eten is. Sommige onvoorstelbaar ver: de boerenzwaluw vliegt 10 000 km naar zuidelijk Afrika. Anderen doen het rustiger aan, zoals spreeuwen. Die vliegen naar Zuid-Engeland. De Scandinavische spreeuwen komen juist hier naartoe. Dus de spreeuwen die je ’s winters ziet zijn niet dezelfde vogels als die je in de zomer ziet.

Foto’s via voorzitter Natuurpunt Staden, Ivan Bruneel, getrokken door zijn zoon, Robin Bruneel

12-03-2020 om 17:28 geschreven door birdy

De havikarend – een zeldzame roofvogel, die je moeilijk te zien krijgt – kan je aantreffen in beboste, vaak heuvelachtig, land met een aantal open gebieden. De Afrikaanse soort verkiest savanne, bosranden en gecultiveerde gebieden, mits er enkele bomen staan.

De roofvogel broedt in Zuid-Europa (Spanje, Portugal, Zuid-Italië en langs de kusten van Griekenland en Turkije), in Afrika zowel ten noorden als ten zuiden van de Sahara en in Zuid-Azië.

Het is een kleine tot middelgrote krachtige arendsoort met een lichaamslengte van 55 tot 65 cm, een spanwijdte van 140 tot 170 cm en een lichaamsgewicht dat schommelt tussen 1.6 en 2.5 kg

Het duurt 5 jaar voordat een havikarend zijn volwassen kleed heeft, zoals hierna beschreven. De bovendelen zijn donkerbruin en het onderlijf is wit met donkere strepen. De adulte vorm laat in de vlucht een witte mantelvlek zien en in zweefvlucht steken de vleugelbochten (geknikte voorrand) naar voren waardoor de vleugel-achterrand vrijwel recht is. Op de onder-vleugel zit een brede donkere baan in een open V-vorm met de punt naar achteren. De vleugels zijn relatief kort en afgerond. De lange (vrouwtje) en kortere staart (mannetje) is grijs bovenaan en wit onderaan en heeft een brede zwarte eindband. De poten en ogen zijn geel. De snavel is geel met een grijze punt. Aan de licht bevederde poten zitten gele poten zitten stevige zwarte klauwen. Soms maakt havikarend een kort blaffend of keffend geluid, maar doorgaans is hij zwijgzaam.

Hij brengt veel tijd zittend op een richel door, maar zweeft nu en dan boven zijn territorium op zoek naar voedsel. Vrij laag speurt hij de hellingen af naar levende prooien, waardoor hij amper opvalt. Kan je de roofvogel in de lucht waarnemen dan is het een opvallende verschijning: in de vlucht lijkt de havikarend groot en hoekig met een lange smalle staart, lange en vlakke vleugels en een kleine kop, waarbij het witte onderlijf schittert in de zon.

De havikarend is een sterke rover die de kracht van een grote arend combineert met het gedrag van een snel wendbare, agressieve havik. Het belangrijkste voedsel zijn hazen, konijnen, ratten en rode patrijzen, maar ze eten ook andere vogels zoals kauwen, duiven, eenden, leeuweriken en doden zelfs grotere vogels zoals reigers en ooievaars, die meestal op de grond worden geslagen, op het moment dat ze willen opvliegen.

Dank zij het zeer vroege broedseizoen beginnen de baltsvluchten ruim voor het einde van het jaar en gaan door tot februari-maart, wanneer de eieren worden gelegd. De balts bestaat uit een arend- of buizerdachtig patroon, waarin zich vanuit een hoge zweefvlucht een diep-golvende baltsvlucht met steile duiken ontwikkelt. De paren worden gevormd aan een leeftijd van 3-4 jaar en zijn voor het leven.

Ze nestelen op onbereikbare rotswanden (spelonken, op een diepe richel of steile klif), soms wel eens in een hoge oude boom. Ze bouwen een nest van takken met een doorsnede van wel 2 m, dat ze meerdere jaren benutten. Twee eieren zijn normaal, die na 37 – 40 dagen uitkomen. Slechts 1 keer op 3 legsels, lukt het beide jongen groot te brengen. De adulte vogels zijn standvogel en verlaten hun broedterritorium zelden, maar jonge vogels zwerven rond en komen soms buiten het normale verspreidingsgebied. Zeer weinig havikarenden wagen zich aan de overtocht naar Afrika.

Er zijn nog slechts een paar honderden havikarenden in Europa; de soort is bedreigd als gevolg van verstoring, vervolging en habitatverlies. Havikarenden geven de voorkeur aan de randen van bergstreken, waar rotsige kliffen en kloven voorkomen naast steile beboste hellingen en uitgestrekte maquisvelden: het doornige struikgewas, dat zo kenmerkend is voor het Middellandse Zeegebied, wordt nu al te vaak vervangen door akkers of dichte, commerciële boomplantages.

01-03-2020 om 11:50 geschreven door birdy

Wie in de zomer meren in Denemarken, Finland of de Baltische streken bezoekt, krijgt wellicht de roodhalsfuut in zijn fraai prachtkleed te zien. ’s Zomers contrasteren de grijswitte wangen met de zwarte koptekening (dubbele bult op de kruin) tot onder de ogen, witte bef en oorstreek en de roodbruine hals. Kenmerkend ook is de gele basis aan de zwarte dolkachtige snavel. De witte armvleugelvelden zijn kleiner dan bij de fuut. Het lichaam drijft laag in het water en lijkt vaak kort, waardoor de grootte van de kop en de dikte van de nek nog meer opvallen.

Bij ons trekt de soort ’s winters in heel gering aantal door en draagt dan gewoonlijk het saai gekleurd winterkleed; de vogels zijn dan van een afstand moeilijk van de gewone fuut te onderscheiden. De roodhalsfuut herken je aan de kortere, dikkere en grijzere hals. De roodhalsfuut geeft, anders dan de fuut, de voorkeur aan kleine (minder dan 1 ha), ondiepe wateren met meer boven de waterspiegel uitgroeiende planten. Hoewel hij in zoetwatergebieden broedt, is hij ’s winters bij ons langs de kust en in riviermondingen als doortrekker en wintergast te vinden. De lichaamslengte reikt tot 40 à 46 cm; de spanwijdte wisselt tussen 77 en 85 cm en het lichaamsgewicht schommelt tussen 700 en 900 g.

Zijn favoriete voedsel bestaat uit waterslakjes, kreeftjes, insecten en hun larven, die hij uit het water of van planten haalt. Vis vangt hij door ondiep te duiken of slechts met de kop onder water te zwemmen. Kleine visjes worden geheel doorgeslikt, maar grote eerst verbrijzeld.

Roodhalsfuten vliegen doorgaans ’s nachts. Ze stijgen moeizaam op, zodat ze bij gevaar eerder onder water duiken. In de vlucht ziet de vogel er gedrongener uit dan de fuut en de voorvleugel vertoont minder wit.

Het is een broedvogel van overwegend Midden- en Oost-Europa. In West-Europa heeft de soort geen aaneengesloten verspreidingsgebied. Grotere aantallen komen voor in onder meer Oekraïne, Polen, Letland en Roemenië. Meestal broedt de roodhalsfuut solitair, soms in losse kolonies. De jongen worden net als bij de gewone fuut door de ouders gedragen op de rug. De broedplaatsen worden vaak gedeeld met broedkolonies van meeuwen, die voor de bescherming zorgen. Tijdens de balts zijn de vogels veel bezig met snavel-aan-snaveldansen op het water. In het broedseizoen zijn ze de luidruchtigste van de Europese futen. De roodhalsfuut maakt verschillende grommende geluiden en klagende roepen, maar is ’s winters zwijgzaam.

Hij maakt een typisch futennest, nestelend tussen riet en zeggen: een hoop doorweekte waterplanten met een ondiep kuiltje erin, half drijvend op zoet water vastgemaakt aan riet of onderwatervegetatie; er is slechts 1 legsel tijdens de periode half mei – juli met 4 tot 5 eieren, die na 4 weken uitkomen. De jongen vliegen na 10 weken uit en gaan pas na 2 jaar zelf broeden. Na de broedtijd verschijnen roodhalsfuten op allerlei zoete en zoute wateren, doorgaans met enkele exemplaren bijeen. Landelijk gaat het om niet meer dan enkele tientallen vogels. Het Deltagebied in Nederland is het best bedeeld, met name de zoute en brakke wateren.

Een kort filmfragment van de roodhalsfuut in prachtkleed [Vroege vogels]

https://www.youtube.com/watch?v=CSY-vsm4GeM

24-02-2020 om 18:38 geschreven door birdy