Geraadpleegde bronnen: Herman Voet / INBO-Instituut

Brilduiker wordt nu haast het hele jaar door in het Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide aangetroffen.

Rond het midden van de vorige eeuw was de brilduiker nog een onregelmatige gast op de heidevennen. Nadat eerst de aantallen overwinteraars toenamen, zijn vanaf 1982 bijna jaarlijks overzomerende vogels waargenomen.

Tegenwoordig verblijven nagenoeg het hele jaar brilduikers in het Grenspark, het talrijkst in februari-maart. In die periode liep in 2012 op het Putse Moer het aantal vogels op tot 25, waarvan tot 14 exemplaren in groep baltsten.

Meestal zijn volwassen mannetjes in overmaat (tot 50% of meer) aanwezig. Bij de vrouwtjes zijn jonge vogels, in hun tweede kalenderjaar, dikwijls in de meerderheid. Zo werden op 10 jonge tegenover slechts 3 volwassen vrouwtjes waargenomen op 10/03/12.

Jonge mannetjes in hun 2^de kalenderjaar worden daarentegen weinig gezien en het is de vraag waar die zich intussen ophouden.

Jonge vrouwtjes gaan pas vanaf het 3^de kalenderjaar tot broeden over. Toch nemen ze al deel aan het groepsbaltsen en meerdere vormen een tijdje een paar met een volwassen mannetje. De meeste immature vogels blijven echter bij elkaar in kleine groepjes (5 tot 7 ongepaarde vogels) tot ver in het broedseizoen. Ook bij de jonge vogels werden al herhaaldelijk vliegbeurten naar het aangrenzende bos waargenomen, mogelijk verkenningsvluchten

voor geschikte nestgelegenheid.

Toekomstperspectief

De vastgestelde broedgevallen in Vlaanderen passen in een toenemende reeks van verspreide broedgevallen en al dan niet tijdelijke populaties aan de zuidelijke rand van het Europese areaal.

Populaties aan de rand van het verspreidingsgebied zijn echter meestal onderhevig aan grote schommelingen, zoals ook blijkt uit de evolutie in Nederland. De laatste vijf jaar overzomeren telkens 5 tot 10 brilduikers op het Stappersven en brengen er slagpenrui door, waardoor ze 3 tot 4 weken niet kunnen vliegen. Dit is een hoogst uitzonderlijk gebeuren in een heidegebied. Ook brilduikers in hun 2^de kalenderjaar sluiten hierbij aan voor een eerste complete rui naar prachtkleed. Het verblijf en het gedrag van zowel jonge als adulte brilduikers in het Grenspark gedurende het hele broedseizoen, biedt hoop voor een mogelijk langdurige vestiging als broedvogel.

04-02-2014 om 22:38 geschreven door birdy

Hoewel de brilduiker geen zaagbek is, lijkt hij in veel opzichten op het veel schaarser voorkomend nonnetje. Brilduikers mengen zich ’s winters doorgaans niet met andere eenden, zoals de kuifeend, maar vormen eigen foerageer- en slaapgroepen.

Hoeveel brilduikers er werkelijk in een groep zitten, blijkt pas als ze opvliegen.

Tenminste de helft van deze behendige duikers bevindt zich onder water.

Ze zijn gewoonlijk erg schuw en worden snel verstoord door mensen op de kust of door boten en vliegen dan in dichte vluchten op met een luid fluitend geluid veroorzaakt door hun snel klapwiekende vleugels.

Op het water ziet de woerd er hoofdzakelijk, getekend door enkele zwarte strepen, helderwit uit; de zwarte kop met een hoog voorhoofd heeft een groene weerschijn en op de wangen bevindt zich een witte vlek. Boven de korte driehoekige donkere snavel priemt een heldergeel oog.

De lengte van het ronde lichaam varieert van 42 tot 50 cm, de spanwijdte van de vrij korte vleugels wisselt tussen 65 en 80 cm en het gewicht schommelt tussen 600 en 1200 g.

De brilduiker kiest zijn biotoop doorgaans op landgoederen met grote vijverpartijen en weelderige bossen. Deze omgeving lijkt wel op het oorspronkelijke broedbiotoop van de brilduiker, namelijk uitgestrekte meren omzoomd door oude bossen.

Hoofdzakelijk broedt de brilduiker in de buurt van meren en rivieren in de naaldhoutgebieden van het noordelijk halfrond. In onze streken is de brilduiker van september tot mei een vrij talrijke doortrekker en wintergast.

Kenmerkend voor de vlucht is de snelle en krachtige vleugelslag, die typerend is voor duikeenden. Hierbij vallen bij de brilduikers de grote vierkante witte vleugelschilden op. Ook stijgen zij gemakkelijker op dan de meeste andere duikeenden.

Tijdens het foerageren, waarbij op de bodem naar week-, schaaldieren en insectenlarven wordt gezocht, duiken ze vaak allemaal tegelijk onder. Na een goede maaltijd rusten brilduikers in groepen met hun kop tussen hun veren en hun staart overeind.

Bij voorkeur broedt de brilduiker in holle bomen in de buurt van een meer of rivier, maar hij maakt ook wel gebruik van konijnenholen en speciale nestkasten.

Tijdens de balts werpt de woerd zijn kop achterover en trapt hij water omhoog. Bij agressief gedrag wordt de hals horizontaal gestrekt.

De eieren worden op grijsachtig wit dons gedeponeerd. Doorgaans bestaat een legsel uit 6 – 12 gladde, blauwgroene eieren. De kuikens laten zich uit het nest naar beneden vallen, een hachelijk avontuur dat ze meestal ongedeerd volbrengen. Na een 8-tal weken zijn hun slagpennen volledig ontwikkeld.

02-02-2014 om 12:15 geschreven door birdy

Vorig jaar telden zo'n 14.000 deelnemers meer dan 518.000 vogels in hun tuin. Een absoluut record! Per tuin kreeg je gemiddeld 10 verschillende soorten te zien, met de vink op nummer 1. Merels, kool-en pimpelmezen blijven de klassieke tuinbezoekers. Ook de huismus is in veel tuinen terug te vinden, maar gaat nog steeds achteruit door een gebrek aan voedsel en nestgelegenheid.

Klaar met tellen? Geef hier het hoogste aantal vogels per soort dat je tegelijkertijd hebt gezien.

Tel de aantallen van dezelfde soort niet bij elkaar op. Anders kan je dezelfde vogel verschillende keren tellen. Overvliegende vogels tel je niet mee. En zelfs als je geen enkele vogel ziet, mag je dat doorgeven. Ook dat is wetenschappelijk waardevolle informatie.
Elke teller maakt trouwens kans op een verwenpakket voor mezen!

Lok de vogels naar je tuin door hen op een vaste plek te voederen.

’s Ochtends hebben vogels de grootste honger en zijn ze het meest actief: het beste moment om te voeren én tellen dus.

Kies tussen 1 en 2 februari 2014 een tijdstip om de vogels te beloeren in je tuin.
• Hang de poster op met de meest voorkomende tuinvogels en print het tellijstje af.
• Houd pen en papier (of het handige tellijstje) bij de hand. Zorg eventueel voor vogelgids en verrekijker.

 http://vogelweekend.natuurpunt.be/

01-02-2014 om 09:16 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: KNACK – Fauna op Galapagos-eilanden in gevaar – Dirk Draulans

Zeeleeuwen zijn één van de grote attracties van de Galapagos-eilanden: een groep ruige rotsformaties op bijna 1 000 km van de kust van Ecuador, pal op de evenaar, de enige plaats ter wereld waar je pinguïns kan zien.

De eilanden zijn zo ver afgelegen dat ze één van de laatste plaatsen in de wereld zijn waar mensen kwamen.

Ze doken vanaf zo’n 5 tot 6 miljoen jaar geleden één voor één uit de oceaan op als gevolg van vulkanische activiteit en werden met mondjesmaat gekoloniseerd door dieren en planten, die kwamen aanvliegen of aandrijven vanaf het Zuid-Amerikaanse vasteland.

Omdat er bijna geen rovers op de eilanden raakten, met uitzondering van de mens een kleine 500 jaar geleden, zijn de dieren er uitzonderlijk tam. Ze hadden geen nood aan angst- en vluchtreflexen, want er was niets of niemand waarvoor ze op de vlucht moesten. De lokale aalscholvers kunnen er zelfs niet meer vliegen.

Vandaag kun je op de stranden van de eilanden zonnen tussen zeeleeuwen, die zich niets van je aanwezigheid aantrekken. In de dorpjes van de archipel liggen zeeleeuwen op de banken met uitzicht op zee en zitten toeristen noodgedwongen op de rotsen, waarop vroeger de zeeleeuwen zich neervlijden. Ook onder water kom je speelse zeeleeuwen tegen.

Toch ondervinden de dieren hinder van de menselijke bezoekers. Niet in de vorm van de nietsontziende jacht, die eeuwenlang op hen is gevoerd, waardoor er ten tijde van de legendarische doortocht van Charles Darwin – de man die ons een sluitend mechanisme voor de evolutie van het leven schonk – op de eilanden véél minder zeeleeuwen te zien waren dan nu.

Wel als gevolg van een sluipende bedreiging die natuurbeschermers zorgen baart: de dieren krijgen last van ziektes, die de mens en andere indringers in hun biotoop brengen.

Het vakblad Public Library of Science ONE publiceerde een studie die aantoont dat het afweersysteem van zeeleeuwen in contact met mensen in ’overdrive’ gaat, waardoor ze minder energie overhouden voor andere activiteiten.

Wetenschappers vergeleken de conditie van dieren op eilanden met en zonder permanente menselijke bewoning. De dieren op de bewoonde eilanden hebben een dunnere speklaag, waarschijnlijk omdat hun afweersysteem voortdurend in de weer moet om ziektes te counteren die ze overnemen van de mens en zijn volgelingen, zoals katten en geiten.

De kans dat een ziekte waar de uitzonderlijke dieren van de Galapagos-eilanden geen ervaring mee hebben een ravage zou aanrichten op de archipel is reëel.

Een groot deel van de fauna van de Galapagos is ‘endemisch’, ze komt met andere woorden alleen daar voor.

Het gaat de facto om kleine aantallen, waardoor de soorten extra kwetsbaar zijn.

Het is overtrokken te stellen dat Darwin tijdens zijn 5 weken lange verblijf op de eilanden in 1835 – exact 300 jaar nadat ze per ongeluk werden ontdekt door een uit koers geslagen scheepje – het licht van de evolutietheorie zag, maar de Galapagos-eilanden zijn wel het mooiste natuurlijke experiment waarin de concepten van Darwins natuurlijke en seksuele selectie als evolutiemechanismen tot uiting komen. De dieren en planten die er in de loop der tijden zijn aangekomen, pasten zich vanzelf aan de specifieke omstandigheden van de verschillende eilanden aan.

Dodelijke Vogelziektes

Maar of de darwiniaanse aanpassingscapaciteit zal volstaan om ze allemaal voor ellende als gevolg van menselijke activiteiten te behoeden, is zeer de vraag.

In de vele vliegtuigen die met vooral toeristen aan boord op de eilanden landen, wordt onderweg gesproeid tegen muggen en andere mogelijke ziekteoverdragers.

Er zijn controlesystemen om te vermijden dat er niet-inheemse dieren en planten worden ingevoerd. Maar die zijn niet sluitend en er is nog altijd illegale activiteit rond de eilanden, onder meer op het vlak van immigratie en visserij.

Vooral schepen zouden muggen aanvoeren, al was het maar omdat die onderweg door hun lichten worden aangetrokken.

Een studie die in Proceedings of the Royal Society B werd gepubliceerd, toonde aan dat er geregeld muggen op de eilanden aankomen die ziektes kunnen overdragen, zoals vogelmalaria en westelijke nijlkoorts, beide potentieel erg schadelijk voor vogelpopulaties.

Liefst 22 van de 29 landvogelsoorten op de Galapagos-eilanden zijn endemisch – daaronder de fameuze darwinvinken met hun aan de specifieke eigenschappen van hun leefmilieu aangepaste snavels die zo’n prachtig vb van natuurlijke selectie vormen.

Er is geen enkel zoogdier dat op natuurlijke wijze de weg naar de Galapagos-eilanden heeft gevonden.

Vogels kunnen ernaartoe vliegen en reptielen raken er ook.

De indrukwekkende zee- en landleguanen, bv afstammelingen van voorlopers uit het regenwoud van het vasteland die met drijfhout ter plekke kwamen – ze kunnen namelijk maandenlang zonder eten of drinken en zijn bestand tegen zowel hete dagtemperaturen als tegen koude nachten.

Geen enkel zoogdier kan dat, tenzij de mens, als hij goed is voorbereid.

Of als hij kan rekenen op de voorzienigheid, zoals de Spaanse bisschop die in 1535 als eerste op de eilanden terechtkwam.

Maar ondertussen wemelt het er van de katten, ratten, honden en geiten, om maar die te noemen. Van één rat – nazaten van scheepsratten – die zich aan een vegetarisch leven hebben aangepast, wordt aangenomen dat ze een authentieke soort is geworden, maar de rest van de zoogdiergemeenschap moet onder controle worden gehouden of worden verdelgd.

Op sommige eilanden hebben zoogdieren de unieke reuzenlandschildpadpopulatie in de vernieling gewerkt door nesten te vernietigen en voedsel te plunderen.

Het vakblad Insect Conservation and Diversity publiceerde onlangs solide aanwijzingen voor de juistheid van de stelling dat invasieve diersoorten bijna niet worden aangevallen door ziektes en parasieten van zelfs verwante lokale soorten. Daardoor kunnen ze extra woekeren en finaal de originele soorten uit hun woongebied bannen. Waarna ze eventueel wel kwetsbaar worden voor de parasieten, maar dan is het voor de originele soorten te laat.

Darwins evolutietheorie speelt op vele fronten.

Het probleem doet zich ook onder water voor, want schepen brengen algen en vissen mee die het onderwaterleven op zijn kop kunnen zetten – en controle daarop is veel moeilijker dan op het landleven.

Honden en katten worden nu massaal gesteriliseerd op de Galapagoseilanden en geiten en varkens zijn op de meeste eilanden geëlimineerd, ten koste van miljoenen euro’s.

Maar de ratten, dat is een ander paar ander mouwen.

Het vakblad Nature bracht in de zomer een analyse van de situatie, met grootschalige dure vergiftigingsacties en de moeilijkheden die daarmee gepaard gaan, zoals het risico dat de Galapagosbuizerd ten onder gaat, omdat hij de vergiftigde ratten eet.  Nu worden de buizerds op voorhand gevangen – wat niet zo moeilijk is, want ook zij zijn tam – en na de actie weer in hun biotoop losgelaten.

Draken van de zee

De vraag is natuurlijk of het realistisch is te veronderstellen dat de eilanden rattenvrij kunnen worden gemaakt.

Er wonen 35.000 mensen op de Galapagos en er komen elk jaar ongeveer 180.000 bezoekers langs. De druk is zo groot geworden dat de Unesco, die de eilanden in 1978 tot werelderfgoed bombardeerde, er recent mee dreigde het label weg te nemen omdat de Ecuadoriaanse autoriteiten te weinig zouden doen om het toerisme aan banden te leggen.

De Galapagos-eilanden zijn een geweldige bron van inkomsten. Het is moeilijk balanceren op het slappe koord tussen commerciële exploitatie en het beschermen van natuurlijke rijkdommen.

Wetenschappers blijven zich ondertussen verbazen over de aanpassingen van de dieren aan hun Galapagos leefmilieu.

Zelfs de prachtige fregatvogels – de draken van de zee – zouden genetisch zo sterk van hun soortgenoten langs de Amerikaanse kust verschillen dat ze als een aparte soort moeten worden beschouwd, ondanks de veronderstelling van Darwin en velen met hem dat zeevogels zulke grote afstanden afleggen dat aparte soortvorming onwaarschijnlijk is.

De darwinvinken maken het intussen ingewikkeld, want de soorten beginnen onderling te kruisen, zodat er hybriden in het spel komen.

Daarenboven zouden steeds meer vinken de neiging hebben om zich, zoals onze mussen, op menselijk voeding te concentreren, waardoor op termijn het intrigerende verhaal van snavels die zich aan specifieke voedingsomstandigheden aanpassen irrelevant zou kunnen worden.

De verschillen tussen de Galapagosspotvogels, waarin Darwin zo’n duidelijke verband met het vasteland zag, zouden dan weer aan toeval te wijten zijn: aan het effect van kleine startpopulaties die afwijkingen in een soort kunnen introduceren zonder dat er een functie aan gekoppeld is – niet alles in de genetica hoeft een logische verklaring te hebben.

Ook de zwaluwstaartmeeuwen passen hun voedingsgedrag aan. Ze hebben, volgens Public Library of Science ONE, op de Galapagos een voor meeuwen uitzonderlijke jachttechniek ontwikkeld: ze vissen ’s nachts. Ze duiken om vissen te vangen, maar omdat ze niet diep kunnen duiken moeten ze ’s nachts vissen, want dan zitten de vissen dichter bij het oppervlak. Als aanpassing daaraan hebben de meeuwen grotere ogen gekregen, zodat ze beter ’s nachts kunnen zien.

Finaal hebben biologen, volgens Journal of Animal Ecology, vastgesteld dat zelfs de gigantische reuzenlandschildpadden, die tot 250 kg kunnen wegen, grote verplaatsingen maken. Ze kunnen tot 10 km afleggen, op en af de vulkaan van hun eiland, met een snelheid van maximaal 800 m per dag. Daarbij fungeert de voorkant van hun schild als een soort scheermes om zich een weg te banen door dichte begroeiing. Waarom ze die verplaatsingen maken, is niet duidelijk.

Bijna 200 jaar na Darwins doortocht hebben de eilanden hun geheimen nog niet allemaal prijsgegeven.

25-01-2014 om 21:20 geschreven door birdy

witkopzeearend

keizerlijke verschijning

strenge uitstraling

meesterlijk zwevend

elegant en arrogant

dreigend imposant

krachtige klauwen

moorddadige  haaksnavel

ontsnappen kan niet

17-01-2014 om 23:38 geschreven door birdy

De vogeltrek heeft genetische componenten: niet ieder doet hetzelfde

Geraadpleegde bronnen: Planeet Draulans – Knack / Handleiding Veldwerk Vogelatlas

Elk jaar opnieuw is het een fascinerend schouwspel: de najaarstrek.

In één dag kan je ergens tienduizenden vogels zien passeren.

Naargelang het broedgedrag van de vogelsoorten spreekt men van:

·        jaarvogels: die hier broeden en overwinteren, zodat we ze het hele jaar kunnen opmerken, niettegenstaande er soorten zijn die geheel of gedeeltelijk wegtrekken en worden vervangen door soortgenoten die uit het noorden komen (zie verder de info bij de buizerd);

·        zomervogels: zij broeden hier en trekken daarna weg;

·        jaargasten: dat zijn vogels, die als soort wel het hele jaar voorkomen, maar hier normaal niet broeden;

·        wintergasten: vogels die hier overwinteren, maar niet of zelden broeden;

·        doortrekkers: ze overvliegen ons grondgebied en rusten mogelijk kortstondig even uit;

·        onregelmatige gasten: dit zijn vogels die in een eeuw meer dan 20 keer zijn waargenomen, maar niet jaarlijks te zien zijn;

·        dwaalgasten: vogels die in de loop van de eeuw niet meer dan 20 keer of helemaal niet meer zijn opgemerkt.

Volgens hun verplaatsing kan men de vogels in 3 groepen indelen:

·        standvogels: zij blijven winter en zomer in de onmiddellijke omgeving van hun broedgebied;

·        trekvogels: zij verlaten elk jaar hun broedgebied en trekken naar hun overwinteringsgebieden in het zuiden;

·        zwerfvogels: die blijven na de broedperiode min of meer in de omgeving (tot op enkele honderden km) zwerven; meestal houden ze hierbij geen bepaalde richting aan.

De buizerds die bij ons overwinteren zijn andere buizerds dan degene die hier broeden.

Soms kan je dat duidelijk vaststellen als een afwijkend gekleurd exemplaar winter na winter op dezelfde weidepaal komt zitten, maar in de zomer nergens te bespeuren valt.

Onze buizerds vliegen hoofdzakelijk naar Frankrijk en worden vervangen door dieren uit Duitsland en Skandinavië.

Helemaal interessant wordt het als er gemerkte dieren rondvliegen. Begin oktober vorig jaar werd een vogel met een vleugelvlag van een project in het Duitse Bielefeld in het Steentjesbos te Kampenhout gezien, op 400 km van de plaats waar hij half juni was geringd.

Het was de eerste keer dat het dier gespot werd nadat het zijn nest had verlaten.

De ringer verbaasde zich erover dat de vogel zo snel zo’n grote afstand had afgelegd.

Het dier is nadien niet meer in het Steentjesbos verschenen, wat niet perse betekent dat het niet meer in de buurt is.

Zulke projecten, die steunen op de inbreng van een groot netwerk van amateurvogelkijkers, leveren soms boeiende wetenschappelijke inzichten op.

Het onderzoek met de buizerds in Bielefeld leidde tot een publicatie in het vakblad ‘Molecular Ecology’, waarin wordt uitgelegd dat er een genetische basis is die bepaalt hoe vroeg vogels uit hun broedterritorium vertrekken. Het is al lang bekend dat trekvogels een soort interne klok hebben, die mee stuurt wanneer ze vertrekken, maar de genetische basis  daarvan in nog niet helemaal opgehelderd. Van alle gemerkte buizerds hebben de onderzoekers een bloedstaal, waarmee ze genetische analyses kunnen doen. Momenteel hebben ze 3 genen in het vizier die mee bepalen hoe snel een vogel zijn geboortegebied verlaat en hoe ver hij vliegt.

Genen die een effect hebben op de moleculaire klok via een sturing van boodschappermoleculen in de hersenen, die het trekgedrag beïnvloeden.

De onderzoekers keken ook na of er een effect is van de variatie in het verenkleed van de dieren. Immers buizerds kunnen in kleur variëren van heel licht tot donker. Maar er zijn nog geen verschillen in trekgedrag gevonden, wel in de mate van het broedsucces, waarbij gemiddeld gekleurde buizerds het er beter afbrengen dan de meer extreme varianten.

Opvallen het is niet altijd een voordeel.

Wist je dat?

·        steltlopers non-stop 4 000 km afleggen met een snelheid van 70-80 km/u – op een ½ pakje boter van hier naar Afrika;

·        bij Gibraltar kunnen in het najaar wel 200 000 roofvogels passeren;

·        de Noordse stern is de kampioenvlieger die vanaf de zeeën rond de Noordpool 18 000 km naar de Zuidpool aflegt. Datzelfde jaar vliegt hij in omgekeerde richting. Op die manier legt hij jaarlijks afstanden af van tussen de 30 000 en 40 000 km. Van hem kun je zeggen dat hij eigenlijk niets anders doet dan reizen en tussendoor nog even een nest jongen grootbrengt; de oudste Noordse stern is 26 jaar geworden (voor zover bekend) en is de recordhouder die in zijn leven meer dan 1 000 000 km heeft gevlogen;

·        de ooievaar 7 000 km aflegt, de grutto 4 000 tot 5 000 km en de kwartelkoning 4 000 tot 10 000 km;

·        Indische ganzen die de Himalaya moeten oversteken, hoogten bereiken van 9 000 m; andere hoogvliegers: wilde zwanen (8 000 m), wilde eenden (6 400 m), rosse grutto’s (6 000 m), ooievaars (4 800 m), kieviten (3 900 m), gierzwaluwen (2 000 m).

Vogelatlas: Atlasproject Sovon

Het Atlasproject, dat op 01/12/12 is gestart, gaat waardevolle informatie opleveren over de landelijke veranderingen in de vogelstand in de afgelopen 40 jaar.

De ambitie is tot eind 2015 kundige vrijwilligers (duizenden vogelaars) de vogels te laten tellen in elk van de 1685 atlasblokken (5 x 5 km) tijdens één winter- en één broedseizoen om zo alle vogelpopulaties in kaart te brengen.

Al is er in Nederland al relatief veel bekend over aantallen, verspreiding en voorkomen van vogelsoorten, toch is dit landelijk atlasproject geen overbodige luxe. Integendeel, want veranderingen in vogelpopulaties gaan ongekend snel. Door klimaatveranderingen zie je ook duidelijke verschuivingen in het trekgedrag van vogels.

Vogeltelgegevens spelen op allerlei gebieden een rol: bij natuurbeleid, in beschermingskwesties, bij terreinbeheer of de planning van infrastructurele projecten.

Om rekening te kunnen houden met vogels is gedetailleerde informatie nodig over verspreiding en aantallen.

Tellingen voor de Vogelatlas zijn niet alleen zinvol maar ook leuk.

Vogelwerkgroepen dragen niet alleen hun steentje bij tot het globaal overzicht, maar brengen

op deze manier het vedervolkje in hun eigen werkgebied in kaart.         

Beoogde doelstellingen:

·        vastleggen van de actuele verspreiding van alle broed- en wintervogels op een zo gedetailleerd mogelijke schaal;

·        bepalen van de actuele populatieomvang van alle broedvogelsoorten en zoveel mogelijk wintervogelsoorten;

·        vastleggen van veranderingen in verspreiding en (voor broedvogels) ook in dichtheden ten opzichte van eerder landelijke atlassen;

·        ijking van de bestaande meetnetten van Sovon: hoe representatief zijn ze?

·        instroom van nieuwe vogeltellers stimuleren, ter continuering van de bestaande vogelmeetnetten.

Wie de hele handleiding Veldwerk Vogelatlas wenst door te nemen, kan onderstaand document raadplegen.

http://www.vogelatlas.nl/static/vogelatlas/docs/Atlas-handleiding2012_web.pdf

11-01-2014 om 18:12 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: EOS – maandblad wetenschappen – Column: Michael Shermer

Onze hogere intelligentie, ons taalvermogen en ons zelfbewustzijn geven ons het recht om andere dieren te gebruiken voor ons voedsel, voor onze kleding en ons amusement.

Als de meest ontwikkelde wezens overtroeven we nu eenmaal minder ontwikkelde soorten.

Een krachtig tegenargument biedt de film ‘Speciesism: The Movie’, van Mark Devries, waarvan de columnist in september de première bijwoonde.

De dierenrechtenactivisten die de bioscoopzaal in Los Angeles vulden, juichten ethicus Peter Singers luidkeels toe.

In de film betogen Singer en Devries dat sommige dieren mentaal de bovenhand halen op bepaalde mensen, zoals baby’s, mensen in coma en zwaar gehandicapten. En dus houdt het argument van onze morele superioriteit geen steek meer.

De veronderstelling dat de belangen van dieren minder belangrijk zijn dan die van de mens kan wel eens niet meer dan een vooroordeel zijn.

Naar analogie met vooroordelen tegen bepaalde groepen mensen, wat we racisme noemen, kunnen we dit ‘speciesisme’ noemen. Daarom bekent de columnschrijver een ‘speciesist’ te zijn.

Michael Shermer geniet geregeld van een stukje vlees. Hij draagt graag leder en kan geweldig lachen om de grap van de landbouwer die zijn paarden castreert met twee bakstenen, waarbij de vraag wordt gesteld of dat geen pijn doet: niet als je je duimen uit de weg houdt.

En al is het wat ver gezocht het grondplan van industriële landbouwbedrijven te vergelijken met de gevangenenbarakken in concentratiekampen, toch kan de columnist de dierenactivisten niet helemaal ongelijk geven.

Toen hij in 1987 als student in een labo voor experimentele dierenpsychologie werkte, moest hij de ratten opruimen die de experimenten hadden overleefd. Er was hem opgedragen de dieren te doden met chloroform en hij aarzelde.

Liever wilde hij ze meenemen naar een heuvel in de buurt en ze daar vrijlaten. Gedood worden door een roofdier of de hongerdood sterven, leek hem beter dan het dier te vergassen.

Maar testdieren vrijlaten was illegaal, dus toch maar uitroeien, al was het een vreselijke ervaring.

Nog triester werd de auteur toen hij een beeldverslag op de website http://freefromharm.org/

bekeek, dat wordt beschreven als het droevigste beeldmateriaal uit een slachthuis ooit.

Het filmpje toont een stier die in de rij staat om te worden geslacht. Hij hoort zijn soortgenoten vóór hem gedood worden, probeert te ontsnappen door achteruit te lopen en draait zijn kop naar alle kanten op zoek naar een uitweg. Hij ziet er bang uit.

Een arbeider geeft hem een elektrische schok met een veeprikker, waardoor de stier angstig naar voor schuifelt, uiteindelijk toch wordt geslacht en dood neervalt.

Een slachthuisarbeider vertelde onlangs aan een undercovergezondheidsinspecteur, die vragen stelde over de stank van ontlasting in het slachthuis, dat de dieren bang zijn om de dood te worden ingejaagd.

Zoogdieren zijn levende wezens met gevoelens; ze willen leven en zijn bevreesd om te sterven.

Door de evolutie werden we allemaal voorzien van instincten om te overleven en ons voort te planten. Onze genealogische verbondenheid, die wordt aangetoond door de evolutionaire biologie, levert een wetenschappelijke basis om niet alleen alle mensen dezelfde rechten te geven – wat na 2 eeuwen revolutie min of meer lukte – maar ook alle niet-menselijke wezens met gevoelens. 

Wie tijd heeft om de film te bekijken ‘The human superior?’, moet even een uur en een kwart tijd uitrekken …

http://www.youtube.com/watch?v=mqT82oGeax0

Met zijn opvallende krachtige, heldergele haaksnavel

en imposante klauwen is het een machtige verschijning,

symbool voor vrijheid, kracht en onafhankelijkheid

Wie een eerder verschenen artikel wenst te raadplegen en een knappe reeks foto’s van

 Jo Dekelver

nog eens wil terugzien, kan via de zoekrobot in het archief duiken:

05-01-2014 om 12:21 geschreven door birdy

Wim Dekelver  – onze meest ervaren natuurfotograaf

02-01-2014 om 12:13 geschreven door birdy

 Pieter Cox  – onze jongste natuurfotograaf

02-01-2014 om 10:42 geschreven door birdy

Pieters selectie

De Kommavlinder is één van de topsoorten in Lommel. Omdat Pieter Cox vlakbij zo’n populatie woont, probeert hij deze soort wat op te volgen. Het is altijd leuk als er tijdens een telling ook nog eentje wil poseren voor een foto (06/08/13). De Kommavlinder is een kleine dagvlinder die in augustus rondvliegt op zoek naar nectar in droge, schrale graslanden en heide. De vele witte vlekken op de onderzijde van de vleugels onderscheidt deze soort van het algemene groot dikkopje, dat in vele tuinen kan worden waargenomen.

Met een groep van 15 natuurliefhebbers uit de Belgische en Nederlandse Kempen trok Pieter eind augustus begin september 2013 naar Georgië om onder andere de spectaculaire wespendievenovertocht te gaan bewonderen. Tijdens hun verblijf stond de teller op meer dan 100 000 wespendieven, met één dag waarop meer dan 65 000 wespendieven werden geteld. Heel de lucht hing vol, heel de dag lang, onbeschrijfelijk gewoon!

Tussen deze wespendieven verschenen ook geregeld andere roofvogels, zoals dwergarenden, schreeuwarenden, zwarte wouwen, honderden kiekendieven, …

Het groot aantal waar te nemen roofvogels is te danken aan twee natuurlijke obstakels die de vluchten in een soort flessenhals dwingen, namelijk de Zwarte Zee ten westen van Sakhalvasho (telpost in Georgië) en in het noordoosten: het Kaukasisch gebergte.

Nog even inpikkend op die fantastische reis die Pieter onvergetelijke indrukken naliet.

Tijdens die roofvogelovertocht maakte de groep een driedaagse trip die aanving met de nachttrein naar het Kaukasische gebergte, waar een bergwandeling werd aangevat die de natuurliefhebbers op 3 000 m hoogte bracht. De zoektocht naar bijzondere vogelsoorten leverde mooie exemplaren op: de Kaukasische berghoen, de Alpenheggenmus en de witkruinroodstaart. Het vergde toch heel wat doorzettingsvermogen; eerst die forse beklimming en toen de top was bereikt, kreeg het team een forse hagelbui over zich heen. Gelukkig verscheen dan wel een prachtige regenboog (04/09/13).

Een tijdje later, terug in eigen land, waar de natuur ook prachtig kan zijn. Op de vogeltelpost in Lommel, waar Pieter tijdens het telseizoen geregeld te vinden is, zag hij op 29/09/13 enkele tapuiten. Deze vogels zijn enkel nog waar te nemen tijdens de trek en komen op schrale vlaktes foerageren naar insecten. Af en toe zit er een exemplaartje tussen, die wat nieuwsgieriger is. Al snel merkte Pieter zo’n durver op en bleef een poosje geduldig in ligstand afwachten tot die op enkele m afstand rond loerend was genaderd.

Momenteel volgt Pieter een cursus ‘Natuurgids’, waarbij een klein eindwerkje hoort over een gebied naar keuze. Dat terrein moet je dus geregeld bezichtigen. Op 08/12/13 bij het aanvatten van de eerste wandeling op zoek naar vogels, merkte Pieter tot zijn grote verbazing drie vuurgoudhaantjes op. Gelijkend op het algemener Goudhaantje, maar het vuurgoudhaantje heeft onder andere een witte wenkbrauwstreep. Ze wegen ongeveer evenveel als een suikerklontje. Doordat de 3 vuurgoudhaantjes geregeld achter elkaar aan zaten, kon hij ze ongestoord fotograferen. Al was het niet zo simpel … want ze zijn behoorlijk snel die haantjes.

31-12-2013 om 17:22 geschreven door birdy

Inmiddels werd het blog haast 65 000 keer geraadpleegd.

Tijd dus om ere te betuigen aan wie ere toekomt: dat zijn onze huisfotografen, die ervoor zorgen dat ik haast wekelijks met knappe blikvangers mijn bijdragen kan illustreren.

In eerder verschenen artikels wees ik al op de passie, het geduld, de volharding die natuurfotografen opbrengen om ons de natuurpracht in beeld te brengen. Dank zij hun toomloze inzet en enthousiaste bereidwilligheid krijg je de mooiste details van die wondermooie natuur te bewonderen.

Ik wens hen dan ook via deze weg van harte te bedanken voor de erg gewaardeerde vrijwillige inbreng en ik hoop dat we nog vaak de bezoekers van dit blog kunnen verrassen met mooie reportages. 

Wie even zin heeft om in het archief te grasduinen, kan alvast naar deze eerder verschenen artikels raadplegen:

04/10/09          De zeggingskracht van het beeld [ode aan de natuurfotografen]

31/12/10            Eerbetoon aan de natuurfotografen Wim & Jo [nieuwjaarhaiku]

31/03/13            Natuurfotografie: een goede fotograaf moet kunnen wachten

Natuur

Overwoekerende schoonheid in de natuur

Een laagje regendruppels die als glazuur

De glans van al deze pracht om ons heen

Het flauwe zonlicht dat bescheen

Met adembenemende kleine stralen

Door het steeds maar water halen

Zoals de onbeschreven wet van ons zijn

kijkend met een zoete, lieve, weeïge pijn

Zonder bedoelen ons te willen treffen

In al zijn schoonheid doen beseffen

Dat waar de natuur z’n gang maar gaat

En dat ongerepte nog bestaat

De wereld nog zo slecht niet is

Want als je dit gegeven mis

Zou je, als het voor jou is, om ’t even

Niet meer voor de schoonheid leven

Geluk dat zit in wat je wilt zien en horen

Mis je dit alles dan is er veel verloren

De vogel, de bloemen en de bomen

Geloof me … het is een wereld waarvan je kan dromen

Trudy Visser

Wims selectie

De aalscholver, die rakelings over het water scheert, een klassiek beeld, maar door de speciale lichtinval en reflecties op het water toch verschillend en boeiend door de minimalistische weergave.

De distelvlinder: al wijdt Wim zich niet aan macrofotografie, toch is deze met de 4.5 kg zware 500 mm telelens vanuit de hand genomen wel een pareltje, enerzijds door de zeer gedetailleerde weergave van de kleurrijke vlinder in combinatie met de volledig wazig en bijna monochrome maar toch niet-egale achtergrond.

Het bruine kiekendiefmannetje met die priemende ogen, die alle aandacht opeisen, vliegt vlijtig af en aan met fors uitgevallen nestmateriaal. 

Het slobeendvrouwtje, dat heel kortbij voorbij zwemt, werd gefotografeerd bij een helderblauwe hemel die ook in het water zeer mooie kleurschakeringen verwekt.

Het vertederend beeld van de fuut met drie jongen tussen de vleugels.

Hierna volgt de top-5 van Pieter en vervolgens nogmaals 2 reeksen van 5 foto’s van de twee weldoeners in actie of op het terrein. Eveneens mijn welgemeende dank aan deze fotografen, die hun vrienden mooi in beeld wisten te brengen.

31-12-2013 om 17:17 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: EOS – maandblad over wetenschap

Geef vogels een gps-rugzakje en er speelt zich een ware soap af voor je ogen, inclusief tegenslagen en echtscheidingen.

Met deze data kunnen wetenschappers algemene conclusies trekken over trekvogels.

Voor ornithologisch onderzoek heb je nog steeds een verrekijker nodig, maar ICT is tegenwoordig ook onontbeerlijk.

Het onderzoek wordt gefaciliteerd door het UvA-BiTS-systeem (Bird Tracking System) wanneer meer vogelsoorten worden gevolgd.

Dank zij de gps-rugzakjes, ontwikkeld door de Universiteit van Amsterdam (UvA) zelf, kan men haast letterlijk over de schouder van de vogels meekijken tijdens hun dagelijkse activiteiten, gedurende hun trek in en van Afrika naar Nederland. Dat levert verrassende inzichten op.

Vrouwtje 6 053

De wespendief is een raadselachtig dier. Voor zijn dagelijkse kost haalt hij vooral grondnesten van hommels en wespen overhoop, op zoek naar de larven in de honingraten. Het zijn schuwe scharrelaars in de ondergroei. Zelfs SOVON, de koepel van vogelonderzoekers, is vanwege gebrek aan solide data vaag over de grootte en dynamiek van de Nederlandse populatie.

De Belg Wouter Vansteelandt, die zich in de UvA met dit traceerproject bezighoudt, zoomt in op de Google-Earth-globe en een kaart van de Veluwe verschijnt, waarop vrouwtje 6 053 te zien is (productienummer van het zenderrugzakje).

Op 15 juli komt vrouwtje 6 053 van haar nest bij Nunspeet en zet ze laagvliegend een onvaste koers westwaarts.

Aangekomen in de Flevopolder, nabij het pretpark Walibi, cirkelt ze wat rond en strijkt ze neer onder wat struiken.

Daar blijft ze een poos – er valt blijkbaar wat mee te graaien – waarna ze laagvliegend terugkeert naar het nest. De volgende dag is het mooi weer en het vrouwtje zweeft op hoge thermiekbellen linea recta af op de plaats waar blijkbaar nog resten van een wespennest liggen.

Ook de terugweg verloopt alsof haar nest bij Nunspeet vanaf een paar honderd meter hoogte zichtbaar is, zo kaarsrecht vliegt ze er terug naartoe.

Men wist niet dat wespendieven zo feilloos de terugweg weten te vinden. Het volgen van de individuele vogels kan dus iets over de hele soort zeggen.  Wespendieven moeten een fantastisch visueel geheugen hebben, waarmee ze ieder bosje, elke haag in hun geheugen weten te prenten.

Dit soort inkijkjes in individueel gedrag – elke vogel heeft een eigen persoonlijkheid, een eigen karakter – genereren een hoop sympathie voor het onderzoeksthema.

Een steppendiefvrouwtje dat werd opgevolgd, liep door een stofstorm een dikke week oponthoud op in Mauretanië.

Het leverde de vogel een schuldloze scheiding op. Toen ze eindelijk op haar nest kwam, moest ze vaststellen dat haar partner, met wie ze jaar in jaar uit een nest had gedeeld, met een nieuwe aanbidder was gaan vliegen.

Strakke timing

Een echte soap dus, die individuele lotgevallen.

Maar het gaat Vansteelandt en zijn collega’s om het grotere overzicht.

De wespendieven moeten het hebben van een strakke timing.

Ze moeten bv op tijd aan nest beginnen om te profiteren van de zomerse piek aan wespen. Daarom moeten ze ook steeds op tijd teug zijn vanuit hun overwinteringsgebieden in Afrika, waar Vansteelandt ze tot in Sierra Leone en Angola kan volgen. Het weer langs de trekroute kan lelijk roet in het eten gooien – denk aan de steppendief.

Volgens de onderzoeker laten de met zender uitgeruste proefdieren ook toe te bepalen of de overwinteringsgebieden wel voldoende worden beschermd. Als men de invloed van het weer beter begrijpt, kan men ook beter inschatten wat de gevolgen van de klimaatverandering bij trekvogels zal teweegbrengen. De klimaatverandering zorgt er immers voor dat de windpatronen zich op een andere manier gedragen.

Stoorzender

Op de vraag of het gewicht van het rugzakje de heen- en weervlucht van en naar Afrika niet bemoeilijkt, antwoordt Vansteelandt dat het vanzelfsprekend is dat de zender nooit het natuurlijk gedrag mag beïnvloeden, want dan heeft dit onderzoek totaal geen zin.

Tot op vandaag is nooit enig negatief effect vastgesteld. Eén van de onderzoekvogels heeft reeds 8 x met een zender de Sahara overgestoken, zonder dat wij ook maar één nadelig gevolg hebben geconstateerd, noch aan het gedrag, noch aan de veren of huid. Daarentegen was de zender wel ferm gehavend.

Het uitrusten van vogels met zenders pakt ook wel eens verkeerd uit, vooral in het Midden-Oosten, waar menig conflict sluimert. Zo zijn de afgelopen jaren veel vogels ‘gearresteerd’ op verdenking van spionageactiviteiten voor de Israëlische geheime dienst, de Mossad.

Vogelaars

Binnenkort kan je ook zelf de van zenders voorziene vogels volgen.

Een spin-off van UvA BiTS: ‘Vogel het uit’ werkt aan een applicatie die vogelliefhebbers een seintje stuurt als ze in de buurt komen van een gebied waar vogels met een rugzakje rondvliegen: wespendieven, zilvermeeuwen, lepelaars. Zo kan men de route van het dier via een speciale display opsporen.

Leuk voor vogelliefhebbers, maar ook heel nuttig voor de onderzoekers, daar zij vanuit hun ‘hoofdkantoor’ via de app-gebruiker kunnen natrekken welk type slaapplek langs de trekroute populair is of hoe de akkers erbij liggen wanneer meeuwen of andere vogels zijn neergestreken. Om de vogels te beschermen tegen eierenroof of verstoring van broedende vrouwtjes blijven de nestlocaties wel geheim.

1 miljoen roofvogels op doortocht

De straat van Gibraltar en de Bosphorus mogen bekende trekroutes voor honderdduizenden roofvogels zijn, sinds enkele jaren mag zich een 3^de flessenhals in snel groeiende bekendheid verheugen. Inderdaad in Batumi, langs de Zwarte Zeekust, staan sinds 2008 – nogal een bewogen jaar in Georgië vanwege het gewapende conflict met Rusland – Vlaamse en Nederlandse biologen gedurende een aantal weken structureel in voor de ‘Batumi Raptor Count’.

Ze tellen er honderdduizenden wespendieven en steppebuizerds, maar ook roodpootvalken, steppearenden, kiekendieven, visarenden en zwarte wouwen. Af en toe komt er ook al eens een vale gier een kijkje nemen.

In 2013 waren het er allemaal samen meer dan 1 miljoen en onze jongste huisfotograaf Pieter Cox was erbij!

De Batumi Raptor Count gaat niet alleen om het nauwkeurig turven van de passerende roofvogels, maar ook om de opleiding van ‘ambassadeurs’ in de regio, bv om hun de noodzaak van goede bescherming duidelijk te maken.

28-12-2013 om 16:04 geschreven door birdy

Geraadpleegde Bron: EOS – maandblad voor wetenschappen

Intuïtief weet men al heel lang dat dieren een ‘persoonlijkheid’ hebben. Katten zijn minder aanhankelijk dan trouwe honden. In de manege is er eens een paard dat iedereen in de arm bijt als het de kans krijgt. En hoewel je tuin vol vogels zit, is het altijd diezelfde lefgozer die brutaal op de vensterbank landt als daar een handvol kruimels te grabbel liggen.

Ook biologen erkennen langzaam maar zeker dat het ene dier het andere niet is. Vaststellingen die voor wetenschappers heel gewoon zijn, zijn voor buitenstaanders vaak hoogst opmerkelijk. 

Biologen hebben dergelijke individuele variatie echter lang genegeerd. Gedrag was in hun ogen zowat onbeperkt flexibel en de verschillen tussen individuen waren toevallige afwijkingen die ze zoveel mogelijk wegwerkten.

Sterker nog: als dieren niet voldeden aan het optimale gedrag dat ecologen aan de hand van hun theoretische modellen voorspelden, dan lag dat aan de beperkingen van het dier, niet aan die van de bedenker. Misschien kwam het beest wat energie tekort of had het even niet goed opgelet.

De Groningse  gedragsfysioloog, Jaap Koolhaas, was één van de eerste die het sociaal gedag bestudeerde tussen muizen en ratten en merkte dat tussen individuen grote verschillen waren. Sommige dieren gedroegen zich steevast agressiever, nieuwsgieriger en moediger dan hun soortgenoten. 

Dreigt er gevaar, dan ga je in de aanval of je scheert je weg. Wie de guldenweg kiest, is er geweest.

De vraag was waarom dieren een bepaalde omgangsstijl behouden al kan deze ook nadelig uitvallen. Een waaghals zal flink wat gevaar lopen, als een kat op de loer ligt en de behoedzame vogel, die wacht tot de kust veilig is, zal minder voedsel vinden.

Om dat uit te zoeken nam Koolhaas een drastische beslissing: alle labomuizen en –ratten dienden vervangen door wilde exemplaren. Immers na al die generaties in het labo, wist men nauwelijks nog of het gedrag van de proefdieren nog leek op dat van hun wilde soortgenoten.

Er zat niets anders op dan opnieuw te beginnen.

Koolhaas onderwierp zijn nieuwe proefdieren aan een hele reeks stresstests en observeerde hoe hun hersenen daarop reageren. Onder meer de signaalstof serotonine blijkt een belangrijke rol te spelen. Die maakt dieren gevoeliger voor wat er zich in de omgeving afspeelt, onder meer door angstreacties te stimuleren en impulsief gedrag af te remmen. Dieren die veel serotonine aanmaken, verstijven letterlijk van de schrik.

Soortgenoten met minder serotonine in hun voorste hersenkwab laten zich veel minder van hun stuk brengen, als ze het gevaar al niet gewoon te lijf gaan. Wie wil begrijpen waarom verschillende karaktertrekken steevast samen komen, moet die onderliggende mechanismen doorgronden.

Ze liggen namelijk aan de basis van twee belangrijke aspecten van wat men destijds als omgangsstijlen bestempelde.

Ten eerste dat individuen doorheen de tijd voorspelbaar van elkaar verschillen.

Ten tweede dat verschillende aspecten van het gedrag, zoals impulsiviteit en agressie samen variëren.

Collega Ton Groothuis, voorzitter van de afdeling gedragsbiologie van de universiteit van Groningen, vindt dat kennis van de hormonale en hersenactiviteit die gedrag aanstuurt niet volstaat om het te verklaren.

De neiging bestaat om onbegrepen diergedrag te wijten aan beperkingen van dat dier. Maar misschien zijn wij niet slim genoeg om te begrijpen wat de evolutionaire voordelen zijn van dergelijke consistente verschillen in gedrag.

Ook Groothuis  is wat dat betreft een onverdachte bron, want hij heeft zich zijn hele leven verdiept in de impact van hormonen op de ontwikkeling van vogels en de individuele verschillen die daar het gevolg van zijn.

Vogels zijn handig voor dat onderzoek omdat ze eieren leggen en het embryo zich dus buiten het moederlichaam ontwikkelt. Daardoor kan men de blootstelling aan hormonen makkelijker meten of manipuleren. Bovendien zijn vogels veel makkelijker te observeren in het wild dan pakweg ratten en muizen en brengen ze hun jongen onder in nestkastjes in plaats van onder de grond.

Daarom besloten Groothuis en Koolhaas zich eind jaren negentig te verdiepen in het gedrag van koolmezen.  Men kon vaststellen dat hormonen zowel in het ei als nadien, speelden duidelijk een organiserende rol. Toch waren de geobserveerde verbanden niet onlosmakelijk, want als de diertjes te weinig voedsel kregen, werden ze weliswaar moediger bij het verkennen van nieuwe omgevingen, maar daarom nog niet agressiever. De koppeling tussen bepaalde karaktertrekken ontstaat in samenspel met de omgeving.

Snelle verkenners

In het labo meten onderzoekers het exploratiegedrag van koolmezen. Sommige van de vogeltjes blijken de onbekend ruimte snel maar oppervlakkig te verkennen (fast explorers) andere doen dat juist langzaam maar nauwkeurig (slow explorers). Dat verschil stellen de onderzoekers vast bij alle mezenpopulaties in West-Europa. Het blijkt overigens voor een groot deel genetisch bepaald te zijn: het exploratiegedrag van de ouders voorspelt het verkenningsgedrag van hun nakomelingen. De test duurt amper 2 min maar dat volstaat om te voorspellen welke strategieën de vogel in het wild zal gebruiken bij de reproductie en wat zijn overlevingskansen zijn.

Het labo is echter niet de ideale plek om dat te onderzoeken. Vaak worden dieren daar blootgesteld aan erg onnatuurlijke omstandigheden, waardoor ze gedrag vertonen dat in het wild niet voorkomt en waarop dus ook nooit natuurlijke selectie heeft ingewerkt.

Inmiddels bestaat het onderzoeksteam uit een 15-tal wetenschappers (Max Planck-instituut voor Ornithologie, nabij München) die soms wel 100 gedragstests per dag uitvoeren om de individuele variatie in de koolmezenpopulatie beter te begrijpen.

Sommige dieren waren helemaal niet bang om hun nieuwe omgeving te verkennen. Diezelfde vogels bleken in het wild ook meer geneigd om hun geboorteplek te verlaten om elders te gaan broeden. Bovendien bleken ze veel effectiever in het verjagen van soortgenoten van de voederbronnen. Men kon zelfs aantonen dat de vastgestelde verschillen ook gevolgen hadden voor de overleving en de voortplanting van de vogels.

In winters met voldoende voedselaanbod bleven er meer mezen in leven en was er dus meer competentie voor voedsel. Men stelde ook vast dat agressieve mannetjes vaker overleefden en dus meer jongen konden groot brengen. Individuele verschillen bleken dus van levensbelang.

Franjo Weissing, hoogleraar theoretisch biologie, goot enkele van zijn meest belovende ideeën in computermodellen, waardoor hij kon testen of ze in principe in staat waren om individuele variatie te vatten. Immers, de evolutie heeft ons uitgerust met erg wendbare mechanismen voor het aansturen van gedrag. Daarnaast geldt voor moeders, die vermoedelijk een impact hebben op de persoonlijkheid van hun nakomelingen door de hoeveelheid hormonen die ze in hun eieren stoppen.

Een divers nageslacht is de beste garantie dat er toch minstens enkelen zullen overleven.

Dat geldt overigens niet alleen voor gezinnen, maar ook voor de hele groep.

Gevarieerde groepen doen het vaak beter en sommige persoonlijkheden zijn alleen bruikbaar als ze zeldzaam zijn – enkele dieren die zelf niet naar voedsel zoeken, maar het van soortgenoten afhandig maken, zullen mogelijk erg succesvol zijn. Maar wordt die strategie te algemeen, dan gaat die populatie ten onder.

In een studie beschrijven onderzoekers de resultaten van een experiment waarvoor ze jonge mezen van nest wisselden en zo niet alleen controle hadden over het aantal jongen dat koppeltjes moesten grootbrengen, maar ook over de verhouding tussen mannetjes en vrouwtjes. Uit eerder onderzoek weet men dat mannetjes met veel jongen en veel mannelijke concurrenten minder lang leven.  Dat heeft een invloed op hun gedrag: de drukbezette mannetjes bleken moediger bij het verkennen van een nieuwe omgeving. Men onderzoekt nu of koolmezen ook in het algemeen meer risico’s nemen. Wordt ongetwijfeld opgevolgd!

25-12-2013 om 21:45 geschreven door birdy

De gewone fazant, die dus al meer dan 2 000 jaar in Europa rondwandelt en ook wel, maar minder enthousiast rondvliegt, draagt de officiële soortnaam Phasianus Colchicus – een duidelijke verwijzing naar zijn gebied van herkomst.

De soort omvat enige 10-tallen ondersoorten, die onderling gemakkelijk te kruisen zijn.

Zo is de bekende witte ring rond de hals van de fazant pas in de 19^de E hier geïntroduceerd, door kruising met een uit China afkomstige ondersoort.

De fazant voelt zich in de Nederlandse bossen en duinen thuis en is er verre van zeldzaam. Toch blijft hij in de ogen van sommige vogelkenners een uitheemse parvenu.

Fazanten werden vroeger veelvuldig gefokt in zogenaamde fazan(t)erieën en vervolgens vrijgelaten ten behoeve van de jacht. In het wild werden ze bijgevoerd om de stand op peil te houden.

Een geschoten fazant gaat in de pot, want hij smaakt uitstekend.

De culinaire gewoonte om wild adellijk te laten worden, dat wil zeggen het te laten liggen tot het bijna begint te rotten, wordt van oudsher op fazantenvlees toegepast.

In het Frans noemt men zelfs het adellijk laten worden van àlle wildsoorten ‘faisander’.

Al zijn fazanten een gegeerde jachtbuit, toch vallen er regels te respecteren.

Volgende jachtmethoden en -middelen zijn verboden; het gebruik van:

·        levende lokvogels

·        duivencarrousels

·        honden met het oog op vossenjacht binnen een straal van 50 m rond een vossen- of dassenburcht

·        hazewindhonden

·        meute en paarden

·        veerklemmen; ook het bezit en de verhandeling van veerklemmen is verboden

Jacht op zondag

De jachtrechthouder dient bijzondere aandacht te besteden aan de veiligheid en de verenigbaarheid van afzonderlijke jachtactiviteiten met andere recreatieve activiteiten in het buitengebied. De gewone jacht met een vuurwapen, die plaatsgrijpt op zondag dient ten laatste 24 u op voorhand te worden gemeld via een elektronisch meldpunt, daartoe opgezet door het Agentschap voor Natuur en Bos.

Bij het hanteren van vuurwapens en munitie is het gebruik van lood- en zinkhagel sedert 01/07/2008 te allen tijde en overal verboden.

Bij gebruik van jachtkansels (ieder platform of gelijk welke verheven zitplaats, die het mogelijk maakt het wild te schieten vanaf een punt gelegen boven het normaal niveau van de grond) is het bij de uitoefening van de jacht verboden zich met een jachtwapen te bevinden op of gebruik te maken van jachtkansels, gelegen op minder dan 200 m van:

·        elk terrein waarvan het jachtrecht aan een ander toebehoort, met uitzondering van terreinen die gelegen zijn binnen of grenzen aan een erkende wildbeheereenheid, na onderling schriftelijk akkoord van de betrokken jachtrechthouders indien het jachtrecht wordt uitgeoefend of van de betrokken terreinbeheerders indien het jachtrecht niet wordt uitgeoefend en van de eigenaar van dit terrein;

·        een kunstmatige voederplaats voor het wild;

·        een teelt, bestemd als voeder voor wild, met uitzondering van al dan niet verbeterd natuurlijk grasland.

Wanneer het sneeuwt op de locatie war wordt gejaagd en de sneeuwlaag een dikte van 5 cm heeft bereikt, wordt de jacht opgeschort. De opschorting duurt tot 24 u na het vallen van de laatste sneeuw. De opschorting geldt niet in de volgende gevallen:

·        voor de jacht in de bossen en op het wild dat uit deze bossen wordt opgestoten en gestrekt in het open veld, binnen de 50 m van de vernoemde bossen;

·        voor de jacht op de houtduif, de Canadese gans en het konijn;

·        voor de jacht op waterwild op of onmiddellijk langsheen moerassen, waterplassen en waterlopen;

·        voor de jacht op grof wild.

In het geval van zeer harde en langdurige vorst kan de jacht tijdelijk worden opgeschort door het hoofd van het agentschap. De opschorting van de jacht kan per provincie worden ingesteld. Het hoofd van het agentschap neemt de beslissing tot opschorting van de jacht op advies van de betrokken provinciaal directeur van het agentschap.

Het fazantwijfje heeft langere poten, een langere staart en een driehoekvormig lichaam; ze vertonen meer gelijkenis met kippen dan met patrijzen en ruigpoothoenders.  

21-12-2013 om 11:11 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Vogelbescherming Vlaanderen / Birdphoto

De fazant brengt een metaalachtige serie rauwe kreten uit. Het geluid van de fazanthaan is vooral in de maanden april en mei te horen.

In de maanden daarna wordt het stil. In die tijd verzorgen de wijfjes hun jongen en zij leven dan erg verborgen, zodat het haast lijkt of er dan nauwelijks fazanten voorkomen.

In de broedtijd verblijven ze in hun territoriumgebied, dat door de haan met de bekende luide zang wordt verdedigd.

Fazanten zijn standvogels die zich goed thuis voelen in open, soms vochtige landschappen, maar er dient wel voldoende schuilgelegenheid te zijn. Buiten het broedseizoen leven fazanten over het algemeen sociaal. Er kunnen dan kleine rondzwervende groepjes worden waargenomen.

Hoewel de fraaie verschijning van fazanten haast niet meer is weg te denken uit onze natuurgebieden, is de soort eigenlijk uitheems. Fazanten werden in de middeleeuwen geïntroduceerd als siervogel, maar werden later voornamelijk als jachtbuit beschouwd.

De stand is dan ook jarenlang kunstmatig in stand gehouden door stelselmatig uitzetten ten behoeve van jagers. De soort komt tegenwoordig in vrijwel alle delen van Europa voor.

Sinds de jaren ’70 zijn de  aantallen broedparen met meer dan 75% teruggelopen.

Voor de jacht op fazanten zijn een wildrapport (jaarlijkse lijst van de op basis van tellingen geschatte voorjaarsstand en van de absolute afschotcijfers van patrijs, haas en fazant) en een beheerplan klein wild (1. Een lijst van de jachtrechthouders en de oppervlakte van het/de jachtterrein(en) – 2. Een situatieplan van het/de jachtterrein(en) op schaal 1/10 000 of 1/25 000 – 3. Biotoopbeschrijving – grondgebruik – 4. Wildstand – 5. Omschrijving van de beheerdoelstellingen – 6. Omschrijving van de beheersmaatregelen) verplicht.

Het beheerplan klein wild wordt ingediend bij het Agentschap voor Natuur en Bos uiterlijk 3 maanden voor de opening van de jacht op de fazant.

Als het wildbeheerplan niet tijdig is ingediend, wordt de jacht voor de fazant en de jachtterreinen in kwestie op zijn vroegst geopend 3 maanden na de indiening van het wildbeheerplan. Het beheerplan klein wild is geldig gedurende een periode van max 4 jaar en vervalt wanneer de jachtrechthouder niet langer over het jachtrecht beschikt.

De jachtrechthouder dient het wildrapport jaarlijks tegen 1 april in bij het Agentschap voor Natuur en Bos per aangetekende brief. Hij maakt daarvoor gebruik van het modelformulier, vastgesteld door het hoofd van het Agentschap voor Natuur en Bos

Als het wildrapport niet tijdig is gediend door de jachtrechthouder, wordt de jacht op de fazant niet geopend in het daaropvolgend jachtseizoen voor de gronden waarop  hij het jachtrecht heeft.

Het is verboden te jagen in velden waarop zich graangewassen of andere korrel- of zaaddragende planten bevinden, rijp of rijpend te velde of gemaaid, die op de grond liggen, tenzij het gaat om velden met maïs, met gras of voeder van alle aard, met bieten, aardappelen, rapen of andere planten die niet worden geteeld met het oog op graan- of zaadopbrengsten, of om velden met gebonden, rechtgezette of opgehoopte graan- en zaadgewassen of met herfstbezaaiingen. Het is verboden om te jagen bij sneeuwval, welke ook de hoeveelheid sneeuw is die de grond bedekt op de locatie waar er wordt gejaagd.

Wie een eerder verschenen artikel over de fazant (identiteitskaart) op dit blog wenst te raadplegen, kan op zoek in het archief naar de verschijningsdatum: 04/12/11

In Schotland houdt men in jachtmiddens er een heel andere mentaliteit op na:

http://www.jachttv.com/video/fazanten-jagen-schotland

14-12-2013 om 19:03 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: EOS Magazine

Het gebruik van dieren bij sport en spel – die doorgaans iets minder genietbaar zijn voor het dier in kwestie – kan op een lange geschiedenis bogen.

Maar de tijden veranderen.

Kleiduifschieten begon ooit als ‘duifschieten’.

Hanengevechten zijn inmiddels verboden.

Ganzenrijders proberen nu een vooraf gedode gans te onthoofden en in de buurt van Wervik worden al geruime tijd geen levende, maar pluche katten met knuppels bekogeld.

Toen Vlaams minister Joke Schauvliege vinkenzetten en de paardenwedrennen van de Waregemse Koerse eerder dit jaar erkende als immateriaal cultureel erfgoed, waren Vogelbescherming Vlaanderen en dierenrechtenorganisatie Gaia daar absoluut niet gelukkig mee.

De minister slaat wel vaker de bal mis en erg pijnlijk was de kritiek van KUL-prof, Bart Muys over de fabuleuze ‘Boswijzer’, die eensklaps Vlaanderen met 8 200 ha bos groener had gemaakt.

Denkers over dieren

De dieren zijn er voor de mens. Dat is de essentie van het denken over dieren bij de Grieken en in het christendom. Alleen mensen hebben een ziel. Dieren niet en bijgevolg zijn ze in moreel opzicht van geen tel. Dierenmishandeling wordt enkel afgekeurd als het dier in kwestie iemands eigendom is.

Volgens de middeleeuwse filosoof Thomas van Aquino moeten we dieren goed behandelen, niet omdat het verkeerd is om ze te mishandelen, maar omdat het tot wreedheid tegenover mensen kan leiden.

Volgens René Descartes zijn dieren machines; ze hebben geen bewustzijn, kunnen niet communiceren en zijn niet in staat pijn en genot te ervaren.

Andere denkers in de renaissance onder wie Michel de Montaigne stellen dat dieren wel moreel relevant zijn en dat we ze goed moeten behandelen, echter zonder al te veel succes. Onder meer onder invloed van dierproeven – waaruit blijkt dat de lichaamsbouw van dieren toch wel erg op die van mensen lijkt – groeit in de 18^de E het besef dat dieren wel degelijk tot lijden en genot in staat zijn.

Onder meer Voltaire neemt Descartes’ ideeën op de korrel.

De Britse filosoof Jeremy Bentham pleit in 1780 voor het toekennen van morele waarde aan dieren: de vraag is niet of ze kunnen communiceren of redeneren, maar of ze kunnen lijden? Dieren kunnen dat en dus moeten we volgens Bentham voortaan rekening houden met hun welzijn.

In 1824 wordt in het Verenigd Koninkrijk de Society of the Prevention of Cruelty to Animals opgericht, de eerste beschermingsorganisatie ter wereld.

In de 19^de E ondersteunt Darwins evolutietheorie de idee dat er geen fundamentele – maar wel graduele – verschillen tussen mens en dier zijn.

De Britse filosoof, Henry Salt heeft het op het einde van de 19^de E voor het eerst over dierenrechten.

Vinken zetten

De typische Vlaamse traditie van het vinkenzetten is eeuwenoud en vandaag vooral in Oost- en West-Vlaanderen nog populair.

Kooitjes met vinken worden op 2.4 m van elkaar op een rij gezet.

De vogels moeten binnen het uur zoveel mogelijk geldige deuntjes ten gehore brengen – een geldig liedje eindigt steevast op’suskewiet’.

De vinkensport heeft al een evolutie achter de rug. Vroeger werden de vogels blind gemaakt door hun oogleden dicht te schroeien, in de – onterechte – overtuiging dat een blinde vink beter zingt. Die praktijk werd al in 1929 verboden.

Sinds 2003 mogen ook geen vinken meer in het wild worden gevangen en zijn de vinkeniers aangewezen op vogels die in gevangenschap zijn gekweekt. 

Toch blijft Vogelbescherming Vlaanderen gekant tegen het vinkenzetten.

Immers, volgens directeur Jan Rodts, houdt het vinkenzetten de illegale vinkenvangst in stand. In 2011 werden in Vlaamse vogelopvangcentra 1 344 in beslag genomen vinken binnengebracht. Die vertegenwoordigen slechts een fractie van de totale vangst.

Dat er in 2012 slechts 493 in beslag genomen vogels werden afgeleverd, is volgens Jan Rodts eerder te wijten aan minder controle dan aan een mindere vangst.

De vinken zitten tijdens de wedstrijden in kooitjes met melkglas, om de ochtendschemering na te bootsen, het moment waarop ze in de natuur het meest zingen.

Ze verdedigen hun territorium tegen hun buren.

Voor Jan Rodts is dit duidelijk een vorm van dierenkwelling, daar de vogels het hele wedstrijdseizoen (4 à 5 maanden) in de kooitjes doorbrengen, waarin ze maar weinig bewegingsruimte hebben.

Volgens Filip Santens, woordvoerder van de Algemene Vinkeniersbond AViBo, klopt dat slechts gedeeltelijk. Sommige vogels brengen ook tijdens het wedstrijdseizoen een deel van hun tijd in een volière door.

De rest van het jaar zitten de vinken sowieso in volières of groter kooien. De afmetingen van de wedstrijdkooien zijn wettelijk bepaald: 20 x 20 x 20 cm of 8 dm³ 

Wie eerder verschenen artikels in het archief wenst te raadplegen, kan via de zoekrobot op dit blog terecht bij volgende bijdragen:

·        17/11/07: Galapagosvinken

·        16/11/08: De vink ‘Suskewiet’

·        08/01/11: De vink

06-12-2013 om 19:54 geschreven door birdy

Vergeleken met knobbelzwanen zijn wilde zwanen echt veel wilder, veel minder goed te benaderen en bij de meeste vogelliefhebbers ook niet zo bekend.

Zij zijn in onze streken een schaarse wintergast, die nog het talrijkst voorkomt wanneer het land door strenge winters wordt geteisterd.

Hun verspreidingsgebied is veel beperkter, maar in veel overwinteringsgebieden mengen ze zich vaak met knobbel- en kleine zwanen.

De wilde zwaan is een zeer grote zwaan met een lange, wigvormige kop en een snavel met veel geel. De zwaan heeft een tamelijk rechte, slanke nek en een korte, rechte staart.

Wilde zwanen foerageren net als knobbelzwanen in het water, maar ze brengen meer tijd grazend op het land door en ze eten ook wortels, aardappelen en graan.

Ze blijven de gehele winter in familiegroepen bijeen en grazen dan op weilanden.

Kop en hals worden soms bruinachtig van het ijzersterke water.

De wilde zwaan broedt op IJsland en in N & O-Scandinavië, vaak overwinterend rond de Oost- en de Noordzee.

Wilde zwanen brengen vaak trompetterende en jodelende nasale drietonen voor.

Ook tijdens de balts kennen ze rumoerige begroetings- en dominantierituelen met halfgeopende vleugels en met naar voren bewegende kop en nek.

Ze nestelen langs noordelijke meren en in afgelegen moerassen; ze leggen 3 – 5 eieren in een heuvel van plantaardig materiaal. Het nest, dat bestaat uit een hoop van riet en zeggen met een kuil erin, ligt meestal op een eilandje.

’s Zomers vindt de wilde zwaan voldoende waterplanten, mollusken en insecten om zich mee te voeden, terwijl hij ’s winters, anders dan de kieskeuriger kleine zwaan, zijn voedsel op stoppelvelden zoekt.

Een vorige bijdrage over de wilde zwaan kan je in het archief terugvinden op 31/01/2011

24-11-2013 om 12:42 geschreven door birdy

Onze lokale huismussenwerkgroep ‘Kille Meutel Zaventem’ is een enthousiast vrijwilligersgroepje, dat gezellige ontmoetingen organiseert met een open en vrij karakter en graag deelneemt aan bijeenkomsten, die door natuurverenigingen – ook deze van Natuurpunt bv. – worden ingericht.

Iedereen, die vogels en de natuur een warm hart toedraagt, is welkom en ook vandaag weer mochten we opnieuw een enthousiast lid verwelkomen.

Sedert enkele jaren werken we van ver of van dichtbij samen of voeren we – weliswaar kleinschalig – promotie voor Vogelbescherming Vlaanderen en dit via verschillende acties.

Na een eerste infosessie op 10 maart 2013 waarbij nieuwe leden werden aangespoord om onze rangen te vervoegen, volgden nog diverse bijeenkomsten en frequente contacten met de educatieve staf- & projectmedewerker, Inge Buntinx van Vogelbescherming Vlaanderen over het ‘Proefproject Huismussennestkast’.

Immers in nauwe samenwerking met Vivara Natuurbeschermingsproducten werd door Vogelbescherming Vlaanderen een set van 3 nestkastprototypes ontworpen, waarvan 2 met een kleurmerk werden gemarkeerd:

• Type 1: half ovalen opening in het tussenschot, met een groene streep gemarkeerd;
• Type 2: geen tussenstuk, geen markering;
• Type 3: grote horizontale rechthoek met afgeronde hoeken, centraal in het tussenschot, met een gele stip gemarkeerd.

Inmiddels vonden de Kille Meutel-Vogelvrienden in Groot-Zaventem 15 personen bereid de 3 nieuwe nestkastprototypes uit te testen. Ook in Gent en Leuven lopen parallelle acties, waardoor deze regio’s eind november / begin december in het totaal 180 nestkasten zullen tellen. Met deze actie beoogt men de huismussen een veilig onderkomen te bieden dat voldoet aan de eisen die ze stellen aan hun nestlocatie.

Via dit proefproject met een nieuw nestconcept hoopt men ‘de straatket’ beter te kunnen bekoren dan met de nesttypes (vogelvide, mussenappartement, broedpotten en – pannen, …) die momenteel in de handel verkrijgbaar zijn.

Bij voorkeur wordt de set nestkasten vlak bij elkaar en telkens in een willekeurige volgorde onder een dakgoot of in de nabijheid van een regenpijp of op een plek waar nu óf ooit mussen al nestel(d)en.

Om waterinslag te voorkomen, is het stellig afgeraden de vliegopeningen te richten naar de westelijke windsector;  ideaal is de vlieggaten te richten naar de windsector, afgebakend door het N-O / O / Z-O.

Alle leden van de Zaventemse huismussenwerkgroep, die vrijwillig hun medewerking verlenen aan dit project, verbinden zich ertoe gedurende 3 jaar geregeld te observeren en te registreren of de mussen (of andere vogels) al dan niet gebruik maken van deze nestkasten, alsook te achterhalen welk nestkastprototype (mogelijk) hun voorkeur geniet.

De populairste nestkast zal in de finale versie worden gebruikt als inbouwsteen.

Op die manier lijkt het voor de huismussen alsof ze opnieuw ‘tussen de muren’ van onze woningen kunnen broeden.

Een aantal keer per jaar (tijdens de winter, net voor het broedseizoen en na het broedseizoen) zal worden gepolst naar de activiteiten van de huismussen.

Om elkaar te (blijven) stimuleren de opvolging in goede banen te leiden, zullen jaarlijks enkele reünies  (4-tal samenkomsten) – op vooraf overeengekomen momenten – plaatsvinden zodat informatie kan worden doorgegeven en ervaringen kunnen worden uitgewisseld.

Tijdens deze bijeenkomsten zullen we blijven ijveren voor onze ambitie de huismussenpopulaties in Groot-Zaventem in kaart te brengen.

Daarom blijven we actief inzetten op:

• het determineren van neerstrijkende tuinvogels in onze groene domeintjes (in de stijl van ‘Vogels voeren en beloeren’ – actie Natuurpunt in februari);
• het jaarlijks (huis)mussentelweekend (april);
• ons eigen uitgestippeld mussenteltraject dat twee 8-punttelroutes omvat en evenveel observatiezones binnen de 4 deelgemeenten van de luchthavengemeente;
• het plan om de biotoop (leefmilieu) van waargenomen of opgemerkte (getjilp) mannetjesmussen in kaart en beeld te brengen; hiervoor maken wij gebruik van ‘Google Streetview’ (woonomgeving) en van stafkaarten / Google Maps (verspreiding van geregistreerde mussenpopulaties) om onze waarnemingen samen met fotomateriaal te veraanschouwelijken;
• natuurgebonden uitstapjes of bezoeken, quizspelletjes, bijwonen van filmvoorstellingen, deelname aan natuurcongressen, …

17-11-2013 om 17:25 geschreven door birdy

Er werd al vaker gesignaleerd dat tussen 1970 en 2000 de huismussenpopulatie met 30% achteruit ging.

Vogelbescherming Vlaanderen, de Universiteit Gent en ABBLO vzw (Samen in actie voor een beter milieu in het Waasland) startten in 2002 hieraan een lange termijnonderzoek en daaraan gekoppeld een jaarlijkse Mussentelweekend!

Uit de resultaten van deze jaarlijkse mussentelling blijkt dat deze achteruitgang zich de laatste 10 jaar gewoon blijft verderzetten.

Het aantal huismussenkolonies en de grootte van deze kolonies blijft jaarlijks gestaag dalen. Eén van de verscheidenen oorzaken van deze achteruitgang is waarschijnlijk het verlies van broedplaatsen.

Vogelbescherming Vlaanderen wil hiervoor een constructieve oplossing bieden. Huismussen broeden het liefst onder de dakgoot, onder dakpannen of in spouwen. Onze huidige bouwstijl laat dit niet meer toe. Het eerder gelanceerd mussenappartement-concept viel niet bepaald in de smaak van de huismus.

De nieuwe nestkast werd door Vogelbescherming Vlaanderen ontwikkeld in samenwerking met Vivara natuurbeschermingsproducten.

De nestkast zal in de finale versie worden gebruikt als inbouwsteen. Op deze manier lijkt het voor de huismussen alsof ze opnieuw ‘tussen de muren’ van onze woningen kunnen broeden. Voor de bewoners biedt deze nestkast het voordeel dat de huismussen op een door hun gekozen locatie kunnen broeden. De huismussen kunnen de isolatie niet beschadigen of brengen geen nestmateriaal in de spouw.

Personen die om esthetische redenen niet graag een nestkast tegen de buitenzijde van de muur hangen, zijn hierbij ook geholpen. In de testfase worden de 3 prototypes van dit nieuw nestkastontwerp wegens praktische redenen wel tegen de buitenzijde van woningen gehangen. Als blijkt dat de huismussen deze nestkast als een onderkomen vlot aanvaarden, omdat die wel voldoet aan de eisen die ze stellen aan hun nestlocatie, wordt dit model als inbouwsteen op de markt gebracht.

De Kille Meutel-Vogelvrienden werken al geruime tijd mee aan het bovenvermeld inventariseringswerk en tellingen van huismussenpopulaties. Ook nu engageert deze open vereniging zich opnieuw om ook aan dit huismussennestkastenproject actief deel te nemen.

Op 15 locaties in Groot-Zaventem zullen huismussenspotters, die inmiddels deel uitmaken van de Kille Meutel-Vogelvrienden, gedurende 3 jaar het al dan niet benutten van de uitnodigende nestkastlocaties opvolgen.

Om als een volwaardige testlocatie in aanmerking te komen, werd met een aantal karakteristieken rekening gehouden:

·        er moet al een mussenkolonie aanwezig zijn;

·        bij voorkeur zijn er huismussen, die al in een nestkast broeden of in/tegen een huis;

·        huismussen, die nestelen in een klimop is een 2^de keuze;

·        de nestkasten moeten ‘in’ de kolonie kunnen worden gehangen;

·        de voorkeur voor een nestgelegenheid onder de dakrand, zo goed mogelijk laten ‘opgaan’ in het gebouw;

·        er worden minstens 2 (liefst 3) prototypes met verschillende invliegopeningen van het nestkastje per locatie opgehangen.

Opvolging van de locatie

·        een aantal keren per jaar (tijdens de winter, net vóór het broedseizoen, ná het broedseizoen) wordt gepolst naar de activiteiten van de huismus:

o   wordt er aantoonbaar nestverkenningsgedrag waargenomen [een mannetje zit volop te zingen aan het nest, een huismussen(koppel) brengt nestmateriaal of voedsel naar het nest;

o   benaderen huismussen het invliegplatform;

o   worden er broedende huismussen waargenomen?

·        na het plaatsen van de 3 nestkastprototypes is het aanbevolen op zijn minst gedurende de hele winterperiode zadenmengelingen te strooien

Omtrent deze actie zullen nog meer artikels volgen, eens de campagne, opgezet door Vogelbescherming Vlaanderen in samenwerking met Vivara, op volle toeren zal draaien.

27-10-2013 om 16:11 geschreven door birdy

Geraadpleegde bron: Gezinsleven in het dierenrijk – Desmond Morris

De mens behoort ongetwijfeld tot de beste nestbouwers. Zijn huizen, tenten en hutten bieden goede beschutting tegen de barre buitenwereld. De moderne mens is trouwens verder gegaan. Van een schuilplaats is het moderne huis uitgegroeid tot een middel om het leefmilieu onder controle te krijgen.

Primitieve volkeren die als jager-verzamelaar rondtrekken, bouwen slechts een eenvoudig tijdelijk slaap- en schuilgelegenheid.

Minder zwerflustige jagers of boeren bouwen semipermanente huizen van materialen die in de natuur voorhanden zijn: planten, modder of zelfs sneeuw.

Hoewel veel dieren zich kennelijk ook zonder huis best goed voelen, telt het dierenrijk zeer bedreven bouwers en proberen sommige soorten met hun verfijnde bouwsels zelfs hun milieu te reguleren.

Voor een goed begrip van de woningbouw in het dierenrijk is het nodig het onderscheid tussen nest- of woongebied en territorium te maken.

Een territorium is een deel van het milieu dat door een dier tegen soortgenoten wordt verdedigd en in allerlei levensbehoeften voorziet.

Het nest- of woongebied is de plek binnen dat territorium die voor rust en bescherming en eventueel nog voor het broeden en grootbrengen van de jongen is gereserveerd.

Een nest kan hiertoe speciaal zijn gebouwd, zoals bij vogels, maar kan ook uit een natuurlijk hol of een goed beschut plekje bestaan.

Veel ongewervelde dieren hebben helemaal geen vaste woon- of verblijfplaats. Zij leven permanent als nomaden en zwerven maar wat door hun leefomgeving.

Zodra een dier een vaste verblijfplaats bezit, heeft het de neiging zijn jongen daar groot te brengen. Vaak wordt zo’n plaats zelfs op grond van de behoeften van de jongen uitgekozen.

Variatie in het nestbouwen

Van alle dieren, die nesten bouwen, strijken de vogels met de eer voor verfijning.

Vogels gebruiken alle mogelijke bouwmaterialen en weten allerlei plekken uit te buiten om hun veiligheid te verzekeren.

Veel zeevogels vinden een steile klif of een grot het veiligst. Andere soorten geven de voorkeur aan een eilandje of bouwen hun nest boven het water tussen moerasplanten.

Ook natuurlijke of gegraven holen kunnen uitstekend bescherming bieden. De meeste vogels verbergen hun nest ergens tussen de plantengroei.

De meest exotische bouwsels zijn zonder twijfel de hangnesten van de wevervogels; de meest bewonderenswaardige architecten zijn ongetwijfeld de prieelvogelmannetjes die alle aandacht aan hun nest besteden.

Prieelvogels maken een echt huisje met een siertuin. Alleen het doel is anders dan dat van de meeste huizen: het dient om een wijfje aan te lokken.

Terwijl veel nesten de eieren als vanzelf goed warm houden, regelt de thermometervogel de temperatuur liever zelf. Hij begraaft zijn eieren in een hoop aarde en rottend blad en varieert de diepte waarop ze liggen voortdurend om te zorgen dat ze tot aan het uitkomen toe voortdurend dezelfde temperatuur hebben.

De vogels hebben de bescherming van hun eieren en jongen tegen roofvijanden op uiteenlopende manieren aangepakt.

Slechts enkele soorten stellen hun vertrouwen liever in een verborgen plek dan in een nest. Zeevogels, zoals meeuwen, nemen genoegen met een ondiep strandkuiltje boven de hoogwaterlijn. Aangezien de ouders hun eieren nergens mee afdekken, moeten ze er wel om de beurt op zitten broeden. Als beide ouders het nest moeten verlaten, worden de eieren niet alleen aan de kou en neerslag, maar ook aan roofdieren blootgesteld.

Andere zeevogels nestelen uit veiligheidsoverwegingen op vrijwel ontoegankelijke plaatsen.

In veel gevallen leggen ze hun opvallend witte eieren op richels van steile kliffen. Verder vertrouwen zeevogels, die meestal in reusachtige kolonies leven voor hun afweer op de kracht van hun aantal. In het binnenland zoeken veel vogels eveneens een plaatsje aan het water om rovers af te schrikken.

Futen en meerkoeten bouwen hun nest zelfs op een plantaardig vlot en karekieten nestelen hoog in de oeverbegroeiing.

Op het land zelf bouwen veel kleine, goed gecamoufleerde vogels hun nest ver van de andere in het verborgene. Dit verkleint de kans dat het door een vijand wordt gevonden.

Uit onderzoek is namelijk gebleken dat een rover ogenblikkelijk na het vinden van een nest in de buurt daarvan naar meer zoekt.

Bomen staan bij veel vogels als nestelplaats hoog aangeschreven. De ene soort heeft een voorkeur voor een takkenvork; de andere hangt zijn nest aan de uiteinden van takken, die moeilijker zijn te bereiken.

Het veiligste zijn de holten in de bomen, met name als ze  klein genoeg zijn om de meeste rovers buiten te houden.

Hoewel vogels, zoals spechten, hun eigen boomholte kunnen uithakken, nemen veel soorten genoegen met de holten, die ze kunnen vinden. Ook holten in kliffen of in de bodem zijn in trek. Ondergrondse vogelholen zijn vaak door konijnen gegraven. Er zijn trouwens ook vogels die oude vogelnesten benutten. Zo eigenen valken zich kraaiennesten toe.

Warm en veilig nest

Een goed verzorgd nest dient niet alleen als veilige bewaarplaats, maar houdt de eieren dank zij de warmte-isolatie ook op temperatuur.

Op de regel, dat het nest door het wijfje wordt gebouwd, bestaan uitzonderingen.

Mannetjeswinterkoninkjes brengen in afwachting van de vrouwtjes zelfs meer dan één nest in hun territorium aan. Deze nesten hebben echter een ongebruikelijke functie: het aanlokken van wijfjes.

Konings- en keizerpinguïns doen het zonder nest. Zij broeden hun ene ei onder een huidplooi op hun voeten uit.

Sterns schrapen een ondiep kuiltje uit; zij moeten het van hun camouflage en kolonieleven hebben. Nesten op steile rotsen zijn veilig voor de meest vijanden.

Zeekoeten nestelen tientallen meters boven de open zee op nauwe richels.

Zwaluwen en gierzwaluwen vliegen langs plassen op zoek naar vochtige modder of klei, waar ze harde wandnesten van maken. Andere soorten gebruiken modder om hun takkennest af te werken.

Bodemnesten lopen grote kans, te worden leeggeplunderd. Goede camouflage, zoals bij het leeuweriknest, is dan ook geboden.

Een heel andere bescherming biedt een nestelplatform in ondiep water. Deze techniek wordt onder meer door de meerkoet toegepast.

Nestelen in struiken en bomen schakelt eveneens veel roofvijanden uit.

De vink zoekt als fundering een takkenvork uit; maar de buidelmees hangt zijn opvallend nest liever aan het eind van een tak op.

Holten in de bodem bieden een goede bescherming. Hoewel het konijnuiltje zijn hol zelf kan graven, trekt het liever in een verlaten prairiehondenverblijf in.

Oude konijnenholen in zandhellingen zijn geliefd bij Noordse pijlstormvogels.

Tot de veiligste nestelplaatsen behoren holten in bomen.

Spechten hebben de keus: zelf maken of zoeken.

Bij neushoornvogels metselt het vrouwtje zich met de door haar partner aangevlogen modder in die haar tegelijkertijd ook in voedsel bevoorraadt.

Bouwtechnieken

Wonderbaarlijk genoeg kan een jonge vogel meteen de eerste keer al een volmaakt nest bouwen. De vereiste vaardigheid lijkt bijgevolg grotendeels erfelijk aangelegd.

Afgezien van enkele opvallende uitzonderingen is de nestbouw het werk van het vrouwtje. Aangezien elke soort zijn nest op haar eigen ecologische omstandigheden afstemt, bestaan er nesten in allerlei vormen en grootten.

De eenvoudigste types zijn te vinden bij de zeevogels, die vaak met een hoopje takken volstaan.

Arenden en dergelijke grote vogels stapelen hun takkenbossen hoog in de bomen slordig op elkaar.

Voor de hoogst ontwikkelde nesten moeten we bij de kleine vogels zijn.

Deze gebruiken fijne plantedelen, die ze met hun fijne snavel op hun plaats drukken of vlechten. Soms dopen ze hun bouwmateriaal eerst in het water om het buigzamer te maken om het na droging beter te laten aansluiten. In principe wordt de bekende komvorm met het hele lichaam in het nest gedrukt. In een later stadium biedt die kom de goede basis om de wanden mee vloeiend vorm te geven. Tot slot wordt het binnenste vaak met mos, gras, oude veren, paardenhaar of ander zacht materiaal bekleed.

Sommige vogels zijn helemaal van plantaardig bouwmateriaal afgestapt.

Ovenvogels bouwen een nest van natte klei die ze in de zon hard laten bakken. Dit alles spelen de vogels klaar met hun snavel als belangrijkste en vaak zelfs enige gereedschap.

Het nest wordt door beide partners samen gebouwd. Hiertoe wachten ze tot de regen de klei voldoende zacht heeft gemaakt. In de snavel vliegen ze  net zolang hompjes aan tot het nest af is. Vaak is dat pas na een totaal van 2 000 vluchten het geval. In de hitte van de zon krijgt het nest uiteindelijk zijn ovenvorm. De eigenlijke broedruimte is door een gebogen binnenwand van de ingang afgescheiden. Dit houdt grote roofdieren buiten.

De beitelvorm van de spechtsnavel is voor het boren van een nestholte ideaal.

In zandige gronden worden bij het graven zowel de snavel als de poten gebruikt. Ook bij vogels die hun nest weven, spelen de poten trouwens een grote rol.

De fijnste nesten zijn van kolibries.

Deze miniatuurtjes van nog geen 2.5 cm diameter bestaan uit plantendons, waarin soms ook spinrag is verweven.

Veel nesten zijn met een koepel afgedekt en bolvormig, dan zit de toegang meestal opzij.

De bouwkundige juweeltjes van de wevervogels zijn vrijwel onneembaar voor vijanden.

Het nest wordt met de snavel en poten geknoopt, gevlochten en geweven.

Eerst wordt een geraamte gemaakt van takken, die met gras of palmbladeren aan elkaar worden geknoopt. Het nest van de textorwever is niervormig met de toegang onderaan.

Sociale wevervogels hangen hun nesten aan een gemeenschappelijk platform.

Gevederde architecten

IJsvogels behoren tot de weinige vogels die hun eigen nestholte graven. Vanuit één van hun uitkijkposten zoeken de dieren een geschikte plaats langs de rivier uit. De oever moet er zacht genoeg zijn om te kunnen graven, maar mag ook niet uit zand bestaan; anders zou de gang instorten.

Bij gebrek aan een steunpunt begint de vogel met zijn graafwerk met een reeks duikvluchten. Pas wanneer de daar diep genoeg voor is, werken de poten mee om de aarde met krachtige slagen naar achter te verwijderen. Aan het eind van de gang komt een veilige broedkamer, met voldoende bewegingsruimte voor ouder en jongen.

De meeste vogelnesten dienen als bergplaats voor eieren en jongen.

Uitzonderingen op de regel zijn de nesten van loophoenders en prieelvogels.

Loophoenders zijn schuwe bodembewoners, die zelden vliegen. Hoewel ze op een heel uiteenlopend terrein leven, bouwen ze alleen een broeinest. Sommigen soorten laten hun eieren in een door hen gegraven kuil uitkomen; anderen benutten de broeiwarmte van vulkanische bodem.

Tot de opmerkelijkste soorten behoort het Freycinet-loophoen, dat reusachtige aardhopen opwerpt. Bij een diameter van 10 m kunnen deze hopen een hoogte van 4.5 m bereiken.

Het plantaardig materiaal in de hoop geeft bij het rotten warmte af aan de eieren.

De verwante thermometervogel, die in het droge binnenland van Australië leeft, gaat nog een stapje verder. Het mannetje graaft een kuil van 1.2 m diep met een doormeter van 4.5 m.

Deze vult hij in de winter met bladaarde en ander plantaardig materiaal. Als dit door de regen is bevochtigd, dekt hij de kuil met een 60 cm dikke zandige laag af. Hierdoor gaan de plantenresten rotten, waarbij warmte vrijkomt. Door variatie van de deklaagdikte worden de eieren constant op 33°C gehouden.  

Hij steekt van tijd tot tijd zijn snavel in zijn hoop om de temperatuur te controleren. Als het te warm is, haalt het mannetje wat materiaal weg. Zo nodig legt hij de eieren, die normaal diep in de hoop liggen, zelfs bloot. Aangezien de eieren in verloop van maanden worden gelegd, is het mannetje het grootste deel van het jaar als een ijverige tuinder met zijn grondbeheer in de weer. Na het uitkomen, graven de jongen zich snel uit.

Prieelvogelmannetjes doen het heel anders. Zij richten hun eigenaardige bouwsels op om wijfjes te lokken. Met een baltsdans proberen zij nog meer indruk te maken. Na de paring worden de eieren in de bomen in een heel ander nest gelegd. Legnest en prieel kunnen ver van elkaar liggen.

In zijn eenvoudigste vorm bestaat een prieel uit een hoopje of een platform, dat wel fleurig wordt versierd.

Sommige soorten gebruiken bij wijze van prieel een jong boompje dat ze als een meiboompje optuigen.

Andere bouwen een hut, vaak compleet met palissade, die ze met vruchten, bloemen of dode insecten aankleden. Ook menselijke voorwerpen kunnen luister bijzetten, als ze maar fel van kleur zijn.

Een ander prieeltype bestaat uit twee evenwijdige wanden van twijgen, die al of niet tot een tunnel zijn overkoepeld. Aan die wanden wordt van alles opgehangen. Er zijn zelfs mannetjes die de binnenkant met vruchtmoes of houtskool verven.

De oranjekuiftuiniervogel leeft in de bergen van Nieuw-Guinea. Het mannetje draagt een olijfbruin kleed met een oranje verenkam. Zijn takkenprieel is koepelvormig met openingen aan de voorkant. Het is ongeveer 60 cm hoog. De middenzuil wordt gevormd door een jong boompje dat met vervlochten takjes en mos is afgedekt. De ruimte tussen zuil en buitenwand vormt aan de achterzijde een tunnel. Het open terrein voor het prieel is met donkere boomvarensvezels afgedekt. Hierop stalt het mannetje zijn mooiste bloemen, bessen en glanskevers uit.

Wie eerder verschenen artikels wenst te raadplegen, kan in het archief terecht bij onderstaande opgesomde bijdragen:  

21/06/08          Vogelnest brengt buurt samen

27/06/08         Nestbouw (textorwever)

03/07/08         Nesten observeren

13/12/08           Vogelvriendelijk tuinbeheer

01/07/12           Vogels in nesten

22-10-2013 om 20:43 geschreven door birdy