geschiedenis van stationswijk van Waregem Met de Statievrienden willen we de geschiedenis van de Statiewijk in Waregem in kaart brengen. We doen hierbij een oproep om ons hierbij te helpen. Uw informatie, foto's en anekdoten zijn welkom...
24-03-2016
Historische expo spoorweg pakt uit met unieke documenten
Van 10 tot 12 juni loopt in de nieuwe gebouwen van Werkplus, in de site Transvaal, een historische tentoonstelling met documenten, fotos en curiosa die herinneren aan de geschiedenis van de Spoorwegen in het Waregemse. Winoc Van Thuyne en Marc Feys van De Statievrienden mogen zich de architecten van de expo noemen en zijn nu volop bezig met het verzamelen van het materiaal. We kunnen nu al stellen dat er uniek materiaal aan bod komt met onder meer gegevens over het allereerste station (1839) en een authentiek plan van het station anno 1887, dat zonder twijfel in Waregem het mooiste ooit was. Aankondiging tentoonstelling De trein zal driemaal fluiten, met foto (vlnr) van Winoc Van Thuyne, Marc Feys en Herman De Clerck tijdens een recent bezoek aan Train World.
De werkgroep van de Statievrienden publiceert voortaan jaarlijks een uitgebreid artikel over de Waregemse stationsbuurt in het Jaarboek van De Gaverstreke. We ontdekten al tal van unieke documenten en willen die tijdens de driedaagse De trein zal driemaal fluiten tonen aan alle geïnteresseerden, vertellen Marc Feys en Winoc Van Thuyne. Daar horen juweeltjes bij als het authentieke plan van het prachtige station anno 1887, dat jammer genoeg geen lang leven beschoren was. In samenwerking met het VTI willen we ook een schets maken van het allereerste stationsgebouw (anno 1839), waarover we recent de nodige informatie vonden.
Op de tentoonstelling komt er ook een soort wall of fame met fotos van Waregemse oud-medewerkers van de Spoorwegen. Hier doen we een warme oproep naar de Waregemse families van cheminots om ons nog fotos te bezorgen van hun familieleden, stelt Marc Feys. We laten die allemaal afwerken op A4-formaat. We beschikken nu al over een vijftigtal fotos van oud-medewerkers en onder meer een prachtige pentekening van kunstenaar Gust Feyter van spoorwegbediende Edward Vandenbunderie. Ook de foto van de cheminots met de stoomtrein in het Waregems station rond 1910, ons bezorgd door de familie Naessens, mag je uniek noemen.
Winoc Van Thuyne tekent ook zelf een overzicht van alle sporen in het Waregemse station anno 1950 1960. Daaruit blijkt dat het Waregemse station, op het vlak van goederenvervoer, echt een belangrijk station was. Aan de hand van oude plannen, mijn herinnering en luchtfotos van Piet Eggermont, konden we dit plan van de sporen in het station hertekenen.
Tijdens de driedaagse tonen de Statievrienden ook een powerpoint over de geschiedenis van het Waregemse station. Auteur Herman De Clerck geeft in een diashow van een klein halfuurtje een overzicht van de belangrijkste momenten, gebouwen en figuren die de wijk gestalte en uitstraling gaven.
Info: Expo De trein zal driemaal fluiten, 10 12 juni 2016, gebouwen Werkplus, Windhoek 17 in Waregem. Alle suggesties welkom bij statievrienden@gmail.com
Hoe zag de huidige Waregemse stationsbuurt eruit toen er nog geen station was? Hoe leefden de Waregemnaars toen België in 1830 boven de doopvont werd gehouden? We gaan even grasduinen in de zanderige buurt van het Goed ter Elst, de Muijzelsack, het Goed te Baets en de Maaimeersen langs de sterk meanderende Gaverbeek. Van daaruit rees het armoedige Waregem, tijdens de tweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, als een feniks uit zijn as. De weg van de hel naar de hemel was voor Waregem den ijzeren weg.
Historische kaart verschenen in het 20e jaarboek (1992) van de Gaverstreke
Het kleine dorp langs de Gaverbeek kon je in de achttiende eeuw zelfs geen echt boerendorp noemen. Je zal maar één van de 6.500 Waregemnaars geweest zijn anno 1830. Er gaapte een diepe kloof tussen de elitaire groep van de welgestelde en kiesgerechtigde notabelen, zowat 3 pct van de bevolking, en het verarmde proletariaat. Historicus Marcel Delmotte wees er in zijn bijdrage Honger en armoede te Waregem (1815 -1855) al op dat tot 1871 niet eens 3 pct van de Waregemnaars de status had om stemrecht te verwerven (De Gaverstreke, jrb. 29, 2001, p. 290).
Zowat de helft van de onderdanen van burgemeester Joannes-Franciscus Huys (1781-1870) waren in 1830 noodlijdend. Dat kwam onder meer omdat de gronden zanderig en arm waren. Bovendien zie je op de historische kaart , die in het jaarboek 1992 van De Gaverstreke werd voorgesteld, dat er in Waregem anno 1830 nog vrij veel bossen en niet bewerkte heidegronden voorkwamen. Zo was de omgeving waar later het station zal komen, nog erg landelijk en groen en allesbehalve dicht bebouwd.
We kunnen stellen dat den ijzeren weg zijn spoor zal trekken door een landelijk en groen gebied aan de noordelijke rand van het dorpscentrum, vanaf de grens met Zulte door de toenmalige Waregemse wijken Plaats Noord, Gaverken, Ter Damme en Puidenbrouck . Wijken zoals het Gaverke werden doorgesneden. Iets naderend naar de Gentse Steenweg zou de spoorweg verder zijn spoor trekken door het landelijke Desselgem en Beveren-Leie naar Harelbeke.
Als we de toen nog groene stationswijk in Waregem ruim bekijken, ontdekken we vijf belangrijke historische herkenningspunten :
De eeuwenoude herberg De Muijzelsack, die later Het Smoorken en rond 1950 de Smoor werd genoemd. Er was via de huidige Olmstraat en het oudste deel van de huidige Boulezlaan een rechtstreekse verbinding met de Plaetse van Waregem. De vijfwegschede leidde rechts naar Sint-Eloois-Vijve (nu Roger Vansteenbruggestraat). Dat was lange tijd, samen met de Ter Elststraat, de kortste verbinding naar de Leie. Oudere Waregemnaars zullen zich herinneren dat zich hier, midden de twintigste eeuw, ook herberg De Lindeboom bevond .
Centraal in dit gebied lag het Goed ter Elst, tussen de Ter Elststraat en de huidige Vijfseweg. Dit weggetje gold anno 1800 nog als de kortste weg naar Sint-Eloois-Vijve want van de Vijfseweg was er toen nog geen sprake. De familie De Zutter kocht dat goed op het einde van de 19e eeuw en liet in de tegenoverliggende weiden de Transvaal bouwen . De oprichtingsakte van de Société Anonyme de Waereghem dateert van 1.12.1899. Waarom de drie vennoten, waarvan geen enkele van Waregem was, voor Waregem kozen, is niet duidelijk. Het is niet uitgesloten dat de onmiddellijke nabijheid van de spoorweg een grote rol heeft gespeeld in die keuze, volgens Charles De Zutter. De ruime villa Ter Elst werd in 1907 gebouwd in opdracht van de familie De Zutter, met adres Gaverken 37. Vroeger lag hier een niet-omwalde hoeve. Ter Elst was zelfs een heerlijkheid, die afhing van Vijve-Dendermonds. Ze kwam in handen van de heer van Potegem toen Pieter vanden Berghe, op 17.8.1636 huwde met Jenne de Smet, dame van Potegem .
Het Goed te Baets, dat tijdelijk ook Goed te Leeuwergem werd genoemd omwille van dezelfde eigenaar. Foncier en rentegronden lagen tussen de Meiweg en de Gaverbeek, de huidige Jan Bouckaertstraat en de Oude Vijvestraat. De naam Leeuwerckebrugge, het brugje over de Gaverbeek in de Jan Bouckaertstraat, verwijst allicht naar Leeuwergem. Het heette vroeger ook Ter Vive, omdat het in de buurt van de Gaverbeek lag, die ook Vivebeek werd genoemd. De heer van dit Goed had het visrecht langs de Gaverbeek. Hij hing af van de heerlijkheid Ingelmunster. Jarenlang zwaaide de heer van Hemsrode (Anzegem) ook de scepter op Potegem en op het Goed te Baets. In 1417 was Oste Baets heer van te Baets. Daarna kwam de heerlijkheid samen met ter Elst en kwam dus net zoals ter Elst in de handen van de heer van Potegem. Volgens Filips Benoit kan je de hofstede van te Baets situeren langs de Putmanstraat 47.
Het Goed te Messem, langs de Gaverbeek en vlak naast de latere spoorweglijn Gent-Kortrijk,
later ook Goed Ter Bauwede of t Waterhof genoemd . Vele Waregemnaars spraken in de jaren vijftig en zestig van Verhelsties hof, omdat burgemeester Julien Verhelst daar woonde. Het hof was lange tijd vanuit de Meiweg bereikbaar via een (intussen verdwenen) kronkelend pad, dat evenwijdig liep met de spoorlijn. Te Messem vormde eveneens een aparte heerlijkheid. De heer mocht een visfuik aanbrengen tussen de Leeuwerkebrugge en de Asselaert, wat verder richting Vijve.
De Maaimeersen, waren de overstromingsweiden aan de Gaverbeek, met als bekendste locatie de Slekkeput , die honderd meter over den Donder lag, richting Zulte, langs de Dompelbeek. Van dit romantische oord, waar in het interbellum en begin de jaren vijftig talrijke Waregemnaars kwamen vrijen, blijft nu helaas niet veel over. Wel positief is het door de provincie Oost-Vlaanderen aangelegde fietspad naar Deinze. In 2015 volgde de provincie West-Vlaanderen met een verlengstuk tot over de achteringang van het station te Waregem.
De straat rechtdoor was de straete naer Vyfve , ook al zal die pas vanaf de aanleg van de Vijfseweg in de eerste helft van de 19e eeuw direct naar Sint-Eloois-Vijve lopen. Aanvankelijk liep ze maar 150 meter verder door, richting Sint-Eloois-Vijve. Daar moest de weggebruiker anno 1830 dan kiezen voor links naar de Plaatsemolen (nu Processiestraat) of rechts naar het Goed te Baets (nu Marcel Windelsstraat). Pas naar aanleiding van het bouwen van het station, in 1838, zou het straattracé rechtdoor worden getrokken. De aanleg van de spoorweglijn Gent-Kortrijk wijzigde dus in niet onaanzienlijke mate het Waregemse stratenplan, zoals Marcel Delmotte terecht opmerkt in zijn artikel Honger en Armoede te Waregem (1815-1855).
Ferraris kaarten toestand omstreeks 1780
bronnen:
GHK De Gaverstreke, Historische kaart Waregem, De Gaverstreke, jrb. 20, 1992, p. 11-18.
De Gaverstreke stelt op basis van het Landboek digitaal ook een overzicht van de wijken en de feodale structuur ter beschikking op http://users.telenet.be/degaverstreke/WijkenOverzichtsTabel.html
Volgens Nadine Claeys, de dochter uit café De Lindeboom, sloot het café in 1977 de deuren.
CH. DE ZUTTER, Société Anonyme de Waereghem, De Gaverstreke, jrb. 36, 2008, p. 195-215.
R. CASTELAIN, De heerlijkheid en feodaliteit met toepassingen in de omgeving van Waregem, De Gaverstreke , jrb. 26, 1998, p. 235-262.
F. BENOIT, Overzicht van de feodale structuur in Waregem, De Gaverstreke, jrb. 26, 1998, p. 263-333.
R. OPSOMMER, Waregemse Lenen en Heerlijkheden onder Ingelmunster en Vijve-Dendermonds (15e-16e eeuw), De Gaverstreke, jrb. 13, 1985, p. 269-287.
Tiendenboek Waregem 1774.
