Huismusvriendelijke biotoop

Waar mensen wonen, huizen ook mussen en met de hulp van de mens hebben ze zich met succes verder over onze planeet verspreid, want het ‘huisje met een tuintje’ is door de huismus erg geliefd!

De ringmus daarentegen verkiest een kleinschalig cultuurlandschap met knotwilgen, elzen, hakhout, boomgaarden, een biotoop met een rijk aanbod aan nestplaatsen, voldoende voedsel en dekking.

Al zijn huismussen zaadeters (tarwe, gerst, haver, gierst, maïs en rijst) toch varieert het menu van landelijke en stadsmussen wel wat. Landelijke mussen pikken aan rijp fruit (druiven, kersen, dadels) en stadsmussen wagen zich aan insectenvangst, al blijft 85% van het genuttigde voedsel toch wel plantaardig.

De nauwe verbondenheid met de mens en het sterk aanpassingsvermogen helpen de ‘straatket’ te overleven.

Toen in 1958 door Mao de ringmus tot schadelijke vogelsoort werd uitgeroepen, werden 3 miljoen Chinezen gemobiliseerd om in 3 dagen tijd met alle mogelijke middelen de ringmus uit te roeien. De gevolgen waren dramatisch; veelvuldige insectenplagen vernietigden hele oogsten. Het biologisch evenwicht was immers grondig verstoord. Daarna volgden massale reddingscampagnes om het ringmussenbestand weer te helpen herstellen.

Noch de huismus, noch de ringmus zingt echt. Het karakteristiek getjilp (een opeenvolging van ‘chirp’-geluiden) getuigt niet meteen van enig zangtalent.

Een huismus verdedigt op geen enkel tijdstip van het jaar een territorium, wel zijn nestplaats. Zo zullen mannetjes met een grote zwarte keelvlek eerder een nestplaats bezitten dan mannetjes met een kleinere keelvlek.

Eens de geschikte nestplaats met eventueel een woning in aanbouw is ingepalmd, wordt het verworven plekje tegen indringers intensief verdedigd.

De huismus bezit overigens een hele waaier van bruikbare nestplaatsen.

Zowel het mannetje als het vrouwtje nemen actief deel aan de bouw van het nest.

Soms houden ze werkelijk een grote lenteschoonmaak, waarbij al het oude nestmateriaal uit de holte wordt verwijderd en vervangen door een buitenbekleding bestaande uit droog gras, zodat werkelijk een ‘grasbal’ ontstaat. Aan de binnenzijde wordt de bolvormige woning bekleed met zacht materiaal, zoals kippen- en duivenveren, die ze op een erf vinden; ook fijne schorsschilfertjes en paardenhaar worden benut.

Zodra een vrouwtje belangstelling toont voor een mannetje voert deze het aantal ‘chirup’-geluiden op terwijl hij de vleugels spreidt en door de poten buigt, kop en staart in een verticale positie houdt, waardoor de zwarte bef (keelvlek) duidelijk zichtbaar wordt.

In die houding huppelt het mannetje rond het vrouwtje, daarbij de kop snel op en neer bewegend en tjilpend uit volle borst.

Huismusvrouwtjes bezoeken meestal verschillende nestplaatsen alvorens ze ingaat op de avances van het mannetje. Haar definitieve keuze is gemaakt als zij een uitnodigende horizontale houding aanneemt, door haar poten buigt en met trillende vleugels zachte ‘dee-dee’-geluiden uitstoot. Meestal grijpt dan de paring plaats.

In de 10 dagen vooraleer het vrouwtje haar eerste ei legt, kan het aantal paringen oplopen tot 40 per dag.

Resulteert dit in een broedsel met doorgaans 4 eieren dan is het koppeltje trouw voor het leven, dit in tegenstelling tot veel andere kleine zangvogels, waarbij de paarband slechts één broedseizoen standhoudt.

Begin maart gedragen vrouwtjes zich opvallend agressiever tegenover het ander geslacht (dreigen, achtervolgen en gericht pikken).

Ook het slaapgedrag verandert dan grondig: waar in de winter naast de partner zelfs enkele juvenielen (nestjongen) worden getolereerd, eist het vrouwtje nu het slaapnest voor zichzelf op.

Een vruchtbaar huismusvrouwtje dat opvliegt, wordt al snel achtervolgd door 2 tot 8 opdringerige minnaars die uitnodigend roepen.

Het mannetje dat niet actief deelneemt aan deze verleidingsshow en trouwens de concurrenten probeert te verjagen is de levenspartner van het belaagde vrouwtje, dat hardnekkig van zich afbijt. Doorgaans worden de shows opgevoerd in de vroege ochtend tussen 5 en 9 uur.

Bij het mannetje geeft de grootte van de zwarte keelvlek informatie over de dominantiestatus tijdens de winter. In haar zoektocht naar een geschikte partner, is dit meteen het signaal die de vruchtbaarheidsgraad onthult en de seksuele drift prikkelt.

De mannetjesmussen verhogen hun vaderschapszekerheid en hogere bevruchtingskansen door met het eigen vrouwtje frequent te paren, zelfs tijdens zo’n verleidingsshow.

De huismusvrouwtjes hebben er alle belang bij om te paren met dominante huismusmannetjes, om op die manier dominante zonen voort te brengen.

Huismusmannetjes kunnen hun aantal nakomelingen verhogen door tijdens gezamenlijke verleidingsshows te paren met vreemde bereidwillige vrouwtjes.

In onze gematigde streken begint een vrouwtje haar eieren te leggen begin april en ze kan nog een legsel beginnen tot eind juli, begin augustus.

Wijfjes leggen gemiddeld 4 eieren en kunnen doorgaans 3 legsels produceren. Zowel het mannetje (9%) als het vrouwtje (33%) vertoeven geregeld op het nest en bij afwezigheid worden de eieren afgedekt met nestmateriaal. Het vrouwtje slaapt meestal op de eieren om ze tegen te sterke afkoeling te beschermen.

Het vrouwtje neemt het uitbroeden van de eieren volledig voor haar rekening. De aanwezigheid van de partner verhoogt echter wel het reproductiesucces (uitkomen van de eieren). Tijdens de intensieve broedperiode worden de eieren overdag zelden langer dan 5 minuten verlaten; ofwel broedt het vrouwtje (53%), ofwel bedekt het mannetje (34%) het legsel.

Dagelijks vervangt het mannetje 5 tot 6 keer het vrouwtje, dat waarschijnlijk naar voedsel op zoek gaat en blijft dan soms tot 20 minuten op het nest.

Na 11 tot 19 dagen komen de jongen uit (88%) die vooraf met hun eitand tegen de eischelp aantikken om zich even later uit de gebroken eischaal voort te slepen.

Alhoewel een vrouwtje één ei per dag legt en ze meestal begint te broeden nog voor het laatste ei is gelegd, komen de mussenjongen vrij synchroon of tegelijkertijd uit het ei.

De pasgeboren naakte jongen worden nog 6 tot 8 dagen afwisselend door beide zorgzame ouders warm gehouden.

Pas wanneer de jongen volledig bevederd zijn (9 tot 10 dagen) kunnen ze hun lichaamstemperatuur op peil houden.

Met het broedseizoen breekt voor de ouders ook een drukke en moeilijke periode aan.

Zij moeten op zoek naar dierlijk voedsel (langpootmuggen, bladluizen, vliegen, bijen, larven) om het proteïnegehalte van de jongen te verhogen. Granen en broodkruimels vullen het rantsoen aan.

Ouders met 4 jongen moeten tussen de 9^de en de 13^de dag gemiddeld 25 keer per uur hun kroost (circa 6 voederbeurten per jong) voeden.

De eerste 8 dagen is het vrouwtje de hoofdleverancier; tussen de 8^ste en 12^de dag doen mannetje en vrouwtje evenveel moeite om voedsel aan te voeren. Daarna drijft het vrouwtje de inspanningen op daar het mannetje dan weer meer belangstelling toont voor zijn partner dan voor de jongen.

Mussenouders moeten ook hun verblijf rein houden, want een vuil nest is een gegeerde woonplaats van bacteriën en parasieten.

De uitwerpselen, verpakt in een gelatineachtige drekprop – om de 2 uur poept een mussenjong – worden geregeld uit het nest verwijderd. Heel vaak doet een hoekje in het nest dienst als poepplaats.

Het wijfje slaapt bij haar jongen tot ze minstens 7 dagen oud zijn, maar nooit langer dan 9 nachten.

Het gewicht van de jongen speelt een belangrijke rol in hun overlevingskansen, die op hun beurt sterk worden bepaald door de hoeveelheid en/of kwaliteit van het voedsel.

Is het voedsel ongeschikt of de voedingswaarde ontoereikend, dan is er veel kans dat het hele legsel verloren gaat.

Door het verliezen van hun partner zien sommige huismusmannetjes als het ware hun kansen op een broedsel verdwijnen. Door kindermoord te plegen op de nestjongen van een vrouwtje dat alleen instaat voor het grootbrengen van haar kroost, verzekeren zij zich enerzijds van een partner en anderzijds verkorten zij de tijd alvorens zij met haar kunnen paren.

Doden zij de jongen niet, dan winnen zij waarschijnlijk wel het vrouwtje voor zich maar moeten zij wachten tot de jongen uitgevlogen zijn om met haar te kunnen paren.

Hoe later echter een broedsel wordt grootgebracht, hoe kleiner het broedsucces.

Alhoewel bigamie bij de huismus heel zelden voorkomt, toch valt het voor dat twee vrouwtjes paren met hetzelfde mannetje. Aangezien het eerste wijfje meer op de aandacht van haar partner kan rekenen dan het bigame wijfje, vermoordt deze de jongen van het wijfje dat de volle aandacht krijgt. Merkwaardig genoeg helpt bijna altijd het mannetje het moordend wijfje met het grootbrengen van haar jongen, terwijl het eerste wijfje dat een vervolglegsel start, niet meer wordt geholpen.

In onze gematigde streken zijn 3 broedsels vrij algemeen. Eén broedsel van bij het leggen van de eieren tot het uitvliegen van de jongen neemt zowat een maand in beslag.

Het voortbrengen van een legsel en het met succes grootbrengen van de jongen vergt van de ouders een niet onbelangrijke inzet, die tot aanzienlijk gewichtsverlies leidt.

Ook werd vastgesteld dat naarmate het ouderpaar meer legsels voortbrengt, zij het moeilijker krijgt.

Het tijdstip en de duur van elk broedseizoen wordt voornamelijk bepaald door de beschikbaarheid van voedsel en varieert volgens de seizoensgebonden wijzigingen van de daglengte.

Doorgaans eindigt het broedseizoen pas 25 dagen na de langste zonnedag (rond 21/06).

Na 14 tot 15 dagen kunnen de jonge nog bleke mussen al behoorlijk goed vliegen.

Ze bedelen dan voortdurend om voedsel en dit bij elke volwassen vogel (hoofdzakelijk mannetjes) die opduikt.

Na een week zijn ze echter gedwongen hun plan te trekken, daar de mannetjes door de nieuwe broedactiviteiten van hun partner bij het nieuwe legsel hun vaderplicht dienen te vervullen.

De jonge mussen zijn hierdoor niet langer aan een bepaalde nestplaats gebonden en samen met de onafhankelijke jongen van andere nesten gaan ze op zoek naar de beste voederplaatsen.

De meeste mussen zijn pendelaars die echter geen al te grote verplaatsingen (max. 1 tot 2 km) ondernemen.

Mussen vertrekken bij voorkeur vanuit een dichte haag of een andere dichte begroeiing om een voederplaats veilig te verkennen/bereiken.

Ze gedragen zich als een sociale groep en bij de minste alarmkreet haasten ze zich naar de dichtstbijzijnde groene schuilplaats.

Zodra het graan geoogst is, trekken eerst de volwassen en iets later ook de juveniele huismussen geleidelijk terug naar de broedgebieden. De nieuwsgierige tienermussen vertonen een nieuw gedragspatroon, namelijk het prospectiegedrag of het inspecteren van alle beschikbare en mogelijke nestplaatsen.  Vrijgekomen nestplaatsen worden al snel ingenomen.

Op het ogenblik dat de dagen gevoelig korter worden, de bomen hun herfstbladeren al verloren hebben en het ook opvallend kouder wordt, komt aan het prospectiegedrag van juveniele mussen en aan de nestactiviteiten van volwassen mussen een einde.

De mussen concentreren zich nu vooral op gunstige voederplaatsen.

Foerageren in groep levert manifest een aantal voordelen op. Zo beschermen de groepsleden zich tegen op de loer liggende roofdieren en verkleint bovendien de tijd die ze moeten spenderen aan waakzaamheid; meer ogen zien nu eenmaal meer dan 2 ogen.

Er zijn echter ook nadelen aan verbonden: zo moet elk individu het gevonden voedsel delen met de andere groepsleden. Wanneer een huismusmannetje een voedselbron ontdekt, dan seint hij dat met de ‘chirup’-roep en al snel sluiten andere huismussen bij hem aan.

Vind de verkenner één volledig sneetje brood dan zal die niet zo gauw de anderen optrommelen en eerder zelf heimelijk van de buit genieten.

Er bestaat immers een strikte rangorde tussen de mussen en wie de individuele afstand niet respecteert (circa 10 cm) lokt dan vanzelfsprekend agressieve reacties uit. Hoe dichter de mussen in rangorde bij elkaar staan en hoe meer de beffen op elkaar gelijken (dominantiegraad), hoe groter de kans op ernstige conflicten. Die kan je dan best vermijden.

Vooral op mooie winterdagen kunnen huismussen nogal wat tijd spenderen aan het verwijderen van vuile of beschadigde vleugel- en slagpennen, het herstellen van de structuur van de veren en ze voorzien van een laagje stuitolie.

Zoals het past zullen de huismussen voor een toiletsessie, eerst een bad nemen, ofwel in een plas ofwel in het zand.

Vermits huismussen soms lange tijd hetzelfde nest gebruiken tijdens het broedseizoen, maar ook als slaapnest tijdens andere periodes, is het absoluut zeker dat ze niet enkel baden voor het onderhoud van hun verenkleed, maar ook voor het verwijderen van parasieten (vlooien, luizen, mijten).

Mussen zijn opvallende langslapers en beginnen niet voor zonsopgang aan een nieuwe werkdag. Ochtendgymnastiek met een uitgebreid toilet zijn hun eerste activiteiten, maar meestal hebben ze allemaal de slaapplaats verlaten, een half uur nadat de eerste mussen wakker zijn geworden.

Hoeveel mussen in de gebruiksvriendelijke biotoop huizen valt moeilijk te tellen, maar toch gaan de Vogelvrienden van de Kille Meutel op 19 en 20 april hun best doen om dit in kaart te brengen.

Geraadpleegde bron: ‘Mussen, een groene partij’ (Jenny De Laet)

30-03-2008 om 14:43 geschreven door birdy

Tuinen zijn schitterende oorden om vogels waar te nemen, echte gedragslaboratoria, die je kansen gunnen om je vaardigheid tot determineren (identificeren op basis van kenmerken) aan te scherpen.

Het was al langer de bedoeling de gebruiker van deze weblog uit te nodigen wat persoonlijks neer te schrijven in de rubriek ‘gastenboek’:  

1)    voor passanten een uitlaatklep voor een spontane impressie, een interessant weetje, een constructieve suggestie, een originele tip ...

2)    voor de bewoners van de Kille Meutel – de nauw betrokken vogelwaarnemers – een vogellogboek in zakformaat met almanak en notitieruimte, waarin je beknopt weergeeft welke gevederde bezoekers in jouw biotoop zoal opduiken, waar je occasionele rapporteringen over opmerkelijke observaties in eigen tuin kwijt kan

Om min of meer trefzeker de tuinbezoekers te herkennen, leek mij een beknopte en aanvulbare kijkwijzer op basis van zelf waargenomen vogels een nuttige tussentijdse opname voor verdere exploratie (vandaag in je brievenbus).

Deze beknopte kijkwijzer sluit aan bij de vogelprofielen (identiteitskaarten) opgenomen in een eerder uitgereikte nieuwsbrief (11/12/2004).

Hij kan dienen als leidraad na het bekijken van de dvd ‘Bekende vogels in je tuin’ (Vogelbescherming Vlaanderen) die de 30 meest frequent voorkomende tuinvogels beschrijft.

De dagelijkse vaste ronde door de buurt

Vogels vallen het meest op als zij actief zijn: wanneer ze voedsel verzamelen, zingen, baltsen op zoek gaan naar een geschikte partner, vechten om een territorium te behouden, een nest bouwen en hun jongen verzorgen, hun veren onderhouden of baden.

De twee hoofdactiviteiten zijn: eten en veren in goede conditie houden.

Lucht tussen de veren zorgt voor een isolerende en waterdichte laag. De baardjes die de veervlaggen bijeenhouden, raken los en warrig door dagelijks gebruik en slijtage en de vogel moet ze met de snavel weer ‘dichtritsen’.

Het gladstrijken bestaat uit zacht knabbelen of strijken van de veren met de gesloten snavel zodat de spleten tussen de baardjes weer dicht geraken. Hiermee verwijdert de vogel ook het vuil en de parasieten (bv. luizen en mijten) waardoor de veren weer hun oorspronkelijke stand innemen. Met geregelde tussenpozen drukt de vogel de snavel tegen een speciale klier onder de staart om zijn verenpak met een dun laagje olie te bestrijken, die ook bacteriën en schimmels bestrijdt.

Door te baden verwijderen vogels ook externe parasieten; de meesten schudden hun veren op in een vijver of plas, maar sommigen verkiezen stofbaden (mussen).

Het eerste maal van een vogeldag is erg belangrijk omdat daarmee een deel van het tijdens de nacht verbruikte vet om de lichaamswarmte te behouden, wordt vervangen. De meeste vogels verzamelen in bomen om hun veren te verzorgen en te zingen, maar ze beginnen niet te foerageren voordat het helemaal helder is.

Vogels zijn niet allemaal tegelijk actief; de roodborst en de merel zijn er vroeg bij en zijn gewoonlijk ook de laatste om te verdwijnen als de avond valt, terwijl spreeuwen reeds vroeg rond de middag de tuinen verlaten om naar hun rustplaatsen terug te keren.

Jaarlijkse cyclus

Het leven keert terug in de tuin als de dagen weer langer en warmer worden.

Vroege bloemen leveren de nectar waarvan de eerste insecten leven – een welkome verandering voor vogels waarvan de wintervoorraden beginnen op te raken.

Als het zangvolume toeneemt, betekent dat het begin van een nieuw broedseizoen.

Lente is voor tuinvogels een tijd van verandering en onzekerheid. Hoewel de gemiddelde temperatuur stijgt, kunnen perioden met vorst en slecht weer bedreigend blijven, vooral voor soorten die vroeg nestelen als duiven en lijsters.

Vogels raken in broedstemming als de dagen beginnen te langen, maar de exacte timing van het leggen wordt beïnvloed door de temperatuur. In een warme lente kunnen koolmezen al begin of half april eieren leggen, maar in koude jaren kan het leggen even goed midden mei beginnen.

Hoewel insecten en zaden volop beschikbaar zijn, kan de zomer net zo moeilijk zijn als de winter. Door hitte, droogte en slecht weer kunnen de jongen sterven en de ouders niet herstellen van hun inspanningen om de jongen groot te brengen. Ontluikend gebladerte huisvest horden insecten en spinnen die de meeste vogels nodig hebben om hun jongen te voeren, terwijl gemaaide gazonnen geschikte voederplaatsen zijn voor lijsters en spreeuwen die zoeken naar aardwormen en emelten (grauwgrijze maden van 2–4 cm, langpootmuglarven)

De rumoerige en rusteloze spreeuwen vliegen in dichte formaties en verzamelen in bomen; gemengde groepen vinnige mezen scheren foeragerend door bomen, vaak in gezelschap van boomklevers en boomkruipers. Door groepsvorming genieten onervaren vogels meer veiligheid en krijgen hierdoor een grotere kans om voedsel te vinden.

De herfst is een uitstekend jaargetijde om vogels waar te nemen, vooral wanneer de oogst aan vruchten en zaden op het platteland eerder mager uitvalt. Na de zomerrui hebben de meeste vogels een nieuw verenkleed, waardoor ze moeilijker te herkennen zijn.

De herfst is niet voor alle vogels het einde van het broedseizoen: zwaluwen, huismussen, groenlingen en merels hebben nog legsels tot ver in september; de duiven blijven zelfs nestelen tot in de maand oktober.

Andere vogelactiviteiten worden weer hervat na de rust in de late zomer.

Sommige tuinvogels beginnen weer te zingen, zoals zanglijsters, roodborsten, winterkoninkjes, pimpel- en koolmezen, die op mooie dagen een heel koor vormen.

Gekoppeld aan de herfstzang is ook de terugkeer van balts, territoriumstrijd en soms zelfs nestgedrag: huismus, spreeuw en koolmees onderzoeken bv. weer nestkasten en gaan soms weer nesten bouwen.

In de winter hebben vogels het moeilijk. Het koude weer en het gebrek aan voedsel doen veel vogels naar mildere oorden trekken. Lokaal komen vogels na slecht weer in tuinen om hun voordeel te halen uit door de vogelvriend aangeboden voedselbronnen.

Door de korte winterdagen is de tijd om te foerageren beperkt en kleine vogels moeten vrijwel de hele tijd dat ze wakker zijn naar voedsel zoeken, daar het hoger calorieverbruik de vetreserves sneller uitput. Dit is dan ook één van de beste tijden om vogels naar voedersilo’s te lokken. Merels, heggenmussen en vinken, die meestal op de grond foerageren, hebben geleerd om uit hangende voederapparaten voedsel te halen.

Het beroemdste vb. van vogels die zich hebben aangepast aan veranderende omstandigheden is dat van room stelen uit melkflessen. De foliedoppen werden doorprikt door pimpelmezen, koolmezen, eksters en zelfs grote bonte spechten.

Hoewel vogels niet zweten, verliezen ze constant water via hun ademhaling en hun uitwerpselen en moeten daarom nu en dan water drinken, bij warm weer soms zelfs enkele malen per dag. Een kommetje water in de buurt van de voederplank is dan ook heel erg welkom!

29-03-2008 om 16:28 geschreven door birdy

Eerst had je de dinosaurussen, dan die komeet en daarna de zoogdieren.

Zo hebben wij dat op school geleerd. Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat de theorie niet helemaal klopt. Er waren al grote zoogdieren lang voor de dinosaurussen aan hun einde kwamen.

Het werk van paleontologen – wetenschappers die fossielen bestuderen – is een echt detectiveverhaal, een voortdurend speuren naar nieuwe aanwijzingen die de raadsels uit de prehistorische wereld kunnen oplossen.

De wereld die wij nu bewonen heeft er 4 500 miljoen jaar over gedaan om de huidige staat te bereiken. In deze erg lange periode is de planeet grondig gewijzigd door een hele reeks geologische veranderingen, die de aardkorst hebben opgetild, geplooid en vervormd.

Dinosaurussen hebben een behoorlijk deel van deze geschiedenis beleefd. Als groep hebben zij in de ene of andere vorm meer dan 150 miljoen jaar over de aarde gezworven.

Door hun fossiele resten uit gesteenten te halen, heeft men hun opkomst, hun bloeitijd en hun uiteindelijke ondergang kunnen bestuderen.

Dinosaurussen helpen ons inzicht te verwerven in evolutionaire processen en in de complexe relaties tussen de dieren en de aarde die zij lange tijd bewoonden.

Het maakt je bescheiden als je je realiseert dat wij mensen – zo dominant als wij ons zelf hoogschatten – uiteindelijk net als alle andere diergroepen, voorbestemd zijn om … ja zeker … uit te sterven.

De moderne mens verblijft nu al iets meer dan 100 000 jaar op aarde, een microscopisch kleine tijdsspanne in de lange geschiedenis van onze aardbol en heel kort zelfs als men deze passage vergelijkt met de periode waarin de dinosaurussen op aarde woonden.

Daarom moeten wij begrijpen wat er in het verleden is gebeurd en ook plannen wat wij met onze (leef)wereld verder wensen aan te vangen, want wij zijn niet meer dan … tijdelijke heersers en beheerders van deze blauwgroene planeet, … ons aller moeder aarde.

Wat wij nu doen, kan en zal belangrijke gevolgen hebben voor de toekomstige generaties. 

Zoektocht naar een gemeenschappelijke voorouder

Als eerste veronderstelde de Engelse bioloog, Thomas Henri Huxley, dat er een mogelijke verwantschap bestaat tussen dinosaurussen en vogels, die een gemeenschappelijke voorouder delen.

Paleontoloog en geoloog, Harry Seeley, kon echter aantonen dat de dinosaurussen tot twee totaal verschillende groepen behoorden, waardoor de stelling niet langer hard kon worden gemaakt.

Ook paleontologen en zoölogen geraakten ervan overtuigd dat als er een gelijkenis was tussen vogels en dinosaurussen dit een gevolg van convergentie (gemeenschappelijke oorsprong in de evolutielijn) was en helemaal geen aanwijzing voor een directe verwantschap.

De raadselachtige oorsprong van de vogels kreeg in de kalksteengroeven in de omgeving van het Beierse stadje, Solnhofen, een nieuwe wending.

Op de bodem van de baai (inham van de zee) werden door het getij dunne, gelijke lagen kalk gedeponeerd.

Alle dieren en planten die na hun dood hier aanspoelden, werden samengeperst tussen de dunne kalklagen en bleven als fossielen bewaard. Ook van insecten zoals libellen zijn in de baai authentieke afdrukken geconserveerd gebleven.

Zeer zelden treft men duidelijke afdrukken van veren van de doorgaans lichte en kwetsbare vogels aan, maar in deze ‘lithografische’ kalksteen (graveerkunst in steen) zijn fijne en merkwaardige details gespaard gebleven.

De eerste aanwijzing voor de vondst van de archaeopteryx was de ontdekking in 1861 van een prachtig geconserveerde veer in een steengroeve in de buurt van Solnhofen.

Kort daarna ontdekten arbeiders een bijna compleet skelet van een gevederd dier.

De archaeopteryx had zowel vogel- als reptielkenmerken en leek een typische ‘missing link’ (ontbrekende schakel) te zijn. Neemt men aan dat koraalriffen (koraalbank, een kalkgeheel met meestal rode vergroeide skeletten van talrijke kolonievormende bloempoliepen) tijdens het Jura tijdperk (144 – 208 miljoen jaar) zich ontwikkelden op een wijze vergelijkbaar met die van vandaag, dan lagen deze riffen slechts 10 tot 60 m onder het wateroppervlak. Warmte en droogte bevorderden de overmatige verdamping van het water en veroorzaakten gelijktijdig een verhoging van het zoutgehalte in de lagunes (door een lange smalle landtong van de zee gescheiden meren).

De dichte pekel (geconcentreerde zoutoplossing) zonk op de bodem en zorgde voor het behoud van levende organismen, ook van deze met zachte weefsels.

In 1876 bevestigde een nieuwe nog merkwaardigere vondst (met schedel en verenkleed) het vogel- en reptielachtige karakter. Op de kaken trof men geen hoornachtige verhardingen aan, wel kleine pinvormige tanden net zoals bij een reptiel, wat laat vermoeden dat zij insecteneters waren.

De meerderheid van de paleontologen is voorstander van het idee dat de theropode dinosaurussen en de vogels een gemeenschappelijke voorouder hadden.

De vleesetende theropoden hadden, net als de eerste vogels, een drietenige voet met een vierde gedraaide teen aan de achterkant van de lange, slanke achterpoten. Ze liepen op hun achterpoten en hun voorpoten waren in verhouding erg kort, maar hun drie vingers hadden vaak wel griezelig scherpe, gekromde klauwen. Kenmerkend voor de theropoden waren de holle beenderen. Het is nog onduidelijk of zij zelf hun lichaamstemperatuur konden regelen of daarvoor afhankelijk waren van de zonnewarmte.

De allerkleinste gevleugelde dinosaurus, die we kennen is de kolibrie ter grootte van een insect met een gewicht van amper 1,8 g.

Vliegvermogen: vanaf de grond of vanuit een boom?

Hoe dieren hun vliegvermogen hebben ontwikkeld, berust op twee theorieën.

In de eerste theorie zou het dier tijdens het rennen met zijn armen, voorzien van primitieve pluimen hebben geflapperd om de loopsnelheid op te voeren. Na verloop van tijd  ontwikkelden deze bovenste ledematen zich tot echte vleugels.

Dit idee lijkt te worden bevestigd door waarnemingen bij moderne vogels.

Immers een aantal grotere en zwaardere dieren als ganzen, zwanen en albatrossen, nemen bij het opvliegen een lange aanloop waarbij ze krachtig met de vleugels slaan. De eerste vogels hadden vermoedelijk inefficiënte vleugels zonder functionele mechanica (beenderen, gewrichten, spieren) en zonder perfecte aerodynamica (stroomlijn) en moesten allicht ook hard rennen om voldoende snelheid te halen en van de grond te raken.

Een argument voor de ‘van op de grond-theorie’ werd in 1974 aangebracht door de Amerikaanse paleontoloog John Ostrom, die onder de indruk was van de overeenkomsten tussen archaeopteryxen en de snelle theropoden. Dit bracht hem tot de veronderstelling dat het vliegvermogen voor het eerst werd ontwikkeld door kleine snelle op de grond levende roofdieren. John Ostrom stelde zich de vroege ‘protovogels’ (oorspronkelijke modellen) voor als op de grond levende insecteneters met slagpennen ingeplant in de randen van hun armen.

Uit het springen en slaan met hun gevederde armen ontstond een soort fladdervlucht die de protovogel in staat stelde zijn prooi in snelheid te pakken.

In 1880 beschreef de Amerikaanse paleontoloog Othniel Charles Marsh de omstandigheden waaronder het vliegvermogen zich volgens hem had ontwikkeld.

Mogelijk leefden de voorouders van vogels in bomen. De natuurlijke selectie zou deze dieren hebben bevoordeeld die één of andere methode hadden ontwikkeld om hun val uit hun gevaarlijke habitat te breken. Dit gold vooral voor dieren die joegen op snelle en behendige insecten.

Er zijn talrijke moderne dieren waaronder hagedissen (vliegende draak), knaagdieren (vliegende eekhoorn) die in boomkronen leven en over aangepaste parachuteachtige structuren beschikken. Deze theorie geeft ook een verklaring voor de geleidelijke ontwikkeling van gevederde schubben. Het in een glijvlucht zweven van boom tot boom vereist in vergelijking tot het op en af klauteren van boomstammen weinig inspanning.

Een actieve vlucht daarentegen vergt sterke vliegspieren om met de vleugels te kunnen klapwieken, een stevig maar licht skelet, een sterk hart en krachtige longen, hoogontwikkelde zintuigen en hersens om voordurend de vlucht te kunnen controleren en te corrigeren.

Aanleiding tot discussie over het vliegvermogen van de archaeopteryx is het ontbreken van een benig schildvormig borstbeen, met een kam in het midden die dient als aanhechtingsplaats voor de grote vliegspieren.

Het gebruikelijke beeld van de archaeopteryx is dat van een eenvoudig in bomen klimmend dier, dat van boom naar boom kon zweven en daarbij zo nu en dan met de vleugels sloeg.

De bestudering van het verenkleed onthult dat het dier vleugels had met arm- en handpennen, die veel lijken op die van een moderne vogel.

Ook het asymmetrisch patroon van de veren die men bij hedendaagse vogels aantreft, is een  kenmerk dat erop wijst dat de prehistorische vogel een actieve vlieger was. De vlag van de veer wordt door de schacht immers niet in twee gelijke baarden verdeeld, wat voor de betere luchtstroming zorgt.

Het ontbreken van een groot borstbeen hoeft trouwens geen onoverkomelijk bezwaar te zijn, wat gebleken is uit een nauwkeurig onderzoek van de vliegspieren van moderne vogels.

Ook vleermuizen missen een goed ontwikkeld borstbeen, maar hun grote borstspieren zijn midden op de borst met elkaar verbonden door middel van ligamentachtige hechtingen.

Nieuwe technieken

In de zoektocht naar DNA in fossielen doen wetenschappers opmerkelijke ontdekkingen.

Met de vondst van collageen in een prehistorisch bot is er een nieuw bewijs dat de vraatzuchtige tyrannosaurus rex, bekend uit de fantasievolle Jurassic Park-films van Steven Spielberg, familie is van onze kip.

In een fossiel dijbeen van een 68 miljoen jaar oude T-rex, in Montana ontdekt in 2003, hebben Amerikaanse wetenschappers in het eiwit collageen dezelfde chemische structuur gevonden als in het eiwit van het bot van de moderne kip. De onderzoekers veronderstellen daarom opnieuw een bewijs te hebben dat de dinosaurus een voorloper is van de vogel.

Collageen is immers het belangrijkste organische bestanddeel van bot dat zorgt voor een luchtige, maar toch stevige en flexibele structuur, waarin de bloedvaten lopen.

Tot nu toe ging men ervan uit dat organisch materiaal zodanig verweert en vergaat dat het in de miljoenen jaren oude archeologische vondsten niet meer kan worden opgespoord.

Dankzij nieuwe en nauwkeuriger onderzoekstechnieken is dit nu wel mogelijk.

Eén van de technieken die wordt gebruikt, is massaspectroscopie. Deze methode om de samenstelling van een stof vast te stellen, is zo verfijnd geworden dat maar nog enkele duizendsten van een gram bronmateriaal nodig is om een analyse uit te voeren. Een nadeel is wel dat tijdens de scheikundige behandeling het bewijsmateriaal grotendeels verloren gaat.

Studies met botten van een 80 miljoen jaar oude hadrosaurus en van twee 65 miljoen jaar oude tyrannosaurussen leverden dezelfde resultaten: bloedvaten, celstructuren en een weefselstructuur, die erg geleek op dat van kraakbeen.

Men vergeleek deze kenmerkende vaststellingen met de weefseleigenschappen van struisvogels en emoes en weer was de overeenkomst opvallend. Zowel onder de gewone als onder de elektronenmicroscoop bleek het dinosaurusweefsel vrijwel identiek aan dat van de moderne loopvogels. Deze ontdekking draagt bij aan het idee dat dinosaurussen eerder vogels waren dan reptielen.

Hoogleraar paleontologie, Jack Horner, was de veldwerker die de wereldberoemde vondst deed van het eerste dinosaurusei met embryo; het eerste bewijs leverde voor nestbouw in kolonies, het eerste bewijs ontdekte dat dinosaurussen ouderschap kenden.

Hoewel nieuwe technologieën, toegepast op het klassieke vakgebied van de paleontologie, veel nieuwe informatie opleveren, blijft het speurwerk naar fossielen in het veld monnikenwerk.

De recente vondst van collageen is er één in een reeks van vele kleine stapjes in dienst van het onderzoek naar de ultieme vondst: DNA. Want dat blijft de Jurassic Park-droom van alle onderzoekers, die ooit voldoende organisch materiaal in fossielen hopen te vinden om bv. uit een loopvogel of kip … een nieuwe dinosaurus te fokken.

De tragiek van de paleontologie is dat naarmate de tijd verstrijkt ook de kans op nieuwe spectaculaire vondsten steeds kleiner wordt. Er komt wel meer kennis over het beschikbare materiaal via de analysetechnieken, maar vindplaatsen worden almaar schaarser door de toename van bewoning en bebouwing en er worden steeds meer bronnen vernietigd door schatgravers.

Unieke vondsten

In de Amerikaanse staat North-Dakota blijkt een bijna complete gemummificeerde hadrosaurus die zo'n 67 miljoen jaar geleden leefde te zijn gevonden. De vondst is spectaculair, omdat dit 12 m lang prehistorisch reuzenreptiel op meerdere gedeelten van het lichaam nog versteend huidweefsel vertoont dat vrijwel intact is gebleven.

Deskundigen zijn dan ook verrukt, want onbeschadigd huidweefsel levert veel meer informatie op dan een bottenstructuur (versteende skeletten). De schubben van de hadrosaurus – Dakota genaamd – zijn duidelijk te voelen en ook de kleur en de tekening van de huid zijn voor een deel bewaard gebleven. 
Een team wetenschappers uit Groot-Brittannië heeft tests uitgevoerd op de huidmonsters om het uiterlijk te onderzoeken. Daaruit bleek dat de hadrosaurus in plaats van gevlekt, mogelijk gestreept was. Dakota's spieren zijn gemeten om zijn manier van lopen vast te stellen. 
Met behulp van de allergrootste scanner op aarde is een scan gemaakt van het lichaam van de planteneter, dat een gewicht had van 3 600 kg. Deze machine wordt gebruikt voor het scannen van motoren van space shuttles. Uit de scan is gebleken dat de rug van de hadrosaurus ongeveer 25 % groter is dan oorspronkelijk werd gedacht. Hij kon een loopsnelheid ontwikkelen van maar liefst 45 km/u. 

Begin dit jaar is een schedel ontdekt van een reuzenknaagdier aan de kust van Rio de La Plata in Uruguay (Zuid-Amerika), een inmiddels uitgestorven dier dat vermoedelijk 1 ton woog en in drassige gebieden leefde.

Het grootste bekende levende knaagdier is het waterzwijn (capybara) met een gewicht van 60 kg, dat ook in Zuid-Amerikaanse moerassen leeft.

De gedragingen van het zopas ontdekt oerdier moeten ongetwijfeld gelijkenissen hebben vertoond met de huidige levenswijze van een nijlpaard.

Tot voor kort gingen wetenschappers ervan uit dat de zoogdieren een sluimerend bestaan leidden in de schaduw van de machtige dinosaurussen … tot 65 miljoen jaar geleden een komeet tegen de aarde aan knalde.

Deze vondst toont aan dat de voornaamste zoogdierfamilies zich aan het vormen waren lang voor de dinosaurussen verdwenen.

Sommige kranten en tijdschriften spreken over een muis, anderen over een rat, weer anderen over een soort cavia. Wat het ook mag zijn geweest, dankzij die schedel was het mogelijk om zich een idee te vormen van de grootte van het hele lichaam.

Het resultaat was een knaagdier zo groot als een stier (3 m lang met een schofthoogte van 1,5 m) dat zo’n 4 miljoen jaar geleden hier op onze aarde ronddwaalde en leefde te midden van sabeltandtijgers en andere prehistorische monsters. Zijn enorm grote snijtanden waren 30 cm lang, waarvan slechts 10 cm zichtbaar. Deze snijtanden stelden de onderzoekers voor nieuwe vragen omdat grazers die in wezen niet nodig hebben. Daarom denkt men dat die reusachtig grote snijtanden gebruikt werden om bv. de schors van bomen af te rukken of om bomen neer te vellen, net als bevers doen om dan aan het gebladerte te kunnen. Natuurlijk kunnen ze ook gediend hebben om zich te verdedigen. Wetenschappers veronderstellen dat het knaagdier zich hoofdzakelijk met fruit en bladeren voedde, overeenstemmend met het dieet van zijn meest dichtstbijzijnde en nog levende familielid: de pacarana. Dit knaagdier, dat eruitziet als een forse cavia verblijft voornamelijk in het Zuid-Amerikaanse Andesgebergte en kan tot 80 cm uitgroeien en een gewicht halen van ca 15 kg.

De pacarana en het dier aan wie de schedel toebehoorde, maken samen deel uit van één en dezelfde familie, namelijk van de Dinomyidaefamilie der knaagdieren.

De 53 cm lange schedel werpt een nieuw licht op de anatomie van deze totaal uitgestorven reuzengrote knaagdierensoort. Tot op heden beperkte het succes van opgegraven overblijfselen zich tot schamele vondsten: een paar tanden of onvolledige onderkaken.

Men denkt dat die kolossen zijn uitgestorven omdat ze enerzijds veel te groot waren om holen in de grond te graven, waarin ze zich verstopten en anderzijds te traag waren om aan vijanden te ontsnappen.

Lagen de continenten even stil?

Er zijn aanwijzingen dat de platendrift minder continu is dan meestal wordt aangenomen.

De werelddelen hebben mogelijk zelfs een poosje stilgelegen en dat kan nog gebeuren.

Grillige en hortende continentenbewegingen verklaren mogelijk hoe het komt dat de aarde zijn warmte trager verloren heeft dan computernabootsingen tot nu toe konden berekenen.

De continentendrift of platentektoniek wordt immers aangedreven door de energie van de taai vloeibare hete massa (magma) in het binnenste van de aardbol. Als de platen tijdelijk niet meer bewegen, zal logischerwijs de aarde trager afkoelen, net zoals een deksel op een pot soep verhindert dat de warmte ontsnapt.

Als de platendrift kan stilvallen en opnieuw beginnen, plaatst dat de evolutie van de continenten in een heel nieuw licht, want het verruimt de mogelijke evolutionaire scenario’s.

Fossiele botfragmentjes van een uitzonderlijk grote prehistorische kikker van 40 cm lang en 4 tot 5 keer groter dan de huidige kikkers op Madagaskar, doet vragen rijzen over de splitsing van het oercontinent.

Met zijn grote krachtige muil kon hij waarschijnlijk zelfs gewervelden, zoals muizen en hagedissen verslinden. De kikker uit de hel of ‘Beëlzebub’ gelijkt ook maar weinig op de kikkersoorten die vandaag op Madagaskar leven. Hij vertoont veel meer gelijkenis met een groep amfibieën die alleen in Zuid-Amerika voorkomt. Vermoedelijk hadden beide soorten een gemeenschappelijke voorouder in de tijd dat Madagaskar via Antarctica nog in verbinding stond met Zuid-Amerika. Het supercontinent ‘Gondwana’ zou volgens de gangbare theorieën 160 miljoen jaar geleden zijn gesplitst, maar volgens de herkomsttheorie van Beëlzebub zou de splitsing 70 miljoen jaar geleden maar zijn aangevangen, al is het ook mogelijk dat de kikkers zich dobberend op drijvend hout tussen Madagaskar en Zuid-Amerika hebben verplaatst.

Interessante weblink: http://www.fossiel.net/informatie/glossarium.php

22-03-2008 om 14:04 geschreven door birdy

Het gedrongen, levendig en erg beweeglijk, maar ook schuw vogeltje met een kort opgericht wipstaartje is amper 9 tot 10 cm groot. Het vederpakje is rossig aan de bovenzijde en vaalbruin aan de onderzijde; flanken en buik zijn dwarsgestreept. Het heeft een dun, maar vrij lang snaveltje en een lichtgekleurde wenkbrauwstreep.

De schetterende zang is opvallend luid voor zo’n vogeltje.

Het rusteloze vogeltje met afgeronde vleugels (spanwijdte 13 tot 17 cm) lijkt tijdens zijn vlucht wel op een buitensporige hommel, die door de tuin snort op zoek naar voedsel.

Het winterkoninkje dat een verborgen levenswijze verkiest, leeft in naald- en loofbossen met dichte ondergroei van struikgewas, bramen en varens.

Toch tref je het vogeltje ook aan in tuinen en parken tussen houtstapels, takkenbossen, heggen, klimop en zelfs in oude nesten. Het vogeltje houdt zich schuil op donkere plaatsen, nabij de bodem en sluipt daar rond net als een muis.   

Het winterkoninkje zoekt tussen schors en spleten van vermolmde boomstronken, alsook onder de strooisellaag van afgevallen bladeren en verdorde takjes kleine insecten, spinnen, duizendpoten en wormpjes. Soms eten ze ook wel eens zaden en bessen, maar ook kikkervisjes, forellarven of kleine goudvisjes zijn niet veilig.

Wanneer tijdens een strenge winter de bodem bedekt is met een sneeuwlaag, kan je best geraspte kaas strooien, meelwormen en broodkruimels.

Het mannetje bouwt een omvangrijk bolvormig nest met bladeren, droog gras en mos.

Het vrouwtje voegt op de bodem van het nest een voering van zachte donsveertjes toe en legt 5 tot 7 witte eieren met aan de stompe kant soms zwarte of roodbruine spikkels.

Zij bebroedt dit legsel gedurende 14 tot 16 dagen. De jongen verlaten het nest na 2 tot 3 weken.

15-03-2008 om 16:08 geschreven door birdy

Een karekiet die halverwege zijn lentetrek uit de lucht wordt geplukt en 1 000 km verder in het oosten weer wordt vrijgelaten, laat zich niet van zijn koers brengen. Meteen corrigeert hij zijn reisroute om uiteindelijk zijn bestemming te bereiken: de broedgebieden in de rietvelden van Siberië en Mongolië.

Niet alleen weten karekieten op welke breedtegraad (nood-zuidpositie) ze vliegen, ook hun lengtegraad (oost-westpositie) kennen ze.

Tot dusver werd gedacht dat vogels alleen hun noord-zuidpositie konden bepalen, wat relatief makkelijk kan met behulp van de stand van de zon op de middag of die van de sterren ’s nachts of a.h.v. aardmagnetisme. Tot vandaag zijn echter nog geen hersenzones of organen aangetroffen die als ‘magneetlezer’ kunnen fungeren.

Tot de komst van moderne navigatietechnieken hadden ook zeelieden het behoorlijk lastig om hun oost-westpositie exact te bepalen.

Onderzoekers speculeren dat de vogels over 2 interne klokken beschikken: één met een thuistijd en één met de tijd in de overwinteringgebieden. Naast de interne 24-urenklok, die vrijwel alle dieren bezitten, hebben vogels ook een klok die uitgaat van een jaarlijkse cyclus. Deze klok zet door het jaar heen een aantal fysiologische processen in gang, zoals het maken van een nest, het broeden, de jaarlijkse rui en vooral de trek.

De vogelsoorten waarbij hun interne klok zegt wanneer weg te trekken, hebben maar weinig tijd nodig om van trekneiging tot trekdrang te komen en te vertrekken. Dit zijn over het algemeen de lange-afstandtrekkers.

Gedetailleerd onderzoek heeft verder aangetoond dat vogels nog de juiste weg kunnen vinden door gebruik te maken van hun gehoor. Want elke landstreek heeft nu eenmaal zijn specifiek geluid.

De vogeltrek is volgens sommige biologen in de loop van de evolutie ontstaan bij vogels die onvoldoende flexibel waren om de strenge winterkou te overleven. Anders dan overwinteraars slaagden ze er niet in om ’s winters op ander voer dan insecten over te schakelen en dus moesten ze trekken om niet te verhongeren.

08-03-2008 om 18:22 geschreven door birdy

De spreeuw

De spreeuw kan taalpatronen herkennen en is een meesterlijke imitator die over een aardig repertorium beschikt. Sommige spreeuwen hebben zelfs de hinderlijke gewoonte ontwikkeld om beltonen van gsm’s na te bootsen.

Vogels houden zich namelijk niet altijd aan de deuntjes die eigen zijn aan hun soort.

Tot één vijfde van de zangvogels neemt elementen van de zang van andere soorten op in het eigen repertoire. Van de bosrietzanger is bekend dat hij het gezang van meer dan honderd andere vogelsoorten kan nabootsen.

Onderzoekers verwerkten verschillende wijsjes van één enkele mannelijke spreeuw in kunstmatig samengestelde liedjes. Bij het ene basisliedje werden de artificiële deuntjes aan het begin of aan het einde toegevoegd. Bij het andere basisliedje werden middenin melodietjes ingelast. Via een eenvoudig systeem van beloning werd bewezen dat vogels het onderscheid leren maken tussen de 2 types kunstmatig gefabriceerde zangstukjes.

De intensiteit van de zang is gekoppeld aan het testosterongehalte (mannelijk geslachtshormoon). De mannetjes signaleren met hun zangkwaliteiten hoe geschikt ze zijn als partner voor geïnteresseerde vrouwtjes en maken opdringerige concurrenten duidelijk dat ze beter elders hun kans wagen.

In de loop van het broedseizoen piekt het hormoon tijdens de bouw van het nest en de vruchtbare periode van het vrouwtje, waarna het geleidelijk afneemt met het vorderen van de broedactiviteiten. De intensiteit van de zang staat hier rechtstreeks mee in verband.

Mannetjes met een hoger testosterongehalte brengen gemiddeld minder tijd door op de eieren dan andere mannetjes. Als er bij de buren wat afleidingsmanoeuvres zijn in de vorm van paraderende vrouwtjes dan valt de aandacht voor het nakomelingenschap ook wat weg.

Vrouwtjes blijken vooral in de winter en in de lente te zingen als er weinig mannetjes in de buurt toeven. Zij zingen ook om hun territorium (nestkastje) af te bakenen tegen al te opdringerige wijfjes.

De bosrietzanger

De bosrietzanger, kleiner en slanker dan de mus, vertoont veel gelijkenis met de kleine karekiet. Hij heeft een olijfbruin verenpak met slagpennen die uitlopen in bruine uiteinden en heeft een licht rossige stuit. De buikzijde is wit en de flanken zijn beige. De poten zijn strogeel en voorzien van blekere nagels.

Hij vertoeft vooral in moerassige vegetaties met riet en zeggen (gras met lange scherpe bladeren), tussen brandnetels, nabij struiken, maar zelden ver van water.

Het nest bouwt voornamelijk het vrouwtje zowat een halve meter boven de grond met hengsels gehecht aan stengels. De ondiepe kom, gevlochten met halmen en vezels, is bekleed met fijn gras, wortels, haar en soms wat wol of pluis.

In juni-juli telt het legsel meestal 5 tot 6 eieren met olijfgroene vlekken. Beide ouders broeden 12 dagen lang en verzorgen de jongen daarna nog 10 tot 14 dagen in het nest.

Deze vogelsoort heeft ongeveer het hoogste broedsucces van alle zangvogels (65%). Bosrietzangers zijn trekvogels die maar liefst 7.500 kilometer vliegen om te overwinteren in Namibië en Zambia. Uit onderzoek is gebleken dat zij veel Afrikaanse vogelsoorten imiteren, waarvan ze de zang hebben opgepikt tijdens hun eerste overwintering in Afrika.

Half mei komt de zomergast terug uit zuidelijk Afrika om zich voornamelijk te voeden met insecten; in het najaar ook wel met bessen. Eind augustus zijn de bosrietzangers in onze streken weer verdwenen. Een heel knappe foto van de bosrietzanger kan je vinden op de hier volgende weblink, waar overigens nog meer moois te bewonderen is:

http://www.natuurfotoalbum.be/map/showphoto.php?photo=27663&si=bosrietzanger

06-03-2008 om 22:55 geschreven door birdy

Deze majestueuze roofvogel die nestelt tussen rotsen wordt in onze buurlanden ook wel Golden Eagle of Aigle Royal genoemd.

De arend of adelaar symboliseert kracht en sommige volkeren hebben hun god gebeeldhouwd naar de beeltenis van deze jachtvogel. Vaak verscheen de arend als embleem  op middeleeuwse helmen, schilden en gevechtsuitrustingen.

Vandaag staat de arend nog steeds op het wapenschild van Duitsland en van de Verenigde Staten (Amerikaanse zeearend).

De fors gebouwde steenarend is één van de indrukwekkendste roofvogels met een wat afgeplatte kop die uitloopt in de karakteristieke krachtige haakvormige snavel.

Met zijn twee grote, doordringende lichtbruine ogen, afgeschermd door ver uitstekende wenkbrauwen, speurt hij rondcirkelend (van thermiek gebruikmakend) van op grote hoogte urenlang naar een prooi in zijn uitgestrekt territorium, 40 tot soms wel 70 km² groot.

Van kop tot stuit is hij ongeveer 80 cm lang. De wijfjes zijn beduidend groter en hun spanwijdte kan de 2 meter overtreffen. Een volwassen exemplaar weegt 5 tot 6 kg.
Zijn gladde kruin- en nekveren hebben goudbruine punten.

Aan de buikzijde is hij donkerder bruin gekleurd dan aan de rugzijde. De vleugel- en staartveren vertonen een onregelmatig patroon van brede grijze en bruine stroken.

Een onvolwassen steenarend heeft zelfs een witte wijde band aan de basis van z’n staart. Met de krachtige poten, voorzien van geelgekleurde messcherpe klauwen, kan hij tijdens een duikvlucht langs een bergkam, helling of ravijnrand zelfs een vos te pakken krijgen, stevig vast klemmen en naar een onbeschermd terrein sleuren.

Grotere prooien, zoals jongen gemzen, zieke reeën, jonge steenbokken en vossen worden doorgaans bij verrassing vastgegrepen in de rug. Pas wanneer het gewonde dier na de uitputtende achtervolging bezwijkt, slaat de arend toe.

Kleinere prooien, zoals marmotten, hazen, konijnen, wezels, marters, kleine vogels, slangen en salamanders worden met de scherpe klauwen meteen gedood. Het grootste deel van zijn buit pakt hij op de grond, maar soms grijpt hij ook vogels in de lucht.

Vroeger was de steenarend een veel geziene vogel, maar intussen is hij in Europa en Noord-Amerika teruggedrongen naar bergachtige streken, hoewel hij van oorsprong eigenlijk een bewoner van bossen en grote veengronden is. Hij zich slechts goed kunnen handhaven in de meest ontoegankelijke natuurgebieden, zoals de Schotse Hooglanden en de eilanden voor de Engelse en Schotse kust, de Alpen en het noorden van Scandinavië. Er zijn ook nog enkele broedparen in Spanje en Italië. In ons land is hij meer dan zeer zeldzame dwaalgast.
De steenarend woont nu in de dalen van grote rivieren en aan de randen van de wouden, waarbij hij de dichte begroeiing vermijdt en bij voorkeur nestelt op steile rotswanden, waar zijn horst op een richel wordt gebouwd. Vaak beschikt hij over meerdere nesten, die meermalen door verschillende opeenvolgende paren worden gebruikt, gerenoveerd en vergoot. Zowel de mannetjes- als de vrouwtjesarend bouwen het kolossaal bouwsel van takken, struiken en varens, opgevuld met gras.

In het broedseizoen gebruikt de steenarend zijn gracieuze vlucht om indruk te maken op zijn partner. Zij vormen een paar voor het leven en voeren iedere lente hun luchtballet uit.

Zij vormen 8-vormige banen of duiken in radslag naar beneden. Soms grijpen zij zelfs elkaars poten vast. Tijdens de balts maakt het mannetje golvende vliegbewegingen (guirlandevlucht), waarbij hij geregeld duikt en weer klimt. De paring vindt meestal plaats op de grond en het eerste legsel valt rond eind februari, begin maart. Een tweede legsel volgt later op het jaar rond eind mei, begin juni. Het wijfje legt meestal 2 bruin gespikkelde eieren, die ze ongeveer 45 dagen lang bebroedt. Het broeden begint al voordat er een tweede ei is gelegd, wat betekent dat het eerste kuiken 3 of 4 dagen eerder uitkomt dan broer of zus.

Het tweede kuiken overleeft dan ook maar zelden. Immers het eerste kuiken zal er alles aan doen om het andere uit het nest te jagen, voorkomen dat het eten krijgt of het zelfs doodpikken.

Al neemt de rivaliteit sterk af, wanneer moeder op het nest toekomt, toch zal ze zeker niet tussenbeide komen. Als zorgzame ouder verscheurt zij de prooi geduldig in hapklare stukjes voor beide jongen.

De jongen, die na 50 dagen hun vliegspieren beginnen te oefenen en na 65 tot 70 dagen kiezen voor het luchtruim, zijn pas vanaf hun 4de levensjaar vruchtbaar.

Lange tijd werd de arend vervolgd omdat men dacht dat hij ook op lammeren en pluimvee joeg. Tegenwoordig wordt hij nog altijd bedreigd door nestrovers die zowel de eieren als de jongen stelen.

17-02-2008 om 18:32 geschreven door birdy

De kuifmees is een bijna inheemse Europeaan, wat betekent dat de verspreiding vrijwel beperkt is tot Europa. Een zeldzaamheid in de vogelwereld.

De soort vertoont praktisch overal een duidelijke voorkeur voor dennenbossen boven sparrenbossen, dit in tegenstelling tot de zwarte mees, de kool- en de pimpelmees, die de loofbossen verkiezen.

Van belang is, dat in de door hem bewoonde naaldbossen, ook enkele loofbomen staan met heel zacht of vermolmd hout, waarin hij zijn nestholte kan uithakken; naaldbomen zijn meestal te hard. Het nest wordt in boomholten gemaakt en kunstig voorzien van een goede bekleding van spinrag, wol en mos. Aan de bovenkant is de zo gevormde nestruimte met dit zacht materiaal ook vrijwel afgesloten, zodat ook hier geen onnodige warmte verloren gaat.

Tussen april en juni zijn er 1 tot 2 broedsels. Het legsel bestaat doorgaans uit 4 tot 8 eieren. Deze zijn wit met een gespikkeld patroon van diverse rood- tot roodbruine tinten.

Het wijfje broedt ze in ongeveer 2 weken uit. De jongen worden wel door beide ouders gevoerd, maar in het begin blijft het wijfje nog op het nest en voert het mannetje de voedselrantsoenen aan.

Het vogeltje is gemakkelijk te herkennen aan de driehoekige opgestoken zwart-wit gevlekte kuif, alsook aan de witte wangen met zwarte oogstreep, zwarte bef en zwarte halsband.

Er is geen onderscheid in het verenkleed van volwassen mannetjes en vrouwtjes.'

De kuifmees is ongeveer 12 à 13 cm lang en weegt 10 tot 13 g.

In de zomer eten kuifmezen allerlei soorten insecten, mieren, spinnen en kruipende diertjes. Net als de koolmees en de boomkruiper zoekt de kuifmees naar insecten, die zich schuil houden onder de schors. Het dunne snaveltje is ook zeer geschikt om insecten tussen dennennaalden uit te pikken.

In de winter nuttigen zij zaden met een uitgesproken voorkeur voor de zaden van de den en andere naaldbomen; een beukennootje of lijsterbes wordt ook wel eens gegeten, maar toch blijven kuifmezen veel kieskeuriger dan pimpel- en koolmezen.

Tijdens strenge winters als de krappe voedselsituatie hen er toe dwingt, trekken kuifmezen wel eens naar zuidelijker gelegen streken.

Doorgaans lukt het hen dank zij hun gewoonte voedselvoorraden aan te leggen om de strenge koude te verdragen en in of rond hun broedgebied te blijven.

Kuifmezen verbergen in spleten tussen schors en onder korstmossen, reserves van zaden en insectenpoppen, die zij in de winter kunnen terug vinden.

16-02-2008 om 11:47 geschreven door birdy

De aanhangers van Intelligent Design (ID) zijn van mening dat het creationisme – de letterlijke interpretatie van het scheppingsverhaal – als valabel alternatief voor de evolutietheorie van Charles Darwin een plaats moet krijgen in het onderwijs.

Zij beweren dat het leven op aarde niet het gevolg is van 3.5 miljard jaar organische evolutie, maar werd ontworpen en gecreëerd door een intelligent wezen.

Het creationisme is veeleer een protestactie tegen de uitwassen van de moderniteit, een maatschappelijke beweging die verlangt naar orde, deugd en gemeenschapszin.

Creationisten willen hun geloof wetenschappelijk onderbouwen en zijn op zoek naar de zekerheid dat ‘God’ bestaat. Hun ideeëngoed vindt vooral weerklank bij mensen die zich zorgen maken over de morele koers van onze samenleving.

Toch behoeft godsdienst helemaal geen theoretische zekerheid en fundering. Wetenschap en religie kunnen overigens nooit in conflict geraken, vermits zij totaal andere studiegebieden bestrijken. De wetenschap gaat over de wereld en de waarheid; de religie zoekt naar goddelijke betekenis en zingeving.

Al was Charles Darwin een genie wiens invloed op het evolutionaire denken tot zelfs vandaag zeer groot is, toch is het fout het hedendaagse evolutionaire denken alleen als ‘darwinisme’ te bestempelen. Immers de evolutiebiologie is tijdens de laatste 150 jaar een uitgebreide en zeer diverse discipline geworden.

Een groot aantal wetenschapsdomeinen heeft tot de ontwikkeling van de evolutietheorie bijgedragen: paleontologie (aardkunde, gericht op de bestudering van fossielen), taxonomie (leer en studie van de biologische systematiek) en anatomie (leer van de vorm en het inwendig samenstel van de organismen), ecologie (leer van de banden tussen levende wezens en hun leefmilieu) en uiteraard ook een aantal disciplines die in Darwins tijd niet eens bestonden, zoals genetica (erfelijkheidsleer) en moleculaire biologie (studie van de processen in cellen op het kleinste functionele niveau).

Evolutiebiologie is dus meer dan ‘natuurlijke selectie’ alleen en omvat eigenlijk 3 onderzoeksterreinen:

o   de genetische variatie, die ontstaat uit toevallige mutaties (wijzigingen);

o   welke worden gesorteerd en overgeërfd, volgens het Mendeliaans patroon

o   waarop dan in derde instantie de natuurlijke selectie inspeelt.

Biografie

De Engelse natuurkundige Charles Darwin werd geboren in 1809. Hij studeerde geneeskunde en theologie. Na zijn studie begon Darwin aan een lange onderzoeksreis naar Zuid-Amerika met het schip ‘Beagle’. Op basis van de bevindingen tijdens deze wetenschappelijke exploratietocht ontwikkelde hij zijn evolutietheorie, toegespitst op ‘natuurlijke selectie’.

Zijn bekendste werk is ‘On the Origin of Species’ (1859) waarin hij de evolutie van leven op aarde beschrijft. Zijn theorie was omstreden, omdat deze in scherp contrast stond met het ontstaan van de aarde volgens de leer van de kerk.

Het beeld van de natuur dat Darwin introduceerde, had ook grote invloed op het denken over mens en maatschappij. Maar in de 19^de en 20^ste eeuw werden zijn ideeën vooral aangegrepen om bestaande denkbeelden over inferioriteit (minderwaardigheid) en superioriteit (meerderwaardigheid) te rechtvaardigen. Vele geleerden beschouwden evolutie als een inherente drang in de natuur om naar het hogere te streven. Volgens Darwin waren de variaties in het nageslacht van levende wezens puur toevallig. Enkel zij die niet geschikt waren voor de strijd om het bestaan, haalden het niet.

De variaties met gunstige eigenschappen daarentegen kregen de kans zich voor te planten en verdrongen zo op den duur de zwakkere soortgenoten. Voor hun nakomelingen gold natuurlijk hetzelfde. Uit de voortdurende opeenvolging van variaties ontstonden uiteindelijk nieuwe en sterkere soorten. Het mechanisme staat ook wel bekend als ‘Survival of the fittest’, het overleven van de best aangepaste. De uitdrukking werd bedacht door de Engelse filosoof, Herbert Spencer.

Dat Darwin probleemloos een term uit de sociale filosofie kon overnemen om zijn evolutietheorie te verduidelijken, geeft aan dat evolutie toen niet de zuiver biologische theorie was, die ze sindsdien wel is geworden.

Eén van de belangrijkste denkers die de theorieën van Darwin op de mens probeerde toe te passen, was de Engelsman, Francis Galton, een halve neef van Darwin. Ze hadden dezelfde grootvader, Erasmus Darwin.

Verstand en aanleg waren volgens Galton aangeboren en erfelijke eigenschappen.

In principe zou je dus via een fokprogramma verstandigere en vaardigere mensen kunnen kweken. Dat was volgens hem ook hoognodig, want in de praktijk was de mensheid sinds de Griekse oudheid er alleen maar op achteruitgegaan. Daarom bepleitte Galton maatregelen om deze degeneratie (ontaarding, verval) te stoppen. In zijn visie waren mensen waardevoller naarmate zij meer verstand en geestelijke vaardigheden bezaten. Dergelijke ‘superieure’ mensen moesten worden aangemoedigd zich voort te planten.

Galtons bewijzen uit stamboomonderzoek waren nogal simplistisch en al hebben geestelijke eigenschappen wel een zekere erfelijke oorsprong, toch was die niet zo doorslaggevend als Galton dacht. Doordat hij erin slaagde op wetenschappelijke wijze de ontwikkeling van erfelijke eigenschappen van een populatie in een statistisch model te vatten, genoot hij terecht wel enige reputatie.

Maar al te graag greep men naar zijn meer simplistische ideeën, die het onderscheid aanhielden tussen waardevolle en gedegenereerde mensen. In de 19^de eeuw ontstonden eugenetische verenigingen (aanhangers van wetenschappelijk onderzoek naar alle factoren waardoor het menselijk ras zou kunnen worden verbeterd) die pleitten voor maatregelen om de voortplanting van minderwaardige individuen tegen te gaan en die van hoogwaardige te bevorderen. Sommigen waren voorstander van een gedwongen sterilisatie (het onvruchtbaar maken) van bepaalde categorieën misdadigers, zwakzinnigen, geesteszieken of armen; anderen meenden dat vrijwillige sterilisatie moest worden aangemoedigd en het zou volstaan zulke mensen in werk- en verpleeghuizen van het andere geslacht af te zonderen.

Bedenkingen vanuit christelijke of humanitaire hoek verhinderden dat men zich echt aan de toepassing van een eugenetisch programma ging wagen met uitzondering van nazi-Duitsland, waar de nationaalsocialisten sterk geloofden in de superioriteit van het Duitse ras.

Exploratietocht en vaststellingen

Tijdens zijn ontdekkingsreis meerde Charles Darwin onder andere aan op de Galapagos, een eilandengroep op de evenaar ten westen van Zuid-Amerika.

Hier deed hij onderzoek naar de variaties tussen de vinken op de verschillende eilanden.

De vogels leefden geïsoleerd van elkaar, waardoor onderzoek goed mogelijk was.

Darwin merkte op dat er bepaalde eigenschappen waren die vinken op het ene eiland wel en op het andere eiland niet hadden. De vinken op het eiland waar alleen noten, zaden en andere harde soorten voedsel waren te vinden, hadden bv een puntige harde snavel ontwikkeld. Op het eiland waar veel bessen waren te vinden, hadden de vogels juist brede en stompe snavels.

Darwin ontdekte nog veel meer variaties van eigenschappen. De vogels die aanvankelijk gelijk waren aan elkaar, hadden zich in de loop van de tijd verscheiden ontwikkeld. Doordat de vinken zich aan de diverse omgevingen op de verschillende eilanden hadden aangepast en doordat ze geïsoleerd leefden, konden de soorten evolueren.

De genencombinaties die in de omgeving het sterkst bleken, hadden meer kans om te worden doorgegeven, zodat bepaalde kenmerken op het ene eiland wel waren te vinden en op andere eilanden juist niet.

Wetenschappelijk onderzoek

Natuurwetenschappen vereisen een rationele benadering van waarneembare vaststellingen d.m.v. proefondervindelijk onderzoek. Het doel immers is om de aard, de samenhang en het ontstaan van alles wat bestaat te kennen en te verklaren. Hierdoor is het wereldbeeld van de wetenschappen universeel en aanvaard door wetenschappers over de hele wereld, onafhankelijk van hun herkomst, ras of bevolkingsgroep.

De basisstelling van ID is dat het leven te complex is om uitsluitend via natuurwetten te zijn ontstaan, maar de evolutie van de wetenschappelijke kennis wordt net gekenmerkt door het ontdekken van die natuurwetten, die toelaten verschijnselen te verklaren die ooit aan bovennatuurlijke krachten werd toegeschreven.

Het verhaal van het verloop van de geschiedenis of evolutie is voor het begrijpen van het heden even belangrijk als het doorgronden van de mechanismen die er aan de basis van liggen.

Creationisten maken vaak gebruik van waarschijnlijkheidsberekeningen om aan te tonen dat natuurlijke processen niet volstaan om het menselijk bestaan te verklaren.

Als nieuw argument voor een te grote complexiteit en als sterkste bewijs voor de tussenkomst van een intelligent ontwerper, verwijst ID vreemd genoeg graag naar de biochemie (stofwisseling). Dit onderzoeksdomein is nu juist hét instrument bij uitstek om evolutieverbanden te ontdekken en te verklaren.

In de wetenschappelijke wereld wordt een feit dat niet met een gangbare theorie zou overeenstemmen, het onderwerp van discussies op gespecialiseerde wetenschappelijke fora en wordt voor onderzoek en verificatie aan de wetenschappelijke wereld voorgelegd.

De argumenten van ID om natuurwetten in vraag te stellen en te vervangen zijn subjectief en kunnen niet worden onderzocht of getest. Ze hebben geen verklarende en geen voorspellende kracht. Hoewel de ID-actie dit om tactische redenen niet wenst toe te geven, behoort het denken in termen van een intelligente ontwerper en de ermee verbonden bovennatuurlijke krachten uitsluitend tot het domein van geloof en religie.

De scheiding van geloof en wetenschap als twee verschillende werelden met elk hun eigen tradities en denkwijzen betekent wellicht de snelste weg naar een harmonische maatschappij. Deze ruimere zienswijze laat ook toe dat geloof en moderne wetenschap in één persoon verenigd kunnen zijn.

Harun Yahya

In 2007 kregen West-Europese scholen, universiteiten en instituten gratis (kostprijs 75 euro) en ongevraagd een indrukwekkend boek van 800 pagina’s toegestuurd: ‘Atlas of creation’.

Harun Yahya, pseudoniem voor de in Istanbul wonende Turk Adnan Oktar, heeft maar één boodschap: de biologische evolutie is volgens hem niet alleen een dwaling, maar ook de bron van zowat alle kwaad op aarde, terwijl de Koran de bron is van al het goede.

Deze islamitische creationist verpakt zijn boodschap in uiterst fraai ogende publicaties, waaronder ook kinderboeken, die veelal gratis of aan een bodemprijs worden aangeboden en via het internet worden verspreid.

De atlas omvat 3 delen:

Een 1^ste deeltje handelt over fossielen die het onbetwistbaar bewijs leveren dat organismen uitstierven of wel onveranderd bleven en dat een goddelijke kracht nodig was om de huidige levensvormen te scheppen.

Het 2^de deel bestaat uit duizenden zeer mooi ogende foto’s in een volledig willekeurige volgorde zonder enige aandacht voor biologische systematiek. Gespreid over soms één, maar meestal 2 pagina’s worden foto’s getoond van fossielen, vergeleken met een nu levend dier of plant (of onderdeel ervan). De afbeeldingen zijn zo gekozen dat ze enige gelijkenis suggereren. Zonder enige bespreking of analyse wordt vervolgens gesteld dat de getoonde illustraties van fossielen en levende vormen hetzelfde dier of plant betreffen. Het opzet is duidelijk. Alle verwantschap en evolutielijnen die in de loop van 150 jaar door vakspecialisten na uitvoerige studie zijn ontdekt, worden volkomen genegeerd en naar de prullenmand verwezen. De kracht van de gebruikte strategie – absolute en autoritaire uitspraken in combinatie met een indrukwekkende presentatie – leidt ertoe dat lezers die niet over de nodige kennis beschikken, probleemloos aannemen dat de waarheid wordt verkondigd. De eenvoud van de stellingen en beweringen en deze steeds weer herhalen maakt het mensen mogelijk ze makkelijker te begrijpen, te aanvaarden en te onthouden. Deze atlas werd in korte tijd door enkele mensen opgesteld met als doel in te spelen op gebrek aan kennis van een grote massa met de bedoeling ze te misleiden en te indoctrineren.

Het 3^de en laatste deel bevat een ‘encyclopedische’ bloemlezing van bijdragen over creatiewetenschappen en Intelligent Design. In dit deel wordt beklemtoond dat de evolutieleer aan de basis ligt van het materialisme, communisme en zelfs terrorisme.

Zelfs de daders van de aanslag op de Twin Towers op nine eleven waren volgens de auteur in feite darwinisten en geen echte moslims.

De Koran is de basis voor moraliteit, liefde, dankbaarheid, nederigheid, verdraagzaamheid, vrede en veel andere deugden en de atlas moet de Europeanen helpen bekeren tot het islamitisch geloof.

Van erfelijkheidsleer naar moderne genetica

Het waren vooral de grote sociale veranderingen door industrialisatie en verstedelijking die voor onrust zorgden. Toen doken grote sociale problemen op: verpaupering, dronkenschap, verlies van traditie en normbesef. De lagere klassen begonnen bovendien te emanciperen (zich te bevrijden van sociale, politieke, wettelijke, … belemmeringen) en hun traditionele onderworpenheid af te schudden.

Dit werd als een tegennatuurlijke ontwikkeling ervaren. Superieure mensen oordeelden dat ze hun maatschappelijke positie hadden verworven dankzij hun capaciteiten; de armen waren achtergebleven omdat ze lui en dom waren. In een natuurlijke samenleving zouden die marginale types (onbeduidende en minderwaardige individuen) gewoon verdwijnen.

Alom werd er dus wel een beroep gedaan op Darwins theorieën, maar velen bleken die barslecht te begrijpen. Welbeschouwd interesseerde het ontstaan van soorten hen geen zier. Zij waren er voornamelijk om bekommerd hoe ze deze wetenschappelijke theorieën voor hun eigen karretje konden spannen.

Mensen dromen er nog steeds van om de evolutie te corrigeren. Het grote verschil met de 19^de eeuw is dat wij tegenwoordig veel beter doorhebben hoe erfelijkheid precies werkt.

De dragers van erfelijke eigenschappen, de genen, zijn gelokaliseerd op het DNA.

In sommige gevallen is ook bekend welke eigenschappen met welke genen samenhangen.

Maar het is een fabeltje te denken dat geestelijke eigenschappen, zoals intelligentie, afhankelijk zijn van slechts één enkel gen. Zij ontstaan door een samenspel van tal van genen, in combinatie met opvoeding, training en andere prikkels uit de omgeving.

Moderne genetica leert juist dat het vrijwel onmogelijk is door eenvoudigweg wat aan het DNA te knutselen ‘betere’ mensen te kweken. Of mensen arm zijn, werkloos of een slecht karakter hebben, valt niet in het DNA terug te vinden. Eugenetica biedt dus ook niet de oplossing voor sociale problemen. Zulke sociale conflicten spelen zich af binnen godsdienst- of cultuurbeleving en dienen ook op dat terrein beheerst en bemiddeld.

Probleem in de discussie is het fanatisme van een religieuze minderheid die het eigen gelijk ten koste van alles wil bewijzen. Iedereen heeft recht op een eigen overtuiging, maar proberen af te dwingen dat het scheppingsverhaal of designverhaal als een volwaardige theorie in biologielessen moet worden onderwezen, is wel een stap te ver.

Geraadpleegde bronnen:

·         http://www.eos.be/homenl.asp

·         http://home.hccnet.nl/g.vd.ven/darwin/darwin.htm

·         Hoofdredacteur EOS-magazine, Raf Scheers

·         Prof. dr. evolutiebioloog, Koen Martens

·         Prof. dr. ererector Walter Decleir

·         Nederlandse wetenschapshistoricus, Rienk Vermij

08-02-2008 om 22:34 geschreven door birdy

De UV-reflectie van de kruinveren van de pimpelmees blijkt een belangrijk signaal te zijn tijdens de voortplanting.

Opzichtig fel gekleurde, mannelijke pimpelmezen verwekken meer zonen dan hun fletser geveerde soortgenoten.

Zweedse ornithologen ontdekten dat vooral de blauwe kleur in vaders verenkleed het aantal mannelijke afstammelingen bepaalt. De kleur van het verenkleed van mannelijke en vrouwelijke pimpelmezen lijkt voor het menselijk oog nauwelijks te verschillen. Spectrofotometrische metingen (a.h.v. een spectroscoop met lichtmeter die voor elke afzonderlijke golflengte de intensiteit van de straling in een spectrum bepaalt) hebben echter aangetoond dat de blauwe kruinveren van pimpelmeesmannetjes een hogere reflectie hebben in het ultraviolette (UV) deel van het spectrum dan de kruinveren van pimpelmeesvrouwtjes. Pimpelmezen kunnen deze detailverschillen in UV-reflectie waarnemen.

De mate van UV-reflectie is deels erfelijk bepaald en hoe hoger de reflectie, hoe aantrekkelijker het pimpelmeesmannetje is. De weerkaatsing van deze ultraviolette tinten lijkt overigens een goed criterium bij de partnerkeuze, omdat blauwere vogels een grotere kans maken de winter te overleven.

De verhouding mannetjes–vrouwtjes in het broedsel wordt aldus mede bepaald door de voorkeur van het vrouwtje. De vrouwtjes laten hun belangrijke 'beslissingen' tijdens de voortplanting afhangen van de hoeveelheid UV-reflectie van hun mannelijke partner. Wetenschappelijk onderzoek heeft al langer aangetoond dat vogels het geslacht van hun eieren kunnen beïnvloeden afhankelijk van bv de kwaliteit van het broedterritorium of de aantrekkelijkheid van hun partner. De felgekleurde mannetjes worden altijd vader van een nest, voornamelijk met mannelijke jongen.

Toen de onderzoekers de kleuren van de mannetjes maskeerden, verdween het effect op de broedsamenstelling. Dat bleek uit een experiment waarbij de kop van de pimpelmezen met een ‘sun-block’ werd ingesmeerd, die de ultraviolette straling tegenhield.

Uit verwante studies blijkt dat mezen veel vreemd gaan. Het initiatief hiertoe gaat altijd uit van het vrouwtje. Ze vinden het mannetje van een naburig territorium aantrekkelijk en maken een uitstapje om ermee te paren. Ze doen alles voor een sterk nageslacht.

Bij 10 % van de jonge koolmezen stroomt ander bloed door de aderen dan bij zijn zusjes of broertjes uit hetzelfde nest: het zijn buitenechtelijke kinderen.

03-02-2008 om 09:33 geschreven door birdy

Mensen kunnen UV-licht niet waarnemen, vogels wel. Maar dat is niet het enige verschil.
Waar de mens drie typen 'kegeltjes' in het netvlies heeft om kleuren mee te zien, daar heeft een vogel er minstens vier. Het UV-licht zorgt zo voor een 'vierde kleurdimensie' en geeft een radicaal ander beeld, onbereikbaar voor een mens.

Door de analyse van het DNA van huidige diersoorten, konden wetenschappers een terugblik werpen in de tijd en bepalen hoe kegelpigmenten (kleurgevoelige zintuigcellen in het netvlies van het oog) veranderden in de loop van de evolutie van de gewervelden.

Uit het onderzoek bleek dat heel lang geleden de dieren 4 kegeltypes hadden, waarvan elk een verschillend pigment bevatte. Tijdens hun vroege evolutie verloren de zoogdieren 2  van deze kegeltjes, hoogstwaarschijnlijk als gevolg van hun nachtelijke levenswijze. Immers die kegeltjes zijn niet nodig om bij zwak licht te kunnen zien.

Vogels en de meeste reptielen daarentegen behielden 4 spectraal verschillende kegelpigmenten. Iedereen kent de kleurenband die je verkrijgt door de ontbinding van het licht via een glazen prisma of het natuurverschijnsel in de vorm van een cirkelboog in de lucht met alle kleuren van het spectrum. Dit hemels kleurenpalet ontstaat als gevolg van de breking van zonnestralen door regendruppels en wordt daarom ook ‘regenboog’ genoemd.

Nadat de dinosaurussen waren uitgestorven (65 miljoen jaar geleden), begonnen de zoogdieren zich te diversifiëren.
De afstammingslijn waaruit de huidige oude wereldprimaten zich ontwikkelden (apen, halfapen en mensen die overdag gingen leven) schonk als gevolg van erfelijke genetische veranderingen een 3^de kegeltje terug aan onze voorouders.

Gedragsexperimenten hebben aangetoond dat vogels de vier kegeltjes gebruiken om kleuren te zien. Niet alleen bezitten zij hierdoor het vermogen om ultraviolet licht waar te nemen, ook zien zij kleuren die wij ons niet eens kunnen voorstellen. Net als infrarood valt ultraviolet buiten het spectrum (rood – oranje – geel – groen – blauw – indigo – violet) en zijn bijgevolg met het menselijk oog niet waarneembaar.

Deze schat aan informatie over gedetailleerde kleurenpatronen in het verenkleed, levert de vogels voordelen op die belangrijk zijn in de hofmakerij, daar de uv-reflectiecoëfficiënt (kwantitatieve verhouding tussen invallende en gereflecteerde straling) ook onthult hoe het met de gezondheid van de mogelijke partner is gesteld. Meer algemeen kan een uv-receptor (ontvanger die uitwendige prikkels registreert) de zoektocht naar voedsel vergemakkelijken.

Finse onderzoekers ontdekten dat de torenvalk de geursporen van veldmuizen visueel kan lokaliseren (vooral in de lente, vóór deze sporen overvloedig worden bedekt met vegetatie). Deze kleine knaagdieren leggen geursporen van urine en uitwerpselen aan die uv-licht blijken te weerkaatsen. Daardoor worden ze zichtbaar voor de uv-receptoren van de roofvogel en kan de prooi snel worden gedetecteerd.

Hoe kleurrijk onze biotoop is, kunnen we ons nauwelijks voorstellen, omdat we opgesloten zitten in het wereldje van onze eigen zintuigen, maar wellicht zal ooit deze ingenieuze waarnemingstechniek helemaal kunnen worden nagebootst en zullen wij met een vogeloog de verborgen kleurenrijkdom op aarde ontwaren.

02-02-2008 om 09:51 geschreven door birdy

27-01-2008 om 09:11 geschreven door birdy

In april 2002 hield Vogelbescherming Vlaanderen voor het eerst een nationale mussentelling.

Aanleiding voor dit initiatief was het gebrek aan actuele gegevens over de status van de huismus in het sterk verstedelijkte Vlaanderen en de verontrustende berichten uit andere Europese landen over een alarmerende achteruitgang van de soort.

Via het initiatief ‘Nationale Mussenteldag’ lanceert Vogelbescherming Vlaanderen jaarlijks een oproep om in april gedurende één dag (ondertussen een volledig weekend) op zoveel mogelijk verschillende plaatsen het aantal tsjilpende huismusmannetjes te tellen. Dit verschaft een betrouwbare schatting van het aantal broedkoppels.

De tellingen gedurende al die jaren werden in verschillende bestanden opgeslagen en nu in een gestandaardiseerd format gecentraliseerd. Via een Geografisch Informatie Systeem (GIS) werden de telplaatsen en de aantal getelde mussen op een digitale kaart van Vlaanderen geplot. Uit de bevragingen naar het geschatte aantalverloop van de plaatselijke huismuspopulatie kunnen voor alle locaties ‘langere-termijn-evoluties’ in kaart worden gebracht. Deze zijn echter gebaseerd op de bereidwilligheid en interpretatie van de tellers zelf. Enkel de plaatsen waar meerdere jaren na elkaar effectief werd geteld, kunnen in rekening worden gebracht om de evolutie te schetsen. Het aantal locaties met herhaalde tellingen is te klein om over de stabiliteit van de populaties eenduidige conclusies te trekken.

De telinspanningen zijn nog te ongelijkmatig gespreid over de verschillende regio’s in Vlaanderen; vooral de provincies Limburg en West-Vlaanderen vormen nog onbekend terrein.

In Vlaanderen is de huismussenpopulatie de laatste decennia drastisch afgenomen.

Diverse mogelijke oorzaken:

• meer huizen werden gebouwd zonder dakpannen of de afwerking van de daken was zo goed dat de huismus geen nestjes in kieren en dergelijke kon bouwen;
• meer tuinen werden betegeld;
• naarmate paard en wagen werd vervangen door de auto, werd er steeds minder graan op de straten gemorst;
• veranderingen in de landbouw: men ging bv vaak over op het verbouwen van andere gewassen dan graan en koren;
• men gebruikte meer insecticiden waardoor er ook minder insecten waren;
• men ging mest beter afgesloten bewaren, waar voorheen veel insecten buiten bij rondvlogen;
• de oogst werd efficiënter waardoor er minder voor de musjes bleef liggen;  
• efficiëntere bebouwing in de steden, waardoor er minder ruwe en onbebouwde terreinen overbleven waar voedsel te vinden is;
• het in onbruik raken van het buiten uitkloppen van tafelkleden na het eten;
• populariteit van de kat als huisdier is sterk toegenomen.

De Vogelvrienden van de Kille Meutel maken met hun observatiegroep tijdens hun volgende meeting op 30/03/08 zeker werk van duidelijke afspraken omtrent de waarnemingstaken.

Ledenwervingscampagne

In 2008 wil Vogelbescherming Vlaanderen haar beste beentje voorzetten om extra leden aan te trekken.

Om nieuwe leden te werven wil men zeker geen opdringerige methode aanwenden; wel opteert men voor een ludieke imago- en sensibiliseringscampagne op radio, televisie en in verschillende weekbladen met een aantrekkelijk aanbod voor iedereen die kennis wil maken met de ornithologische vereniging.

Niet-leden krijgen eenmalig de mogelijkheid om lid te worden voor slechts € 5.00 en ontvangen gratis de dvd ‘Bekende Vogels in je tuin’.

Met deze dvd maak je op een aangename en boeiende manier kennis met 30 veel voorkomende vogelsoorten in je tuin.
Bij de prachtige en unieke beelden krijg je nuttige informatie over het leven en het gedrag van de betreffende vogelsoorten. De dvd wordt ingeleid door Geert Hoste en Jan Rodts en in de commentaren herken je de stemmen van Lisbeth Imbo (Radio 1 en Terzake) en Peter Cremers (Canvas).
Naast de geanimeerde vogelportretten, kan je ook enkele reportages bekijken van het bekende tv-programma ‘Dieren in Nesten’ en uittreksels van het VRT-journaal waarin Vogelbescherming Vlaanderen tijdens acties in beeld kwam.

Vogelbescherming Vlaanderen vzw

Schuttershof 14

9100 Sint-Niklaas

Tel.: 03/296 26 80

Rek.: 001-4098773-17

26-01-2008 om 21:55 geschreven door birdy

Reeds in 2001 werd er een oproep tot medewerking gelanceerd om huismussen [passer domesticus] en ringmussen [passer montanus] te tellen in heel het land. Vogelbescherming Vlaanderen ontwierp een mussenzoekkaart. Doordat ook de media erg veel belangstelling toonden voor de zorgwekkende toestand van deze straatbengels, vroegen duizenden Belgen een mussenzoekkaart aan, zowel telefonisch, schriftelijk als via e-mail. Sinds 1 maart 2002 kon de internetgebruiker op de website van Vogelbescherming Vlaanderen de digitale mussenzoekkaart online invullen. Op 08/03/02 werd een besluit goedgekeurd dat het bestrijden van huismussen, evenals het roven van haar nesten, eieren en jongen, verbiedt. Tot dan was het toegelaten om tussen 1 maart en 30 september van elk jaar ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, met vuurwapens – zelfs zonder jachtverlof – de huismussen uit te roeien. Men diende enkel een toelating van de burgemeester of van de afdeling Bos & Groen te kunnen voorleggen.

Wat houdt mussen waarnemen precies in ?

• Hoor je ze ’s ochtends vroeg of tegen de avondschemering tjilpen ?
• Bezoeken ze jouw voedertafel ?
• Zitten er wel eens veel bij elkaar te kwetteren op een zogenaamde “mussenvergadering” ?
• Zie je ze wel eens verdwijnen en verschijnen onder een dakrand, waar ze nestelen ?
• Zie je jonge mussen, die door hun ouders worden gevoerd ?
• Zijn er geen mussen meer te bespeuren in jouw buurt of waren ze er vroeger wel en nu niet meer ?
• Verder is het interessant te vernemen in welke soort omgeving je de mussen aantreft: landbouwgebied of bebouwde kom, flat of laagbouw met of zonder tuin.

·        Is er veel of weinig groen in de buurt ?

Mussen broeden meestal in kleine groepjes van 5 tot 20 koppels. Het tellen van de mussen gebeurt best in het begin van het broedseizoen, namelijk tussen februari en mei. Je doet dat wanneer mussenmannetjes op hun nestplaats, vooral in de ochtenduren (tussen 7 & 10 uur) heel wat tijd tjilpend doorbrengen. Tel tijdens die periode gedurende drie weken (éénmaal per week) het aantal gelijktijdig tjilpende mussenmannetjes in de mussenkolonie, die je observeert.

De doorsnee-Belg stelt zich wraakzuchtig op tegenover eksters en kraaien. Vooral in verstedelijkte regio’s, waar hoge bomen voorkomen, is de ekster een vaste bewoner.

Door het machinaal oogsten van maïs blijven opvallend meer maïskolven achter op het veld. Zowel de maïskolven als de knaagdieren die erdoor worden aangetrokken, vormen voor de eksters een extra voedselbron, in een periode waarin insecten schaarser worden.

Ons toenemend wegverkeer met een groeiend aantal verkeersslachtoffers (vooral onder de kleine zoogdieren) bezorgde de ekster als aaseter een extra voedselbron en leefgebied.

De ekster is eveneens een nestpredator (rover) van een aantal open nestbroedende vogels, zoals merel en zanglijster.

Ook roven ze eieren en jongen van kleine zangvogels. De ekster heeft een vrij groot territorium van ongeveer 5 ha, waarbinnen het nest een centrale plaats inneemt.

Mussen gezocht (bron: gedragsecoloog, Jenny De Laet)

Velen onder ons herinneren zich nog wel de tjilpende huismussen die op de zomerse terrasjes ijverig de grond en de tafeltjes afschuimden op zoek naar etensrestjes. Daarbij waren ze helemaal niet schuw van de mensen. Huis- en ringmussen zijn kolonievogels die alles in groep doen: eten, baden, paren en nestelen.

Mussen hebben maar liefst 2.5 tot 4.6 kilo graan per jaar nodig, grotendeels energie voor hun sterk ontwikkelde vliegspieren. Mussen bouwen 2 tot 4 nesten per jaar. Van de jongen die amper 12 tot 16 dagen op het nest blijven, valt meer dan de helft al ten prooi aan ziekten, voedseltekort of roofdieren. Daardoor wordt een mus gemiddeld amper twee jaar oud, maar de dieren die het eerste jaar doorkomen, worden normaal zo’n 5 tot 6 jaar oud. Ringmussen houden minder van gesloten, bebouwingen en zijn echte plattelandsbewoners. Mussen beschermen zich tegen parasieten met water- en stofbaden.

Bij de ringmus zijn het mannetje en het vrouwtje niet van elkaar te onderscheiden. Ze zijn slanker en gedragen zich minder luidruchtig, waardoor ze ook minder opvallen. Oorspronkelijk broedde de huismus in kolonies en in bomen, maar geleidelijk heeft ze zich aangepast en is ze een bewoner van menselijke bouwsels geworden, met een voorliefde voor holten onder dakgo(o)t(en) en muurnissen.

Vooral tijdens de maanden maart en april wordt er door mussenmannetjes wat afgetjilpt om een vrouwtje te lokken op de uitgekozen nestplaats.

Gaat het hen voor de wind en resulteert al dat getjilp in een broedsel van meestal 4 (huismus) of 5 (ringmus) eieren, dan zijn beide partners gepaard voor het leven.

Bij de huismus broedt het wijfje alleen de eieren uit (88 % komen uit); bij de ringmus wisselen beide partners elkaar overdag af; ’s avonds houdt enkel moedertje (93 % komen uit) het legsel warm. Daarmee breekt voor alle mussenouders een drukke en moeilijke periode aan. Ze moeten voor de jongen vooral insecten zoeken. Buiten het broedseizoen zijn zowel huis- als ringmus geen insecteneters, maar eerder zaadeters.  

Wanneer het vrouwtje ijverig aan het tweede broedsel begint, brengt het mussenmannetje als een oplettende huisvader de pas uitgevlogen jongen groot. Na 12 tot 16 dagen zijn de jonge musjes onafhankelijk en niet langer gebonden aan hun geboorteplek. Samen met leeftijdsgenoten van andere nesten gaan ze op zoek naar gunstige foerageerplaatsen (voederplaatsen). Hun voedsel bestaat nu vooral uit granen en graszoden.

Bij jonge ringmussen kunnen ook boomgaarden, moestuinen en sommige erven in de smaak vallen.

Jonge stadsmussen blijven wel degelijk in de stad, waar een gebrek aan granen en zaden wordt aangevuld met een niet onbelangrijke hoeveelheid brood en andere tafelrestjes.

In de late zomer krijgen ze dan weer het gezelschap van volwassen huis- en ringmussen, die het broeden beëindigd hebben.

Vanaf september tot ongeveer half november trekken alle huismussen terug naar de broedgebieden om opnieuw een nestplaats in te nemen. Vrijgekomen nestplaatsen worden snel door jonge huismussen ingenomen. Moeten ze elders gaan zoeken, dan verplaatsen ze zich maar zelden verder dan 2 tot 5 km. Eén vierde van de juveniele (jonge) ringmussen, die het hier in de herfst niet meer ziet zitten, trekt tot 400 km in zuidwestelijke richting en overwintert in Frankrijk, Spanje of Portugal. Ideaal voor de ringmus is een gevarieerd kleinschalig landschap met hagen, knotwilgen, hakhout, boomgaarden, … In een aantrekkelijke mussentuin zijn dichte groenblijvende planten aanwezig, zoals hagen die zowel bescherming als huisvesting bieden. Mussen houden zich dikwijls op rond een permanente voedselbron, zoals een kippenren bv. waar ze dagelijks een graantje kunnen meepikken. Ook voedertafels in de winter trekken de mussen aan.

De associatie huismus/mens vindt zijn oorsprong in de “Vruchtbare Halve Maan/Sikkel”, een gebied van Israël tot de Perzische Golf, ook gekend onder de naam “Tweestromenland” (Eufraat en Tigris) of Mesopotamië. Daar stapte de mens ongeveer 10.000 jaar geleden over van een jagers- en verzamelaarbestaan naar een gevestigd landbouwersbestaan.

Hetzelfde gebeurde ook in de Gele riviervallei in China, waar men ook sporen vond van de associatie ringmus/mens.

De boeren verbouwden toen vooral kweekgras en wilde gerst, de voorlopers van de huidige graangewassen, een rijke voedselbron voor de mussen.

De graanschuren verschaften hen het hele jaar door voedsel en geschikte broedplaatsen.In Londen viel de plaatselijke mussenpopulatie met 2/3 terug tussen 1925 en 1948, allicht te wijten aan de opkomst van de auto, waardoor paard en koets uit het straatbeeld verdwenen. Hierdoor verloren de mussen een belangrijke voedselbron; enerzijds de onverteerbare graanresten in de paardenvijgen, anderzijds graan dat de paarden morsten bij het eten uit de paardenzakken.

De huidige situatie:

·        een populatiedaling van 70 % in landbouwgebieden sinds 1980

·        een populatiedaling van 95 % in stadscentra sinds 1985

·        weinig of geen verandering in kleine steden en voorstedelijke gebieden

Het is duidelijk dat de daling in landbouwgebieden vooral toe te schrijven is aan veranderende landbouwpraktijken. Indien een mensgebonden vogel als de huismus verdwijnt dan schort er wel wat aan het milieu, iets dat de mens op termijn ook negatief kan beïnvloeden. Daarom tracht men mussenarme en mussenrijke gebieden in kaart te brengen om alzo mogelijke oorzaken op het spoor te komen. Een aantal veronderstellingen:

·        vijanden: vooral huiskatten vormen een geduchte bedreiging

·        gebrek aan broedgelegenheid: de huidige architectuur is weinig mussenvriendelijk

·        verkeersdrukte: de mussenachteruitgang lijkt gekoppeld aan de invoer van loodvrije benzine en de verbrandingsgassen, die daarbij vrijkomen. Benzinecomponenten als MBTE en benzeen, die werden toegevoegd aan de brandstofmengsels om ze milieuvriendelijker te maken (!), zouden wel eens verantwoordelijk kunnen zijn voor de drastische daling van de levensnoodzakelijke insecten.

09-12-2007 om 00:00 geschreven door birdy

Jonge vogels leren zingen zoals kleuters leren spreken: ... door naar hun ouders te luisteren.

Zo ontstaan ook in de vogelwereld lokaal ‘dialecten’. In de vogelwereld is het ook waar dat mannetjes en vrouwtjes op verschillende wijze communiceren.

Mannetjes zingen vooral om hun territorium te verdedigen en wijfjes te lokken. Daarvoor trekken ze al hun registers open.

Vrouwtjes daarentegen houden het kalmer en produceren in nestkastjes een brede waaier van haast fluisterende geluidjes gericht aan de leden van het gezin, ... zowaar privé boodschapjes.

Wat men recent heeft ontdekt is dat kool- en pimpelmezen met elkaar vocaal contact onderhouden. Ze bootsen elkaars specifieke trillende geluidssignalen na en voeren een vorm van competitie over nestplaatsen en voedsel: ”Ik zit op deze voedselbron of in deze nestplaats, … dus blijf uit mijn buurt !”

Vervuiling heeft een zwaar effect op de zang van koolmezen. Hoe meer lood en cadmium – zoals boven de industrieterreinen van Hoboken bv. – in de lucht wordt aangetroffen, hoe minder noten ze op hun zang hebben. Ze zingen dan minder frequent en minder gevarieerd.

Vogels die minder gevarieerd zingen, komen ook minder gemakkelijk tot broeden of hebben minder jongen.

Met de winter voor de deur wordt het tijd de voerplank weer uit de schuur te halen, pinda's te rijgen en een partij vetbollen op je boodschappenlijstje te zetten.
Huismussen bekvechten naar hartenlust om de vetbollen in je tuin.
Pimpel- en koolmezen balanceren als ware acrobaten op het pindasnoer.
Een roodborst pikt als een dief in de nacht een zaadje van de voedertafel en de mooie merelman hakt lustig een rotte appel tot moes.

03-12-2007 om 21:58 geschreven door birdy

03-12-2007 om 17:10 geschreven door birdy

Jullie hebben wel wat gemist op zondag 25/11/07... dat kan ik jullie met klem bevestigen.

Ik had al eens eerder wat beeldfragmenten gezien van deze prachtige natuurdocumentaire over de seizoengebonden migratie van miljarden vogels, … maar op een projectiescherm van 20 meter in het bioscoopcomplex ‘Siniscoop’ in het centrum van Sint-Niklaas – de thuisbasis van Vogelbescherming Vlaanderen – liet deze spectaculaire en beklijvende film van Jacques Perrin (“Le Peuple Migrateur” van 2002) een onvergetelijke indruk na.

De bioscoopzaal zat stampvol met leden, medewerkers en sympathisanten van alle leeftijden. Een succesvol initiatief, dat ook Jan Rodts een hart onder de riem stak en bij zijn verwelkoming de uitspraak uitlokte: zo’n ledendag – wellicht  in een ander verenkleedje – organiseren we opnieuw in 2008.    

De film werd ingeleid door biologe Chantal Alenus, die in een powerpointpresentatie enkele facetten uit haar boeiende bijdrage ‘Vogelmigratie: een verhaal van helden en superlatieven’ (oktobereditie van het driemaandelijkse tijdschrift ‘Mens en Vogel’) nader toelichtte.

50 miljard vogels migreren volgens een netwerk van vaste trajecten over de hele wereld. De boerenzwaluwen vliegen tijdens de herfst van onze streken naar Centraal en zuidelijk Afrika. Zij leggen tot 10 000 km af in 45 dagen.

De functie van migratie is vrij duidelijk: insectenetende vogels zijn op zoek naar voedsel; andere vogels zoeken veilige broedplaatsen op. De trekdrang, een genetisch bepaald gedrag, wordt geprikkeld door de vermindering van de totale hoeveelheid daglicht. Vogels vinden feilloos hun weg; ze hebben een uitstekend tijdsgevoel en kunnen zich daardoor oriënteren op de zon. Ook herkennen ze landschapselementen, zoals bergketens, rivieren, kustlijnen, eilanden, waar ze desnoods kunnen landen om uit te rusten en te foerageren. De meeste kleine zangvogels migreren ’s nachts en oriënteren zich op de sterren. Tevens kunnen zij het magnetische noorden lokaliseren.

Vogels bereiden zich op de grote trek voor door in korte tijd zeer veel te eten en zo hun lichaamsgewicht te verdubbelen. Vliegen kost immers veel energie: verdwalen tijdens een bewolkte nacht betekent tijdverlies ; ook aan de klauwen van een roofvogel ontsnappen, kost extra inspanningen; rondtrekkende vogels slapen ‘s nachts niet, wat ook weer kracht vergt. Dit slaapverlies trachten ze gedurende de dag te compenseren met reeksen van korte slaapperiodes, die soms niet langer duren dan 30 sec. Elke hersenhelft wordt dan afzonderlijk uitgeschakeld. Om waakzaam te blijven houdt de vogel dan slechts één oog open. Wellicht gebruiken ze deze (unihemisferische) slaapmomenten ook tijdens de lange vluchten, waardoor ze niet hoeven te landen om te slapen.

Tijdens de receptie zag ik de kans de sympathieke voorzitter even aan te spreken over onze werkgroep.

Daarna volgde ‘The making of’. In deze boeiende montage wordt een blik geworpen achter de schermen van ‘Travelling Birds’, waardoor we te weten komen hoeveel deskundigen en specialisten aan de film meewerkten, welke moderne technieken werden aangewend, hoe de ensceneringen werden voorbereid, stunts werden uitgehaald om gedurende 4 jaren de trekvogels tijdens de vlucht van heel dichtbij te kunnen filmen. De verhaallijn is eenvoudig: de jaarlijks weerkerende trek van de vogels die in de winter hun nesten verlaten en in de lente terugkeren. De knap gekozen muzikale fragmenten in harmonie met het gezang, het kirren, het gekrijs, het gepiep, het geluid bij het klapwieken, brengt je telkens weer opnieuw in vervoering bij het zien van deze onwerkelijk mooie beelden. Je maakt een wereldreis van de Antarctische ijsschotsen naar de snikhete zandwoestijnen. De natuur wordt in al haar facetten belicht: de schoonheid, de vrijheid, de aanhankelijkheid, de afhankelijkheid, maar ook de hardheid: vogels die elkaar doden om te overleven, die verstrikt geraken in een net, die uit de lucht worden geschoten door jagers of die sterven in een olieplas.

Hoe men de vogels zo dicht kon naderen, bleek ook uit ‘The making of’. Dierenverzorgers, biologen en onderzoekers smeedden van bij de geboorte een nauwe band met de ‘gekozen acteurs’ door hen heel vertrouwd te maken met de mens. Je kan nog meer dan door latere leerprocessen via inprenting aangeleerd gedrag het volggedrag 'programmeren'. Vaak zijn deze gedragingen pas effectief als ze optreden gedurende welbepaalde gevoelige periodes. Eendenkuikentjes volgen bewegende voorwerpen die zij waarnemen, wanneer ze uit het ei komen. Voor hen ligt die gevoelige periode op de leeftijd van 14 – 16 uur. Normaal is dat voorwerp de waggelende moeder, die de kuikentjes meteen achterna zitten als zij voortbeweegt. Als dit echter een ander voorwerp is, gaan de kuikentjes dit voorwerp volgen (bal, plastieken eend, mens, …). Op korte termijn zorgt deze inprenting dus voor een volggedrag, dat je dan kan blijven stimuleren door het diertje te voeden, te knuffelen, toe te spreken. Uiteraard bood deze socialisatieperiode een handige methode – misschien niet meteen een diervriendelijke (merkte Jan Rodts nog op) – om van die vlucht gevederde filmacteurs fantastische opnames te maken vanuit ULM-vliegtuigen.

Maar het was de bedoeling van de filmmakers en van de organisatoren de vogelliefhebbers te fascineren en te trakteren op een bijzonder leerrijke zondagnamiddagreünie en in dat opzet is men ontegensprekelijk dubbel geslaagd.  

27-11-2007 om 23:33 geschreven door birdy

De boomklever heeft een gedrongen postuur, een korte staart, een blauwgrijze rug, een wit tot diep oranje gekleurde buik en roodbruine flanken. Opvallend zijn ook de sterke, puntige snavel en de zwarte oogstreep.

Hij is de enige van zijn familie die in onze streken broedt en loofbossen, grote tuinen en parklandschappen bewoont.

Door met de snavel in de boombast te hakken voedt de boomklever zich met hazel- en beukennoten, eikels, zaden, spinnen en insecten, die hij tussen de schors vandaan haalt. Hij heeft de gewoonte eikels en dergelijke in een spleet in de schors vast te zetten om ze stuk te kunnen hakken. In het najaar legt de boomklever een ruime wintervoorraad van zaden en noten aan.
Zijn naam dankt hij aan zijn vermogen net zo gemakkelijk langs een stam omhoog als omlaag met zijn kop naar beneden te kunnen klimmen. Het nest van de boomklever wordt bijna altijd in een boomholte gebouwd. Hierbij maakt de vogel de grootte van de ingang precies op maat, te kleine openingen worden groter gehakt, terwijl te grote openingen gedeeltelijk worden dichtgemetseld met een mengsel van modder en speeksel. Ze nestelen ook in door de mens vervaardigde nestkasten. Het vlieggat moet dan 32 mm in diameter zijn. De bodem van de holte is een komvormig bouwsel dat wordt afgedekt met schorsschilfertjes of dorre bladeren, die ze gebruiken om de eieren af te dekken. Een gemiddeld legsel bestaat uit 6 tot 9 eieren, die vooral aan de stompe pool rood tot paarsachtige vlekken vertonen. Het wijfje broedt de eieren in ca 2 weken uit.

19-11-2007 om 21:22 geschreven door birdy

De manier waarop de gierzwaluw de vorm van zijn vleugels verandert, inspireert vliegtuigbouwers.

De gierzwaluw is zowat de hoogleraar in het vliegen. Insecten vangen, paren en zelfs uitrusten, ... deze vogel doet het allemaal in de lucht. Tijdens zijn leven legt hij gemiddeld 4.5 miljoen km af, wat overeenkomt met 112 x om de evenaar vliegen. Dat de luchtacrobaat dus weleens het ideale vliegmodel kan opleveren, is ook de wetenschappers niet ontgaan. Zij ontrafelden de zweeftechniek van de gierzwaluwen en publiceerden hun bevindingen in het vakblad ‘Nature’.

Om zijn vliegprestaties te optimaliseren, past de gierzwaluw tijdens het zweven de vorm van zijn vleugels aan door ze al dan niet in te trekken, een beweging die overigens alle vogels kunnen uitvoeren, maar die gierzwaluwen opvallend frequent maken. Het team onderzoekers gebruikte de vleugels van op natuurlijke wijze gestorven gierzwaluwen en liet er in een windtunnel alle mogelijke aërodynamische krachten op los. Om gedurende een lange tijd over een lange afstand zonder veel energieverbruik te zweven moet de vogel de vleugels breed uitstrekken. Zweeft de vogel met een hogere snelheid dan slaat hij zijn vleugels naar achter. Eens de vleugels meer gevouwen zijn en de vogel meer gestroomlijnd is, wordt de weerstand immers ook kleiner.

Enkele snelle gevechtsvliegtuigen hebben al variabele pijlstandvleugels – naar achter gerichte vleugels in driehoekvorm – maar nog geen enkel vliegtuig kan de vorm wijzigen zo vaak als vogels dat kunnen. Momenteel tracht men prototypes ter grootte van de gierzwaluw te ontwerpen met bijhorende vleugeldynamiek. Die toestelletjes kunnen worden gebruikt om bv. grote menigten te bewaken of om te spioneren, maar ook om gierzwaluwen in de lucht te volgen en te bestuderen.

18-11-2007 om 19:05 geschreven door birdy

Zowat 5 maanden geleden overvlogen een honderdtal vale gieren gedurende enkele dagen onze streken. De plotse invasie van deze zeldzame roofvogelsoort, was echter niet de eerste. Een voedseltekort in de Spaanse Pyreneeën kan een aanleiding zijn geweest om hun territorium meer noordwaarts te verkennen.

De gierenpopulatie nam enorm toe als gevolg van het Spaanse gebruik om kadavers van dood vee op vaste plaatsen buiten de dorpen achter te laten. Nogal wat varkenskwekerijen legden hun eigen omheinde kadaverveldjes aan, waardoor het voedselaanbod voor de aaseters rijkelijk aangroeide.

Ten gevolge van een Europese maatregel is inmiddels het kadaveraanbod drastisch ingekrompen, wat allicht de aanleiding is tot de nomadische trekjes, die reiken tot in de Benelux.

Deze trend die rond 2001 begon, is mogelijk zelfs een herstel van wat lang geleden een normaal verschijnsel was. Er voltrekken zich immers nog andere comebacks van oorspronkelijke bewoners, zoals de grote zilverreiger, de zwarte ooievaar, de kraanvogel en de zeearend.

De Franse onderzoeker, Jean-Pierre Choisy, een bekend vogelbeschermer en coördinator voor de waarnemingen van de gier in Europa heeft een andere verklaring.
De drang van de vale gier om zich over Europa te verspreiden is niet een direct gevolg van het voedseltekort. Daarvoor zijn 2 belangrijke aanwijzingen: het patroon dat niet-broedende vogels tussen april en juli naar het noorden vliegen, is al enige jaren aan de gang. Er zit overigens een duidelijke seizoensdynamiek in, dit terwijl het voedseltekort het hele jaar speelt.

17-11-2007 om 00:00 geschreven door birdy