Enigszins anders, maar op dezelfde basis: je vouwt de eerste strook strak rond het boek, en je kleeft ze dicht (let op voor lijmvlekken op het boek). Je vouwt daarrond de tweede strook die je ook dichtkleeft. Wil je het boek inpakken, dan hoef je het alleen maar eerst in de éne strook, en daarna in de andere strook te schuiven. Op deze manier heb je zelfs een eenvoudig foedraal waarmee een waardevol boek beschermd de kast in kan.
Het inpakken zelf: we leggen strook één op tafel, en we leggen strook twee er 'kruiselings' over. We leggen het boek tussen de rillijnen van strook twee. We vouwen de flapjes van strook één dicht, en we vouwen nu de flapjes van strook twee eroverheen. Dichtknopen met een mooi koord, en het geheel is af.
We moeten nu beide stroken rillen, maar wel zo dat ze heel precies rond het boek passen. Boek en omhulsel moeten één compact geheel vormen, zonder dat het boek kan verschuiven in de verpakking.
We leggen het boek in het midden van de eerste strook, en we zetten met potlood streepjes op het karton om aan te duiden waar de onderrand van het boek precies ligt. We meten na of die streepjes wel precies even ver van de onderste rand van de strook liggen, en we maken daar een rillijn. We vouwen het karton om, en zetten de vouw scherp met het vouwbeen. We leggen het boek precies tegen die gevouwen strook, en we zetten weer streepjes om aan te geven hoe dik het boek precies is. We maken weer een rillijn. Zo werken we verder tot beide stroken vier rillijnen hebben, en we twee stroken karton hebben die heel precies strak rond het boek passen.
We moeten de werkvolgorde van passen, meten, rillen, vouwen, en weer passen, meten, rillen, vouwen respecteren, want dit is dè manier om ervoor te zorgen dat boek en omhulsel perfect passen. Als we alleen maar meten met de lat, en niet met het object zelf, krijgen we een niet-zo-goed-passend omhulsel, omdat de dikte van de rillijn zelf onnauwkeurigheid veroorzaakt: ofwel is het omhulsel dan te klein, ofwel te groot ...
Bezoekers van deze website vragen hoe de doos voor hèt boek gemaakt werd (eerste foto rechts). Die doos is een beetje ingewikkeld om helemaal met woorden zonder demonstratie uit de doeken te doen (komt wel aan de orde in de workshop verpakkingen). Vandaag en de volgende dagen hier wel de werkwijze voor een veel eenvoudiger en toch ook mooi alternatief: twee repen karton die rond een boek (of een ander vrij zwaar en solide voorwerp) gewikkeld worden (tweede foto rechts).
Eerste stap: het geschikte materiaal en de goede werktuigen samenrapen, zijnde - karton van ongeveer 300 gr/m² - lange lat - rilpen - scherp potlood - snijmat - vouwbeen - breekmes
We hebben dus twee repen van het karton nodig de eerste: 1 mm breder dan het boek breed is, en iets meer dan 2 x (hoogte boek + dikte boek de tweede: 1 mm breder dan het boek hoog is, en iets meer dan 2 x (breedte boek + dikte boek)
Gezien bij Lesaffre (ook Lucas Creativ genoemd, Onderbergen, Gent): zeer schappelijk geprijsde snijmatten in verschillende formaten (ook erg groot). Wie toch al van plan was er eentje te kopen: misschien niet te lang wachten, want ze zijn niet altijd te verkrijgen!
En alweer heerlijk gelachen dankzij Carrefour! Een douchegel met scrub-effect belooft mij in het Nederlands-of-wat-daarvoor-moet-doorgaan een 'uitgommend effect'. Verdwijn je dan als je te lang onder de douche blijft staan? Of is het - met mate gebruikt - een gemakkelijk middeltje om wat af te vallen?
De Morgen maakt op 15 september 2007 publiciteit voor 'sudoku expert, voor extra puzzelplezier tijdens de vakantiemaanden. Vanaf nu in uw krantenwinkel!' Blijkbaar moet de vakantie bij De Morgen nog beginnen???
Ook als we leder gebruiken voor het bekleden van een boek moeten we meten. Het leder moet nl. eerst geschalmd (verdund) worden tot op 0,6 mm dik, en tot op 0,3 mm voor het stuk dat de rug zal bekleden, en soms tot op 0,1 mm voor inslagen en hoekjes ... Raar maar waar, maar na verloop van tijd leer je vrij nauwkeurig voelen, zonder meten, of het leder voldoende dun geschalmd is of nog niet. Het is voor dat leerproces wel aan te raden om veel zelf te schalmen, en dat niet over te laten aan de lederbewerkers die machines hebben daarvoor. Dit doet me denken aan ons reisje laatst naar Istanbul: in de Trotter lazen we dat je na enkele dagen Istanbul begint te begrijpen wat een automobilist bedoelt met zijn getoeter. We geloofden er geen jota van, maar het klopt wel! Er zijn geschrokken, verontwaardigde toeters: 'hoe haal je 't in je hoofd hier over te steken!' (en die hoor je het meest de eerste dagen ...), er zijn er vriendelijke, die zeggen: 'steek maar over, ik wacht wel', er zijn er die vrienden of kennissen begroeten: 'hallo, zie je mij?', er zijn er die waarschuwen: 'pas op, hoor, want ik rijd door!'.
In de boekbinderij moet wel eens zeer nauwkeurig gemeten worden. En zeer nauwkeurig betekent dan echt wel zeer nauwkeurig. Zo maak ik op dit moment een zgn. concertinabinding: een binding die bedoeld is voor conservatie van waardevolle documenten. Bij een geslaagde concertinabinding is de dikte van de stapel documenten die ingebonden worden exact gelijk aan de dikte van de rug die geconstrueerd wordt om de documenten op te bevestigen. Die rug bestaat uit een strook karton in harmonica (concertina) gevouwen, èn dubbele oortjes waarop de documenten bevestigd worden. Eén van de moeilijkste klussen is om karton en papier te vinden dat in die welbepaalde constructie net even dik is als de stapel documenten die je inbindt. En hiervoor moet dus gemeten worden hoe dik de vellen papier zijn waarmee je zou willen werken ... En hier begint het probleem. Hoe meet je de dikte van een vel papier? Er bestaan allerlei elektronische toestelletjes om dat te doen, en die meten tot op één honderdste millimeter nauwkeurig, maar die zijn erg duur. Er bestaan ook allerlei mechanische toestelletjes, die tot op één tiende van een millimeter nauwkeurig meten, en die kosten nog altijd ongeveer 50 per stuk. Mijn truukje om te meten zonder duur meettoestelletje: ik neem een stapel bladen van één cm dik (wel ook nauwkeurig meten, maar dat kun je met een gewone goede lat). Als ik dan weet hoeveel vellen er in één cm gaan, hoef ik alleen nog één cm te delen door het aantal vellen, en ik heb de dikte per vel.
We blijven nog even in de sanitaire sfeer. Twee jaar geleden gaf Gent een mini-boekje uit met de titel: 'Bijna honderd plaspunten in Gent - plassen met klasse'. Een boekje dat alle plaatsen waar je een plasje kunt gaan maken opsomt, 'van administratief centrum tot zwembaden', geordend volgens hun openingsuren. Met allerlei weetjes, zoals: '100 % van de Gentenaars gaat meermaals per dag naar het toilet.' Bovendien het bewijs dat een eenvoudig samengeniet stapeltje papier mooi en stijlvol kan zijn. Als je je haast zul je er nog eentje kunnen krijgen: ze hebben er nog een tiental onder het Belfort waar alle toeristen hun stadsplannetje gaan halen. En dat met een heel vriendelijke smile en alle mogelijke antwoorden op alle mogelijke vragen ook nog krijgen!
Nog even terug naar het Design Museum Gent: dit museum staat garant voor erg diverse, en vaak grappige of inspirerende tentoonstellingen. De vaste collectie mag er trouwens ook zijn. Maar voor wanneer een tentoonstelling rond papier en al zijn toepassingen? Of rond verpakking en verpakkingsdesign?
O ja, op zondagvoormiddag mag je er gratis binnen (en met een lerarenkaart altijd), en het toilet (met de naam 'de pot op!') is een bezoekje meer dan waard.
Hier is het dan: ongeveer 29 op 23 cm groot, 4,5 cm dik. Rug: wit geitenleder uit Nigeria, traditioneel gelooid. Bekleding: zwaar papier met lange plantenvezels, met in het voorplat een bamboeblad verwerkt. Hiernaast (op de fotobalk rechts): het boek ingepakt, in een gevouwen blad 'cotton rag'.
6. Goed functionerende scharnieren in een boek zorgen ervoor dat de omslag goed kan openvallen, maar dat er toch niet tè veel speling zit tussen voor- of achterplat en rug. De scharnier is niet meer dan de ruimte die je voorziet die het karton + de bekledingsstof nodig heeft wanneer het plat omgeslagen wordt. Hèt boek had scharnieren van wel 4 mm nodig (2.5 mm karton + zwaar en dik papier als bekleding).
7. Tenslotte: vlekken en ongelukjes vermijden. Dit wil zeggen: om de haverklap handen wassen, tafelblad afwassen, koffiekopjes en wijnglaasjes consequent vèr van het werkvlak neerzetten, het boek op een veilige plek te drogen leggen, het inpakken voor het transport en de levering, ...
5. Karton bekleden met papier, en dat doen met lijm die vocht bevat, is een bijzonder avontuurlijke belevenis: je weet zelden vooraf of het goed zal aflopen! Het is over het algemeen de bedoeling dat de omslag van een boek min of meer vlak is, noch bol, noch hol, en zonder vreemde golvingen. Om dat met vrij grote zekerheid te bekomen kun je op veilig spelen, en zowel aan de buitenzijde van het boek (de bekleding) als aan de binnenzijde (het schutblad) exact hetzelfde papier gebruiken. Maar mooi is dit niet! We willen juist in die omslag tonen wat we kunnen, prachtige materialen combineren, en accenten leggen. Voor het spannende boek van het voorbije weekend ben ik begonnen met heel dik karton te kiezen (2.5 mm dik); het ging over een groot, dik boek, dus dat kon. Het volgend stapje was om die twee kartonnen aan beide zijden te bekleden met dun wit papier in de verkeerde looprichting (wat looprichting is, staat in één van de allereerste berichten op deze website). Dit heet cambreren. Het betekent dat je een heel stuk van de uitzetting en inkrimping door vocht belet door het karton als het ware te vangen in die twee extra dunne lagen papier (hoe dunner het papier, hoe strakker het opdroogt, en hoe steviger het het karton vangt). Vervolgens heb ik bij het snijden van het bekledingspapier en van de schutbladen veel zorg gedragen voor de juiste looprichting van de materialen, en tenslotte heb ik het afgewerkte boek toch vier dagen lang onder bezwaar kunnen laten drogen. Het zag er na enkele uren vrijheid gelukkig nog steeds welgevormd en vlak uit ... Een boek dat in de constructie fouten vertoont op dit vlak, mag weken liggen drogen in de pers: zodra het losgelaten wordt, gaat het toch weer kromtrekken en golven!
4. De dikte van het karton voor de 'borden' (de kartons die de omslag zullen vormen) heeft ook weer alles te maken met de grootte en de dikte van het boek. Kleine, dunne boekjes krijgen een omslagje met karton 10 (dit is karton met een dikte van 1.5 mm). Grotere en zwaardere boeken krijgen karton 8 (2 mm dik). Er bestaat ook karton van 2.5 en 3 mm dik, maar dit wordt vnl. gebruikt om dozen mee samen te stellen, of voor de omslag van registerbindingen. In de winkel heten deze kartonsoorten 'grijsbord'. Je kunt ook altijd de rugkartons van schetsblokken gebruiken voor het maken van omslagen, maar de kwaliteit van dit grijsbord is vaak minderwaardig (onvoldoende stevig geperst). Voor 'het boek' heb ik karton 8 gebruikt.
3. Katernen naaien op linten doe je als het boek groot en/of zwaar is, dus stevigheid moet krijgen, en toch helemaal vlak moet kunnen openvallen (bijv. atlassen of partituren). Het nadeel van naaien op linten is dat de rug niet zo'n mooi compact en vlak geheel vormt als bij het naaien op touw, en dat het resultaat toch wat minder stevig is. Voor naaien op touw moeten de katernen ingezaagd worden: daar waar een touw over de rug komt wordt over de hele breedte van de rug een zaagsnede gemaakt in de vorm van een zwaluwstaart, zodat het touw helemaal in het boekblok ligt. Het naaigaren houdt het touw vast in het boekblok. Voordeel: inzagen gaat sneller dan in elk katern gaatjes prikken, het naaigaren kan gemakkelijker strak getrokken worden, en het naaien op touw levert een zeer stevige binding op. Nadeel: je ziet het touw liggen als je het boek opent. Naaien op touw gebeurt vooral met commerciële bindingen, waar de prijs een grotere rol speelt. Voor zowel naaien op touw als op linten is een naaibank een handig hulpmiddel. Kleine of dunne boekjes worden vaak zonder naaibank, uit de hand genaaid, al of niet op linten.
Over enkele dagen een foto van het boek dat mij zo'n spannend weekend bezorgde. A propos: het is genaaid op linten.
2. Wanneer ik werk voor mezelf, dan verlaat ik mijn eigen platgetreden paadjes zo veel en zo snel mogelijk. De kleuren die ik kies voor mijn kleren en mijn huis, zijn net niet de kleuren die ik kies voor mijn papierwerk. Zo werk ik wel eens met grasgroen en oranje, of met hemelsblauw, terwijl ik niet één kledingstuk heb in grasgroen, oranje of hemelsblauw ... Ik experimenteer ook veel met materialen die je niet meteen in de boekbinderij zou verwachten. Wel probeer ik al dat geëxperimenteer mondjesmaat toe te passen: in één object 4 verrassende kunstjes vertonen is echt wel te veel van het goede ...
Spannend weekend achter de rug, ik! Uitdaging: onder tijdsdruk mooi boek maken uit onvervangbare losse katernen.
Problemen en vragen: 1. wat IS mooi? 2. keuze van materialen (leder, linnen, papier, schutbladen, ...) 3. katernen naaien op linten, op touwen, of op geen van beide 4. dikte van karton voor de omslag 5. vermijden dat omslag krom trekt bij het drogen 6. zorgen dat de scharnieren goed functioneren 7. zorgen dat er geen koffie, wijn, vuile vingers of andere ongerechtigheden op het boek belanden
Antwoorden: 1. "Mooi" heeft alles te maken met persoonlijke smaak en voorkeur. Werken in opdracht van iemand anders is niet vanzelfsprekend, want de smaak van de opdrachtgever kan mijlenver van de jouwe verwijderd zijn. Soms betekent dat dat ik een opdracht moet weigeren. Ik wil geen dingen maken die ik zelf lelijk vind. Deze opdracht leverde wat dit betreft geen problemen op: het gekozen kleurenpalet bood mooie aanknopingspunten, en de materialen kon ik grotendeels zelf kiezen.
Open Monumentendag, gisteren, en ik had het vééél te druk om zelfs maar aan monumenten en wachtrijen te dènken. Maar omdat een mens ook moet eten, en zelf koken er niet meer bij kon, zijn we dan maar op de fiets gestapt, en tussen aperitief en hoofdschotel door de jaarlijkse monumentenkaart van Gent gaan halen, zodat we toch minstens een papieren Open Monumentendag konden houden.
Het inpakken zelf: we leggen strook één op tafel, en we leggen strook twee er 'kruiselings' over. We leggen het boek tussen de rillijnen van strook twee. We vouwen de flapjes van strook één dicht, en we vouwen nu de flapjes van strook twee eroverheen. Dichtknopen met een mooi koord, en het geheel is af.
We moeten nu beide stroken rillen, maar wel zo dat ze heel precies rond het boek passen. Boek en omhulsel moeten één compact geheel vormen, zonder dat het boek kan verschuiven in de verpakking. 
Vandaag de laatste dag van de tentoonstelling BOEKenTAS.
