Op de foto een kleine bordschaar met een mes van 45 cm. Het toestel is bedoeld om papier en (niet te dik) karton mee te snijden, en het is onmisbaar in de boekbinderij. De handigste kartonschaar heeft 'benen' van een meter of iets langer, waardoor je ook met grote en zware vellen karton uit de voeten kunt. Elke kartonschaar, groot of klein, heeft de mogelijkheid om maten in te stellen, en zo nodig heel veel vellen met precies dezelfde maat te snijden. Hoe groot je kunt werken hangt af van de grootte van de schaar. Maar elke kartonschaar laat ook toe om reepjes van één of enkele millimeters te snijden. Dit doen we met de fijnsnijder. Op het eerste zicht denk je dat de fijnsnijder een opvangbakje voor papiersnippers is aan de kant van het mes, maar het is eigenlijk een precisie-instrument dat je kunt instellen met een schroef en blokkeren, ook weer om dezelfde maat zo lang als nodig te kunnen vasthouden.
Je zult wel begrijpen dat ik nooit ofte nimmer rolletjes dubbelzijdige kleefband koop. Heb ik een strookje nodig (bijv. om een zelfgemaakte envelop helemaal àf te werken), dan snijd ik dat toch gewoon met lat en mes van het grote vel folie. Of voor grote hoeveelheden haal ik even de bordschaar boven: de fijnsnijder maakt dit klusje tot een fluitje van een cent.
Hoe werk je met die dubbelzijdige kleeffolie? Je neemt het blad dat je wil opkleven, en je snijdt een stuk dubbelzijdige kleeffolie dat aan alle zijden minstens één centimeter groter is dan dat blad. Je verwijdert één van de twee beschermlagen, en je legt het blad dat je zelfklevend wilt maken erop. Grote bladen rol je best op, en breng je aan op de folie door ze langzaam af te rollen en ondertussen met een zachte doek aan te wrijven. Let op dat je aan alle zijden folie teveel hebt. Zeker bij grote bladen moet je opletten voor 'schuinlopen' (en voorzie je beter wat meer centimeters op overschot). Pas dan snijd je de overtollige folie weg, met een metalen lat die je erg zorgvuldig op de papierrand legt en met een vlijmscherp (dus nieuw) mesje.
Nog even teruggrijpen naar het bericht van eergisteren over het gebruik van behangpapier bij het bekleden van boeken en mappen. Wanneer je twijfelt of twee papiersoorten op dezelfde manier zullen uitzetten bij het inlijmen, dan kun je helemaal op safe spelen door ze niet in te lijmen, maar met een droge verbinding aan te brengen. Wel safe, want er is geen droogproces dat kan verkeerd lopen, maar toch erg moeilijk, want je moet de bekledingsstof meteen goed aanbrengen: even herbeginnen zoals je wel kunt met stijfsellijm behoort niet tot de opties ... Droge verlijmingen realiseer je met dubbelzijdige kleeffolie: is te koop in vellen van 70 op 100 cm of de helft hiervan, en is in vergelijking met stijfsellijm duur. Bestaat in veel verschillende diktes en kwaliteiten.
Een kartonsoort die in grote hoeveelheden gratis voor niks te vinden is, is golfkarton. Aan de kassa van je supermarkt, of bij een winkelier in je buurt die net een leverancier over de vloer gehad heeft, bijvoorbeeld. De producten die je ermee kunt maken zijn vederlicht, en kunnen perfect dienen als juwelendoosje, als boekendoos (opletten wel voor de zuurtegraad van het materiaal), als geschenkendoos, ... Op het Papiersalon dat enkele weken geleden in Gent doorging, waren zelfs sculpturen in golfkarton te zien (http://www.galerie-etiennedewulf.be/catalogus%20papiersalon-2007.htm).
Je kunt mappen en omslagen van boeken bekleden met behangpapier; dit geeft vaak een mooi retro-effect. Probleem is wel dat je dan ook de binnenkant ervan met behangpapier moet bekleden, omdat het niet zo gemakkelijk is om ander papier te vinden voor de binnenkant dat even weinig uitzet bij het inlijmen als het zware, gecoate behangpapier. Wanneer de buiten- en de binnenzijde van een omslag of map bekleed zijn met papiersoorten die verschillend uitzetten, zullen ze niet mooi vlak drogen, maar zullen ze opbollen aan de zijde die bekleed is met het papier dat minst uitzet. Het dunnere papier krimpt meer bij het drogen, waardoor de kromming veroorzaakt wordt. Maar dat behangpapier een mooi effect kan geven, zie op de foto.
Veel te laat voor vaderdag dit jaar, maar om te onthouden: een prachtig idee voor wie met kleine kinderen werkt. Je verzamelt zoveel smeerkaasdoosjes als je vader/kindduo's hebt. Je verzamelt zoveel ronde bierviltjes als je vader/kindduo's hebt maal zes. Let op: de bierviltjes moeten in het smeerkaasdoosje kunnen. Je laat de kindertjes onder je hoede minstens 6 verschillende kunstwerken maken (als het kan met 6 verschillende technieken). Je plakt op elk bierviltje een mooi fragment van zo'n kunstwerk (natuurlijk krijgt elke vader alleen maar bierviltjes met kunstwerken van de eigen spruit; beetje voorzienig zijn als begeleid(st)er en onmiddellijk de naam van de tekenaar erop zetten bij het tekenen), en je plakt er een laagje zelfklevende folie over. Je knipt het geheel mooi rond. Je bekleedt het smeerkaasdoosje, en je werkt het af met een foto van vader en spruit in kwestie. Misschien wel het eerste vaderdagcadeautje, en zeker eentje dat zal scoren! Jammer, geen foto van gemaakt...
Een heel mooie en bijzondere uitnodiging ontvangen: een wijnrode kaart, waarin het wijnglas uitgesneden is, en twee gezichten met elkaar in gesprek overblijven; een uitnodiging voor een gespreksavond over filosofie annex wijnproeverij. Titel: "wijn en zijn". Wat een toepassing van 'vorm volgt inhoud'! A propos: als je iets kunt doen met enkele honderden van die uitgesneden wijnglazen, geef maar een seintje. Ze zijn voorlopig gered van de papiercontainer.
Bij het afwerken van een boek is de kers op de taart het aanbrengen van de titel en de auteur. Vaak drukken we dan een eenvoudig etiket dat op de rug gelijmd wordt, maar zeker als een boek in leder gebonden wordt hebben we heel wat meer mogelijkheden. We kunnen dan rechtstreeks op de rug of de omslag werken, en vaak is dat dan met echt goud (folie of bladgoud). Daartoe moet er eerst een perfecte blinddruk op een boek aangebracht worden. Dat kunnen we met losse bronzen letters - al dan niet in een lettertang geklemd - die opgewarmd in het leder gedrukt worden. Mits een juiste combinatie en opeenvolging van warmte en vocht, ontstaat na een vijftal of meer 'drukgangen' in het leder een mooie glanzende blinddruk. Pas dan kan het goud eventueel aangebracht worden, wat ook weer een opeenvolging van bewerkingen vraagt. Ikzelf vind het aanbrengen van goud niet altijd nodig: een boek krijgt een totaal andere stijl erdoor, en vaak is de blinddruk op zich zo mooi dat het aanbrengen van goud zonde zou zijn. (Klik op de foto om een groter beeld te krijgen.)
Wat het verpakte groentenborsteltje zo mooi maakt, is o.m. dat de verpakking precies op maat gemaakt is. Dit blijkt helemaal niet zo moeilijk te zijn! Ik heb de oefening gemaakt met een bolletje touw. Het begin is het opmeten van het voorwerp: de omtrek ervan + 2 cm (voor het dichtlijmen van de tunnel en een beetje speling) is de breedte van het blad dat je nodig hebt. De hoogte van het blad vind je door de hoogte van het voorwerp + de dikte ervan te nemen + 2 cm (voor de lijmstrook onderaan en een kleine overlap bovenaan en een beetje speling). We moeten nu alleen nog opletten bij het omplooien van de zijstroken: ze moeten ongeveer de helft van de dikte van het voorwerp zijn. Probeer het maar eens: een verpakking op maat van elk voorwerp! Nog één opmerking: het is wel verstandig om sterk maar soepel papier te gebruiken. Het enige wat nu nog ontbreekt is een vrolijk kleurtje. Hoe je saaie witte bladen kleurt kun je binnenkort gaan bekijken in de Kunstkelder van De Gouden Pluim. Meer nieuws op hun website (link op deze pagina).
We hebben gisteren al alle noodzakelijke stappen gezet om het zakje te maken. Nu wel nog even voorzichtig zijn bij het vullen: waarvoor we dit zakje kunnen gebruiken, wordt bepaald door de breedte van de ingeklapte zijstrook en door de stevigheid van het gebruikte papier. De voorwerpen die in het zakje gaan, hoeven niet regelmatig van vorm te zijn, maar moeten op de één of andere manier goed doorwegen. Het zakje 'valt' dan het mooist, en de voorwerpen houden dan a.h.w. het zakje in vorm. Willen we lichte voorwerpen verpakken met dit model zakje, dan moeten we kiezen voor heel licht of heel soepel papier, dat ook met lichte voorwerpen erin goed valt en stabiel blijft staan. Ook bij dit zakje is het zo dat variëren met de afmetingen, de materialen, ... de stijl sterk kan beïnvloeden, en dat allerlei sluitingen mogelijk zijn. Het zakje is alleen niet geschikt om als draagtasje te begruiken, omdat de bodem niet zo stevig is als bij het 'zakje met bodem'. Het is wel een leuke manier van verpakken voor allerlei afgeronde, en dus moeilijk te verpakken voorwerpen! Tenslotte: dit soort zakje is zeer gemakkelijk uit te voeren in textiel.
We beginnen precies zo als bij het 'zakje met bodem': we maken een tunnel, we drukken die tunnel plat met de naad in een vouw verstopt, we klappen aan de zijkanten twee stroken om, vouwen die stroken tegen, en klappen ze naar binnen. Vanaf nu moeten we een andere werkwijze volgen: we lijmen de tunnel met de ingeklapte stroken dicht onderaan. We brengen daartoe een heel fijn lijmlijntje aan op de binnenzijde van de onderste rand, zodat het zakje dichtgelijmd kan worden, en zodat ook de ingeklapte stroken vastgelijmd worden. Tenslotte slaan we het gelijmde strookje (ongeveer 1 cm) om. Morgen de volgende stap.
Wanneer in Japan een pakje geopend wordt, dan zit iedereen met spanning te wachten op de inhoud. Omdat je op dat moment de binnenkant van het pakpapier te zien krijgt, is ook die binnenkant gedecoreerd! Dubbelzijdig inpakpapier, een gat in de markt?
Nog helemaal onder de indruk van het prachtig verpakte groentenborsteltje mijn boeken over verpakkingsdesign in Japan geraadpleegd. Wat lees ik daar! De Japanse cultuur behoort tot de wereld van het polytheïsme, meer bepaald van het animisme. In de loop van de geschiedenis zouden de Japanners in zo'n acht miljoen goden geloofd hebben, waarvan ze de tegenwoordigheid o.m. zien in elk materieel object. Er is een godheid in elk glas, in elke stoel, ... Deze godheden staan heel dicht bij wat wij soms Anima of Natuur noemen. Elk object is voor een Japanner dus een 'wezen'. Verpakking is niet zomaar het bedekken van een object, maar het is het huisvesten van een wezen!
De boeken 'Package Design in Japan' (twee volumes) heb ik gevonden in De Slegte. Het eerste is uitgegeven door Rikuyo-Sha in 1985 (ISBN 4-89737-040 X). Het andere is uitgegeven door Rikuyo-Sha in 1988, maar heruitgegeven door Taschen in 1989 (ISBN 3-8228-0393-6).
Ik heb gisteren niet kunnen weerstaan aan deze mooie verpakking uit Japan: het is niets meer dan een heel eenvoudig zakje, maar het is in alle opzichten af. Tot en met het metalen oog dat naar buiten piept, en dat een onderdeel is van het groentenborsteltje dat in het zakje zit. Binnenkort krijg je hier de werkwijze voor dit soort zakjes.
Een standaardwerk voor iedereen die met papier bezig is:
"The art and craft of paper", Faith Shannon Eerste druk 1987, meerdere malen herdrukt ISBN 1 85732 964 3
Het boek telt 168 bladzijden, en bevat hoofdstukken over 'papermaking', 'decorating paper', 'marbling', 'paper in three dimensions', 'making books'. De foto's zijn inspirerend en de illustraties verhelderend.
Binnenkort terug in het rek met het nummer 624.9 van de Hoofdbibliotheek aan de Zuid. En als het er niet is, kijk dan toch maar eens in dat rek: vaak staan daar nog andere aanraders!
Als je begint te werken met papier heb je natuurlijk niet meteen een echt vouwbeen in huis. Ze zijn ook niet overal te koop (wel bij Lucas Creativ en in de Gouden Pluim), en niet echt goedkoop als je ze niet dagelijks gebruikt (een vouwbeen uit bot of kunsthars kost al snel 4,00 à 5,00). Een goed alternatief is een bot oud tafelmes met een afgerond handvat. Het is vooral het afgeronde handvat dat perfect kan dienen om vouwen aan te drukken zonder valse vouwen of golfjes te maken. Maar ook het snijdende stuk is nuttig, want je kunt het gebruiken om gevouwen vellen papier door te snijden. Je mes mag niet te scherp zijn om door een vouw te snijden, anders snijd je er veel te snel naast (probeer het maar eens met een breekmes). Met een bot tafelmes krijg je een decoratieve scheurrand, die ook nog eens mooi recht is. Wat wil je meer als je geen snijmachine ter beschikking hebt?
Als we het hebben over rillen en ritsen, moeten we het ook hebben over het vouwbeen. Een vouwbeen is een werktuigje dat voor honderd-en-één klusjes met papier en aanverwanten gebruikt wordt. Het bestaat in veel verschillende formaten (er zijn formaten die zelfs een naam hebben: het kleinste vouwbeentje op de foto is het 'model Ascona'), en in verschillende materialen: hoorn, kunsthars, teflon. Je kunt ze gebruiken om vouwen scherp te zetten, om rillijnen te maken (als de punt scherp genoeg is), om hoekjes van bekledingen heel precies af te werken en aan te drukken, om papier aan te drukken in de quasi onbereikbare hoekjes van kleine doosjes, ... De teflon vouwbenen zijn erg duur (zo'n 27 per stuk) maar supergoed, want ze glijden altijd, en ze doen papier of leder niet glimmen, zoals de hoornen vouwbenen wel doen. Hoornen vouwbenen bestaan dan weer in veel vormen (ze worden o.m. gemaakt van ribben van dieren en dat zie je!), zodat je op de duur voor elk klusje wel je favoriete vouwbeentje hebt. En als een hoornen of een kunsthars vouwbeen stug wordt, dan moet je het alleen maar even langs je neusvleugel halen: dat is een plekje dat altijd voldoende talg heeft om een hele collectie vouwbenen te smeren.
Om het vierkante schaaltje te maken moet je kunnen rillen. Wat is dat precies? Rillen doen we als we een blad papier of karton moeten vouwen, en als die vouw heel precies en scherp moet zijn. Door vooraf te rillen vermijd je dat het papier of het karton gekneusd wordt als je het vouwt. Rillen is met een stomp voorwerp (bijv. een lege balpen) langs een lat een lijn in papier of karton drukken. Als je na het rillen je lat laat liggen en het blad tegen de lat omhoogvouwt, zie je zo een mooie vouw ontstaan. De rillijn bevindt zich altijd aan de binnenkant van de vouw Wanneer het karton waar we mee werken te dik is om het te rillen, dan moeten we het ritsen om nauwkeurig en scherp te kunnen vouwen. Ritsen betekent dat we met een scherp mes een ondiepe insnijding maken in karton. De ritslijn maakt het omvouwen weer mogelijk zonder het karton te kneuzen, maar nu in de andere richting (de ritslijn ligt op de buitenzijde van de vouw). Ritsen is niet zonder gevaar: je snijdt snel te diep. Je mag maar eventjes met de punt van je mes het oppervlak beschadigen. Als je werkt met karton dat niet tot in de kern gekleurd is, dan kies je toch beter voor rillen. Een ritslijn zal dan immers de niet-gekleurde binnenkant van het karton onthullen, wat meestal niet mooi is.
Veel bezoekers van Atelier Plano vragen me hoe deze vierkante schaaltjes gemaakt worden. Hier de werkwijze. Je snijdt een vierkant uit karton (ongeveer 300 g/m²). Zijde van het vierkant minimaal ongeveer 14 cm. Wie veel met papier en karton werkt weet dat een schaar niet het beste werktuig is om dit te doen, maar dat een snijmat, een metalen lat en een degelijk breekmes de klus beter klaren. Je bepaalt hoe groot je het grondvlak van het schaaltje wilt hebben (niet te klein: het schaaltje moet voldoende stabiel zijn). Dat grondvlak is ook een vierkant, en het moet precies in het midden van het schaaltje komen. Je meet heel nauwkeurig om de hoekpunten van het grondvlak aan te duiden. Met een lat en een rilpen trek je een rillijn die de vier hoekpunten verbindt. Tenslotte ril je nog vier lijnen: uit elke hoek van het grondvlak naar de hoek van het schaaltje. Wanneer je nu het karton langs de voorgerilde lijnen even naar boven ombuigt (heel voorzichtig om geen nieuwe, ongewenste vouwen te maken), ontstaat het schaaltje vanzelf. Je kunt het nog afwerken met een vierkantje papier of zijde op het grondvlak, maar het schaaltje is ook erg mooi zonder. En het wordt nog mooier als je er een reeksje van maakt.
We beginnen precies zo als bij het 'zakje met bodem': we maken een tunnel, we drukken die tunnel plat met de naad in een vouw verstopt, we klappen aan de zijkanten twee stroken om, vouwen die stroken tegen, en klappen ze naar binnen. 
