Vanaf 1451 stond in de Breestraat tegenover de Papengracht het Heilige Geesthuis. Een vreemde naam voor een nu vreemd begrip. Aan het begin van de 14e eeuw was de Heilige Geest echter een begrip in Leiden. Wat werd er onder verstaan? De Heilige Geest was in die tijd een instelling voor Armenzorg. De armste inwoners van de stad konden er aankloppen voor voedsel, een paar schoenen, kleding of een zak turf. De kerk en het stadsbestuur werkten samen om de allerarmsten uit de samenleving te beschermen. Aanvankelijk stonden de ’tafels van de Heilige Geest’ in de Leidse parochiekerken. Onder toezicht van de Heilige Geestmeesters vonden daar de uitdelingen plaats. In de loop van de 15e eeuw werd echter het aantal armen in Leiden steeds groter. De Heilige Geestmeesters en de stedelijke overheid konden de zorg voor de armen bijna niet meer aan. De toeloop van behoeftigen was enorm. In de kerkelijke parochies werd om die reden een zogenaamde ‘loodmeester’ aangesteld. Weer zo’n vreemd begrip. Bij de loodmeesters ontvingen de armen een speciaal geslagen muntje, een loodje. De arme Leienaar ging met zijn loodje naar de plaatselijke bakker, de slager, de kleermaker of de schoenlapper voor een of ander begeerd artikel. Na verloop van tijd stapte de winkelier met een zak vol loodjes naar de Heilige Geestmeesters om af te rekenen. Een uniek systeem van Armenzorg dat nu nog voortleeft in een uitdrukking uit de volksmond. Wie het laatste loodje had gelegd werd tenslotte door de Heilige Geestmeesters in een graf voor de armen begraven. Een eigen huis voor de Heilige Geestmeesters Toen de Heilige Geestmeesters in 1451 de beschikking kregen over een eigen huis, konden zij ook arme stadgenoten zonder onderdak opnemen. Dat waren in het bijzonder de vele pasgeboren kinderen die te vondeling werden gelegd. In de tweede helft van de 15e eeuw ging het Leiden niet voor de wind. De stad verarmde en de armen werden steeds armer. Iedereen leed onder malaise waaronder de stad gebukt ging. Ouders konden zelfs niet meer voor hun kroost zorgen en iedere pasgeborene was een ramp voor de verarmde gezinnen. Een nieuwe mond kon niet worden gevoed. De kindertjes werden gewoon te vondeling gelegd. In 1491 begonnen de meesters van de Heilige Geest met het bijhouden van vondelingenboekjes. Veel van die gevonden kleintjes die aan hun lot waren overgelaten leefden helaas maar kort. Zij waren maar al te vaak verzwakt en naakt achtergelaten en de meesters tekenden in de boekjes aan dat weer een vondeling was gestorven. Gelukkig liep niet voor ieder kind het verblijf in het Heilige Geesthuis zo triest af. Soms waren de kinderen maar tijdelijk opgenomen als de moeder wegens ziekte verpleegd moest worden en er geen vader was die voor zijn kind kon zorgen. Soms gebeurde dat een moeder na jaren bij het Heilige Geesthuis aan de deur klopte om haar kind op te halen. Zij moest dan wel de verzorgingskosten betalen. Soms ontfermden kinderloze echtparen zich over een vondeling om het op te voeden en een vak te laten leren. Gelukkig nam in de loop van de 16e eeuw het aantal vondelingen af. Vanaf die tijd kregen de meesters van de Heilige Geest echter veel weeskinderen te verzorgen. Men ging zelfs de Heilige Geestmeesters “Weesmeesters” noemen. Voor al die wezen werd echter het pand aan de Breestraat te klein en toen in 1583 de panden van het “Onze Lieve Vrouwegasthuis” aan de Hooglandse Kerkgracht leeg kwamen te staan, trokken de Weesmeesters met de wezen daar naar toe. Toen werd het Heilige Geesthuis het Weeshuis van Leiden. weeshuis van de Heilige Geest

Soms denk ik vol welbehagen terug aan de vroegere jaren,

toen we goede omgangsvormen als gewoonte zagen .

We droegen nylons met een naadje achteraan het been,

een ramp wanneer er een ladder in verscheen.

In de bioscoop hielden de jongens de meisjes vrij, 

wij gaven dan een zoentje en ze waren blij.

Onze ouders zeiden ”degene die echt van je houdt”,

wacht met de liefdesdaad tot

de dag dat je met hem bent getrouwd.

De heren gebruikten scheermes en kwast,

haalden voor een afspraak het mooiste pak uit de kast.

Men kwam me als voorbehoedsmiddel toen verklappen,

je lief moet een halte te vroeg van de trein afstappen.

Heel verbaasd moet ik toen hebben gekeken,

ik had de uitleg niet meteen begrepen.

Als we al eens naar de dancing mochten gaan,

de dreigende stem van ma en pa rond twaalf uur thuis zijn.  

De volgende morgen moesten we terug vroeg uit de veren,

wie kan uitgaan moet kunnen werken was wat ze ons leerden.

Naaldhakken gaven ons gracieuze verleidelijke benen zo werd verteld,

maar die hakjes moesten maandelijks worden hersteld.

Misschien was het in die tijd wat overdreven,

toch denk ik met welbehagen terug aan de normen die ons werden gegeven.