Ik heb de film helaas niet gezien. Hij zou nog in Raversyde zijn.
Misschien nog een keertje presenteren voor de gidsen?
Ik heb ook de indruk dat de film The Forgotten Space (http://www.theforgottenspace.net/) aanvankelijk in
Beaufort05 geprogrammeerd was.
Basiselementen: 100.000 schepen binden de wereld. Hij noemt dit Large
Economic Systems: the imagenary and material geographie of the advanced
capitalist world. De samengang van economische systemen en geografie.
Globalisatie dus, die je aanvoelt tijdens een zeereis, zoals ook Luc Deleu dat
vooropstelt.
Een essayfilm: d.w.z. (hoeft) niet objectief te zijn, maar (mag) juist
proberen om een bepaalde visie en idee over te brengen op het publiek. Gemixt,
complex, richting problematieken, ongelijk maritiem milieu.
De film draagt ecologie en sociologie nauw aan het hart. Hij start bij
beelden over het verdwijnend dorpje DOEL, verwijst ook naar de Betuwe
spoorlijn, en dekt alles met the flag of convenience. We leven in een
containertijd, een goedkope manier om goedkoop materiaal naar hier te
versassen.
Aan de wand: stils uit de film waarin geduid wordt o.a. werkloosheid,
wel geld voor Guggenheim Bilbao maar niet voor de haven Bilbao, de set van
Titanic die een attractiepark wordt + afvalberg die er bij hoort....
Aanvullende info Linda:
(Bron?)
THE FORGOTTEN SPACE
Het
Belgische dorp Doel aan de Schelde dreigt door de uitbreiding van de Antwerpse
haven te verdwijnen. De mensen trekken weg en de enige winkel heeft nog amper
klanten. Het hogere doel van dit alles is dat Antwerpen Rotterdam en Hamburg
moet voorbijstreven als 'poort naar Europa'. Het dorp Doel mag dan wel via een
dijk beschermd worden tegen de zee, maar wie beschermt hen tegen de
zee-economie? vraagt Allan Sekula zich af aan het begin van de Nederlandse
productie the forgotten space, winnaar van de Orrizonti juryprijs op het
Filmfestival van Venetië. Sekula trekt zich het lot aan van de gewone mensen
die vermalen dreigen te worden tussen de schoepen van de zeeschepen die de
oceanen bevaren om de wereld te bevoorraden. Het vakblad Variety ergerde zich aan de 'very
tired Marxist theory' van het visueel verzorgde the forgotten space, en de
documentaire plaats inderdaad veel kanttekeningen bij het kapitalisme door de
nadruk te leggen op het harde leven van de arbeider. Hij laat veel mensen in de
transportsector aan het woord, die bevestigen dat er niets romantisch meer is
aan het werken in de binnenvaart of op de goederentrein. De scheepsbemanning
van containerschepen bestaat tegenwoordig vooral uit Filippino's, Chinezen,
Indonesiërs, Oekraïeners en Russen, wier arbeidsvoorwaarden niet wezenlijk
anders zijn dan die voor de Zuid-Aziatische matrozen uit de achttiende eeuw.
Rijst Aanleiding voor het maken van the
forgotten space is de aanleg van de Betuweroute. De gemeente Lingewaal gaf de
opdracht voor een kunstwerk, waarna SKOR met het initiatief kwam voor deze
filmproductie. Hoewel een opdrachtfilm altijd wat argwaan oproept, mag Femke
Halsema in de documentaire gerust protesteren tegen de Betuwelijn: "Er is
inmiddels een Tweede Maasvlakte nodig om de Betuwelijn te laten
functioneren." Er is veel waar Sekula en Burch zich over verbazen of zich
druk over maken. De kabeljauw uit de Noordzee die een omweg via China maakt om
voor een laag arbeidsloon te worden gefileerd. De brandstof van veel schepen
bestaat uit een teerachtige stof, de goedkoopste scheepsbrandstof die er is,
die de oceanen laat verzuren. Maar een terugkerend punt van zorg is de slechte
situatie van de mensen in de transportsector. Een vrachtwagenchauffeur uit
Californië liet uitrekenen wat hij netto overhoudt aan zijn werk: na het
aftrekken van de vaste lasten voor zijn vrachtwagen blijkt hij zo'n 3 dollar
per uur over te houden, dat is ver onder het minimumloon. the forgotten space
beweegt zich daarbij tussen vier havensteden: Bilbao, Rotterdam, Los Angeles en
Hongkong. In Californië verbaast Sekula zich over de rijst. De rijst die de
Koreaanse en Indonesische matrozen aan boord eten, komt uit Californië en niet
uit Korea. Hierdoor kampen de Koreaanse rijstboeren met verliezen, aldus Sekula.
Ook hekelt hij Wallmart, die de laagbetaalde klanten enkel kan bedienen door
gebruik te maken van de goedkoopste arbeidskrachten en hoge kortingen af te
dingen bij leveranciers. Een ander probleem dat hij signaleert, zijn de
teruglopende opdrachten voor de containerschepen. Doordat er nu eenderde minder
containers wordt vervoerd, zijn er soms schepen die met lege containers varen:
door het lichte gewicht steekt de boeg hoog boven het water uit.
Guggenheim Sekula laat zich regelmatig van een
sombere kant zien. Hij geeft een sneer naar het Guggenheim museum in Bilbao,
"gemaakt van goedkoop Russisch titanium", een elitaire plek waar de
Basken schouderophalend aan voorbij zouden lopen. Het museum, volgens Sekula
een gesloten bastion voor toeristen, zou het enige eigentijdse aan de stad
zijn. Het succes van het Guggenheim zou in schril contrast staan met de rest
van de stad en de wegkwijnende haven met zijn grote maritieme geschiedenis.
Guggenheim verdiende een fortuin door de kopermijnen in Nieuw-Mexico en Chili,
zegt Sekula er nog even bij, alsof dat relevante informatie is. Dat er
inmiddels weer een ander architecturaal interessant cultuurcentrum in Bilbao is
gebouwd, La Alhondiga, die deze keer wel voor de Basken is bedoeld, is
informatie die de documentairemakers niet meer konden of wilden opnemen.
'Bilboa is hét voorbeeld van een stad die door de investering in cultuur een
economische renaissance beleeft', noteerde NRC Handelsblad op 9 oktober. Wie heeft er nu gelijk?
Vezel Het is in ieder geval de verdienste
van Sekula en Burch dat ze de zeehandel in kaart proberen te brengen, hoe
gekleurd ze dat ook doen. Van de zee zien we voornamelijk het eindpunt, de
branding waar de golven tegen het land slaan. De dagelijkse stroom aan
zeeschepen is aan ons zicht onttrokken. De zee wordt vergeten totdat zich een
ramp als een tsunami voltrekt. 'Maar misschien is de grootste zeeramp de
mondiale toeleveringsketen, die misschien op een meer fundamentele wijze dan
de financiële sector de wereldeconomie de afgrond in leidt', beweert Sekula.
Wie de zee overheerst, ruïneert de wereld, is het dreigende motto van de
documentaire. Door het gebruik van oude filmfragmenten, zoals de radioactieve
doos in Robert Aldrichs kiss me, deadly, lijken de makers te willen zeggen dat
film een middel kan zijn om verandering te bewerkstelligen. the forgotten space
is dan ook geen neutrale documentaire die de omgeving observeert; de filmmakers
geven continu commentaar op wat we zien. Door het traject van de
containerlading aan boord van schepen, treinen en vrachtwagens te volgen, hopen
ze antwoorden te bieden op de impact van globalisering, die is doorgedrongen
tot elke vezel van de samenleving. the forgotten space, gebaseerd op Sekula's
langetermijnproject Fish story,
luistert vooral naar de mensen op de werkvloer, mensen die gemarginaliseerd
zijn door het globale vervoerssysteem, maar ook naar de ingenieurs, planners en
politici. Ze bezochten matrozen aan boord van megaschepen die pendelen tussen
Azië en Europa, en de werknemers van de fabrieken in China, wier lage lonen
volgens de makers de sleutel tot de gehele puzzel zijn.
Roest Sekula maakt veel omtrekkende
bewegingen, zoals de geglobaliseerde scheepvaart dat ook doet, zodat het lastig
is om een duidelijk standpunt te vinden. Hij laveert tussen een aanval op en
een duiding van het kapitalisme en de scheepvaart. Hij haalt in zijn director's
statement net zo makkelijk de eerste wet van het kapitalisme aan ('markten
moeten zich vermenigvuldigen door buitenlandse handel of ze zullen stagneren en
sterven') als de meest felle verdediger van het mercantilisme van de
zeventiende eeuw, William Petty, die zei: "Er valt veel meer te verdienen
door fabricage dan door veeteelt, en meer door handel dan door fabricage. Een
zeeman is dus drie boeren waard." (Political
Arithmetic, 1690). Die rekensom lijkt inmiddels wel veranderd.
Zeehandel is in de ogen van velen een overblijfsel van een verouderde economie,
een afgeleefde wereld van roest en krakende kabels. Er doemt een mistig beeld
op van logge schepen die zware dingen vervoeren. De toekomst is aan de
cyberwereld, zullen de meeste mensen denken: het reizen zal minder fysiek en
meer virtueel zijn. De ruimteschepen van de toekomst zullen geen vliegende
auto's zijn maar elektronische uitwisselingen. Afstand zal worden afgeschaft.
Maar die mensen vergissen zich, zegt Sekula, want meer dan negentig procent van
alle lading in de wereld gaat nog over zee, dus cyberspace heeft nog lang niet
de overmacht. De traditionele fabrieken in de industrieel ontwikkelde gebieden
zijn weliswaar versnipperd en verspreid over de hele wereld, de lopende banden
zijn nog lang niet vervangen door de digitale snelweg.
Sleutel Sekula en Burch willen dan ook twee
mythes onderuit halen: de eerste mythe is dat de zeehandel niets meer is dan
een residu, een anachronisme. De tweede mythe is dat we in een postindustriële
samenleving leven, dat cybernetische systemen en de diensteneconomie radicaal
de 'oude economie' (de fabricage van zware materialen) hebben uitgesloten. Dat
hebben ze niet. Hun reactie op deze 'mythen' is dat de zee de sleutel is tot
het begrijpen van de geglobaliseerde industrialisering. De anonieme containers
bevatten goederen die ergens anders zijn vervaardigd, door onzichtbare
werknemers aan de andere kant van de wereld. Apologeten van de globalisering
vertellen ons dat deze stroom aan goederen onmisbaar is voor onze welvaart.
Sekula spreekt liever over "de ijle belofte van de 'nieuwe economie' en
het kapitalisme, een Trojaans paard dat zich tegen zijn ontwerpers keert."
Centraal staat het observeren van de mens. Zijn doen zoals gezien
tijdens de vele reizen van de kunstenaar èn wat daarvan zou kunnen overblijven
nà een natuurramp, noem het: After the
Rain, post-antropoceen dus. Faithfull balanceert op een soort nulmeridiaan:
Nu tonen van wat straks resteert van de mens van daarnet. En hoe de natuur
langzaam maar zeker weer terrein wint en de restanten van menselijke
aanwezigheid uitgewist worden.
Hij toont 4 videos in de film/lezingzaal van het museum anno 1465.
1. Going Nowhere 2. (https://www.youtube.com/watch?v=Lz4MFHsmkMI) Een figuur (de
kunstenaar zelf) stapt in jeans en wit hemd onder water weg van de (onderwater)
camera. Wat is het doel, waar gaat hij naartoe? Een contradictie tussen
verdwenen context en gericht afstappen.
2. Reef (https://www.youtube.com/watch?v=4JZEIoQdI4s) toont een
duidelijk met opzet tot zinken gebracht bootje en hoe de zee-natuur quasi
onmiddellijk heer plaats opeist. Een soort ode aan het pioniers werk van de
marine-archeologie.
3. EZY1899 heet een re-reënactment
te zijn van een toekomstig scenario. Hoe levensgevaarlijk de toestand ook is,
we zijn gewoontebeesten die zonder nadenken in en uit een vliegtuig stappen. We
verplaatsen ons blindelings: het ritueel van vliegen t.o.v. waarom hebben we
nooit kunnen vliegen (maart proberen we dat doorlopend). Vraag: zullen we als
veel-vliegers evolutionair zelf kunnen vliegen?
Vuur in een extreme vorm kwam ook al aan bod in Raversyde n.a.v. Private
Shelter:Pieter van den Bossch: http://www.pietervandenbosch.be/
Ik verwijs ook naar de recente film van Sarah & Charles[i]
waarin de titel ook zon dualiteit in tijd heeft: A day will come my future is
your past. Je kan er ook alle kanten mee uit. Nu nog in avant-première, in
oktober Buda-Kortrijk.
4. We
climbed round a final ridge and saw a whaling-boat entering the bay 2500 ft.,
below. A few moments later we saw the sheds and factory of Stromness whaling-station?
We paused and shook hands. Ernest Shackleton. (https://www.youtube.com/watch?v=ZCDLLybacNo)
Een natuurfilm waarin de aandacht verschuift van fauna/flora naar de
vorm van verlaten gebouwen. De natuur haalt de geschiedenis in: hoe ziet de
wereld er uit nadat wij weg zijn?
Dit laatste wordt verder uitgewerkt in twee videos die tijdens de
vernissage werden voorgestel (met life-muziek)
Een man (de kunstenaar) stapt van achter de camera in de verte weg.
Wanneer is iemand weg? Naar waar is hij? Naar wat kijk je ondertussen? Je
aandacht verschuift van man (weg) naar licht/schaduw van zon op sneeuwveld. En
dan keert hij terug. Waarom?
A
walk around an ever-diminishing island. Een man wandelt in
cirkels (...) op een steeds kleiner wordend zandeiland tot hij volledig onder
de golven verdwijnt. Vraag: bestaat de wereld als IK (kunstenaar/filmer) er
niet is?
Linda: Aarde niet meer
verder plunderen ! Denken in functie van de wereldschaal. Duurzaam is bv. niet
meer van tel, is een containerbegrip om het status quo te bevestigen.
Verder ontwikkelen zonder
dat we de volgende generaties belasten groei en duurzaamheid zijn twee
incompatibele begrippen. Gaan naar 0- groei ?
Invloed van Bückminster
Fuller : wat kan ik doen als individu tegenover al deze machten (politiek, instellingen, enz )? Ja want individu
moet aan niemand toelating vragen om iets te doen, heeft meer vrijheid.
Grote taak van de overheid
is om de openbare ruimte te vrijwaren en niet meer verder te verpatsen.
Ecologie en Sociologie gaan samen!
Thema: Planeet aarde en het ecologisch denken. TOPOFFICE wil niet veel
bouwen, maar kunstobjecten bouwen. Vroeger was Luc Deleu vooral bezig met
containers, maar dat doet hij niet meer: iedereen doet het nu. (vgl.
problematiek bij William Sweetlove die straks een volledig nieuwe reeks
presenteert, los van de dieren. Beiden doen ze dus iets anders.
Linda: Als architect niet
bouwen promoten, maar hoe je te organiseren als weinig bouwend architect ?
Daarom heeft hij lego-constructies gemaakt, later lego blokken omgewisseld voor
containers. Dat zijn tijdelijke constructies, om over te brengen naar volgende
generaties. En gemakkelijk over te
brengen via fotografie, iets wat de gebouwen ( uit steen ) zou overleven.
Luc Deleu stapt over naar bv. barricades (2015): actueel in het kielzog
van de indignados. Ook getroffen door het architecturale van de barricades in
Oekraïne (gebouwd over 2 à 3 verdiepingen).
De relevantie is belangrijk.
Eerst schetsen, dan maquettes, waarin de betonbasis duidelijk is en daarna
de bouw-hout stukken. Opbouw met bouwafval van een lokaal aannemer (druk sms,
bel en mailverkeer over welk materiaal) Plus beton lijkt ook op een dijk en
past zo bij de lokale context. Het ManMade aspect zit hem in de ingreep door de
architect.
Bereiken van enig resultaat door rondreizende academische lezingen. Luc
Deleu is een zeiler. Zie ook werk tijdens De Zee in Mu.ZEE: Madrid-Weber-Madrid
= voorbereiding op mijn reizen rond de wereld. De vraag daarbij is: langs
welke richting reis ik naar de antipode. Antipode = tegen-voet. Is dat
spiegelbeeld, tegenovergesteld of tegengesteld? Hoogtepunt zou zijn:
vliegdekschepen als reizende universiteiten.
Om de ganse wereldbevolking in bewegen te zetten, heb je 1.000.000
cruiseboten nodig =(8 miljard =
8.000.000.000)
Linda:
-Water is
infrastructuur waarop we kunnen bewegen.
-Seawise University
gesticht in 1925 vgl. eigen project Mobile Medium University
Sommigen standpunten doen denken aan A Dog Republic, meer specifiek de
architect Yona Friedman (www.yonafriedman.nl). Wonen boven de natuur. In het geval van
Luc Deleu langs de transportwegen maar voldoende van elkaar gescheiden.
Bundelen van wonen + doel = ruimte (natuur) blijft over.
Andere:
-Belle-Epoquemuseum Blankenberge: trappengang en
terras (ook restwerkje van B04 = Dalila Gonçalves - http://www.beeldenpark.be/.Achterzijde = passagiersboot.
-Haven Gent en Middelheim = containers. Ook tijdens
Beaufort 3.
-Niet uitgevoerd: wandel/fietspad over haven
Nieuwpoort
-SMAK (en blijft actueel) = laatste steen van België
(eerder: bouwsteen)
Andere Linda:
-in de jaren 70 80
(beginjaren T.O.P. office) werkte hij proposals uit (voorstellen met een
maatschappelijk en ruimtelijk engagement).
-Van deze
voorspellingen (voorstellen) zijn een aantal bewezen en een aantal staan nu nog
meer in de (ecologische) actualiteit. Voor hem een bewijs dat hardnekkig en
noodzakelijk architecturaal denken een must blijft maar wel op de schaal van
de Aarde.
-De voorstellen
stralen mei 68 sfeer uit (Le Corbusier) : vrijheid in voorstellen.
-Gerealiseerde voorstellen
zijn o.a. groenten in plaats van bloemen in bloembakken, bijenteelt in de stad,
groenten kweken op daken, overschakelen naar groene energie.
-Er waren ook
(ondoordachte ?) milieu-onvriendelijke proposals v.b nucleair afval naar de zon
schieten (als grap bedoeld?) en plastiek geld gebruiken in Brusselèlink maken
bij het werk Cosmic Connection en Paleontologic Plastic van Maarten Vanden Eynde.
-De projecten waar
hij het meest fier op was zijn niet gerealiseerd (Mobile Medium Universiteit èwat met de ecologische voetafdruk ter zee ? en de
Onaangepaste Stad)
Een
paar uitlatingen van Luc Deleu
in
een interview Small Talk proposals 1972 -1980
- een onverdraagzaam
bestuur levert onverdraagzame burgers
- wij Westerlingen
kunnen( mogen ) onze eigen huizen niet
bouwen, in Afrika kan elk individu zijn eigen huis bouwen
- bungalow : typologie waar
de mens graag in woont, neemt veel plaats in. Taak van een architect , het beleid
en stedenbouwkundigen is een antwoord geven op dat ideaal ( bungalow) en via het
concept appartement ook meerwaarde geven door in de stad meer te bieden dan
enkel het onderdeel huisje ( huisje, tuintje, diertje)
- we zijn mobiel maar
tegelijkertijd honkvast waarom nog vast adres ?
Verschillende projecten van
T.O.P.
- het zoeken naar een architectonisch
thema dat even straf zou zijn als perspectief ( symmetrie wordt door iedereen
begrepen ) mondde uit in project rond torens waarbij sportvelden op dak
geplaatst werden ( Barcelona torens)
- monumentale
infrastructuur: TGV boven Brussel en ruimte van station gebruiken om tweede
spoorlijn op te bouwen brug over de Schelde Apen
- zijn werk was er vooral
op gericht om draagvlakken te creëren, eerder dan onmiddellijk beginnen te
bouwen ( project voor Oosterweelverbinding )
-programma om stedelijke
functies bijeen te zetten: horeca, medische voorzieningen, sport en recreatie,
shopping, onderwijs, universele dienstverleningen, cultuur en amusement,
gebedshuizen, begraafplaatsen, arts & crafts. ( de Onaangepaste Stad ).
Elke stad is onaangepast, beogen om een lineaire structuur te maken waarbij je
voelt dat er een achterliggende orde in zit (orde in stedebouw maakt chaos mogelijk
en chaos is des levens)
- Orban Space idee dat
begint bij de foto van de aarde. Privé ruimte en openbare ruimte en daartussen
semi openbare ruimte. Hier poging om lijsten te maken van alle soorten ruimtes
van wild tot gedomesticeerd .
- terminologie van openbare
ruimte in boek met beelden ( wegen, landvormen, stedelijke infrastructuren,
triomfboog ) en de verkenning van de wereld
in 2006 als bemanningslid
mee rond de wereld gezeild ( de schaal van de wereld in de vingers krijgen )
- aarde ge-reshuffeld, alle
water en alle land bij elkaar : er is nog veel plaats voor wonen
Vaak verwijzen naar Antieke Beschaving. Daarin ook: bijen in House of
Bees. Belangrijk daarbij is de uitspraak van Einstein: If the bee disappeared
off the surface of the globe, then man would have only four years of life left.
No more bees, no more pollination, no more plants, no more animals, no more
man. Bijen worden bestudeerd naar propolis, nectar, water. Als daar foutjes in
zitten, dan is er iets met de ecologie aan de hand. Er wordt van uit gegaan dat
het gedrag van de bij al 20 miljoen jaar dezelfde is.
Bijen en signaalfunctie
Vgl. (Riga Culturele Hoofdstad 2014) = Annemie Maes & Foraging
Fields: bijen loslaten in Kanaalzone Brussel = de natuur is goed/aan beter
hand, dus de bijen tonen dat aan. Ze worden gescreend. Registratie en
transmissie op dat moment naar expo in Riga = globaal idee.
Architecturaal. Vorm van de bijenmand = verwijst eventueel naar Navel
van de aarde in Delphi (identieke vorm, al verwijst men ook naar andere
mogelijkheden). Ook een bijenkorf in zandzakjes verwijst naar een specifieke
architectuur. Militair bouwen en earthbag-architecture, waarbij eerder plastiek
gebruikt wordt, maar dan heb je meteen een link naar de vluchtelingenproblematiek.
Plastiek is ook een verwijzing naar Pascal Martin Tayou.
Lokale inplanting: iemand verwijst naar standpunt bij Beaufort05: Kasper
Bosmans. De bloemen mochten niet zonevreemd zijn. Nu wordt er ingespeeld op
zonevreemdheid: aarde komt van omgeving Torhout, dus bevat zonevreemde
elementen. Er was sprake van een clandestiene ingreep: bloemzaad meeinpakken. Niet gebeurd. Er is wel een grote
ecological displacement d.w.z. 40 ton zand, 1000 zandzakjes, aangevuld met de
30 ton van et werk Metatron (Beaufort03)
Verdere lokale associaties: bijen vliegen = vliegveld, oorlog en bijen
als signaalfunctie t.o.v. kanarie en gas in bunkers, ook zandzakjes in
stellingenoorlog én bij wateroverlast, historische inplanting is juist want in
de middeleeuwen werden veel bijen gehouden.
De bijen komen van KUSTBIE (Gistel) en de technologie is van Lowland
Electronics Leffinge (http://users.telenet.be/lowland) die zorgen voor
de ecotheek = registreren van de bijen en vergelijken met andere locaties.
Op 8 juni 58.000 bewegingen voor 28.000 bijen.
Aanvulling Linda: Heb vraag
gehad wanneer gebouwd ?
Deze bijentempel werd
tussen 4 en 9 mei opgebouwd samen met team vrijwilligers. Liep niet altijd van
een leien dakje ( zie foto)
Bewaren
Andere werken tonen ook een duidelijke zin in bewaren.
Zoals:
De Bibliotheca del Sol ofHighmountain Library in Spanje, is een verzamelplaats voor boeken en
zaden. Tijdens de officiële opening wordt de catalogus vacuüm verpakt en
geëtiketteerd om in die bib opgenomen te worden. Het gebouw is in een put
gebouwd en daarna met grond bedekt. Het is niet zo groot, dus eerder een
concept dat letterlijk zeer dicht met de grond verbonden is. De organisatie
gaat uit van Mataha Foundation (Oostende) (http://www.matahafoundation.com)
Goldon Sun Disk, een verwijzing naar de Voyager Golden Record, is een
soort zwarte doos van onze beschaving, van onze tijd.
Een beetje in die geometrische stijl is de Metatron, een kunstwerk voor
de toekomst. Daarin zit de theorie over alles van Plato het systematiseren
van de oudere natuurfilosofie en het spelen met regelmatige veelvlakken zoals
bij Archimedes en Pythagoras uitgetekend.
Aanvullingen Linda: - spelen met het verleden, gemaakt als
paspoort van het tijdstip: vermeldt positie, tijdsberekening. Levensduur 1
miljard jaar ( ? ) . Een gelaserd artefact.
Ontworpen met de bedoeling
een wereldwijde bewustmaking en bewustwording te doen ontstaan. Een manier om
ons te doen nadenken over de mens en de toekomst van onze soort. In de schijf
zijn symbolen van heilige geometrie, astronomie en aardkunde verwerkt. De
schijf ( de sculptuur ) vertegenwoordigt een rustpunt, een heilig instrument omons doorheen onze dynamisch en chaotisch
tijdperk te bewegen.
Een archeologisch artefact
van de toekomst, een artistieke en technologische creatie en een symbool
vanintrospectie.
Het leuke van
verwarring is, dat je er een portie inspiratie kan uit halen. Een weekje
marineren in ManMade doet één en ander in vraag stellen. Vandaar:
Kan esthetiek ook ManMade
zijn?
(en is er esthetiek in
ManMade?)
In de zeer geëngageerde inhoud van de tentoonstelling ManMade verliezen
we de esthetiek uit het oog. We zoeken het niet, stellen ons niet eens de vraag
of het getoond wordt. Is het er wel? Je vergeet het esthetische omdat de
presentaties op zich, uitsluitend voor wat ze zijn, passen in dit grote
project, in de sfeerschepping, in een totaalbeeld dat zo wie zo goed is. Maar:
de inhoud primeert. Dat is op het eerste zicht altijd zo in tentoonstellingen
waar de context bovenop drijft. Hoe geraken we uit dit dubbelgevoel?
Eenvoudig: slenteren in het MSK in Gent, afdeling oude kunst, en diep in
de ogen in de portretten kijken. Alles is decor, attribuut, anekdote,
verduidelijking, geheim of iconografie voor de personages die met de ogen een
richting tonen. Een kijkrichting, vlakker, platter dan in het portret van Michael
Borremans bij de Klok in Gent. Ogen die een communicatie vervangen. Trek lijnen
uit die 500 jaar oude ogen wat Borremans doet en je vindt de diepere ernst
van het geschilderd verhaal. Emoties die je niet ziet maar die aangewezen
worden en die links en rechts een duw krijgen door het decor waarin alle
geheimen opgenomen zijn.
En onze ogen? Die volgen het verhaal en keren altijd terug naar de ogen
van (een van de) starende personages. Soms heb je een groepssfeer, dat wil
zeggen dat ze allemaal bijna identiek copy-past verdrietig kijken, of gelaten,
afwachtend,als een leerling die opneemt
en nooit meer zichzelf zal worden. En wanneer het niet over ogen gaat, dan is
er nog het licht dat belicht of een boodschap moet verduidelijking. Soms zijn
de personages in dat landschap geplakt als woorden van een verhaal. En heel
soms kijkt er ééntje je vlak in het gezicht, met de allure van dit is mijn
schilderij en het is mijn opdracht of erger zie je wel dat ik gelijk heb:
god bestaat.
Hoe ouder de schilderijen, hoe meer to-the-point ze zijn. Gevoelloos
dat is mijn interpretatie, hé. Of toch: er zit enig definitie-gevoeligheid in Jan Provoosts Calvarieberg[i], zeer
verfijnd uitgetekend maar allemaal zo individueel en perse.
Een zekere vlakheid kan je in de verleiding brengen abstract te
herkennen. Zoals een compositie van vlakke gezichten die als een puzzel in
elkaar passen en doen denken aan organisch geabstraheerde verhalen. Ik sta dan
bij Vander Goes Bewening[ii] en even
daarna bij JHeronimus Boschs
Kruisdraging[iii]
Deze laatste lijkt wel een tegenpool van Rembrandt, omdat de tussenruimtes zo
duister zijn en de gezichten zuiver belicht. Niet artificieel in geel licht.
(even meenemen: het retorische van de verhalen uit de christelijke traditie
wordt tastbaar bij het werk van Lili
Dujouries Maagdendale[iv]: twee
gedrapeerde doeken: een gedragen en groen de andere statig en rood.)
Wat kunnen we daar zo allemaal uit onthouden? Dat die oudere
schilderkunst, die bewaard wordt in musea en vaak nog in openbare gebouwen
(zoals oude kerken!), een illustrerende en verdiepende functie heeft.
Illustreren voor de periode waarin het gemaakt is. Verdiepend voor de kijker
die de ethiek van de godsdienst, de godsdienstige rituele herhalingen en aan
godsdienst gerelateerde historische gebeurtenissen wil onthouden. Allemaal
eenzijdig godsdienstig. Vergeet niet: tot een halve eeuw geleden werd er alleen
maar godsdienstig gedacht (merendeels). Vergelijk het met die andere
eenzijdigheid in de starre geloofsbelijdenis van de islam, die nu een
sterk/hevig hoogtepunt/laagtepunt kent. Ik bedoel ook: sedert de christelijke
figuren aanvankelijk blank geschilderd werden, hebben we ons nooit meer
volledig kunnen wennen aan het anders zijn van een ander mens. Wit is
hemelsgoed, bruin komt van het te dicht bij het hellevuur staan.
Wanneer de deskundigen in de restauratiekamer[v] van Het lam gods van de gebroeders Van Eyck
discussiëren, van mening verschillen, confereren over een of ander retabeldeel,
dan blijft vaak alleen de techniek en de historische contextualiteit over. De
bron. Ook daar is de passie even zoek. Ik bedoel de passie om de passie van een
passioneel verhaal passioneel te herstellen. Passie wordt wetenschap; het
resultaat is tot nader orde perfect. Het kleed wordt naar kleur hersteld. Het
geschilderd kleed wordt wetenschappelijk onderzocht. Ze gaan niet in de zaal
ernaast kijken naar de echte doeken van Lili Dujourie die er passioneel
bij-hangen. Ook de kaligrafie wordt loepzuiver gedocumenteerd. Is dat poëzie of
zijn het getekende letters?
En dan kom je, uiteindelijk onverwacht want je denkt aan andere dingen,
kom je in de tweede artistieke kijkwijze, de tweede visualisatie van de
realiteit. Je struikelt dus binnen bij Brusselmans, Servranckx, ... Nu niet
meer de duidelijke aanwezigheid van een geloof en een naar geloof gerichte
iconografie. Neen. Nu de opengewerkte vormgeving van het suggestieve uit de
vrijgekomen schildertechniek. Interpretatie toevoeging aan de kunstwerken. We
zitten nog volop in de verfmaterie. Het concept is de volgende fase in het
SMAK. En in de Sint-Pietersabdij wacht er nog fotografie.
En dan begrijpen we het:
ManMade heeft de duidelijkheid van een oude kunst en de indringendheid
van het conceptuele. Nu nog in woorden verestetiseren.
Dit is een
tentoonstelling die ontzettend veel vragen doet rijzen (en in je hoofdje doet
reizen). Past ook zeer goed na de expositie 2050 - Een korte geschiedenis van
de toekomst in K.M.S.K. Brussel[i].
De Morgen noemde dat een steriele tentoonstelling, waarna ManMade het alleen
maar veel beter kan doen. In ieder geval jonger van opbouw en inhoud. Met de
nadruk op het sociale en ecologische, waarmee het esthetische vaak over het
hoofd wordt gezien. Maar is dat niet logisch?
Je kan niet anders dan beginnen nadenken.
Over genetische
manipulatie als hulp bij aanmaak van voedsel, bijvoorbeeld. Hoe zet je Darwin
daar naast? Of: staat Darwin hier precies op zijn plaats, namelijk bij de mens
en niet bij het gemanipuleerde?
Over de naamgeving
antropoceen en naamgeving in het algemeen, bijvoorbeeld. Namen worden vaak nà
de feiten gegeven. Je kan een naam bedenken, maar toewijzen gebeurt later. Als
we onze tijd nu al afdekken met een titel, dus ook binnen bepaalde grenzen
leggen, dan zou het wel eens kunnen zijn dat we zekerder zijn van de afloop dan
dat we willen bekennen. Van daar dat de kunstwerken nu over straks kunnen
vertellen, terwijl de esthetiek nog volop in het heden staat.
ManMade toont de
(niet noodzakelijk ecologische) voetsporen die we wild om ons heen nalaten,
zoals de brandsporen in een grot ergens boven Pella (Noord-Griekenland) die
voor de archeoloog het bewijs is van het begin van dat antropoceen: wij
manipuleren natuurlijk vuur tot bruikbaar vuur.
Accentjes:
Uit zowel de
persvoorstelling als de officiële opening en rondleiding voor Gidsen hebben we
enkele accentjes onthouden:
- - A huge
project.
- - Nadruk op
antropoceen in archeologie en zee
- - Reflexie!
- - Het boek
= meerwaarde door wetenschappelijke, sociologische, psychologisch,
filosofische, ... artikels
- - Mirroring
Ourselves
- - Bodemvondsten:
wat vinden ze straks van ons?
- - Coördinator-directeur
Raversyde Mathieu de Meyer: Dit is géén geitenwollensokkenexpositie, er worden
geen standpunten in genomen. We tonen wel de impact, goed en slechts, op ons en
de omgeving.
- - We tonen
de TIJD van de MENS, de SPOREN van de mens, de archeologie van de toekomst.
- - Curator Tim
Joye zet ons tussen twee beelden: die allereerste foto van de blauwe planeet
, gezien vanaf de maan, kerst 1968 en een recente compilatiefoto van de 21.000
brokken menselijke afval die nu rond diezelfde blauwe planeet zweven.
Daartussen zit de groei van de ecologische gedachte.... met de voeten bijna in
het kwel- en zeewater.
- - Ik dacht
dat voor hem een Antropolisde redding
zou zijn. Maar: wat als het (allemaal) mis loopt?
- - Tussendoor
profeteert cultuur-minnend bioloog Guido Rappé: je mag de natuur niet
onderschatten.
