In de bijdrage ‘Dialoog: vluchten (kan niet meer)’ van 16 september 2015[1] waren we op zoek naar hoe we nu precies moeten omgaan met het begrip ‘vluchten’, zeker in het licht van de honderdduizenden vluchtelingen die aan en net over de grens van de Europese Gemeenschap staan. We hebben daarbij verwezen naar het kort maar krachtig artistiek moment van Vrijstaat O & Beaufort 2015: Troost en Verzet, met link naar de film The March (https://www.youtube.com/watch?v=3BW83sHDCpc = volledige versie met Duitstalige onderschrift)

Het gaat altijd over wie en wat ze zijn. Over begrijpen of schrik. Over wat bij het gastcollege faculteit politiek U.G. door de rector werd genoemd: politieke berekening. Dat is de andere meetbaarheid. We nemen een aantal uitspraken van Martha C. Nussbaum mee als suikertje bij bittere koffie.

Het is heel belangrijk te weten dat een duidelijke woordkeuze de basis is van de goede argumenten in een opbouwend gesprek. Filosoferen of proberen te begrijpen gaat over woorden en waarden: “Het is de meest verheven plicht van ons onderwijs en van journalisten om deze waarden te koesteren: intelligent omgaan met informatie, principieel consistent zijn, verbeelding cultiveren, samenwerken (met respect en wederkerigheid zegt ze verder in het artikel) en hoop koesteren” (Nussbaum, 2015) Ze verwijst daarbij naar Kant: zelfs wanneer we geen reden tot hoop zien, hebben we de morele plicht hoop te koesteren... terwijl we de hindernissen op ons pad proberen te overwinnen.

Hoe overwinnen? “De verbeelding cultiveren is één van de belangrijkste taken van het onderwijssysteem. Daarom moeten wij niet bezuinigen op programma’s op het gebied van de geschiedenis, de literatuur en de filosofie.” (Nussbaum, 2015)

Dit zijn drie vakken die in het middelbaar onderwijs onder vuur liggen, De meetbaarheid haalt het in de leraarskamer te vaak van het inhoudelijk onderbouwd gesprek. Ik herinner me een methodeschool die aan de wiskundelesgevers (en te snel benoemde jonge lesgevers) ten onder is gegaan.

Geschiedenis

Van het standbeeld herinnert men zich een koning op een paard. Geschiedenis dus. Waarom staat dat beeld op die plaats? Waarom is er een grote waardering geweest door de optrekkers van dat beeld? Wat met de lokale bevolking die slechts een illustratieve rol speelt? Heeft de ruimte waar het stuk staat een invloed op de appreciatie van het verhaal? Komt de waardering er door de plaats in de nabijheid van een gerelateerd paleis, kazerne, slagveld? Wat met het ruim (literair en historisch, zelfs reflectief dus filosofisch getint) verhaal? En hoe zit met de dialoog tussen beeld en kijker, tussen kijker en doorgegeven informatie, tussen informatie en duidelijke inschatting in tijd en ruimte?

Alles is informatie en daaruit groeit een dialoog. Johan Idema heeft dat in “How to visit an Art Museum” (Idema, 2014) voor de kunst(en) aangetoond: neem méér tijd dan die 9 seconden. Doe een praatje met de museumspeaker, de geïnformeerde suppoost, de (permanente) gidsen uiteraard. Ik zet daar graag iets bij: maak voor jezelf een soort fotografisch essay i.p.v. losse snapshots. Een kleine powerpoint waarin je toegelaten fotografische opnames in een museum koppelt aan beelden uit de straat, jouw eigen omgeving. Vastleggen van de contextualisering zodat je niet verstrikt in nostalgie. Context is een omgeving waarin iets betekenis heeft of krijgt. Dat lijkt me zeer veilig. Door die context te vatten krijgt de betekenis een soort driedimensionale zichtbaarheid, een sculpturale vorm waaraan en waarin we andere betekenissen kunnen vasthechten tot een, tot ons gefundeerd verhaal, een uitleg, een standpunt. Is dat veilig. Ik dacht van wel, maar Rik Pinxten toonde aan dat bijvoorbeeld personenbelasting betalen – dus ik die me veilig voel betaal - een controle-voorgeschiedenis heeft. “Stel even dat men alleen een belasting op goederen zou heffen en niet op arbeid, dan zou het zelfs niet meer relevant zijn waar of bij wie je woont.” (Teuwen, 2014) Toen begreep ik dat contextualiteit zowel een eigen creatie als een inkapseling door een ander kon zijn. Ben je dan nooit veilig?

En dan stuiten we op een woord dat nu zò véél gebruikt wordt: veiligheid. Ik heb die veiligheid gevoeld in de Javaanse en Balinese dorpen. Een familiale veiligheid.

Hong Kong

En wat komt er dan in de postbus? Een kunstproject over “A Living Space: The Homes of Pak Sha O” of: “What is essential for a place to be considered “Home”? How can we create a living space of our own?” Plots valt alles samen: de veiligheid die je zelf aanmaakt en die je om veilig te zijn en te blijven, op een democratische manier bespreekbaar maakt. “Through this book all these can be delivered to current and former residents, the migrated descendants, the village head, politicians, environmental carers, educators and the mass media. What makes a village a wonderful living space, is how people manage to live here as a whole. What makes an old Hakka house precious is the committing spirits to rehabilitate it over and over again. We treat this Book Launch and Guided Tours an opportunity to gather and to share, in this particular time and space, let us all redefine the intimate relationship between ourselves and the surrounding environment. http://alivingspace.hk/en/

Geciteerde werken

Idema, J. (2014). How to Visit an Art Museum. Amsterdam: Bis Publishers.

Nussbaum, M. C. (2015, september 12). Waarden voor de toekomst: 5 opdrachten in tijden van angst. De Standaard Op Scherp .

Teuwen, L. (2014). "Het gezin als samenlevingsvorm is een zeer recente ontwikkeling.". De Mens Nu .

22-09-2015 om 00:00 geschreven door André & Annick  

Naast ons bed staat een grote, zwarte, houten koffer met familienaam, adres in Oostende en de Belgische driekleur op. Een beetje vervaagd. In de kelder een ander exemplaar in roestig metaal met de naam van een ander familielid. Twee ‘souvenirs de guerre.’ Maar dan van een georganiseerde terugkeer naar huis waar thuis weliswaar weggebombardeerd is, maar vele herinneringen, kennissen, vrienden nog zijn. Na een oorlog opnieuw in vrede.

Herinnering aan een metershoge draadmuur tussen de enclave van Ceuta en Marokko. We passeren met de bus doorheen een mensenmassa. ‘Niet in hun ogen kijken,’ zegt gids Ahmed, ‘want ze haten jullie rijkdom.’ Overal plastic zakjes. Aan elkaar geknoopt tot bagage, in de luchtstroom van de bus, kleurvariaties aan de lange metalen draadgrens. Even mooi als de installatie van Pascale Marthine Tayou buiten het Arsenale van Venetië (2005) tegenaan het water.

Onlangs langs de steenweg tussen autostrada en strand. Een groepje in lange broek, dikke korte vest, muts en rugzakje. Donkere types zoals wij bleke types zijn. Je herkent het zeeblauw in de lucht boven de stad die voor hen nog geen echte betekenis heeft. Daar is het water tussen Europa en Engeland. Dat is het doel van vandaag. Daarna is het wachten bij het strand. Alleen: die stad heeft geen schepen meer die naar de overkant varen. Wat hebben ze hen wijsgemaakt? Ondertussen zijn ze hoopvol en met de glimlacht in de graskant onderweg. “Wie Europa eenmaal binnen is, laat zich door het Kanaal niet afschrikken.” (Van Baar, 2015)

Wat is vluchten eigenlijk?

Google houdt je tegen bij scherm nà scherm vluchten naar exotische bestemmingen. Vaak bestemmingen van waaruit anderen dan weer wegvluchten. Wegvluchten krijgt wel synoniemen: ontkomen, ontsnappen, ontvluchten, uitwijken, vlieden, vluchten. Vluchten van iets weg naar iets anders. Vluchten naar ergens wordt niet uitgelegd. De oorzaak staat vooraan (weg), de toekomst of het doel is secundair (naar). De berichtgeving staat daar wel bij stil. Vluchten naar beter klinkt anders dan vluchten voor de oorlog. En dan is het nog belangrijk te kunnen bewijzen dat je individueel en niet in groep vlucht (Vluchtelingenwerk Vlaanderen, 2013). “We are all individuals.” [1]

Hoe moet ik reageren op deze gebeurtenis die door nogal wat publicaties “overspoelen en overrompelen” wordt genoemd. “In essentie gaat dit om diepmenselijk lijden. In vergelijking met de miserie in de regio van oorsprong, is dit voor ons geen onbeheersbaar probleem dat het systeem gaat ontwrichten.” (Vos, 2015) Daar tegenover staat dat het officieel apparaat ‘iets’ moet doen. Het verst van ons, en dus het ’veiligste’, is een militair ingrijpen. Een 100 jaar oude uitspraak lijkt nu nog geldig: Winston Churchill over de naar Engeland gevluchte Belgen: “Ze hadden daar moeten blijven en continentale voeding opeten (...) Alles moet gedaan worden om het militair verzet van België te ondersteunen – maar dit is geen moment voor liefdadigheid.’ (Dessin, 2015). Dat ruikt ook naar zuiver economisch denken, zoals in de titel “Economen over de vluchtelingencrisis: Migranten zijn goed voor Vlaanderen als werkgevers meer vrijheid krijgen.”[2] Maar: “Spanje heeft een jeugdwerkloosheid van 50%... In België hebben we 600.000 werklozen. In Brussel bedraagt de jongerenwerkloosheid 35%. Zeggen dat we extra arbeidskrachten nodig hebben, is cynisch.” (Vermeersch, 2015)

De zwarte koffer naast ons bed wijst op de terugkeer naar Oostende. Kunnen de vluchtelingen van nu ook straks terug naar huis? De geschiedenis heeft het voordeel van overzicht tussen begin en einde. Actualiteit is vaak gefundeerd denkwerk. En alleen maar dat. Wat met die uitspraak: “Organiseren we onze solidariteit (ook deze keer) op tijdelijkheid? Of kiezen we vanaf dag één voor engagement en integratie?” (Rutten & Dewael, 2015) Dit is de vinger op de wonde: “De belangrijkste les van de Eerste Wereldoorlog is dat aan zo’n vluchtelingencrisis weinig vooraf te plannen of te organiseren valt. Daarom toont de manier waarop politici ermee omgaan zich alleen in de humanitaire praktijk, wanneer de crisis zich voordoet, en niet in de verklaringen, inzichten of meningen vooraf.” (Reynebeau, 2015)

Op donderdag 18 september toonden Beaufort Buiten de Grenzen en Vrijstaat O, gratis, voor iedereen en op diverse plaatsen in de openbare ruimte, de film “The March” [3]. Zeker kijken èn opiniëren (mooi woord!). Over dat project later meer.

18-09-2015 om 08:45 geschreven door André & Annick