De laatste koning van Castilië Enrique IV bleef kinderloos. Men noemde hem dan ook de ‘impotente”. Daardoor maakte zijn halfzuster Isabella aanspraak op de troon.
Maar aanvankelijk was niet heel de adel akkoord.. Men wou liever nog wat wachten.

Toen de koning dan hertrouwde met een Portugese prinses, was men dan ook gelukkig, toen er zich dan toch een rechtstreekse erfgenaam scheen aan te kondigen.
Het werd echter een meisje en bovendien bleek, dat er bedrog in het spel was. Een hoveling (Beltran) had een handje toegestoken, om de koningin te helpen! Het prinsesje werd dan ook “la Beltraneja” genoemd.

Dit was de eerste maal, dat een kans om beide landen te verenigen, mislukte. Dit was dan ook de oorzaak van de successie-oorlog tussen Spanje en Portugal. De koning kon nu niet anders dan zijn halfzuster als erfprinses te benoemen.

Uit Aragón kwam de jonge koning Fernando op het voorplan.
Beide dynamische figuren ontmoetten elkaar en sloten een huwelijk, dat zeer voorspoedig was. Zij vulden elkaar goed aan en namen zeer goede maatregelen. De “Cortes” van Castilië hadden Fernando wel duidelijk gemaakt, dat hij bij hen nooit Koning zou worden, hoogstens “Regente”.

Om de almacht van de adel wat af te remmen, vooral dan in de reusachtige landelijke gebieden, stelden zij de rurale politie in : de “Hermandad”. De adel verloor hierdoor feitelijk de rechterlijke macht.

Een andere belangrijke maatregel, was het instellen van de Inquisitie, een kerkelijke rechtbank die moest oordelen over de ware beleving van de Godsdienst.
Voor deze taak deed Isabella beroep op haar biechtvader Tomás de Torquemada. Deze rechtbanken bestonden eerder al onder een ander bewind, denk maar even terug aan de strijd tegen de Kataren.

De levenstaak, die Isabella en Fernando voor ogen hadden, was het uitbouwen van een grote eenheidsstaat, onder één gezag, met één taal, met één godsdienst. Hiervoor moest alles wijken.

Fons Wierinckx

In een vorig praatje haalde ik reeds eerder een aantal mogelijke redenen aan. Velen hadden te maken met politieke invloeden, die van buitenaf kwamen.
Maar er waren nog andere.

Castilië en Aragón hadden zich de voorbije eeuwen ontwikkeld tot de sterkste staten van het schiereiland. Zij hadden vaak op hun eentje gestreden en grote beslissingen genomen, zonder met elkaar rekening te houden.
Dit kon nu niet langer meer. Zij moesten meer gaan samenwerken of hun belangen zouden kunnen botsen.

Aragón had ten andere ook heel wat aparte belangen aan de Oost-zijde van het land, waar het zich samen met Barcelona opmaakte om de Moren te verjagen uit de Balearen. Maar ook in Italië was Aragón actief, met de verovering van Napels.
Maar er was nog meer. In Aragón waren er lange tijd strubbelingen tussen de hoge adel en hun vazallen. Het gewone volk werd hiervan het slachtoffer. De monarchie zette zich aan de zijde van het gewone volk en een burgeroorlog was nakend, maar kon vermeden worden.

In Castilië het grootste van beide “landjes” dreigde gedurende een hele eeuw een successieoorlog.
Toen Sevilla veroverd werd in 1248, kwam er een massale vlucht van de Moren naar Granada en Afrika. Sevilla werd de nieuwe hoofdstad. Koning Fernando III bevolkte de stad met nieuwe Castilianen en verdeelde het land onder zijn ex-soldaten.
Verder stichtte hij de militair-religieuze orden van Calatrava en Alcántara, naar het voorbeeld van de tempeliers en de hospitaalridders.

Zijn erfgenaam, Alfonso X hield zich liever bezig met wijsbegeerte en algemene cultuur dan met de Reconquista. De adel kwam tegen hem in opstand en de paus moest voor een verzoening zorgen.

Onder Pedro I, de Wrede, was er evenmin een vordering naar het Zuiden. Hij hield zich in de meest ongunstige zin bezig met paleiskuiperijen en allerlei wreedhaden.

Fons Wierinckx

Waarom deze stagnatie? De laatste loodjes? Was men de strijd beu? Was de aandacht afgeleid? Was men tevreden met de hoge belasting, die men kreeg van Granada?

Het is anderzijds ook zo, dat de voorbije eeuw de aandacht van de strijders ook afgeleid werd naar de Kataren. Dit was een strijd binnen de rangen van de Kerk, tussen de “zeer zuiveren” en de Roomse Kerk. Het was vervolging zonder genade, die zich voordeed van Pau, Toulouse, Albi, Carcasonne, maar ook in Noord Spanje, in Aragón en Barcelona. Daardoor werd de aan de gang zijnde Reconquista vertraagd.
Voor vele ridders en godsdienstfanaten was deze “kruistocht naar binnen” even belangrijk als de strijd tegen de Moren, die toch zo goed als gewonnen was. De lijdensweg van de Kataren eindigde pas in 1321, wanneer de laatste op de brandstapel stierf. De Inquisitie had haar werk gedaan!!

Maar er was meer aan de hand, veel meer. Een samenloop van omstandigheden was van de 14e eeuw een echte ramp-eeuw aan het maken. Vooreerst was er een duidelijke afkoeling van het klimaat, waaraan de landbouw zich moest aanpassen, wat eerst heel wat hongersnoden met zich meebracht.
De oorlogseconomie, die al zo veel jaren aan de gang was, de rondtrekkende benden, op zoek naar strijd of plundering was zeker geen stimulus om de grond te gaan cultiveren of met een kudde schapen rond te trekken. Productie dus al twee eeuwen op een laag pitje. Veel gebieden wisselden om de haverklap van bestuursvorm.

Daarna, in 1348, wordt een groot deel van Europa geteisterd door de “zwarte pest”.
Bijna de helft van de bevolking wordt hierdoor getroffen. Helft van Spanje weg!!

Hierbij kwam dan nog het Groot Schisma van de Westerse Kerk. Dit ontstond in 1378 als gevolg van twisten bij de pauskeuze tussen Franse en Italiaanse kardinalen. Zo kwam er dan een Paus in Rome en een andere in Avignon.

In Frankrijk is de “meer dan 100-jarige oorlog” reeds begonnen . Deze zal duren tot 1453 en heel wat Mercenarios aantrekken. Grotere buit in Frankrijk!!
Ook in 1453 valt het Oost-Romeinse Rijk in handen van de Ottomanen. Vele geleerden vluchten naar het Westen. Dit is de steun voor onze Renaissance en Humanisme.

Spanje ziet dit als een uitdaging. Dan moeten ook de Moren hier weg!!

Fons Wierinckx

In 1094 veroverde Ruy Diaz de Burgos Valencia. De geschiedenis heeft hem aan ons voorgesteld als “El Cid”. Charlton Heston speelde zijn rol in de gelijknamige film.
Het was een huurlingenleider, die meestal op eigen houtje te werk ging en soms ook al eens zijn diensten aan de andere zijde kon voorstellen, zeggen boze tongen.
Een paar jaar na zijn dood in 1099 komt Valencia echter weer in Moorse handen.

De drang naar uitbreiding, naar het zich verenigen, om op grotere schaal te kunnen werken, bracht nu ook Aragón en Catalonië bij mekaar.

De Moren worden opgeschrikt door de bundeling van krachten, die bezig is bij de “cristianos” en vragen weer hulp en versterking in Noord Afrika. De nieuw aangekomen troepen blijken een veel strengere vorm van Islam te willen opleggen en richten zich vooral tegen de Joden. Velen onder hen vluchten naar het Noorden (Toledo) of Kaïro.

Rond 1200 kreeg de Islam in het Oosten het erg te verduren door invallen van de Mongolen. Bijna gelijktijdig werd ook Constantinopel geplunderd in de vierde crusada.

In de 13 e eeuw werden in Spanje wel een tiental talen gesproken. De meesten kwamen wel uit een mengeling van het volkslatijn, het keltisch of het gotisch. De Basken deden hier niet aan mee en verstopten zich achter hun eigen taaltje. Geleidelijk aan echter, mede door het idee van centralisatie, slaagde Castilië er in om het Castilliaans, “el castellano” naar de voorgrond te sturen.

Eén van hun koningen, Alfonso de Wijze, heeft zich in de geschiedenis laten opmerken, door te wijzen op het gebrek aan hygiëne bij de voeding. Daarom vaardigde hij een bevel uit, dat men boven op de drinkbeker “iets” moest leggen, om de vliegen weg te houden. Dit is het ontstaan van de “tapas” (tapar=bedekken). In het Noorden gebeurt hetzelfde, maar daar spreekt men van “pinchos” (prikstokje).

Halfweg de 13e eeuw, werden in de slag bij Las Navas de Tolosa, in de buurt van Jaén heel wat nieuwe gebieden veroverd : Córdoba, Sevilla, Valencia, Murcia, Zaragossa…
In 1280 was bijna heel het land, in christen-handen.Al deze regios werden schatplichtig aan Castilië gemaakt.

Alleen Granada bleef in handen van de Moren en zou het nog blijven tot 1492.

Fons Wierinckx

Bij pogingen om ook door te breken naar Noord-Spanje kwamen de Arabieren echter in botsing met Karel de Grote, die door de christenen ter hulp geroepen werd. In het Roelandslied vertelt men hier over de strijd bij Roncesvalle.

Het Califaat van Córdoba wordt dus de tweede sprookjesstad van de Islam. In het algemeen werd het Gotische systeem van het groot-grondbezit overgenomen.
Veel slaven werden weggehaald uit Afrika om de agri-cultuur uit te bouwen. We zien vernieuwingen op tal van vlakken : rijst, katoen, olijven, saffraan, schapenteelt, fortificaties, irrigaties….

De Kalief versloeg ook de Vikingen en maakte van de Douro de Noord-grens. Maar…bij de dood van zijn opvolger, de grote Al-Mansoer, kwam er een sterke achteruitgang van hun macht en in 1023 viel het land uiteen in kleine Taifas. Geleidelijk aan werden de kleinsten hier door een paar grotere opgeslokt. Dit speelde in de kaart van de christenen, waar een gelijkaardige beweging bezig was.

Spanje anno 2015 is samengesteld uit 17 regios met een grote autonomie. Dit was toen ook al het geval, maar er waren er misschien nog meer. Het ene was een graafschap, het andere een hertogdom, Asturië was een prinsdom, Castilë en Aragón noemden zich een koninkrijk…. Alles was in handen van de adel. Streek per streek waren er andere zeden en gewoonten. Er waren wel een tiental verschillende talen.

Door huwelijken, onderlinge akkoorden om zich veiliger te voelen…voegen verschillende “staatjes” zich samen en zijn daardoor beter centraal geleid. Castilië, het grootste, slokt in 1085 León en Galicië op en doet een uitval naar het Z, waarbij het Toledo, de vroegere hoofdstad van de West-Goten veroverd.

De bal is aan het rollen…

Fons Wierinckx