In de kerk is de “dienst” al bezig, wanneer die begint of wanneer iedereen hier toekomt doet er niet toe, nu en dan schuiven er nog mensen bij.

Er is geen priester vandaag, de mensen van de kerkgemeenschap lezen teksten voor, zingen, dansen, maken muziek. Dan is er een soort preek op basis van telkens verschillende bijbelteksten. De man roept, tiert (toch naar mijn gevoel), loopt rond tussen de aanwezigen ze zijn dit hier duidelijk gewoon.

Plots herken ik een woord “obruni” ik wordt dus aangesproken, vele hoofden draaien zich in mijn richting, en dan leest hij een tekst – preek voor in het Engels, speciaal voor mij, mijn aanwezigheid wordt duidelijkheid geapprecieerd.

De dienst duurt lang, ongeveer 2 uur, de kans om in slaap te vallen is klein, er loopt iemand rond en als er iemand dreigt in slaap te vallen wordt die direct wakker geschud.

Op het einde van de dienst neemt de headmaster van de school die ook de voorzitter van de kerk is het woord voor wat aankondigingen, hij bedankt me ook voor mijn aanwezigheid.

In het dorp koop ik nog een frisse cola voor ik de terugweg aanvat, het is ondertussen al behoorlijk heet geworden. Ik merk dat ik de laatste dagen meer zweet dan voordien (ik hoor de andere vrijwilligsters ook), vermoedelijk omdat het heter drukkender is. Het heeft al lang niet meer geregend de straat is veel stoffiger geworden, als er een auto passeert loop je door een grote stofwolk.

Als ik thuiskom loopt het zweet van me af, een sauna gevoel, ik neem een emmer douche en moet ook nodig mijn haar wassen. Het was hard nodig, heb het 2 keer gedaan, de eerste keer werd de shampoo direct bruin van het stof van de weg.

Na de late lunch (bijna 2uur) van bakbanaan en stoofpot van bonen ga ik nog efkes stappen, heb geen andere plannen en stappen doet me altijd deugd, ik stop voor een zondagnamiddag biertje en schrijf mijn Blog over de Afrikaanse begrafenis, hier nog een foto van de aankondiging ervan.

Door de late lunch eet ik mijn avondeten ook wat later (alhoewel het voor mijn Belgisch norm nog steeds vroeg is), terug op de kamer schrijf ik nog wat, maak een sudoku en beland in gedachten weeral op mijn camino, dus bekijk ik nog maar eens een deel van mijn foto’s, tis blijkbaar een zware verslavende drug – virus.

Het is bijna 9u30 als we uiteindelijk vertrekken naar de begrafenis, het is nogal verwarrend qua afspraak, zelfs de leerkracht weet niet goed of de anderen er al zijn, moeten we wachten of niet…

Ik zal nu proberen om een beschrijving te geven van wat ik zag beleefde voelde, voor sommigen zal het wat vreemd of luguber klinken, maar dit is hoe het hier gebeurt, veel foto’s zal ik uit respect voor de overledene en familie niet posten. Voel je vrij om het al dan niet te lezen.

Er zijn 2 begrafenissen, die samen gehouden worden, vandaar dat ik gisteravond 2 vers uit uitgegraven graven vond.

De leerkracht vertelt dat ze vandaag hun laatste rit in een “ private auto “ maken, eens niet een gedeelde taxi, rare vergelijking maar later op de dag herinner ik me een artikel over begrafenissen in Afrika en dat er sommigen letterlijk een auto als doodskist hebben.

Als we aankomen is de begrafenis al bezig, maar elkeen kan komen wanneer het past.

We worden meegetroond naar de overledenen om hen te bekijken, een laatste groet te brengen.

Onder een afdak versierd met rood en zwart (de kleuren voor een begrafenis in Ghana) staan de 2 open kisten (elk in een afzonderlijk deel met doeken afgescheiden). Inderdaad open kisten, de overledenen zijn mooi opgebaard en in hun beste pak getooid. En wat ik dacht toen ik de kisten met de overledenen zag, ze zien er echt wel “goed” uit (ja dit is een raar woord hiervoor), ondanks het overlijden reeds een maand geleden was zag hun gezicht er mooi en vredig uit.

Onder 2 andere afdaken zitten de families, vrienden, genodigden. We moeten er langs lopen en zwaaien naar iedereen, een manier van dag zeggen en respect tonen.

De aankondiging voor de begrafenissen worden via grote posters aangekondigd, met een reuze grote foto van de overledene en de leeftijd erbij. Vandaag wordt een man van 51 jaar en een man van 58 jaar begraven, inderdaad nog niet oud. Al heb ik wel al vaak posters gezien van mensen die echt wel oud geworden zijn, zelfs meer dan 100 jaar.

De begrafenis wordt geleid door een soort ceremonie meester, meestal in het Twi, soms ook stukken in het Engels en dan kijkt hij ons aan, is dus speciaal voor de obrunis.

We nemen plaats naast de familie en dan probeer ik alles wat te volgen te observeren.

Als we toekomen zijn ze aan het zingen. Iets later is het tijd om een aantal mensen voor te stellen, ze starten met de afgevaardigden van Syto, dus moeten we recht staan en eens zwaaien, er wordt teruggezwaaid. Zo gaat het een tijdje verder, er wordt een naam afgeroepen de persoon staat recht, zwaait en iedereen zwaait terug.

Nu en dan zie ik iemand de “ ruimte” met de kist binnengaan, het valt me op dat er nu wel wat emoties getoond worden, sommigen komen al huilend of met tranen in de ogen terug. Tijdens het “feest van zijn leven” net na het overlijden had ik zo goed als geen verdriet gezien.

Er worden verschillende liederen gezongen en men doet een soort dans, na een tijdje besef ik dat dit bidden en dank betuigingen zijn, maar dan heel intens sommigen lijken in trance te zijn of het is een uiting van hun verdriet.

Vervolgens leest men een aantal teksten uit de bijbel voor in het Twi en dan ook in het Engels, “ wees en doe goed in het leven, dan zal je na de dood in de hemel komen”.

Iets later gaan er heel veel mensen naar de kist, sommigen komen heel geëmotioneerd terug, huilen, tonen voluit hun emoties en enkelen gaan zelfs op de grond liggen huilen.

Er wordt een laken voor de ruimte met de kist gehangen, ik zie iemand met het deksel binnengaan, en ik besef dat dit het laatste visuele afscheid is, de kist wordt gesloten.

Men komt buiten met de kist en zet beiden naast elkaar in het midden van het plein, de schop om het graf met aarde te vullen ligt onder de kist.

Nu komen er nog meer emoties naar boven, sommigen gaan tegen de kist praten, anderen maken er zich boos op, nog anderen leggen hun hoofd erop, sommigen staan er ingetogen naar te staren, anderen omarmen de kist al huilend, alle verschillende emoties door en naast elkaar hier kan alles.

Ik denk wat is dit anders dan bij ons, hier laat men zijn emoties hun gang gaan en worden ze zonder schroom of zonder dat iemand er vreemd naar kijkt geuit, bij ons proberen we onze emoties of verdriet te verbijten we willen ons sterk houden en verwerken ons verdriet elk op zijn eigen manier in alle stilte…

Dit voelt wel bijzonder en lijkt me intens maar goed, misschien kunnen wij ook wel zaken leren van de Afrikaanse gewoonten.

Als de rust wat teruggekeerd is wordt het leven van de overledene vertelt, er worden teksten van de weduwe en van de kinderen en kleinkinderen voorgelezen allen in het Engels zodat we die ook begrijpen. En het verdriet of de tekst is zoals bij ons, ze gaan hun man – vader – grootvader zo hard missen, hij was een goed man, een familieman die er altijd was met raad en daad. Ik ken deze persoon niet maar het verdriet te zien en de mooie en lieve woorden te horen doet ook iets met mij, het brengt me aan het denken…., de keren dat je er zelf zat als dochter, kleindochter, familie, vriend …

Er worden ook anekdotes verteld, toch voor zover ik denk want het is in het Twi maar iedereen lacht uitbundig.

En dan gebeurt er iets bizars er komen arbeiders met een soort sproeier – vernevelaar op de rug aan, die wordt gevuld met water en een product, er wordt geroepen gelachen, en dan spuiten ze op de grond rond de kisten op de kisten op de straat, wat is dit nu. Ik dacht misschien maken ze alles schoon en rein voor de laatste tocht, neen het sproeien was zijn werk in het bos en als laatste eerbetoon wordt hij nu zelf besproeid, raar maar bijzonder.

Daarna worden de kisten opgetild en gaan ze richting kerkhof, de familie volgt hen en voor ons eindigt hier de begrafenis.

Een vreemde beleving maar toch wel bijzonder om mee te maken.

Hier een paar foto’s die misschien iets van het gevoel meegeven, uit respect voor de overledene en de familie, uiteraard geen van hun verdriet. De foto's zijn niet vrij goed gemaakt, ik wou uiteraard niet met mijn gsm er dicht bij gaan staan. 

Na de begrafenis heb ik niets meer gepland, wat tijd voor mezelf een rustige Me-time namiddag. Ik schrijf wat achterstallige blogs, lees, sudoku’s, drink een glaasje, neem een siësta…

En ja dan wil ik nog wat wandelen, tis een drug. Ik wandel naar door het dorp, de familie en vrienden zijn nog aanwezig en zitten samen, ik stap naar het bos of wordt er naartoe gedreven, ik kom aan het kerkhof en zie nu de graven gevuld – dichtgemaakt. Wat ik eerst dacht als één graf is een kerkhof, de open graven die ik gisteren avond in het donker zag zien er nu vredig uit met wat kransen. De man heeft in het bos gewerkt en mag er nu voor eeuwig rusten… toch wel een bijzondere plaats.

Ik stap nog een lange tijd verder in het bos en geniet van de rust en stilte de natuur.

Na mijn avondeten maak ik nog een korte wandeling drink een slaapmutsje en praat met de lokale bevolking. Thuis nog wat schrijven, foto’s bekijken van mijn voorbije bijzondere maanden en dan slapen, morgen is het vroeg dag want ik plan naar de kerk te gaan.

Vrijdag poetsdag, die start al om 6u15 om mijn wekelijkse was te doen voor het ontbijt, iets na 7 ben ik ermee klaar, begin het al gewoon te worden om dit buiten met de hand te doen, toch zal ik dit thuis niet zo blijven doen en dankbaar de luxe van de wasmachine gebruiken….

De zon probeert door de wolken te priemen.

Op school ga ik kijken naar het werk dat de arbeiders gisteren nog gedaan hebben, het dak op de sceptische putten is gegoten en gedroogd, vandaag gaan ze alle muren metselen.

Om mortel te maken hebben ze naast zand en cement uiteraard ook water nodig, de leerlingen van de aanpalende school kregen de opdracht om dit te gaan halen, best wel een zware karwei om met 25 liter (dus 25 kg) op het hoofd te stappen, ik zie dit hier dagelijks en meestal zijn het de vrouwen of soms ook de kinderen die het water moeten halen voor hun dagelijks gebruik, diep respect hiervoor.

Voor we de grote poetsbeurt doen op school is er nog wat tijd om met de Kids te spelen en selfies te nemen, “obruni picture” hoor ik vaak, de foto nemen en deze daarna tonen vinden ze reuze leuk.

Een deel van de kinderen gebruikt de stoelen vandaag om een auto-race te houden.

Dan begint de grote poets karwei, het wassen neen het juiste woord is schrobben van de tafels en de stoelen.

De kinderen willen meehelpen en vechten voor een spons, we laten dit efkes toe maar nemen dan over, het moet grondig gebeuren…

We zijn toch wel een hele tijd bezig tot alles goed geschrobd is, het resultaat mag gezien zijn, de stoelen en tafels hebben een ander kleur, lang zal dit wel niet duren dat weet ik wel….

Regelmatig loop ik eens langs bij de arbeiders en het toilet in aanbouw, toch nog een restje beroepsmisvorming dat blijven hangen is, niet dat ik hier het werftoezicht doe maar het boeit me wel. En een bemoedigend woordje of dankjewel voor het goede werk wordt geapprecieerd. Iedere fase probeer ik te fotograferen, en dan komt de werfleider naar me toe met een truweel, hier help maar wat dan neem ik eens een foto van jou ipv jij van ons … dat moeten ze me geen 2 keer zeggen.

Het schoolhoofd en de leerkrachten kijken ook voortdurend vanop afstand naar de werkzaamheden.

Een tijd gelden hadden we kettingen besteld bij de bauxiet “juwelier” maar sindsdien niets meer van hem gehoord, dus gaan we ernaartoe, blijkt dat hij het “vergeten” was of volgens zijn uitleg ziek was. Maandag zullen ze klaar zijn, benieuwd of dit nu wel klopt.

Ik stop in Osino voor mijn “club” en als ik terugkeer kan ik nog een mooie Afrikaanse zonsondergang aanschouwen.

Na het avondeten had ik weer wat behoefte aan een wandeling of frisse lucht, en het werd een vreemde en bijzondere wandeling. Ik ging terug het bos in waar ik een aantal dagen geleden het graf vond. Toen ik er aankwam zag ik tot mijn verbazing dat er 2 nieuwe graven gemaakt waren, 2 open putten klaar voor de begrafenis van morgen. Ik stond er met open mond naar te staren toch een vreemd gevoel, een week geleden vond ik het een mooie plaats en nu sta ik te staren naar de wachtende graven…. Het geeft je kippenvel.

Ik blijf er efkes staan en keer dan terug, op mijn terugweg zie ik een schitterende volle maan in de lucht en fonkelende sterren aan de hemel.

Als je de tijd neemt om alles rondom he te aanschouwen, blijkt het leven toch wel bijzonder te zijn.

Gelukkig is het niet altijd ruzie en spelen ze ook mooi met elkaar of komen ze bij de obruni extra aandacht en een knuffel zoeken. Elke dag horen we wel 100 keer obruni fa me (neem me op) ze smeken ervoor, ook de stoute drukke kids willen al eens een knuffel of opgepakt worden. Als je dan toegeeft en er één op je armen neemt zie je een stralende glimlach verschijnen, en dan roepen ze trots naar hun vriendjes het is me gelukt, op zo’n moment veranderen ook de wilde kinderen in zachte knuffelberen…

Heel vaak nemen we een huilend kind op de schoot voor wat troost, de andere kinderen moeten dan efkes wijken maar blijven wel in de buurt.

De eerste les bij de grootste kids was terug 2-letter woorden, echt enthousiast waren ze niet….

In de pauze houden de kinderen zich met wat voor handen is bezig, hier is dit zo goed als niets, de stoelen zijn ongeveer hun enige speelgoed, het is leuk te zien hoe creatief ze er mee omgaan, soms een trein, soms een auto en vandaag was het een muur om er gezamenlijk af te springen

Op het einde van de pauze houdt de headmaster een meeting, zaterdag is er begrafenis van de arbeider van Syto (we gingen al naar het “feest” van zijn leven kort na zijn overlijden), het is belangrijk dat wij ook gaan, als vertegenwoordigers van syto. Dus komende zaterdag gaan we met zijn allen naar de begrafenis, benieuwd wat dit zal zijn.

2e mededeling morgen gaan we alle stoelen en tafels wassen, de andere vrijwilligers planden om deze middag naar Koforidua te gaan en worden gevraagd om sponsen en waspoeder mee te brengen.

Ik blijf op school, en hou me terug met de Kids bezig.

De kleinsten mogen schilderen, een door de vrijwilligsters gemaakte tekening mogen ze inkleuren, ze genieten.

Na de lunch is het tijd voor een dutje, ik zet me tussen de Kids en heb al snel een aantal kinderen rond me, mijn benen liggen na een paar minuten vol slapende kinderen….

De werken voor het toilet vorderen vlot, de 3 diepere putten zijn een soort syptische put voor de opvang van de “menselijke uitwerpselen “, deze putten worden afgedekt met hout en wapeningsijzer om er een dak – vloer op te gieten. Als ik vertrek zijn ze nog druk in de weer, het beton moet vandaag nog gegoten worden zodat ze morgen verder kunnen.

Na school maak ik nog mijn wandeling en geniet van een fris biertje. Op de terugweg zie ik mooi gekleurde wolken door de zonsondergang.

En ja de werkers zijn er, de baas niet dus een contract opmaken en dergelijke is pas voor morgen maar men start wel. Eerst wat materiaal kopen.

Voor de eerste les – activiteit begint zijn er al een aantal kinderen aan het spelen in de klas op de matten, ze genieten er duidelijk van.

We zijn woensdag dus zang en dans, dat de Afrikanen een goed dans ritme hebben wist ik al, op school zie ik dat dit aangeboren is, sommige kinderen kunnen er al wat van.

Ondertussen zijn de werkers gearriveerd met hun materialen en kan er begonnen worden, nog wat overblijvende beroepsmisvorming duwt me ernaartoe om te zien hoe ze te werk gaan.

Met touwen wordt het gebouw uitgezet, tot zover de gelijkenis met hoe men bij ons te werk gaat. De grond wordt met een pikhouweel los gemaakt en met handkracht en een spade uitgeschept. Ik kan het niet laten en wil toch wel symbolisch meegebouwd hebben en neem een spade en help mee, dan worden alle gsm’s van de werkers bovengehaald, een vrouwelijke obruni die met een spade werkt (en het kan al zeg ik dit zelf het is niet de eerste keer dat ik hiermee aan de slag ga) zijn blijkbaar wat foto’s waard.

Terug naar de orde van de dag, school, op woensdag worden vaak wat spelletjes boven gehaald en speelt iedereen. Sommigen met een puzzel, anderen met een auto, nog anderen met ringen, iedereen amuseert zich op zijn eigen manier.

Als de school bijna uit is, kijk ik nog even naar de werkzaamheden, ze zijn al goed gevorderd en maken nu de fundering, het mager beton wordt ter plaatse gemaakt met de schop en dan met een kruiwagen vervoerd, toch wel hard labeur.

Als we vertrekken zijn de arbeiders nog bezig. Deze namiddag zet ik me buiten in de schaduw en schrijf wat, om 5u30 krijgen we ons diner. Na het eten heb ik nog nood aan wat frisse lucht en maak nog een wandeling door het dorp. Als ik buiten kom zie ik de arbeiders, ze hebben net gedaan met hun werk voor vandaag en gaan naar hun tijdelijk verblijf (iedere dag op en neer naar accra is niet haalbaar). Ik kan het niet laten om te gaan kijken wat ze nog gedaan hebben. En tis echt wel veel, al een deel van de muren zijn gemetst.

Ik maak nog een avondwandeling in het bos, tis al donker maar met mijn hoofdlamp zie ik perfect waar ik loop. Best wel leuk om eens in het donker in het bos te zijn, ik zie veel kikkers hoor de stilte van het bos met hier en daar wat dierengeluiden (kikkers, krekels, vogels,…)

De dag verloopt voor de kinderen als een gewone schooldag, eerst wat spelen sommige kinderen ontbijten nog op school (hun eigen meegebracht eten) en dan is er tijd voor de les. Eerst groeperen ze buiten en luisteren naar wat de headmaster of de leerkrachten vertellen, het ghanees volkslied zingen en dan al zingend naar de klas. Terwijl ze buiten zijn zet ik naar gewoonte de stoelen klaar in de klas, dit zorgt voor minder chaos. Maar hoelang blijft alles mooi op een rijtje staan?

En ja het duurt niet lang vooraleer ze met de stoelen rondlopen om die voor hun op de juiste plek te zetten.

De eerste les is woordjes leren met tekeningen, nu we een nieuw tapijt hebben kunnen ze meer dingen op de grond doen. We verdelen de klas in 3 groepen en vertellen en leren hen de woordjes op basis van de tekeningen. De kinderen vinden dat wel leuk, zeker als ze een “high five ” krijgen na een goed antwoord. Na een tijdje nemen ze zelfs de rol van “leerkracht” over, leuk om te zien.

Na de pauze mogen ze tekeningen kleuren, niet in een kleurboek want dat hebben ze niet, dus worden het tekening die door de vrijwilligers gemaakt worden.

Binnen de lijnen kleuren is wat te moeilijk..

En de rest van de schooldag is gewoon, wat zot doen foto’s nemen doen ze allen graag, water geven, handen wassen voor de lunch, lunch uitdelen, wat buiten spelen, en dan nog een beetje rusten in de klas.

Net zoals gisteren valt het me op dat ze nu over het hele lokaal verspreid liggen op het tapijt en niet meer dicht opeengepakt op de resten van matten, heerlijk om te zien.

De aannemer, die hebben we vandaag niet gezien, Afrikaanse afspraken zijn niet zoals bij ons, je moet er even aan wennen maar raakt dat wel gewoon en vroeg of laat komt alles wel in orde.

Na school een van mijn wekelijkse bezigheden, wandelen naar Osino, een biertje en het Afrikaans leven aanschouwen.

Blijkt dat het niet evident is om uit te leggen waarom ik 2 keer 14 m gekocht heb en hoe het volgens mij gelegd moet worden, de rol is 2m dus 4 stroken om de 8m te overbruggen, dan heb je geen verloren stuk tapijt. Uiteindelijk toon ik het gewoon door het uit te rollen en dan begrijpt iedereen het (blijkbaar heb ik toch nog een beetje beroepsmisvorming en ik reken en tel ik iets te snel om snel mee te zijn).

De kinderen mogen niet in de klas komen als we bezig zijn zou een te grote chaos worden. De groten gaan een boswandeling maken, de kleinere mogen voor één keertje de andere klas gebruiken. Ja het tapijt is enkel voor in de klas van de jongsten. Als er geslapen wordt is het de grote en kleine kinderen samen, dus is één ruimte is voldoende.

Voor we aan het werk gaan neem ik nog een paar foto’s, in de hoeken ligt er nog resten van het oude tapijt.

%%%FOTO1%%%

Alles buiten zetten, heeft als voordeel dat het ook opgekuist wordt. Veel van de complete versleten zaken worden weggegooid, of hoe men het hier in Ghana doet, afval op een berg gooien en dan in brand steken….

Samen met de poetsster veeg ik de klas en daarna kuisen we ze ook nog eens grondig met water en zeep.

En dan geduld hebben tot alles goed opgedroogd is, in een vochtig – tropisch klimaat duurt dat wat.

Ondertussen ga ik wat meehelpen in de klas, er wordt verteld uit een soort kinder encyclopedie, in groepjes kunnen ze elk meevolgen in de boek.

Na een paar uur is het lokaal droog, nog een speciaal poeder op de grond om te vermijden dat alles snel vochtig wordt en dan kunnen we het tapijt leggen. Oef mijn berekening klopt perfect, nu geloven ze allemaal mijn redenering en uitleg en komen er geen vragen meer.

Zelfs de leraren van de aanpalende school komen kijken naar ons werk.

Al zeg ik het zelf het resultaat mag gezien zijn, je herkent het lokaal niet meer, de kinderen komen nieuwsgierig kijken maar worden nog even buiten gehouden, ik hoor al bewonderende kreten, wauw is overal het zelfde.

Het materiaal nog binnen brengen, de nieuwe speel - slaap matten kunnen uiteindelijk ook gebruikt worden (men wou ze niet op een vuile vloer leggen om te vermijden dat ze direct kapot zijn), en voor het eerst zijn er veel kinderen nog voor de lunch moe en willen slapen….

Na de lunch is er zoals altijd wat speel en slaaptijd, deze keer moesten de leerkrachten de kinderen niet aansporen om naar binnen te gaan, iedereen wou op het tapijt spelen.

Ik zet me ook op het tapijt en geniet van de blije gezichten, van slapen komt er niet veel in huis, ik moet alle tekeningen en dieren benoemen die op de mat staan.

Na school wandel ik nog wat in het dorp, en probeer de achterstand van mijn blog wat in te halen.