Een bijbelse profeet zijn

Het woord profeet komt van het Griekse prophetes, dat ‘spreken in naam van een ander’ betekent. Bijbelse profeten zijn dus boodschappers die spreken in naam van God. In het Hebreeuws is de meest gebruikelijke naam voor profeet echter ‘nabi’: ‘iemand die geroepen is’. In de Tenach ligt de nadruk dus niet zozeer op de rol van boodschapper, maar op de status van de profeet als iemand met een roeping van God.

Het takenpakket van een profeet

Het is niet gemakkelijk om profeet te zijn. Meestal zijn de boodschappen van God net zo geliefd als een faraokostuum tijdens het joodse paasfeest. Er is eigenlijk maar 1 profeet, Jesaja, die de baan zelf heeft gezocht, alle anderen, waaronder Mozes, Jona en Jeremia, klagen dat hun roeping een zwaarder lot is dan de dood.

Tot het takenpakket van een profeet behoren doorgaans:

·        De toekomst voorspellen. Het voorspellen van toekomstige gebeurtenissen is het visitekaartje van de profeet. Deze voorspellingen varieren van het bepalen van het geslacht van een ongeboren baby tot het voorspellen van de winnaar in een oorlog. Het vermogen de toekomst te voorspellen geeft een profeet zijn geloofwaardigheid. Als ze voor publiek staan, kunnen ze de luisteraars vertellen wat ze echt denken (of beter gezegd, wat God denkt).

·        Leiders adviseren. Koningen zijn zich bewust van het belang van Gods goedkeuring voor ze een bepaalde actie ondernemen, zoals het bouwen van een tempel of het beginnen van een oorlog. De meeste koningen accepteren echter geen negatieve reactie en huren daarom een ‘profeet’ die niet meer is dan een klassieke jaknikker. Soms echter komt een echter profeet opdagen, die de koning vertelt wat God denkt over zijn plannen of regering. Dit tot grote ergernis van de koning. Het gevolg is dat koningen en profeten het meestal niet met elkaar kunnen vinden.

·        Veranderingen bewerkstelligen. Profeten doen erg hun best om het gedrag en geloof van mensen te veranderen. Soms wordt hun boodschap met berouw en verandering ontvangen, maar meestal gaan de mensen hun waarschuwingen uit de weg en zijn de profeten hun leven niet zeker.

·        Symbolische handelingen uitvoeren. Omdat ‘daden meer zeggen dan woorden’ ondersteunen profeten hun woorden met dramatische handelingen. Zo moet Ezechiel bijvoorbeeld eten koken boven ‘kolen’ van mest om Israels morele onzuiverheid aan te tonen (Ezechiel 4). De profeet Hosea moet een prostituee trouwen om Israels ontrouw aan te tonen (Hosea 1). De profeet Jesaja krijgt de opdracht om drie jaar naakt door het leven te gaan om Israels dreigende veroordeling en schaamte te demonstreren (Jesaja 20). Je kunt je wel voorstellen dat er geen lange wachtlijst is bij het Uitzendbureau voor Profeten.

·        Orakels uitspreken. De meest gebruikelijke functie van een profeet is het doorgeven van Gods boodschappen. Deze boodschappen, orakels genoemd, beginnen meestal met de woorden ‘Dit zegt de Heer…’ Orakels waarschuwen mensen meestal voor veroordelingen die dreigen als ze niet van richting veranderen en hun leven beteren.

De kwalificaties van een profeet

Voor het priesterschap moet je aan bepaalde eisen voldoen om ‘ingehuurd’ te worden. Je moet Leviet en man zijn en binnen een bepaalde leeftijdscategorie vallen. Bijbelse profeten kunnen daarentegen jong of oud, rijk of arm, slimmerik of sukkel, man of vrouw zijn. Enkelen van de meest invloedrijke profeten van Israel zijn vrouwen. Hieronder bevinden zich Mirjam, die het volk voorgaat in een gebed aan God na de exodus uit Egypte (Exodus 15:20); Debora, die Israel een overwinning op de Kanaanieten bezorgt (Rechters 4:4) en Chulda die Josia, een van de grootste koningen van Israel, adviseert (2 Koningen 22:14). Het geheim achter Gods keuze is diversiteit, want God heeft een breed scala aan mensen nodig om zijn boodschappen uit te dragen binnen de voortdurend veranderde omstandigheden van Israels bestaan.

Inleiding tot de grote profeten

Er zijn drie ‘grote’ profeten (Jesaja, Jeremia en Ezechiel) en twaalf ‘kleine’ profeten (Hosea, Joel, Amos, Obadja, Jona, Micha, Nahum, Habakuk, Sefanja, Haggai, Zacharia en Maleachi). Deze verdeling zegt niets over hun belangrijkheid, maar over de lengte van hun geschriften.

De geschriften van de grote profeten zijn behoorlijk lang en staan allemaal op een aparte boekrol. De geschriften van de kleine profeten zijn aanzienlijk korter en staan allemaal samen op een boekrol. Het boek Daniel, dat toch echt voorspellingen bevat, vinden we in Tenach niet terug onder Profeten maar onder Geschriften. In de Griekse rangorde valt Daniel echter wel onder Profeten en komt na Ezechiel, waardoor het de vierde grote profeet is.

J E S A J A

Jesaja is misschien wel de bekendste en meest invloedrijke profeet van de bijbel. Een van de redenen voor zijn indrukwekkende positie is dat hij tijdens een van Israels moeilijkste perioden leeft (rond 742-700 v. Chr.). Als hij profeet is, wordt het noordrijk Israel verwoest door de Assyriers (721 v. Chr.) en ontsnapt Jeruzalem ternauwernood aan hetzelfde lot. Waarom laat God zijn volk veroveren door het kwaadaardige Assyrie, dat internationaal bekend staat om zijn gewelddadigheid en bloedvergieten? En wat zal het uiteindelijke lot van Juda zijn, dat weliswaar nog overeind staat, maar balanceert op de rand van de afgrond? Voor de antwoorden op deze vragen en om uit te vinden wat God van en voor zijn volk wil, wenden de mensen zich tot Jesaja.

Het materiaal in het boek Jesaja staat, net als in de andere profetische boeken, niet in chronologische volgorde. De profetenboeken zijn verzamelingen (geen geschiedenissen) van boodschappen en gebeurtenissen rond een bepaalde profeet. Raak dus niet in de war als dingen niet lijken te kloppen (zoals de roeping van Jesaja in Jesaja 6, terwijl Jesaja 1-5 al voorspellingen van Jesaja bevat).

De roeping van Jesaja (Jesaja 6)

Jesaja’s roeping om profeet te worden is uniek. Mozes en Jona probeerden onder Gods roeping uit te komen, maar Jesaja biedt zijn diensten vrijwillig aan.

God verschijnt in een visioen aan Jesaja. God zit op een verhoogde troon en draagt een mantel (of gewaad) die de tempel vult. Omdat niet iedereen zomaar naar God kan kijken, ondergaat Jesaja een rituele zuivering van een serafijn, een engelachtig wezen met zes vleugels. De serafijn neemt een brandend kooltje van Gods altaar en legt dat op Jesja’s lippen. God vraagt dan: “Wie kan ik sturen [naar mijn volk]?’ Jesaja antwoordt: ‘Hier ben ik, stuur mij!’ (Jesaja 6:8).

God meldt aan Jesaja dat Juda verwoest zal worden. Verder zegt God dat Jesaja met de mensen moet praten zodat hun geesten zich ‘verharden’ zodat ze het niet begrijpen, hun oren ‘dood’ worden zodat ze het niet horen en hun ogen zich ‘sluiten’ zodat ze het niet zien. Als hun wintuigen niet werken, kan God hen ongehinderd straffen. Dit lijkt een wat vreemde oproep van God, aangezien het doorgaans de taak is van profeten om mensen te waarschuwen zodat ze wel luisteren en hun gedrag veranderen. Waarom doet God dit?

Ook in dit geval wil God graag dat de mensen hun gedrag veranderen. Wanneer degenen die God echt willen dienen horen dat God het punt bereikt heeft waarop hij niet eens meer wil dat zijn volk berouw heeft, zullen zij des te meer berouw tonen. Maar waarom heeft God dit punt bereikt?

In de eerste hoofdstukken van Jesaja kunnen we lezen dat de mensen weliswaar offeren aan God en tot hem bidden, maar de rechten van de armen en minder bedeelden negeren. God zegt het als volgt:

Ga je wassen, maak ze schoon. Maak een eind aan jullie wandaden, laat ik ze niet langer zien. Vermijd het kwade, zet je in voor het goede. Kom op voor het recht, houd uitbuiters in toom, doe recht aan de wezen, verdedig de weduwen. – Jesaja 1:16-17

Israel heeft veel te doen en het bevindt zich op de drempel van een onafwendbare veroordeling. Israels reactie op de waarschuwing zal zijn lot bepalen.

Jesaja’s beroemdste voorspellingen

Veel van Jesaja’s voorspellingen zijn van blijvende invloed. Hier volgen de meest invloedrijke:

·        Van zwaarden tot ploegscharen: de grote dag van de vrede (Jesaja 2): In Jesaja 2:4 voorspelt Jesaja dat God tijdens het ‘einde der tijden’ een tijdperk van veroordeling zal aankondigen, gevolgd door onvoorwaardelijke vrede. In prachtige poetische woorden voorspelt Jesaja: ‘God zal rechtspreken tussen machtige volken en geschillen oplossen tussen vele naties. Dan smeden ze hun zwaarden om tot ploegscharen en hun speren tot snoeimessen. Geen volk neemt nog de wapens op, nooit meer bereidt men zich voor op de oorlog.’ Deze dag heeft nog niet plaatsgevonden, maar het zou niet gek zijn als het zou gebeuren. Deze tekst siert trouwens het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York.

·        De geboorte van Immanuel (Jesaja 7): In Jesaja 7:14 voorspelt Jesaja dat ‘een jonge vrouw zwanger zal raken en een zoon zal baren die Immanuel heet’. Direct daarop volgt Jesaja’s advies aan koning Achaz om niet betrokken te raken bij een oorlog omdat degenen die hem daartoe aanzetten niet lang meer zullen leven. Zij zullen weg zijn ‘voordat het kind kan kiezen tussen goed en kwaad’ (Jesaja 7:16). Met andere woorden: het gevaar zal over een paar jaar geweken zijn. De naam van het kind, Immanuel, die ‘God is met ons’ betekent, moet Achaz eraan herinneren dat God hem in deze moeilijke jaren zal beschermen. Veel theologen denken dat de jonge vrouw die hier wordt genoemd, Jesaja’s vrouw is. Zij wordt ergens anders een ‘profetes’ genoemd en schenkt later het leven aan twee zonen met belangrijke namen.

Jesaja’s voorspelling krijgt een nieuwe betekenis in het Nieuwe Testament. Daar wordt hij toegepast op Jezus’ moeder Maria die, ondanks haar maagdelijkheid, Jezus baart door de macht van God. Een reden voor de ‘flexibiliteit’ van Jesaja’s voorspelling is dat bij de vertaling van Jesaja’s boek in het Grieks (de vertaling die door de meeste vroege christenen werd gehanteerd) het Hebreeuwse woord voor ‘jonge vrouw’ werd vertaald met het Griekse woord parthenos. Dit woord betekent weliswaar ‘jonge vrouw’ maar kan ook ‘maagd’ betekenen. In de evangelien van Marcus en Lucas staat dus dat Maria maagd was toen ze zwanger raakte van Jezus, wat de goddelijke status van Jezus aantoont.

·        Jesaja en Haendels Messiah (Jesaja 9): Niets doet ons zo aan Kerstmis denken als de geur van dennenbomen, de maak van Gluhwein en koren die Haendels Messiah zingen: ‘Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven; de heerschappij rust op zijn schouders. Deze namen zal hij dragen: Wonderbare raadsman, Goddelijke held, Eeuwige vader, Vredevorst.’ Maar het was niet Haendel die deze woorden schreef, het was Jesaja. Met deze woorden voorspelt Jesaja de geboorte van een kind dat het gouden tijdperk van de rechtvaardigheid en vrede zal aankondigen. Jesaja’s beschrijving van het kind is behoorlijk hoogdravend, maar dat is niet ongebruikelijk in oude koninklijke lofprijzingen. Sommige bijbelwetenschappers denken daarom dat de woorden geschreven werden voor de kroning van een Judese koning, misschien koning Hizkia die heerste tijdens Jesaja’s loopbaan als profeet. De meeste geleerden, zowel vroeger als nu, interpreteren deze woorden als verwijzingen naar de Messias. Door deze interpretatie paste Haendel ze ook toe op Jezus.

Uit : De Bijbel voor dummies