U kunt ze nu ook zien.

Beste bezoeker,

Gisteren heb ik, samen met mijn geliefde het Maasland met nieuwe ogen bekeken.
Gewapend met mijn fototoestel vertrok ik vanuit Maaseik naar Heppeneert, Elen, Rotem, Dilsen, Stokkem en Meeswijk.

Onderweg maakte ik foto’s van het prachtige landschap, een verwaarloosde Maaskade, industriële machines en van een desolate omgeving veroorzaakt door een vergane traditie.
Speciaal voor Pol heb ik in Meeswijk foto’s gemaakt van de omgeving van
de “zet-euver”.

Aan het café hielden vroeger fietsers en auto’s halt om de ’vreemden’ te verwelkomen die van de overkant kwamen.

De cafébaas leefde voor en door de Maas. Hij hield op een eigen, bescheiden manier de statistieken bij van de overstromingen van de Maas.

Nu staat er op de Maasoever een enorme plastic tent met schreeuwerige reclame.
Ik heb zelfs een ijsventer gezien met een eigen generator!

Er is geen enkele deftige voorziening meer voor de mensen die in dit niemandsland terechtkomen.
Hiervan zal ik later foto's tonen.

Beste bezoeker,

Zoals u weet heb ik aan de vijf Maasgemeenten vragen gesteld in verband met de eigenheid van de inwoners.
Ik heb ook gevraagd om de drie vragen “Waar komen we vandaan? Wie zijn we? Waar gaan we naartoe?” in het eigen dialect te vertalen.

Intussen heb ik ook antwoord gekregen van de schepen van toerisme van Maasmechelen.
De drie vragen worden vertaald als : “Woë koome ver vanaaf? Wè zin ver? Woë goon ver eer?”

Het is voor mij, als ‘warme’ Kempenaar - want zo wordt een bewoner van de Kempen benoemd -  boeiend om deze subtiele verschillen in het dialect te ontdekken.

De inwoner van Maasmechelen wordt  als “Mecheleer = stecheleer” omschreven; met als summum de benaming van de Boorsemenaren als ‘Judden’.
Ze zouden plagende en soms stekende omgangsvormen hebben.

Beste bezoeker,

Op zoek naar de Maaslandse identiteit in de religieuze kunst en architectuur toog ik naar Luik.
Daar bezocht ik de St. Bartholomeuskerk.

Deze collegiale kerk is een sobere maar indrukwekkende getuige van de Romaanse bouwkunst.
Ze is opgetrokken in Rijn-Maaslandse stijl en gebouwd volgens een primitief plan in de vorm van een Latijns kruis.

In deze kerk bevindt zich het wereldberoemde doopvont in geelkoper.
Dit juweel uit de Maasromaanse kunst werd in de eerste helft

van de 12^de eeuw gecreëerd door Renier, een goudsmid uit Hoei.

Renier heeft de klassieke en Byzantijnse kunst prachtig verenigd met de Maasromaanse traditie.

De smid gebruikte de techniek van was waarin hij in reliëf de vorm van het bekken had uitgespaard.

Dit wasmodel bedekte hij dan met klei. Wanneer alles was opgedroogd legde hij er warme vuurstenen omheen om de was te doen smelten. Het vloeibare geelkoper werd dan in de gietvorm gegoten.

Toen ik de prachtige figuren op de doopvont van naderbij wilde bestuderen, is het alarm meermaals afgegaan…
Ik bespaar u deze schaamte door u een virtuele blik op de doopvont te gunnen.

Beste bezoeker,

Wat is identiteit en wat is dan de Maaslandse identiteit?

Het is de grote vraag die mij bij mijn project bezighoudt.
Hebben we wel een identiteit?

Staat ze vast of is ze veranderlijk?

Is het een eigenschap of een constructie? 

In het tijdschrift “Onze Taal” uit 1998 ben ik een bijzonder artikel tegengekomen.

Jongeren uit de mijnbouwsteden, zoals Maasmechelen hebben een eigen identiteit gecreëerd door een smeltkroestaal uit te vinden,

het “Algemeen Cités”.

Het draagt de sporen van het Grieks, Spaans, Marokkaans, Turks, Italiaans, Nederlands en Limburgs.

Het is de taal van jonge trendsetters uit de cités.

Het is een bastaardtaal, rijk aan schuttingwoorden, met de grammatica van het Limburgs, de melodie van het Italiaans en de woordenschat van beiden; beperkt, maar vurig en zangerig.

En er is ‘besmettingsgevaar’ : andere Limburgse jongeren nemen het gemakkelijk over.

Ik geef enkele voorbeelden die ik in mijn werkomgeving écht gehoord heb.

“Mi, maak me geen eiers!”

“Goeie.”

“Ik zjweer u, die, die maak ik dood!”

“Hou uw lip, zwijg uw lip, zwijg uw mond.”

Dit vind ik zo'n wonderbaarlijke vastelling én ontwikkeling dat ik deze kennis zeker ga gebruiken …

Ik heb aan de toeristische diensten van de vijf Maasgemeenten gevraagd de drie cruciale vragen voor mijn project te vertalen in hun eigen dialect.

En zie, in Kinrooi duiken de eerste verschillen op :

"Woeë kómme wieë van aaf "? verandert in "Woeë komme wae van aaf"?
"Waem zeen wieë"? wordt ""Waem zeen wae"?
"Woeë goeën wieë nao tów"? is "Woeë gaon wae haer"?

Voor mij houdt dit een voorzichtige conclusie in : identiteit in diversiteit.

Dat de taal bloemrijk en vindingrijk kan zijn, bewijzen de typeringen die men vroeger aan de bewoners van de verschillende kerkdorpen gaf.
Over de benamingen voor de Dilsenaren heb ik reeds geschreven.

In de fusiegemeente Kinrooi worden de typeringen gebruikt door de karnavalsvereningen. Zo spreekt men er over De Heiligen van Geistingen.
Er was zóveel dat refereerde aan het katholicisme : een beiaard, een bisschop, missinonarissen, kloosterzusters, een Mariapark, de Lourdesgrot..
Trop is te veel, dacht men en daarom verklaarde men de Geistingenaren maar schijnheilig.

De inwoners van de heerlijkheid Kessenich moetsen herendiensten verrichten. Ze kregen 'de kost' voor geleverde arbeid : peulvruchten. De inwoners van het naburige vrijdorp Neeritter spotten met die van Kèesing :"Es geer niks dootj es erte èete zultj geer ouch waal erte sjiëte"...Vandaar de spotnaam De Ertesjieters van Kèesing.

Een 'rabbedap' betekent babbelkous. Het was vroeger een geliefd schelwoord voor de mensen van Ophoven.
Rabbedebkes waren ook lichte klompjes met leren riempjes over de voet.
De carnavalsvereninging van Kinrooi gebruikt de bijnaam "Rabbedabbers".

De Gaaplepels van Molenbeersel danken hun naam aan een houten lepel met een opening in het midden. Die werd gebruikt om lucht te brengen in het  gerecht tijdens het roeren. Een gaaplepel is ook iemand die met open mond en vol onbegrip en verwondering naar een ander kijkt.
Prachtig!

Tot slot is er nog de zeer oude spottende kijk op de Ophovenaren.
Men meende zelfs dat 28 december hun feestdag was, de naamdag van de 'onschuldige kinderen'.
De Kinjerkes van Ophoven appeleren aan de uitdrukking die is overgewaaid van het Sittardse Ophoven :
"Same gaon en same trök, wiej de Kinjerkes van Ophoven",

Kinderen van nog geen drie jaar zijn feilloos in staat om in de meest uiteenlopende uurwerken-torenklokken, wekkers, autoklokken, horloges- een 'tiktak' te herkennen.
Daarmee bezitten ze het vermogen random problems op te lossen.
Ik toon u een visualisering van een random problem.
Ook zonder opsomming van alle varianten en eigenschappen van bomen is een driejarige vrijwel feilloos in staat uit te maken wat wel en wat niet in de categorie 'boom' thuishoort.
En deze indeling is een eerste stap naar het memoriseren....

Optisch-neurale computers kunnen de telefoonpaal wèl en dus foutief insluiten als 'boom' op basis van vooraf  ingegeven zoektermen als stam/zijtakken.

Soms voel ik me verwant met de H.Willibrordus die in de 8ste eeuw ook met bewondering en verwondering keek naar het Maasland en haar bewoners.

Later hoop ik hierover meer te kunnen vertellen.
Ik toon alvast een prachtige voorstelling van het menselijk geheugen.
Komen er elementen bij of verdwijnen ze, is een vraag die me bezighoudt.

Ruim een derde van de respondenten vindt dat het dialect het belangrijkste criterium is.

Uit de toeristische folders van de Maasgemeenten en uit de verzamelingen van de diverse heemkundige kringen blijkt ook dat het Maaslands dialect een belangrijke rol speelt.
Elke gemeente in het Maasland speelt deze unieke troef uit.
Momenteel verdiep ik mij in de historiek en de eigenheid van dit prachtige dialect.
 
Ik dank Wim voor het doorsturen van de afbeelding van de Mezeiker Lieësplank .
Klik op de afbeelding voor een grotere weergave.

Graag wil ik nogmaals een oproep doen om de rondvraag te beantwoorden.
Ze maakt voor mij een wezenlijk onderdeel uit van de sociale sculptuur die ik probeer op te bouwen.

Geachte lezer,

Bij mijn zoektocht naar het Maaslands verleden en haar identiteit stuitte ik als vanzelf op de dichter Hendrik van Veldeke. Hij leefde en werkte tijdens de tweede helft van de twaalfde eeuw in een regio die met recht als Europees kan omschreven worden.

In de driehoek Aken-Luik-Maastricht, het Land zonder grenzen, ligt de bron van de Nederlandse en Duitse literatuur. En Hendrik van Veldeke of Heinric de von Veldeke staat met zijn lyrische en epische ontboezemingen aan het begin van beide stromingen! Hij gaf de inwoners een eigen taal en een begin van zelfbewustzijn. Hier is de eerste regel van zijn liefdevolle beschrijving over de ligging van Maastricht: te Triecht, in eynen dall scoen ende liecht...Veldeke krijgt van mij een ereplaats in het kabinet dat ik ga samenstellen met memorabilia uit het Maaslands verleden.

Ik toon u ook het oudste Limburgse zinnetje. De schrijfster, zuster Gertrudis schrijft in de laatste zin in een mengeling van oud-Nederlands en Latijn : “Deze gemeenschap was edel en schoon/En volledig vervuld van alle deugden”.

Verder ziet u een foto zien van het standbeeld van van Veldeke dat in Hasselt staat.

Beide foto’s komen uit de catalogus ” Peren op de beuken”, uitgegeven door
Het Stadsmus en de stad Hasselt in het kader van Viva Veldeke.

Danke, Guy, ge zijt een fijne mens!

Op zoek naar een treffende uitspraak vond ik deze wel aardig :
"doa iste wèèreld tóewgenieëgeld mèt plenk".
Natuurlijk verwijs ik hiermee niet naar de stad Dilsen, maar naar mijn eigen kleine geboortedorp, ver weg in de Kempen...

Geachte lezer,

Voor de realisatie van mijn kunstproject  ‘imagooh!’ ben ik op zoek naar allerlei dingen van zeer diverse aard die verband houden met het Maasland en haar bewoners.

Ik denk hierbij aan voorwerpen, teksten, boeken, foto’s en vlaggen die verwijzen naar de Maaskant, oude Maaslandse recepten, streekeigen verhalen en rituelen, vergeten woorden uit het dialect, gedichten en liedjes over de regio die nu al lang vergeten zijn, etc... Of nog anders gezegd, ik ben op zoek naar al die dingen en attributen die kunnen helpen om de Maaslandse identiteit – vanuit het verleden en heden -  te definiëren. Alles wat voor u specifiek met het Maasland verbonden of kenmerkend is, mag u me signaleren of doorgeven.

Op die manier wordt mijn project een échte sociale sculptuur.

Na afloop van de tentoonstelling kan u uiteraard uw parafernalia weer terugkrijgen.

Als u denkt mij te kunnen helpen kan u mij mailen via mijn blog.

Alvast een hartelijke dank voor uw positieve bijdrage,

M.H.I. Clemens

imagooh!

Het is me de afgelopen jaren steeds vaker opgevallen dat steden en regio’s in Europa zich bij het publiek promoten door een logo tot vervelens toe te herhalen. Jongens en meisjes uit de afdeling marketing noemen het branding. Een eenvoudig beeld of een slogan moet bij de kijker onmiddellijk het product oproepen. Die visie wordt echter niet alleen toegepast op bier en zeep, maar ook op geografisch afgebakende streken en hun bewoners. De reductie van het Hageland of de Kempen tot een product – en tot een steriel logo -  is me een huiver. Een regio heeft veel verborgen facetten die in zo’n benadering niet alleen vergeten worden, maar zelfs definitief in de vergeetput verdwijnen. Daar hoop ik de Maaskant met ‘imagooh!’ voor te behoeden.  

Ter gelegenheid van FantasMa 08 wil ik daarom het Zeer Hoog Instituut voor Maaslandse Identiteit oprichten, verder ZHIMI genoemd. Dat instituut heeft de opdracht om de culturele identiteit van het Maasland en haar bewoners eigenzinnig te onderzoeken. Op basis van die kennis kan het imago van de streek tussen Lanaken en Kessenich dan verrijkt en verdiept worden. Het ZHIMI is gevestigd in de kaduke schuur aan de Leugenbrugweg 20 te Aldeneik. Het organigram heeft een simpele structuur: ik ben directrice, secretaresse, poetsvrouw, en doe het economaat. Kortom, ik, M.H.I. Clemens, bén het instituut. Ook de basis voor het onderzoek is simpel en kan terug gebracht worden tot drie vragen, waarin de kern van het Maasland en haar bewoners vervat zit :

Ÿ         Woeë kómme wieë van aaf?

Ÿ         Waem zeen wieë?

Ÿ         Woeë goeën wieë noa tów?

Zoals vaker blijkt, kunnen de vragen eenvoudig worden geformuleerd, maar zijn de antwoorden verre van voor de hand liggend. Terugvallend op de oude vorm van de triptiek, ach wat waren die duistere Middeleeuwen toch helder en inzichtelijk, probeer ik een voorlopig antwoord te formuleren.

De installatie ‘imagooh!’ is samengesteld uit drie kamers die zich naast elkaar bevinden in de binnenlocatie van Fantasma 08. In de eerste ruimte zullen vele parafernalia te bekijken zijn die verwijzen naar het verleden van het Maasland. Het moet een lieu de mémoire worden van de regio. In al de attributen en kleinodiën die daar kriskras gestapeld liggen, een herinnering aan eeuwen Mosaanse geschiedenis, zit het cultureel geheugen van de streek verweven en gegoten. Misschien zou men in deze kamer een voorzichtige aanzet kunnen zien van de Maaslandse canon, een kabinet met onderdelen waar de regionale identiteit uit geconstrueerd is.  Dat onderdeel vormt ook het eerste luik van de Maaslandse eigenheid.

In de tweede ruimte heeft het ZHIMI, eigenlijk een kenniscentrum, onderdak gevonden. Vanuit het instituut zullen diverse initiatieven genomen worden om de hedendaagse identiteit van de regio te onderzoeken. Daarin kunnen de bewoners een belangrijke en ondersteunende rol spelen. Aan de hand van affiches, waarop de drie vragen in het dialect als karbonkels oplichten, wordt de thematiek in het hele Maasland onder hun aandacht gebracht. De affiche effent het pad naar een bijzondere vragenlijst ‘waem zeen wieë?’ die iedereen kan, mag, zou moeten invullen. De antwoorden van die lijst worden in het ZHIMI verwerkt tot een overzichtelijk eindresultaat waarin culturele en  psycho-logische eigenschappen van de Maaslander tot uiting komen. Ik omschrijf dit onderdeel van ‘imagooh!’ als een sociale sculptuur.

Andere initiatieven van het ZHIMI worden later op een weblog en op de site van Elementum vzw meegedeeld.

De derde kamer tenslotte zal volledig gewijd zijn aan de toekomst van het Maasland en haar bewoners. Waarschijnlijk zal hier de eerste transhumane inwoner van de regio worden voorgesteld. Met dat beeld én het ZHIMI én de canon geeft dit seculiere drieluik een volledig overzicht van de Maaslandse identiteit.

Verder hoop ik met ‘imagooh!’ een tipje van de sluier op te heffen die over de trits ik, wij en zij hangt. Rond die drie persoonlijke voornaamwoorden, en de Tijd zweeft de identiteit als een vage nevel boven de Maasvallei. Maar misschien is alles slechts een fantasma? Of staan we toch aan het begin van een tweede Renaissance in het Maasland?

M.H.I. Clemens

Maaseik, 18 maart 2008

Korte biografie

Clemens is een pseudoniem, maar ook de familienaam van mijn moeder. Als Latijns begrip betekent clemens zacht, mild, toegeeflijk... De voorletters M., H. en I. worden niet ingevuld. Imagooh! is mijn eerste installatie in de wereld der kunsten. Noem me dus gerust een outsider. In de gewone wereld probeer ik op werkdagen tussen 8 en 16 uur kinderen voor dislectio te behoeden. Oh ja, ik ben een inwijkeling, geine echte Maeslènjer...