Valentijn en een Romeinse dichter?

Ook de Romeinen waren bezig met liefdesbetuigingen. Zo ook de bekende Romeinse dichter Catullus. Over het leven van Catullus is weinig met zekerheid bekend. Hij werd tussen 84 en 77 v.Chr. geboren in Verona. Catullus was de eerste Romeinse lyrische dichter in wiens werk persoonlijke belevenissen sterk en zuiver weerspiegeld werden. Zijn meesterschap over de Latijnse taal gaat in zijn poëzie gepaard met een volmaakte beheersing van Griekse lyrische versmaten, waarvan er vele door hem voor het eerst in het Latijn zijn gebruikt.

Vermits hij als jongeman (ca. 62 v.C.) naar Rome werd gezonden om er zijn studies te voltooien, had zijn familie waarschijnlijk een politieke carrière op het oog, maar Catullus leek op dat vlak geen grote ambities te hebben. Blijkbaar boeide de literatuur hem meer dan het vooruitzicht van een leven als advocaat of politicus. Al snel trad hij op de voorgrond in een kring van jonge dichters (de poetae novi) die hun voorbeelden vooral zochten in de hellenistische Griekse poëzie. Rond 61 v.C. maakte Catullus kennis met de mooiste, machtigste en meest losbandige vrouw van Rome, die hij in zijn gedichten Lesbia noemt.

Het beroemdste gedicht van Catullus is ook zijn kortste:

Odi et amo.
Quare id faciam, fortasse requiris?
Nescio, sed fieri sentio et excucior.

Het gedicht bevat 8 werkwoorden, geen bijvoeglijke naamwoorden, en geen zelfstandige naamwoorden. Deze omkering van de gebruikelijk poëtische structuur (gewoonlijk meestal zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden) benadrukt het drama en de tegenstrijdige emoties die Catullus voelt.

Van dit gedicht zijn ontelbare vertalingen gemaakt.

Een voorbeeld:   Ik haat en ik heb lief.
                         Waarom, vraag je?
                         Geen idee, maar ik voel het en het verscheurt me.



Rik Deweert vertaalde het gedicht als volgt:

Ik haat je en ik hou van je
Je vraagt je wellicht af waarom
Ik weet het niet,

En ik lijd eronder.

Nog een mooie vormelijke vertaling vind ik :        Ik
                                                                        haat
                                                                        jou
                                                                        heb
                                                                        ik
                                                                        lief
                                                                        vraag
                                                                        me
                                                                        niet
                                                                        waarom
                                                                        ik
                                                                        mezelf
                                                                        zo
                                                                        kwel

A. Rutgers van der Loeff, die alle verzen van Catallus navolgde, gaf het vers de titel 'Gespletenheid' en vertaalde het zo:

Haat voelt mijn hart en liefde-, als om strijd,
Vraag niet, waarom! Ik weet het niet, maar lijd.

De dichter Jan Emmens, wiens poëzie voor een deel beheerst wordt door dubbelgevoelens, noemde het vers 'Distichon' en vertaalde het aldus:

Ik haat en ik bemin haar.
Waarom, zul je vragen? Weet ik het.
Ik voel het gebeuren en ga er kapot aan.

Volgens mij blies Paul Claes alle vorige pogingen op en drukte ons met de neus op de feiten van Catullus' passie: ‘Mijn haat is mijn liefde’.
'Zwei Seelen' noemde Paul Claes zijn vertaling. Hij bracht het distichon in vier rijmende regels onder:

Haten en beminnen.
Waarom ik dat doe? 'k Weet niet.
Maar van binnen doet het pijn - en hoe!
     

'Gespletenheid', 'Zwei Seelen', de nadruk wordt gelegd op de tegenstrijdigheid, niet op de gelijktijdigheid van de gevoelens. De pijn is die van de verscheurdheid. Voor zijn volledige vertaling van Catullus' verzen hernam Claes het gedicht. Hij noemde het nu 'Paradox', en daarin is de schijnbare tegenstrijdigheid van de gevoelens mooi weergegeven, hun eenheid ook.

De vertaling is beknopter geworden:

Mijn haat is mijn liefde.

Waarom? vraag je.
Ik weet het niet, maar ik voel het en dat is mijn dood. 

 Geschreven door M.H.I. Clemens