Toevallig las ik vandaag een kort gedichtje van Leo Vroman dat een facet belicht van de verwevenheid die kenmerkend is voor de begrippen ik- en wij-identiteit. Uit schema’s, zoals gisteren voorgesteld, lijkt een zekere objectiviteit naar voor te komen die de indruk geeft dat het model samenvalt met de werkelijkheid. Niks is minder waar natuurlijk. Het model blijft een krakkemikkige poging om het ‘echte leven’ in een statisch beeld te vangen. Het is misschien daarom niet overbodig om te vertellen dat ik de identiteit niet vaststaand interpreteer, maar wel dynamisch, dus veranderlijk en wisselend. Nu eens tracht een mens zichzelf te bekijken vanuit een quasi objectief standpunt, dan voelt hij of zij de blik van de Ander als een taxatie. Dat standpunt wisselt voortdurend. Zoals Arthur Rimbaud schrijft: ‘je est un autre.’

Hier het gedicht Hulp gevraagd van Leo Vroman als een paralipomena - toevoeging - op het stukje van gisteren:

Eén ding weet ik zeker:

ik heb een grote neus,

want als ik een nauwe beker

wil leegdrinken moet ik heus

helemaal achterover hellen.

Maar of ik een engel ben, een genie,

of een schurkje, of wel alle drie,

dat zal jij me moeten vertellen.

2.  Voordat ik de vraag over de constructie van een identiteit probeer te beantwoorden, wil ik er eerst een kleine analyse van maken. Daarbij baseer ik me op het boek Das kulturelle Gedächtnis van Jan Assmann, hoogleraar Egyptologie aan de universiteit van Heidelberg. Ik vrees dat ik zijn indrukwekkende tekst niet helemaal begrijp, maar zal toch pogen om enkele facetten van zijn theorie toe te passen op mijn interpretatie van het thema regionale identiteit.

Assmann maakt uiteraard een onderscheid tussen een ik- en een wij-identiteit. Het eerste lid van dat verschil splist hij dan nog eens op in een individuele en persoonlijke identiteit. Het individuele element slaat dan op de contingente momenten van iemands leven, zoals geboorte en dood, maar ook zijn of haar eigenzinnige noden en verlangens. De persoonlijke identiteit interpreteert Assmann in een sociale context: in welke mate is een individu erin geslaagd om zich in een gemeenschap te integreren en te ontvouwen? Uit deze omschrijving volgt dus dat de ik-identiteit cultureel en socio-genetisch is bepaald. De wij-identiteit is dat sowieso, want zij wortelt in en steunt op een gemeenschap. Waar kan dan het onderscheid liggen tussen de ik- en wij-identiteit? Wel, simpelweg in het feit dat de ik-identiteit verwijst naar een concreet lichaam, naar een brein dat gevormd is door een levensgeschiedenis. De collectieve identiteit verwijst naar naar wat Assmann noemt, een ‘Sozialkörper’, een fictief lichaam dat niet zichtbaar, ongrijpbaar, niet meetbaar en immatrieel is. Toch heeft het een vorm, weliswaar etherisch, die steunt op een sociale en culturele geschiedenis. Of anders gezegd, de collectieve identiteit is een constructie die gevormd wordt door het verleden en de symbolische invulling ervan. Twee belangrijke randbemerkingen van deze visie: geen ik-identiteit zonder wij-identiteit en omgekeerd. En verder volgt daaruit dat mijn identiteit wordt uitgebouwd in de mate ik interactief en communicatief deelneem of me spiegel aan het zelfbeeld van de regio.

Schematisch ziet het dan uit als volgt:

                                       Identiteit

                          ‘Ik’                                    ‘Wij'                                                                       

 Individueel                   Persoonlijk           Collectief

Volgende week probeer ik de collectieve identiteit in te vullen. 

PS: lijnen van Identiteit naar 'Ik' en 'Wij' zijn weggevallen. Idem dito van 'Ik' naar individueel en persoonlijk. Er loopt een stippellijn van 'Wij' naar collectief.

Waalse identiteit

1. Donderdag een interessant artikel gelezen in De Standaard dat naadloos aansluit bij mijn vorige bijdrage over identiteit. De oud-hoofdredactrice van Le Soir, Beatrice Delvaux, beschrijft daarin dat de Walen ‘terug’ zijn. Ze bedoelt daarmee dat de afgelopen maanden het begrip Waal of beter gezegd, de Waalse identiteit, aan belang heeft gewonnen. Heel wat franstalige intellectuelen willen samenwerken aan een project dat de autonome Waalse toekomst moet realiseren. De invloedrijke vaksbondsman Thierry Bodson van de FGTB zegt heel duidelijk: ‘Ik voel me Waal. Jammer genoeg is dat gevoel tegenwoordig te vaak afwezig.’ Uit deze laatste zin blijkt de Waalse identiteit nog lang niet voldoende ingeprent is bij onze zuiderburen. En laat die wij-identiteit nu net een voorwaarde zijn voor zelfvertrouwen, dat op zijn beurt een sterke basis vormt om gezamenlijk de hand aan de ploeg te slaan. Soeverein en autonoom hun eigen weg zoeken en gaan, dat lijkt de Waalse opdracht te zijn voor de komende jaren. 

Misschien is een vergelijking met onze geschiedenis aangewezen. Ik kan me herinneren dat zo’n dertig jaar geleden door Vlaanderen met beate bewondering naar Nederland werd gekeken. Holland was een gidsland, vooral op cultureel gebied. Veel Vlamingen keken uitsluitend naar de tv-zenders van de Noorderburen, en en werd nogal wat gejijd en gejouwd – erg geaffecteerd dan nog - tijdens gesprekken in Leuven of Gent. Want weg met de ge en gij, wegens te platvloers. Beschaafd Nederlands was Noord-Nederlands. Intussen heeft zich een hele ommezwaai voltrokken. Vlamingen praten nu op de Hollandse tv simpelweg in de ge- en gijvorm. Het lijkt wel of ons zelfbewustzijn explosief is toegenomen, zeker ten aanzien van de Hollanders. Ten tweede male hebben we de Bataven opzij gezet. De Stomme van Portici is een vlotte bavardeur geworden...

Ik heb de indruk dat Wallonië nu een land in de kering is. Men prakkezeert over een denktank die misschien zou gaan werken aan een Manifeste du Cercle Wallon, een publicatie die vergelijkbaar is met het Warandemanifest (gratis te lezen op internet). In die tekst wijzen de auteurs met veel aplomb op de noodzaak van een zelfstandig Vlaanderen, want, ik citeer, ‘onafhankelijkheid zal het zelfbewustzijn en het zelfvertrouwen stimuleren, zodat Vlamingen zich beter zullen ontwikkelen tot tegemoetkomende en open Europeanen en wereldburgers.’  De onderliggende premisse van deze redenering komt op de volgende visie neer: regionale identiteit is een constructie. Ze is niet ‘gegeven’, maar  wordt opgebouwd, samengesteld of geconstrueerd. Voor de hand liggende vraag: hoe kan men zo’n constructie realiseren?

Die vraag zal ik volgende week proberen te beantwoorden.

Jeanne d’Arc, Peguy en de Maas

De afgelopen weken is er in Frankrijk een kleine ideeënstrijd los gebarsten onder de leden van enkele rechtse politieke partijen over Jeanne d’Arc. Dit simpele boerenmeisje, ze werd 600 jaar geleden geboren in Domrémy aan de boorden van de Maas, krijgt veel aandacht omdat ze een icoon is geworden van de identité nationale.

Zowel president Sarkozy als Marine Le Pen van het Front Nationale proberen de moedige vrouw in te lijven als ultiem bewijs van de Franse identiteit. Ze kan immers als het perfecte voorbeeld gelden van ‘moeder van de natie’. Een eenvoudig symbool dat veel stemmen kan opleveren...

Toen ik het verhaal van de annexatie las, moest ik aan het gedicht van Charles Péguy denken dat tijdens FantasMa 08 werd opgesteld langs de kunstroute in Aldeneik. Die tentoonstelling zou men ook kunnen karakteriseren als een poging tot onderzoek naar de Maaslandse identiteit. Bestaat er zoiets als een Maaslandse identiteit of is het louter een waanbeeld dat de inwoners hoog houden om bij een bepaalde regio te horen? Iech ben eine Maaslenjer, daarmee wordt de regionale identiteit omschreven. Maar hoe dat begrip verder moet worden geduid, is een probleem waarover de volgende jaren nog veel inkt zal vloeien.

Ik citeer hieronder het gedicht van Charles Péguy (1873-1914):

Adieu à la Meuse

Adieu, Meuse endormeuse et douce à mon enfance

Qui demeure aux prés, où tu coules tout bas

Meuse adieu: j’ai déjà commencé ma partance

En des pays nouveaux où tu ne coules pas.

Voici que je m’en vais en des pays nouveaux:

Je ferrai la bataille et passerai les fleuves;

Je m’en vais m’essayer à de nouveaux travaux,

Je m’en vais commencer là-bas des tâches neuves.

Et pendant de temps-là, Meuse ignorante et douce,

Tu couleras toujours, passante accoutumeé

Dans la vallée heureuse où l’herbe vive pousse;

O Meuse inépuisable et que j’avais aimée.

Het gedicht is een ode aan de Maas, maar het drukt ook de gevoelens van Jeanne d’Arc uit wanneer ze haar geliefde Maasvallei verlaat om te gaan vechten tegen de Engelse bezetter. Er wordt gestreen en gevreen - dit laatste evenwel niet in het geval van Jeanne d’Arc - , soms staat de wereld even stil, maar de Maas, die stroomt steevast verder...

Mijn schoondochter verraste me met de complete “Persepolis” van Marjane Satrapi tijdens onze Kerst 2011.
Onmiddellijk vielen me de zwart-wittekeningen op.
Dat Marjane Satrapi voor deze haast kinderlijke stijl gekozen heeft wordt helemaal duidelijk

als je eenmaal de graphic novel begint te lezen: de tekeningen mogen je niet afleiden van de inhoud!
Het album vertelt over het leven van Satrapi na de Islamitische Revolutie in Iran, 1979.
Satrapi vertelt over haar leven vanaf haar 14de tot haar 24ste jaar.

Ze verhaalt over de moeilijkheden die een jong meisje en vrouw ondervindt 

in een maatschappij waar het dagelijks leven gedomineerd wordt door 

de godsdienst en de machteloosheid die zij hierbij ondervindt.

Elke periode in haar leven wordt gekenmerkt door steeds nieuwe problemen.
Dit wordt op een schitterende wijze in het verhaal verteld.
Satrapi slaagt er in ons te laten meevoelen met het onderdrukte deel van het Iraanse volk.
Je kan niet anders...
Nadenken over fundamentalisme doe je na het lezen van dit prachtig album zeker!
Dank je Sara voor dit prachtig geschenk.
Ik ga het opnieuw lezen, dit keer voor de inhoud alleen!