Toevallig las ik vandaag een kort gedichtje van Leo Vroman dat een facet belicht van de verwevenheid die kenmerkend is voor de begrippen ik- en wij-identiteit. Uit schema’s, zoals gisteren voorgesteld, lijkt een zekere objectiviteit naar voor te komen die de indruk geeft dat het model samenvalt met de werkelijkheid. Niks is minder waar natuurlijk. Het model blijft een krakkemikkige poging om het ‘echte leven’ in een statisch beeld te vangen. Het is misschien daarom niet overbodig om te vertellen dat ik de identiteit niet vaststaand interpreteer, maar wel dynamisch, dus veranderlijk en wisselend. Nu eens tracht een mens zichzelf te bekijken vanuit een quasi objectief standpunt, dan voelt hij of zij de blik van de Ander als een taxatie. Dat standpunt wisselt voortdurend. Zoals Arthur Rimbaud schrijft: ‘je est un autre.’

Hier het gedicht Hulp gevraagd van Leo Vroman als een paralipomena - toevoeging - op het stukje van gisteren:

Eén ding weet ik zeker:

ik heb een grote neus,

want als ik een nauwe beker

wil leegdrinken moet ik heus

helemaal achterover hellen.

Maar of ik een engel ben, een genie,

of een schurkje, of wel alle drie,

dat zal jij me moeten vertellen.

2.  Voordat ik de vraag over de constructie van een identiteit probeer te beantwoorden, wil ik er eerst een kleine analyse van maken. Daarbij baseer ik me op het boek Das kulturelle Gedächtnis van Jan Assmann, hoogleraar Egyptologie aan de universiteit van Heidelberg. Ik vrees dat ik zijn indrukwekkende tekst niet helemaal begrijp, maar zal toch pogen om enkele facetten van zijn theorie toe te passen op mijn interpretatie van het thema regionale identiteit.

Assmann maakt uiteraard een onderscheid tussen een ik- en een wij-identiteit. Het eerste lid van dat verschil splist hij dan nog eens op in een individuele en persoonlijke identiteit. Het individuele element slaat dan op de contingente momenten van iemands leven, zoals geboorte en dood, maar ook zijn of haar eigenzinnige noden en verlangens. De persoonlijke identiteit interpreteert Assmann in een sociale context: in welke mate is een individu erin geslaagd om zich in een gemeenschap te integreren en te ontvouwen? Uit deze omschrijving volgt dus dat de ik-identiteit cultureel en socio-genetisch is bepaald. De wij-identiteit is dat sowieso, want zij wortelt in en steunt op een gemeenschap. Waar kan dan het onderscheid liggen tussen de ik- en wij-identiteit? Wel, simpelweg in het feit dat de ik-identiteit verwijst naar een concreet lichaam, naar een brein dat gevormd is door een levensgeschiedenis. De collectieve identiteit verwijst naar naar wat Assmann noemt, een ‘Sozialkörper’, een fictief lichaam dat niet zichtbaar, ongrijpbaar, niet meetbaar en immatrieel is. Toch heeft het een vorm, weliswaar etherisch, die steunt op een sociale en culturele geschiedenis. Of anders gezegd, de collectieve identiteit is een constructie die gevormd wordt door het verleden en de symbolische invulling ervan. Twee belangrijke randbemerkingen van deze visie: geen ik-identiteit zonder wij-identiteit en omgekeerd. En verder volgt daaruit dat mijn identiteit wordt uitgebouwd in de mate ik interactief en communicatief deelneem of me spiegel aan het zelfbeeld van de regio.

Schematisch ziet het dan uit als volgt:

                                       Identiteit

                          ‘Ik’                                    ‘Wij'                                                                       

 Individueel                   Persoonlijk           Collectief

Volgende week probeer ik de collectieve identiteit in te vullen. 

PS: lijnen van Identiteit naar 'Ik' en 'Wij' zijn weggevallen. Idem dito van 'Ik' naar individueel en persoonlijk. Er loopt een stippellijn van 'Wij' naar collectief.

Waalse identiteit

1. Donderdag een interessant artikel gelezen in De Standaard dat naadloos aansluit bij mijn vorige bijdrage over identiteit. De oud-hoofdredactrice van Le Soir, Beatrice Delvaux, beschrijft daarin dat de Walen ‘terug’ zijn. Ze bedoelt daarmee dat de afgelopen maanden het begrip Waal of beter gezegd, de Waalse identiteit, aan belang heeft gewonnen. Heel wat franstalige intellectuelen willen samenwerken aan een project dat de autonome Waalse toekomst moet realiseren. De invloedrijke vaksbondsman Thierry Bodson van de FGTB zegt heel duidelijk: ‘Ik voel me Waal. Jammer genoeg is dat gevoel tegenwoordig te vaak afwezig.’ Uit deze laatste zin blijkt de Waalse identiteit nog lang niet voldoende ingeprent is bij onze zuiderburen. En laat die wij-identiteit nu net een voorwaarde zijn voor zelfvertrouwen, dat op zijn beurt een sterke basis vormt om gezamenlijk de hand aan de ploeg te slaan. Soeverein en autonoom hun eigen weg zoeken en gaan, dat lijkt de Waalse opdracht te zijn voor de komende jaren. 

Misschien is een vergelijking met onze geschiedenis aangewezen. Ik kan me herinneren dat zo’n dertig jaar geleden door Vlaanderen met beate bewondering naar Nederland werd gekeken. Holland was een gidsland, vooral op cultureel gebied. Veel Vlamingen keken uitsluitend naar de tv-zenders van de Noorderburen, en en werd nogal wat gejijd en gejouwd – erg geaffecteerd dan nog - tijdens gesprekken in Leuven of Gent. Want weg met de ge en gij, wegens te platvloers. Beschaafd Nederlands was Noord-Nederlands. Intussen heeft zich een hele ommezwaai voltrokken. Vlamingen praten nu op de Hollandse tv simpelweg in de ge- en gijvorm. Het lijkt wel of ons zelfbewustzijn explosief is toegenomen, zeker ten aanzien van de Hollanders. Ten tweede male hebben we de Bataven opzij gezet. De Stomme van Portici is een vlotte bavardeur geworden...

Ik heb de indruk dat Wallonië nu een land in de kering is. Men prakkezeert over een denktank die misschien zou gaan werken aan een Manifeste du Cercle Wallon, een publicatie die vergelijkbaar is met het Warandemanifest (gratis te lezen op internet). In die tekst wijzen de auteurs met veel aplomb op de noodzaak van een zelfstandig Vlaanderen, want, ik citeer, ‘onafhankelijkheid zal het zelfbewustzijn en het zelfvertrouwen stimuleren, zodat Vlamingen zich beter zullen ontwikkelen tot tegemoetkomende en open Europeanen en wereldburgers.’  De onderliggende premisse van deze redenering komt op de volgende visie neer: regionale identiteit is een constructie. Ze is niet ‘gegeven’, maar  wordt opgebouwd, samengesteld of geconstrueerd. Voor de hand liggende vraag: hoe kan men zo’n constructie realiseren?

Die vraag zal ik volgende week proberen te beantwoorden.

Jeanne d’Arc, Peguy en de Maas

De afgelopen weken is er in Frankrijk een kleine ideeënstrijd los gebarsten onder de leden van enkele rechtse politieke partijen over Jeanne d’Arc. Dit simpele boerenmeisje, ze werd 600 jaar geleden geboren in Domrémy aan de boorden van de Maas, krijgt veel aandacht omdat ze een icoon is geworden van de identité nationale.

Zowel president Sarkozy als Marine Le Pen van het Front Nationale proberen de moedige vrouw in te lijven als ultiem bewijs van de Franse identiteit. Ze kan immers als het perfecte voorbeeld gelden van ‘moeder van de natie’. Een eenvoudig symbool dat veel stemmen kan opleveren...

Toen ik het verhaal van de annexatie las, moest ik aan het gedicht van Charles Péguy denken dat tijdens FantasMa 08 werd opgesteld langs de kunstroute in Aldeneik. Die tentoonstelling zou men ook kunnen karakteriseren als een poging tot onderzoek naar de Maaslandse identiteit. Bestaat er zoiets als een Maaslandse identiteit of is het louter een waanbeeld dat de inwoners hoog houden om bij een bepaalde regio te horen? Iech ben eine Maaslenjer, daarmee wordt de regionale identiteit omschreven. Maar hoe dat begrip verder moet worden geduid, is een probleem waarover de volgende jaren nog veel inkt zal vloeien.

Ik citeer hieronder het gedicht van Charles Péguy (1873-1914):

Adieu à la Meuse

Adieu, Meuse endormeuse et douce à mon enfance

Qui demeure aux prés, où tu coules tout bas

Meuse adieu: j’ai déjà commencé ma partance

En des pays nouveaux où tu ne coules pas.

Voici que je m’en vais en des pays nouveaux:

Je ferrai la bataille et passerai les fleuves;

Je m’en vais m’essayer à de nouveaux travaux,

Je m’en vais commencer là-bas des tâches neuves.

Et pendant de temps-là, Meuse ignorante et douce,

Tu couleras toujours, passante accoutumeé

Dans la vallée heureuse où l’herbe vive pousse;

O Meuse inépuisable et que j’avais aimée.

Het gedicht is een ode aan de Maas, maar het drukt ook de gevoelens van Jeanne d’Arc uit wanneer ze haar geliefde Maasvallei verlaat om te gaan vechten tegen de Engelse bezetter. Er wordt gestreen en gevreen - dit laatste evenwel niet in het geval van Jeanne d’Arc - , soms staat de wereld even stil, maar de Maas, die stroomt steevast verder...

Mijn schoondochter verraste me met de complete “Persepolis” van Marjane Satrapi tijdens onze Kerst 2011.
Onmiddellijk vielen me de zwart-wittekeningen op.
Dat Marjane Satrapi voor deze haast kinderlijke stijl gekozen heeft wordt helemaal duidelijk

als je eenmaal de graphic novel begint te lezen: de tekeningen mogen je niet afleiden van de inhoud!
Het album vertelt over het leven van Satrapi na de Islamitische Revolutie in Iran, 1979.
Satrapi vertelt over haar leven vanaf haar 14de tot haar 24ste jaar.

Ze verhaalt over de moeilijkheden die een jong meisje en vrouw ondervindt 

in een maatschappij waar het dagelijks leven gedomineerd wordt door 

de godsdienst en de machteloosheid die zij hierbij ondervindt.

Elke periode in haar leven wordt gekenmerkt door steeds nieuwe problemen.
Dit wordt op een schitterende wijze in het verhaal verteld.
Satrapi slaagt er in ons te laten meevoelen met het onderdrukte deel van het Iraanse volk.
Je kan niet anders...
Nadenken over fundamentalisme doe je na het lezen van dit prachtig album zeker!
Dank je Sara voor dit prachtig geschenk.
Ik ga het opnieuw lezen, dit keer voor de inhoud alleen!

Luc Pay bracht een rationele Socrates, doorleefd en vol wijsheid.
Hij wàs Socrates.
Het stuk werd opgevoerd in een kleine binnenplaats, boven op een heuvel van Maastricht. De duisternis, de wind en ook de koude waren bijzondere figuranten die de monoloog nog meer kracht bijzetten.
Ik ben van plan dit gezelschap te blijven volgen en u kan dit ook via de site www.epidauros.be.

Terugblik

Soms kan het wel zinvol zijn om eens even terug te kijken naar een handeling of gebeurtenis die voltooid verleden tijd is. Misschien reveleert zo’n beperkte analyse, want veel meer is hier niet in het geding, inzichten die er toe bijdragen om in de toekomst doodlopende wegen te vermijden of zelfs onontgonnen gebieden met frisse moed te verkennen.

FantasMa 08, daar wil ik mét en zonder vergrootglas naar kijken, is intussen bijna twee maanden afgelopen, alle kunstwerken zijn opgeruimd met uitzondering van De stille roos van Jan Winkels, de resterende catalogi zitten diep opgeborgen in dozen op zolder en de binnenlocatie is zoals vanouds weer paardenstal geworden. Waar een zomer lang naar het verleden, heden en de toekomst van het Maasland werd gepeild, vallen nu weer drollen op vers hooi. Alleen een paar foto’s gelden nog als bewijs dat in de kaduke schuur enkele creatievelingen de resultaten tentoon stelden van een maandenlange kwelling waaraan ze hun geheugen en fantasie hadden onderworpen. Aber, hat es sich gelonht? Dat is de moeilijke vraag waarop ik hier een antwoord probeer te geven. Heeft het allemaal wel zin gehad, veroorzaakte FantasMa 08 een blijvend slenkje in de Aldeneiker ondergrond of was het slechts een klein oppervlakkig schokje dat intussen al niet meer traceerbaar is met welk alaam dan ook?

1. Een poging, let op het onbepaald lidwoord, om die kwestie grondig aan te pakken kan niet anders dan vertrekken van het thema dat de organisatoren aan de kunstenaars hadden voorgesteld. Dat onderwerp was, kort samengevat, het Maasland. Toegegeven, het begrip klinkt bij een eerste lezing triviaal en leeg, maar wie even wat wil onderzoeken of speculeren komt zeker bij kleinodiën uit die een creatieve bron kunnen vormen voor een nieuwe artistieke kijk. De kunstenaar die zulke methode volgt, hanteert als het ware een ladder om op de schouders van zijn voorganger te klimmen. Hij positioneert zich even, gooit de ladder weg en tracht dan vanuit een andere hoek naar dezelfde einder te kijken. Hiermee wil ik zeker geen beeld oproepen van vooruitgang in de kunsten, iedere kunstenaar kijkt beter en ziet meer dan zijn of haar voorganger, maar wel dat alle kunsten variaties zijn op een oeroude bron. Laat ik eens een voorbeeld nemen uit de literatuur. Enigszins overdrijvend en grof schematiserend kan men zeggen dat alle verhalen na Homerus varianten zijn op inhoud en vorm van de Ilias en de Odysseia. De blinde bard heeft in de 8^ste eeuw voor Christus met zijn epos de toon gezet van de West-Europese literatuur. Wie daarna schrijft, staat op zijn schouders. Toen we het programma voor FantasMa 08 in september 2007 voorstelden, ging ik er impliciet vanuit dat kunstenaars later in het jaar met een loupe, hamer, spatel, verrekijker en penseel door het Maasland zouden trekken om het beeld van de grote roergangers af te stoffen en op te poetsen. Daarna konden ze eenvoudigweg de ladder plaatsen die wij hen aanboden. Vanuit dat perspectief terugkijkend, meen ik toch tot de voorzichtige conclusie te komen dat de kunstenaars vele mogelijkheden uit het thema Maasland als ongeschikt links hebben laten liggen. Maar misschien moet ik eerst even toelichten wat voor mij allemaal onder het onderwerp Maasland valt.

2.

U zal dus in de toekomst verscheidene bijdrages kunnen lezen over de meest verschillende onderwerpen,
van anekdotes tot beschouwende stukjes over kunst, cultuur, het Maasland....

Binnenkort zal ik ook de naam van de co-auteur bekendmaken.

Commentaren en suggesties kan u steeds blijven geven door me te mailen of een bericht achter te laten in het gastenboek.

In beide gevallen wordt uw mailadres niet bekendgemaakt en wordt uw privacy beschermd.
Ik wens u alvast veel leesplezier!

Beste bezoeker,

Uit de verwerking van de vragenlijsten van het ZHIMI blijkt
dat er van de 290 respondenten ongeveer evenveel mannen als vrouwen hebben deelgenomen.

De interesse voor mijn project is dus gelijk verdeeld, waarvoor dank!

Het grootste deelnemersaantal zit bij de 50- tot 70jarigen.

Ofwel hebben mijn leeftijdsgenoten meer tijd genomen dan jongere mensen,
ofwel beviel het thema hen meer?

De meeste beantwoorders zijn in het Maasland geboren, hebben er school gelopen,
wonen samen met een Maaslander of Maaslandse en woont ook in het Maasland.
Dit Maasland is vertegenwoordigd van Lanaken tot Kessenich
aan de Belgische zijde van de Maas,
en het sterkst door de regio Maastricht aan de Nederlandse zijde.

Het merendeel voelt zich een echte Maaslander.

Voor het bepalen van de Maaslandse identiteit blijkt het dialect de grootste marker te zijn,
gevolgd door de regionale en familiale afkomst.

Voor het overgrote deel van de respondenten staat de identiteit vast,
is ze niet maakbaar, niet verwerfbaar, niet te verdienen.

In het begin van de verwerking van de vragenlijsten leek dit niet zo;
toen scheen de tendens te worden dat de identiteit niet vaststaat.

Later is gebleken dat de meeste mensen vinden dat dit wel zo is.

Naar mijn aanvoelen zijn mijn discussies met de bezoekers zijn op dit vlak enigszins mislukt.

Wat de items “taal en dialect” betreft verstaat bijna 100% de taal van de woonplaats.
De helft van de deelnemers spreekt dialect met de partner.
Er wordt nog veel dialect gesproken met de ouders maar minder met de kinderen.

En hier zie ik een tendensverschuiving.

Kinderen in het Maasland worden anno 2008 steeds meer in het AN opgevoed.

Om een gesprek met de huisarts te voeren is de drempel groter dan met de kapper.

Alle respondenten boven de 70 jaar spreken dialect met hun huisarts.
Dit vind ik een bijzonder compliment voor de artsen.

Ik denk daarbij aan mijn schoonvader die in zijn eigen ‘moedertaal’ onbelemmerd kan praten met zijn dokter!

De meeste deelnemers zijn opgevoed in het dialect en deze vaststelling is niet verwonderlijk gezien de gemiddelde leeftijd.

Of de mensen in het AN of het dialect is opgevoed;
bijna iedereen is tevreden over zijn of haar taalbad.

Nog enkele opinies : dialect is gezelliger, het Maaslands dialect is mooier dan andere,
dialect is helemaal geen slordig taaltje en het wordt zeker niet gesproken door wie niet beter kan.

Beste bezoeker aan mijn blog en beste bezoeker aan FantasMa 08 en vooral beste invullers van mijn vragenlijst en deelnemers aan de sociale sculptuur,
ik dank u met mijn Kempische ziel en mijn Maaslands hart.
Dank ook aan mijn geliefde, mijn zonen Jan en Wim en mijn familie voor hun hulp, interesse en ondersteuning bij de uitvoering van mijn project Imagooh!

Zonder uw deelname zou mijn deelname er niet geweest zijn.

Ik neem virtueel afscheid van u allen

en groet u met een welgemeend :“Glück Auf”!

M.H.I. Clemens

Beste bezoeker,

Hier volgt het vierde en laatste onderdeel van de verwerking van de vragenlijst in het ZHIMI.
Dit onderdeel gaat over de opinies over dialect en dialectsprekers.

Schept het dialect een gezelliger sfeer dan het AN?

79% vindt van wel.

Is het Maaslands dialect mooier en rijker dan het AN?

77% is hiervan stevig overtuigd.

Als je je dialect verliest, ben je ook je eigenheid kwijt?

Voor 71% is dat zo.

Wie naast het AN ook het dialect beheerst is tweetalig?

66% is het hiermee eens.

Dialect is de taal die mijn dorp of stad onderscheidt van alle andere plaatsen?

80% zegt JA.

Dialect is een plat slordig taaltje?

98% is het hiermee oneens.

Dialect wordt gesproken door wie niet beter kan?

2% is het hiermee eens.

Morgen geef ik mijn persoonlijke commentaar op deze resultaten en probeer ik een voorzichtige conclusie te trekken.

Beste bezoeker,

Deel drie van de vragenlijst in het ZHIMI gaat over taal en dialect.

97% van de respondenten verstaat het dialect van de woonplaats. De mensen die het dialect niet verstaan zijn nieuwkomers in Maaseik en Maasmechelen.

Evenveel mensen spreken dialect als AN met hun partner,

7O% spreekt dialect met de ouders en evenveel spreekt AN met de kinderen.

Op het werk wordt evenveel dialect als AN gesproken. Op school spreekt een derde dialect.

8O% van de beantwoorders spreekt dialect met andere dialectsprekers.

Ongeveer de helft van de mensen spreekt dialect met de kapper. Eén respondent spreekt uitsluitend dialect met de kapper van zijn hond…dag Wimpie!

Driekwart spreekt AN met de huisarts.

68% is thuis in het dialect opgevoed en deze dialecten zijn zeer verscheiden :

Italiaans, Antwerps, Hasselts, Sittards, Maasbrachts, Maaslands, Maastrichts, Westvlaams, Bocholters, Frans, Grieks, Kempisch, Limburgs uit diverse regio’s, Kleverlands, AN en Frans, Turks

De meeste mensen spreken meestal AN.

93% is tevreden met de taal waarin men opgevoed is.

Een jonge deelnemer was liefst in het Engels opgevoed.

Beste bezoeker,

Hier volgt deel twee van de verwerking van de vragenlijst in het ZHIMI.

Op de vragen “ Wat bepaalt volgens u de Maaslandse identiteit?”

hebben in het totaal 230 mensen geantwoord.

Er waren ook 152 virtuele stemmers op mijn blog.

Volgens de respondenten is de  sterkste identiteitsbepaler het dialect.

Voor de virtuele stemmers is dat voor 34% van de keuzemogelijkheden het geval.

95% van de schriftelijke beantwoorders hebben hier ‘ja’ geantwoord.

Verder spelen voor de meeste mensen de familale en regionale afkomst
een belangrijke rol bij het bepalen van de Maaslandse identiteit.

In tegenstelling met mijn eerdere, voorlopige resultaten die ik publiceerde,
vindt uiteindelijk slechts 28% van de invullers dat men de Maaslandse identiteit kan
verwerven door huwelijk of samenwonen met een Maaslander,
alhoewel 78% het een graadmeter vindt dat men in een Maasgemeente wóónt..

Dit vind ik een boeiend gegeven waarover ik met verscheidene mensen heb mogen discussiëren.

Vaak stelde ik de vraag of ik, die al meer dan 30 jaar in het Maasland woon en werk,
al langer dan 30 jaar zorg draag voor hun kinderen,
gehuwd ben met een Maaslander, zelf kinderen heb die hier school hebben gelopen,
die elders fier vertellen zeggen dat ze van Maaseik afkomstig zijn,
of ik dan geen Maaslander gewórden kan zijn?

Sommigen zeiden na het gesprek :

“Ge zijt en ge blijft voor altijd een Kempenaar”

”Gij kunt nooit een Maaslander worden”

“Ik denk wel dat ge het verdient een Maaslander te zijn..”