Na het lezen van het stuk in bovenstaande link is de enige vraag die in mij opkomt. Maar dan hoe dan? Fa!!!!! Een missie fu pur fyo fyo tussen zwarten onderling en tussen enerzijds zwarten en anderzijds blanken. Laten we het laatste maar laten voor wat 't is. Fyo fyo tussen blanken en zwarten vind ik persoonlijk de grootste kolder. Maar goed. Geef het een andere naam. Maar fyo fyo. Bigi tyuri yere. Un libi sma. Maar een missie fu pur fyo fyo tussen zwarten onderling. Aaaayyyy now un kan tak tori. Schrijnend is het hoe zwarten elkaar afmaken, opvreten en desnoods de dood in wensen of jagen, simpelweg omdat we elkaar niets dan maar ook niets gunnen. Blaka sma no lobi den srefi. Ik heb het al tig keren gezegd en ik blijf erbij. Zolang wij elkaar het licht in de ogen niet gunnen, zolang wij elkaar als tegenstanders in alles zien, zullen wij als ras niet verder komen dan de afstand tussen onze hiel en onze grote teen. En dit gedonder tussen zwarten is universeel. Ala sey peh blaka sma deh na a sref' gedonder. Aangezien ik een Surinaamse zwarte ben hou ik me bij mijn kleurgenoten uit eigen land of van die komaf. Als het nou kennissen, goede "vrienden", mensen die je vertrouwt of familieleden zijn. Vroeg of laat krijg je te maken met de meest venijnige streken, die je de daver op het lijf geven. Maar no bruya, als ervaringsdeskundige op dit gebied geef ik één raad, misschien geen goede, want die is duur. Maar simpelweg een tip. Wees als blaka sma altijd op je hoede voor jouw kleurgenoten. Donker, midden of licht. Hou er rekening mee, dat je altijd in de gaten wordt gehouden en dat jij op vooruitgang of succes wordt afgerekend. Op welke meedogenloze manier, dat hangt af van hoe zwartgallig de dader zijn hart is. Maar ben je op je hoede, dan ben je ze altijd een stapje voor. Kwetsen zal het altijd, maar de wond heelt sneller dan wanneer men je "opo goal" te grazen heeft genomen.
Wees niet te goed van vertrouwen, want dat is gewoon stom onder ons zwarten hoor. En suma wani ing ati kan bron. Interesseert me niet. Aan den lijve ondervonden. Refererend aan het stuk van de link. Luku drapeh. Zo een mooie missie. Kijk naar het doel van de missie en lees zelf hoe men alweer elkaar publiekelijk zal afmaken. En een ieder mag meelezen met het over en weer gekissebis. Zelfs advocaten zullen erbij gehaald worden. Las ik ook iets over vergoeding van gemaakte kosten? Pfffffftttttt Fu pur fyo fyo denk ik niet dat men naar Ghana hoeft hoor. No wan wasi no ab' fu wasi. Mek blaka sma bigin ler' fu waardeer den srefi, wroko makandra en lob' den srefi. Dat vooral. Genegenheid en solidariteit naar elkaar toe, dan hoeft er geen enkele wasi gedaan te worden. Wasi fu san! De bitterheid en vijandigheid onder zwarte mensen naar elkaar toe is met geen oceaan weg te wassen. We moeten gewoon in ons hart kijken en iets doen aan de zwartheid daarvan. A no omdat un blaka un ati mus blaka tu. En ja, ik heb het over zwart en blaka want eeuwig un e suku eufemismen voor woorden waar er niets mis mee is. Zwart of blaka daar is niets mis mee. Voor mij geen gedoe van donkere mensen. Ik ben geen donkere vrouw Ik ben een zwarte vrouw, wan blaka uma. M'e baar yu! Ik hoop dat de missie lukt want ik gun het de organisatoren van harte. Maar. . . . . . . . of Surinaamse zwarten of zwarten van Surinaamse komaf, daardoor elkaar meer zullen appreciëren? Ik heb er een zwaar hoofd over hoor en tegelijkertijd mi ati e brudu. But facts are facts. Ik sla alvast popcorn en cola in, want dit krijgt nog een heel lange staart. Ik weet niet of fyo fyo's staarten hebben. Maar deze wel.
En voor de leken onder ons, zoals ik. Fyo fyo heeft te maken met verstoorde relaties ontstaan door onder andere verwensingen tussen individuen of groepen van mensen. Iets in die geest hoor. En pur fyo fyo is het ritueel waarbij de verwensingen of harde uitspraken ongedaan worden gemaakt, waardoor de relaties weer worden hersteld. Yeah right!
Mijn Oma heeft haar hele leven op het adres gewoond waar ze ook ter wereld kwam. Dus 86 jaar lang. Op Kofroru. Zo werd de buurt genoemd omdat de familie Coufreur de oorspronkelijke eigenaars waren van wat eens een boiti was. Zijstraten van de Verlengde Hogestraat. Wanneer ik in Su ben, kom ik er nog vaak. Want Kris Roti shop bevindt zich op de hoek van de straat waar het ouderlijk huis van mn oma zich bevond. En Kris zijn roti's zijn lekker! Oma's huis staat er helaas niet meer. Heel veel plezier hebben wij daar als kleinkinderen beleefd. Op het grote erf met de vele vruchtbomen. Spelen konden we naar hartelust en dat deden we ook. Oma had 18 kleinkinderen of waren het er 17? Ik ben de tel kwijt. Maar ook haar zuster's kinderen kwamen langs. Dus we waren vaak met meer dan 20. Vooral de avonden waren gezellig. Zeventien kinderen of meer op bezoek. De maaltijden waren een hoogtepunt maar ook een drukte van belang. Hoe deed dat rustige vrouwtje het. Zoveel kinderen. Geen televisie, geen computerspelletjes. Dus entertainment was zelf uitgevonden spelletjes, spookverhalen en elkaar treiteren. Gedurende de dag werd er naar hartelust gespeeld. Ruimte genoeg. Er was over de hele breedte van het oude houten huis een balkon. Er was het grote erf, dus voor ieder wat wils. Elle (pakkertje), dyul, schuiltje, poptyi patu, huisje. Alles passeerde de revue. Oma woonde niet alleen. Er was ook een jongere zus van haar die er woonde. En God bless her soul, zo zachtmoedig en lief als onze oma was, zo vervelend en krakelig was die zus. Altijd iets te mopperen. Kon de drukte van zoveel kinderen misschien niet aan. Want ik kan me niet herinneren dat haar kleinkinderen langskwamen. Maar die had ze wel degelijk. Net als mijn oma was zij modiste. En menige nicht kan meepraten over haar "haute couture"! Voor haar was de minirok nooit in de mode geweest. Dus ze naaide steevast rokken op knielengte of bijna knielengte. Ik lachte me een stuip als één van mn nichten weer een creatie van Peta, zoals ze genoemd werd, kregen. Niet lang daarna kreeg de jurk of rok een stevige zoom. Want serieus, met zo een nonnenrok wilde je niet gezien worden in het disco tijdperk. Ik had geen last van de naaikunsten van Omapeet, zoals ik haar noemde. Goddank deed mijn moeder geen beroep op haar diensten. Was dat even boffen. Want als ik één van die creaties aan moest doen, was ik zeker in hongerstaking gegaan. Terug naar de jolige boel wanneer zoveel neven en nichten samen waren daar op Kofroru. Zoals ik al zei, er werden allerhande spelletjes gespeeld. De kleintjes waar ik ook een hele poos onder viel, mochten voor spek en bonen meespelen. Jouw inbreng telde dus niet. Je rende maar mee, maar geen hond die naar je keek. In jouw beleving speelde je echter mee. Maar niemand blijft klein. Dus op gegeven moment mocht ook ik, echt meedoen. Daargelaten dat ik er niets van bakte. Belangrijk was, ik mocht meedoen. Ik was altijd de eerste die werd gepakt bij pakkertje. Bij dyul kwam ik nooit langs de eerste lijn en bij schuiltje wisten ze mij door mijn onophoudelijk gegiechel binnen de kortste keren te vinden. Dat alles was niet erg. Er werd gespeeld en un bin rigeri! Daar op het erf met het mulle zand, op blote voeten. Tegen de tijd dat we in het bad moesten waren die blote voeten krijtwit. Omapeet had een heel subtiele manier om haar ongenoegen te tonen over zoveel kinderlijk gejoel. Speelden wij vrij en blij buiten, dan ging ze kleren wassen en de was ophangen. Einde spel. De jongens konden niet voetballen. Je kon ook niet rondrennen want die verdomde was hing daar. Je kan als kind alleen maar stiekem pruilen, want aan een bigisma ga je toch niets zeggen. Suma skop yu. Een andere gewoonte van onze lieve Omapeet was om s'avonds waneer wij op het balkon allerlei por' toris zaten te geven, dat zij dan post vatte aan haar kamerraam boven. Luistervinkje spelen. En als ze enigszins van mening was dat wij over iets spraken dat volgens haar geen kinderonderwerp was, liet ze haar stem horen. Ik heb in die jaren menige tyuri laten horen als die vrouw weer pedagogisch bezig was. Je mocht bijvoorbeeld niet zeggen: Oh jee! Dat was voor haar geen uitroep van verontwaardiging: Nee dat was een afkorting van Oh Jezus. En je mag de Heer zijn naam niet ijdel gebruiken. Ik gebruikte dus quasi onschuldig de hele tijd die uitdrukking. De Heer is vooralsnog niet boos geweest op mij. Als je bijvoorbeeld binnenkwam en zei: goedenavond samen. Waren de rapen gaar! Meisje yu a no bigisma yere. Groet netjes. Je moest alle volwassenen apart groeten. Mij niet gezien. Vrijpostigheid is mijn tweede naam. Goedenavond samen was voor mij eerbiedig genoeg. Nu hebben jullie zo beetje een beeld van onze lieve tante. We werden zo balorig van het gefit altijd van Omapeet, zodanig dat de genegenheid die je automatisch voelt voor je bigismas tot niets verwerd. In ieder geval bij mij. Snapte niet dat iemand altijd maar zo krakeri was. Onze wraak kwam echter eens heel onverwachts en ongepland. We zouden Bat en Bal spelen. Battembal. Niemand wilde me eigenlijk in hun groep, want van mij was bekend dat ik altijd missloeg. Wat zeg ik. Misslaan? Ik raakte de bal nooit. Zwaaide altijd maar in de wind. Maar goed, uiteindelijk mocht ik toch meedoen. We waren nauwelijks begonnen of Spelbreekster liep naar buiten met haar bekken, haar koren spier en poederzeep. Ze zou kleren wassen. Onder de Sterappelboom achter op het erf was er een oude canapé en daar zette ze zich. Iedereen keek met hangende schouders, want het spel kon duidelijk niet doorgaan. Ik protesteerde en instrueerde al sissend: we spelen gewoon door. Ze wil pesten noh? Wij waren er eerst. We gaan door. Aangezien ook onze oma niet zei dat het spel moest ophouden, voelden wij ons gesterkt. A pley bin go doro. Omapeet liet haar korenspier met woedende halen over haar wasgoed gaan. Haar gezicht stond op storm. Want ze verwachtte dat wij zouden afdruipen. Niet zo! Ik weet niet welke van de neven een perfecte bal sloeg, suizend vloog het projectiel richting Omapeet en kwam met een klets tegen haar baka ede. Oh Jee! Die vrouw wist niet hoe ze t had! Wij vlogen allemaal uit elkaar, Achter de badkamer, naast 't huis, in ieder geval uit het zicht van de toorn van Aupeta, zoals ze ook wel werd genoemd. Verschillende koos naampjes voor één en dezelfde krakeri vrouw. Vanuit onze schuilplaatsen hoorden wij haar brullen: Dit neem ik niet, dit neem ik niet! Genoeg voer voor ons om nog jarenlang om dit gekke voorval te lachen. Ze nam het niet? Dat hoefde niet. Ze kréég het gewoon. Ik weet bij God waar niet hoe het verder is afgelopen die dag. Ik weet wel dat niemand straf heeft gehad of zo. En het was natuurlijk einde spel, maar a vrouw kis wan bun baka ede klets fu a bal. Sommige gebeurtenissen vergeet je nooit. Omapeet, ze zal haar plaatsje wel hebben in het universum, krakelig of niet.
