De kritiek die begin 2022 werd geuit door Poolse en Scandinavische Bisschoppen, evenals een groep conservatieve Bisschoppen uit andere landen, vertegenwoordigt in zijn geheel een gemakkelijk transparante poging om traditionele Bisschoppelijke posities te immuniseren tegen elke theologische verdere ontwikkeling van de Katholieke leer. Kardinaal Kurt Koch, verantwoordelijk voor de oecumene in het Vaticaan, verviel zelfs tot een nazi-vergelijking (“Duitse Christenen”).

Angst voor een Duitse bijzondere weg

De beschuldiging dat de Synodale Weg een Duitse Sonderweg (bijzondere weg) is, loopt al lang op niets uit. Dat blijkt ook uit de tussentijdse resultaten van het wereldwijde Synodale Proces ter voorbereiding van de Wereldsynode 2023, die stilaan worden gepubliceerd. In veel gevallen worden dezelfde punten aan de orde gesteld als op de Synodale Weg in Duitsland. Internationale waarnemers uitgenodigd door de Synodale Weg hebben herhaaldelijk verklaard dat de Duitse Synodale Weg een model is voor de Kerk als geheel. Soortgelijke processen worden momenteel voorbereid in andere landen.

Waarschuwingen dat de Duitse Synodale Weg de eenheid van de universele Kerk in gevaar brengt, zijn daarom niet erg overtuigend. Een reëel gevaar voor de eenheid en toekomst van de Kerk komt niet uit Duitsland, maar uit de krachten in de Kerk die hervormingen fundamenteel weigeren. Deze kringen hebben geen antwoord op het spirituele en seksuele geweld dat heeft geleid tot een dramatisch verlies aan geloofwaardigheid van de Kerk en zijn niet bereid om de systemische oorzaken aan te pakken.

Zelfs binnen het internationale netwerk van de hervormingskrachten blijkt hoe groot de interesse en verwachtingen overal ter wereld zijn. De Synodale Weg is dus geen Duitse bijzondere weg, maar zou eigenlijk een dienst aan de universele Kerk kunnen worden genoemd. Want de schandalen die het nodig maakten, komen aan het licht in steeds meer lokale kerken, ja in de hele universele Kerk.

Wereldwijd synodaal proces

Synodes zijn niet alleen kenmerkend voor Orthodoxe Kerken en die van de Reformatie, maar hebben ook een traditie in de RK-Kerk. Kort na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) richtte Paus Paulus VI in Rome de Bisschoppensynode op als een permanente instelling van Bisschoppen van over de hele wereld. Maar onder Paus Johannes Paulus II en Paus Benedictus XVI leidde deze instelling een schimmig bestaan. Het was Paus Franciscus die dit wereldwijde overleg- en besluitvormingsorgaan nieuw leven inblies met de Synode over het gezin 2014/2015, de Bisschoppensynode over de jeugd 2018, de Synode over de Amazone 2019 en de Wereldsynode over synodaliteit met de resonerende titel: “ Voor een synodale Kerk. Communio, Participatie en Missie”. Na het voorbereidende proces dat in oktober 2021 begon, was de vergadering van de Bisschoppensynode aanvankelijk gepland voor oktober 2022, maar werd vanwege Corona uitgesteld tot oktober 2023, en werd ook verlengd met een extra vergadering in Rome in oktober 2024.

Het door de verantwoordelijke Kardinaal Mario Grech aangekondigde voorbereidingsproces, waarbij alle lokale kerken met in totaal bijna 1,4 miljard leden betrokken moeten worden, is een zeer ambitieus project, maar één dat in korte tijd een grote impuls heeft gekregen. Terwijl de Duitse Synodale Weg het concrete doel heeft om risicofactoren van seksueel en spiritueel geweld te verminderen, heeft het wereldwijde synodale proces het meer fundamentele doel om een bewustzijn van synodaliteit te ontwikkelen.

De vraag rijst: zag Rome ook de kansen van een synodale weg dat niet door het canoniek recht was bepaald? Of is dit een poging om de synodale weg in Duitsland te vertragen en te beperken?

Er zijn heel verschillende interpretaties hiervan – afhankelijk van de belangen die op het spel staan: Bisschop Georg Bätzing van Limburg-Weilberg, voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie sinds 2020, betoogde dat het twee processen zijn met hetzelfde doel. De Bisschop van Regensburg, Rudolf Voderholzer daarentegen interpreteerde, net als Woelki, een fundamentele tegenstander van de synodale weg in Duitsland, het wereldwijde synodale proces als de hulp van Rome bij het overwinnen van de gevolgen van de coronapandemie voor het Kerkelijk leven, d.w.z. alleen als een middel tot evangelisatie.

De Franse religieuze Nathalie Becquart, sinds februari 2021 ondersecretaris van de Bisschoppensynode en uit hoofde van haar ambt de eerste vrouw met volledig stemrecht in de Bisschoppensynode, noemt synodaliteit een gemeenschappelijke weg bewandelen en een pelgrimskerk zijn waarin alle gedoopten samenwerken. In die zin is synodaliteit een grondgedachte van de Kerk: een visie op de Kerk als een dynamische gemeenschap.

En hoewel Paus Franciscus nieuwe vormen van participatie heeft geïntroduceerd, zoals wereldwijde enquêtes ter voorbereiding van synodes, zijn het tot nu toe bijna uitsluitend Bisschoppen die uiteindelijk moeten beslissen. En uiteindelijk heeft de Paus toch nog het laatste woord met een “post-synodale brief”.

Door raadplegingen en de indeling in “diocesane fase”, “continentale fase” en “globale fase” zal de huidige synode een proces worden voor de hele Kerk en iets van haar unieke, exclusieve en uitsluitend Bisschoppelijke gebeurteniskarakter verliezen. De bedoeling is om “dialoog tot stand te brengen door middel van circulariteit”.

Opvallend is dat in het werkdocument “Maak de ruimte van je tent wijd”, d.w.z. de compilatie van het Vaticaan uit de wereldwijde feedback van de lokale kerken en de hervormingsonderwerpen op een vergelijkbare manier benoemd worden als in de Synodale Weg in Duitsland. Zo wordt het gebrek aan gelijke rechten voor vrouwen in de RK-Kerk wereldwijd erkend als een centraal probleem met tal van negatieve gevolgen voor de Kerk intern en extern.

Een volgende belangrijke fase zijn continentale bijeenkomsten in het voorjaar van 2023 om ervaringen uit te wisselen en actieprioriteiten te ontwikkelen voor concrete Kerkelijke situaties ter voorbereiding van de synodevergaderingen in Rome in oktober 2023 en oktober 2024.

Het Duitse Ad-limina Bezoek in 2022

Volgens de Katholieke opvatting is een bezoek ad limina aan Rome een top-down evenement tussen enerzijds de Paus en de hoofden van de Vaticaanse autoriteiten en anderzijds regionale Bisschoppenconferenties. In regel vindt het elke 5 jaar plaats. Er werd reikhalzend uitgekeken naar het bezoek van de Duitse Bisschoppenconferentie aan Rome medio november 2022, dat vanwege Corona met twee jaar werd uitgesteld. Want er zijn niet alleen verschillende standpunten over de Synodale Weg in Duitsland, maar ook over een aantal andere kwesties. Bovendien is sinds de zaak-Woelki de sfeer reeds bijna twee jaar gespannen, aangezien Paus Franciscus Woelki's ontslagverzoek nog niet heeft aanvaard en ook niet van plan is dat "onder druk" te doen.

Punten van onenigheid vóór het bezoek

In de zomer van 2020 was het de “Instructie Pastorale Conversie van Parochies” waarmee de Congregatie voor de Clerus op verrassende wijze de aanstaande pastorale hervormingen afremde. In wezen bestond het uit verboden die bepaalden wat voltijdse en vrijwillige "leken" niet mochten doen, bijvoorbeeld prediken bij de Eucharistie. Bovenal moesten vrouwen worden weggehouden van alle ambten van leiderschap en wijding. Sommige Duitse Bisschoppen spraken deze instructie zeer snel en duidelijk tegen.

Twee dagen voor de plenaire najaarsvergadering van de Duitse Bisschoppenconferentie 2020 en driekwart jaar voor het derde oecumenische Kerkcongres dat gepland stond voor mei 2021 in Duitsland, kwam er weer een onverwacht en zeer problematisch ‘nee’ uit Rome. Dit keer van de Congregatie voor de Geloofsleer, die een gezamenlijke stemming van Protestantse en Katholieke theologen over wederzijdse deelname aan het avondmaal en de Eucharistie verwierp. Het bij de stemming voorgestelde model werd niettemin toegepast op de Oecumenische Kerkendag 2021 in Frankfurt. Echter slechts in zeer beperkte mate, aangezien deze Kerkendag vanwege de Corona-situatie voornamelijk online moest plaatsvinden. De Duitse Bisschoppen waren niet geheel onschuldig in het oecumenische debacle. Als ze unaniem waren geweest in hun petitie aan Rome in het voorjaar van 2018 en als 7 Bisschoppen niet tussenbeide waren gekomen bij Paus Franciscus, had Rome het waarschijnlijk niet kunnen negeren.

In het voorjaar van 2021 zorgde het verbod van het Vaticaan op het zegenen van homoseksuele paren voor veel opschudding. Maar zelfs dit werd niet nagevolgd, maar veroorzaakte integendeel bewust georganiseerde zegenceremonies onder het motto "liefde wint" en het ophangen van regenboogvlaggen in kerken en parochiezalen, die wereldwijde aandacht trokken.

Twee dagen na hun terugkeer van het Ad-limina 2022-bezoek aan Rome heeft de Vereniging van Duitse Bisdommen, als het gezamenlijke rechtsorgaan van de Duitse Bisschoppenconferentie, met de vereiste meerderheid besloten over een nieuwe versie van het arbeidsrecht van de Kerk. Kerkmedewerkers die bijvoorbeeld hertrouwd zijn na een scheiding of in een homoseksuele relatie leven, hoeven niet meer bang te zijn hun baan te verliezen. Zelfs sommige conservatieve Bisschoppen zijn bereid dit door te voeren.

Het wordt steeds duidelijker dat dit rookgordijnen zijn die door bepaalde conservatieve groepen en individuen worden gecreëerd. In het verleden hebben ze herhaaldelijk geprobeerd te voorkomen dat hervormingsthema's in de Duitse Bisschoppenconferentie en op andere niveaus werden besproken. Met name Kardinaal Woelki uit Keulen, Kardinaal Müller, voormalig Bisschop van Regensburg, en zijn opvolger, Bisschop Voderholzer, vallen daarbij op, bijgestaan door de nieuw opgerichte anti-hervormingsgroep Maria 1.0. Tussen hen, enkele Bisschoppen van de universele Kerk en een handvol invloedrijke Kardinalen van de Romeinse curie, is een aanzienlijk netwerk ontstaan dat ook voor Paus Franciscus gevaarlijk kan zijn. En inderdaad, dit creëert verwarring, veroorzaakt vertragingen en beïnvloed beslissingen.

Punten van onenigheid in Rome

Eindelijk, na drie jaar, kregen de Duitse Bisschoppen in november 2022 de gelegenheid om de Vaticaanse diensten en ook de Paus in detail te informeren over de synodale weg in Duitsland. Er werd reikhalzend uitgekeken naar het bezoek van de Duitse Bisschoppenconferentie, die twee jaar was uitgesteld vanwege Corona. Maar de gesprekken moeten ongewoon ondiplomatiek en zeer controversieel zijn geweest. De publicatie van de toespraken van Kardinaal Luis Ladaria, prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, en van Kardinaal Marc Ouellet, hoofd van het Dicasterie voor de Bisschoppen, was een duidelijk signaal dat zij ook publiekelijk duidelijk wilden maken wat er verwacht werd uit Rome. Ouellet herinnerde de verzamelde Bisschoppen aan de belofte van gehoorzaamheid die bij hun wijding was gedaan om in overeenstemming te blijven met het leergezag. De voorstellen van de Synodale Weg "zou de zogenaamde systemische oorzaken van misbruik niet oplossen", beweerde Ouellet en pleitte voor een "moratorium" van de "Synodale Weg", dat ook werd gesteund door individuele Duitse Bisschoppen.

Kardinaal staatssecretaris Pietro Parolin, de nummer twee in het Vaticaan, waarschuwde voor "hervormingen van de Kerk, maar niet binnen de Kerk". Bisschop Georg Bätzing, de voorzitter van de Duitse Bisschoppenconferentie, verwierp daarentegen de beschuldiging dat de Synodale Weg in verband zou worden gebracht met het gevaar van protestantisering van de Katholieke Kerk in Duitsland. “We willen Katholiek zijn,” zei Bätzing, “maar we willen op een andere manier Katholiek zijn.

De Duitse bisschoppen slaagden er in ieder geval in een moratorium op de Synodale Weg in Duitsland te voorkomen. Maar zowel de Katholieken in Duitsland als de Bisschoppen moeten nog wachten op een duidelijk woord van waardering voor de Duitse Synodale Weg. Het is irritant dat sommige onderwerpen fundamenteel niet-onderhandelbaar zouden moeten zijn. In de uitnodiging voor het wereldwijde synodale proces werden dergelijke beperkingen niet genoemd.

Onderlinge afhankelijkheden van de hervormingsprocessen

Het was te voorzien dat de synodale weg rotsachtig zou zijn. De theologische en psychologische erfenissen die moeten worden opgeruimd, zijn te groot. De parrèsia, de vrijheid van meningsuiting bij de besprekingen in Rome, die herhaaldelijk door Franciscus werd geëist, kan echter als een succes worden beschouwd. Eindelijk komen de misverstanden en zorgen van het Vaticaan, die ook door enkele Duitse Bisschoppen en Kardinalen werden aangewakkerd, openlijk op tafel. Deze open en verhelderende communicatie moet nu regelmatig worden voortgezet.

Na de hoogst ambivalente brief van de Paus “aan het pelgrimsvolk van God in Duitsland” van 29/6/2019, duurde het veel te lang voordat Kardinaal Mario Grech, de Vaticaanse commissaris voor de Wereldsynode verlengd tot 2024, op 19/5/2022 verklaarde dat de Duitse Synodale Weg hem geen zorgen baarde en hij deelde de vrees van veel critici niet. Maar de permanente uitwisseling tussen de twee synodale ambten, die enige tijd geleden werd aangekondigd, is nog steeds niet gebeurd.

Als Paus Franciscus en Kardinaal Mario Grech het wereldwijde synodale proces, waaraan alle lokale kerken een belangrijke bijdrage moeten leveren, ernstig nemen, dan moeten de inspanningen van de Synodale Weg in Duitsland eindelijk ook ernstig worden genomen. Want zolang het seksueel en spiritueel geweld niet echt wordt aangepakt en er geen structurele en theologische consequenties worden getrokken uit de epidemie van schandalen, zullen alle pogingen tot evangelisatie, hoe goed bedoeld ook, op niets uitlopen.

Het zal doorslaggevend zijn of de communicatiebarrières tussen het Duitse Synodale Bureau en het Synodale Bureau ter voorbereiding van de Wereldsynode in Rome kunnen worden weggenomen. Dit vereist ook een koerswijziging op het niveau van de Pauselijke nuntiatuur in Berlijn en de betrokkenheid van het hele presidium van de Synodale Weg, dus ook de leden van het Centraal Comité van Duitse Katholieken.

Het is waar dat de Duitse Synodale Weg geen bindende instructies kan en wil geven aan de universele Kerk. Zij mag echter verwachten dat haar theologische en mensenrechtenoverwegingen en -voorstellen niet met louter autoritaire argumenten zullen worden verworpen. De tot nu toe ontwikkelde teksten tonen de urgentie aan van ingrijpende hervormingen in de leer en structuur van de Kerk. Het Vaticaan moet ze daarom niet devalueren, maar ze zien als een belangrijke dienst aan de universele Kerk. De opheldering van nog open vragen dient in broederlijke geest plaats te vinden. Het wordt een lakmoesproef voor synodaliteit en collegialiteit.

Alle essentiële documenten van de Synodale Weg in Duitsland moeten tijdig beschikbaar worden gesteld, ook in vreemde talen, om de gerichte ontwrichtende manoeuvres uit binnen- en buitenland tegen te gaan. Voor Duitsland zijn constructieve en transparante voorstellen nodig over hoe de resultaten van de Synodale Weg kunnen worden geïntegreerd in het bredere mondiale proces. Want twee eindresultaten die niet compatibel zijn, zouden de geloofwaardigheid van beide processen vernietigen.

De Duitse Bisschoppen en Hulpbisschoppen, die meer dan twee jaar geleden een keerpunt in Lingen aankondigden, moeten zich nu eindelijk positioneren, want hun tweederde meerderheid voor hervorming zal uiteindelijk doorslaggevend zijn. Hoe meer verenigd ze zijn – idealiter samen met de bisschoppenconferenties van andere landen – in Rome voor de dringend noodzakelijke hervormingen, hoe minder het Vaticaan dit zal kunnen negeren.

De Roomse autoriteiten zijn niet de universele Kerk, maar zouden hun dienende en coördinerende taak moeten onthouden, zoals beoogd door de nieuwe hervorming van de curie. Voor de synodale vergaderingen in oktober 2023 en oktober 2024 in Rome is een brede deelname van mannen en vrouwen met gelijke rechten nodig, wil het principe van de synode geen farce worden.

De volgende belangrijke fase zijn de continentale bijeenkomsten van het wereldwijde synodale proces in het voorjaar van 2023, voor Europa in Praag in februari 2023. Open gesprekken zijn nodig als essentieel kernelement van elke synodale inspanning om de sleutelvragen aan te pakken die doorslaggevend zullen zijn. voor de toekomst van de Kerk: Dit omvat zeker de “vrouwenkwestie”.