Synode over synodaliteit

Eerst een fragment uit het vademecum over de termen van de synode over synodaliteit:

Wat is synodaliteit? Achtergrond van deze synode

Door het bijeenroepen van deze synode nodigt paus Franciscus de hele Kerk uit om na te denken over een thema dat van cruciaal belang is voor haar leven en zending: Het is juist deze weg van synodaliteit die God verwacht van de Kerk van het derde millennium . Dit proces, dat in het verlengde ligt van de door het Tweede Vaticaanse Concilie voorgestelde vernieuwing van de Kerk, is zowel een geschenk als een opgave. Door samen na te denken over de afgelegde weg, kunnen de verschillende leden van de Kerk, geleid door de Heilige Geest, leren van elkaars ervaringen en inzichten (VD, 1). Verlicht door het woord van God en verenigd in gebed, zullen we in staat zijn gaandeweg Gods wil en de wegen waartoe Hij ons roept te onderscheiden, wat ons tot een diepere gemeenschap zal leiden, een sterkere participatie en een grotere openheid om onze zending in de wereld te vervullen. De Internationale Theologische Commissie (ITC) beschrijft synodaliteit als volgt:

‘Synode’ is een oud en eerbiedwaardig woord in de traditie van de Kerk, waarvan de betekenis geassocieerd wordt met de diepste inhoud van de openbaring […]. Het verwijst naar de weg die het volk van God samen aflegt. Evenzeer verwijst het naar de Heer Jezus die zichzelf voorstelt als ‘de weg, de waarheid en het leven’ (Joh 14,6) en naar het feit dat zijn volgelingen oorspronkelijk ‘de aanhangers van de weg’ genoemd werden (cf. Hnd 9,2; 19,9.23; 22,4; 24,14.22).

Synodaliteit refereert bovenal naar de unieke stijl die het leven en de zending van de Kerk kenmerkt en die haar wezen tot uitdrukking brengt als volk van God samen onderweg, dat in vergadering bijeenkomt, geroepen door de Heer Jezus en in de kracht van de Heilige Geest om het Evangelie te verkondigen. Synodaliteit moet tot uitdrukking komen in het gewone leven en werken van de Kerk.

In die zin geeft synodaliteit het hele volk van God de gelegenheid om samen op weg te gaan en te luisteren naar de Heilige Geest en het woord van God, en om deel te nemen aan de zending van de Kerk in de gemeenschap die Christus tussen ons tot stand brengt. Uiteindelijk is dit samen op weg gaan de meest doeltreffende manier om het wezen van de Kerk als pelgrimerend en missionerend volk van God uit te dragen en in de praktijk te brengen (VD, 1).

Het hele volk van God deelt door het doopsel in dezelfde waardigheid en roeping. Op grond van ons doopsel zijn we allemaal geroepen om actief deel te nemen aan het leven van de Kerk. In parochies, kleine christelijke gemeenschappen, lekenbewegingen, religieuze gemeenschappen en andere vormen van gemeenschap zijn wij allen, vrouwen en mannen, jongeren en ouderen, geroepen om naar elkaar te luisteren om het gefluister van de Heilige Geest te horen. Hij leidt ons in onze pogingen om de Kerk nieuw leven in te blazen en brengt ons tot een diepere gemeenschap zodat wij onze zending in de wereld kunnen verwezenlijken. Nu de Kerk aan dit synodale proces begint, moeten wij ernaar streven om, steunend op onze ervaringen van authentiek luisteren en onderscheiden, de Kerk te worden waartoe God ons roept.

Wat is het doel van deze synode? Doelstellingen van het synodale proces

De Kerk erkent synodaliteit als een integrerend deel van haar wezen. Een synodale Kerk krijgt gestalte in oecumenische concilies, bisschoppensynodes, diocesane synodes en diocesane en parochiale raden. Er bestaan vele wegen waarlangs wij nu al in de Kerk verschillende vormen van synodaliteit beleven. Toch wordt een synodale Kerk niet beperkt tot die bestaande instellingen. In feite is synodaliteit niet zozeer een gebeurtenis of een slogan, maar een stijl en een manier van zijn waardoor de Kerk haar zending in de wereld beleeft. De zending van de Kerk vereist dat het hele volk van God samen op weg gaat, waarbij elk lid, verenigd met de anderen, een cruciale rol speelt.

Een synodale Kerk gaat als gemeenschap op weg om een gemeenschappelijke zending waar te maken door de deelname van elk van haar leden. Het doel van dit synodale proces is niet een tijdelijke of eenmalige ervaring van synodaliteit te bezorgen, maar veeleer het hele volk van God de gelegenheid te bieden om samen te onderscheiden hoe we op lange termijn verder kunnen evolueren naar een meer synodale Kerk.

Een van de vruchten van het Tweede Vaticaanse Concilie was de oprichting van de Bisschoppensynode. Hoewel de Bisschoppensynode tot nu toe plaats gevonden heeft als een bijeenkomst van bisschoppen met en onder het gezag van de paus, is de Kerk zich almaar meer ervan bewust dat synodaliteit de weg is voor het hele volk van God. Om deze reden is het synodale proces niet langer alleen een bijeenkomst van bisschoppen, maar een weg voor alle gelovigen, waarin iedere lokale kerk een wezenlijke rol te spelen heeft. 

Het Tweede Vaticaanse Concilie heeft het besef versterkt dat alle gedoopten, zowel de gewijde ambtsdragers als de leken, geroepen zijn om actief deel te nemen aan de heilszending van de Kerk (LG, 32-33). De gelovigen hebben in hun doopsel en vormsel de Heilige Geest ontvangen en zijn als leden van het lichaam van Christus begiftigd met verschillende gaven en charisma’s voor de vernieuwing en de opbouw van de Kerk. Daarom staat het leergezag van de paus en de bisschoppen in dialoog met de sensus fidelium, de levende stem van het volk van God (cf. Sensus fidei in het leven van de Kerk, 74). De weg van synodaliteit streeft ernaar om pastorale beslissingen te nemen die zoveel mogelijk de wil van God weerspiegelen, door ze te baseren op de levende stem van het volk van God (ITC, Syn., 68). Bovendien kan de samenwerking met theologen – leken, gewijde ambtsdragers en religieuzen – zeker helpen om de stem van het volk van God te verwoorden en om de geloofsrealiteit uit te drukken op basis van doorleefde ervaringen.

Terwijl recente synodes thema’s als de nieuwe evangelisatie, het gezin, de jongeren en Amazonia uitdiepten, concentreert de huidige synode zich op de synodaliteit zelf. Het huidige synodale proces is gericht op de volgende fundamentele vraag: Hoe maakt dit ‘samen onderweg zijn’, dat vandaag op verschillende niveaus (van het plaatselijke tot het universele) plaatsvindt, het de Kerk mogelijk het Evangelie te verkondigen in overeenstemming met de haar toevertrouwde zending; en welke verdere stappen nodigt de Geest ons uit te nemen om te groeien als synodale Kerk? (VD, 2)

In dit perspectief is het doel van de huidige synode te luisteren, als het hele volk van God, naar wat de Heilige Geest tot de Kerk zegt. We doen dit door samen te luisteren naar het woord van God in de Schrift en in de levende traditie van de Kerk, en vervolgens door te luisteren naar elkaar, en vooral naar hen die aan de zijlijn staan, en door de tekenen van de tijd te onderscheiden. In feite is het hele synodale proces gericht op het bevorderen van een doorleefde ervaring van onderscheiding, participatie en medeverantwoordelijkheid, waarbij een verscheidenheid van gaven wordt samengebracht voor de zending van de Kerk in de wereld.

In die zin is het duidelijk dat het doel van deze synode niet is meer documenten op te stellen, maar om mensen te inspireren om te dromen over de Kerk die we door onze roeping zelf zijn, om hoop van mensen te doen ontwaken, vertrouwen te wekken, wonden te verbinden, nieuwe en diepe relaties te smeden, van elkaar te leren, en een positieve dynamiek in gang te zetten die de geesten zal verlichten, harten zal verwarmen en de handen kracht zal geven voor onze gemeenschappelijke zending (VD, 32). Dit betekent dat het doel van het synodale proces niet louter een afgebakende reeks workshops is, maar eerder een proces waarin we op een authentieke manier groeien naar de gemeenschap en de zending waartoe God de Kerk in het derde millennium roept.

Dit samen op weg gaan zal een oproep zijn om onze mentaliteit en onze kerkelijke structuren te vernieuwen, zodat we Gods roeping voor de Kerk te midden de huidige tekenen van de tijd kunnen beleven. Luisteren naar het hele volk van God zal de Kerk helpen om pastorale beslissingen te nemen die zoveel mogelijk overeenstemmen met de wil van God (ITC, Syn., 68). Het uiteindelijke perspectief om dit synodale proces van de Kerk te oriënteren, is de dialoog van God met de mensheid te dienen (DV, 2) en samen op weg te gaan naar het Rijk Gods (cf. LG, 9; RM, 20). Uiteindelijk streeft dit synodale proces toewerken naar een Kerk die meer vruchtbaar ten dienste staat van de komst van het Rijk Gods.

Vergadering van de Bisschoppensynode

In oktober 2023 zullen de bisschoppen en auditoren (verslaggevers), samen met paus Franciscus, in de vergadering van de Bisschoppensynode in Rome bijeenkomen om met elkaar te spreken en naar elkaar te luisteren op basis van het synodale proces dat op lokaal niveau in gang is gezet. Het doel van de Bisschoppensynode is niet om de diocesane processen, de bisschoppenconferenties/synodes van de oosterse Kerken en de continentale fases te overschaduwen, maar om op universeel niveau de stem van de Heilige Geest die door de hele Kerk gesproken heeft te onderscheiden.

De Duitse Synodale Weg

20/1/2023 Klerikaal verlies van macht – Duitsland, synodaliteit en de synodale weg - The Tablet - Sigrid Grabmeier and Christian Weisner

*** Dit artikel is duidelijk geschreven vanuit het standpunt van de Duitse voorstanders van de Synodale Weg, maar het geeft een beeld hoe zij denken over de zaak. Het is ook duidelijk dat deze mensen af willen stevenen op een schisma. Ze hebben helemaal Jezus’ Boodschap niet begrepen en het Ware Leergezag van de Kerk, en ondermijnen Jezus functie als Hoofd van Zijn Mystiek Lichaam, de Kerk. Ze willen eigenlijk een door mensen geleide Kerk, zonder Gods Wet. ***

Transformatieprocessen in de universele Katholieke Kerk

De Rooms-Katholieke Kerk bevindt zich midden in de grootste Kerkelijke crisis sinds de Reformatie, die niet wordt veroorzaakt door de wereldwijde misbruikschandalen, maar daarin een brandpunt vindt. Vanuit het standpunt van de hervormingsbeweging We are Church probeert het artikel de hervormingsprocessen van de Synodale Weg 2019-2023 van de Katholieke Kerk in Duitsland en de wereldwijde Bisschoppensynode 2021-2024 te vergelijken en de onderlinge afhankelijkheden te presenteren met het ad limina bezoek van de Duitse bisschoppen aan Rome in het najaar van 2022.

Invoering

Zullen ongecoördineerde processen van Kerkelijke besluitvorming en hervormingen leiden tot de zelfvernietiging van het vroegere RK-wereldsysteem? Of kunnen de huidige geschillen tussen het Vaticaan en vooral de Kerk in Duitsland de weg vrijmaken voor een nieuw, meer omvattend Kerkelijk zelfbegrip?

De magie van het nieuwe begin na de verkiezing van een jezuïet Jorge Bergoglio (dat was nog nooit eerder gebeurd), een Argentijnse kardinaal (dat was ook nieuw), die bovendien niet uit de diplomatieke smederij van het Vaticaan kwam, is in het 10e jaar van zijn pontificaat. Het is waar dat de theologische verbodsbepalingen op denken en spreken van de twee voorgaande Pausen tot het verleden behoren. Ondanks zijn hoge leeftijd heeft paus Franciscus veel tekenen van hoop in gang gezet, zowel binnen als buiten de Kerk (Weisner 2018).

Zo is Franciscus de eerste paus die leiders van sociale bewegingen van over de hele wereld uitnodigt voor een bijeenkomst in het Vaticaan. En met zijn kritiek op het kapitalisme schuwt Franciscus de confrontatie met de economisch en politiek machtigen niet. Maar de RK-Kerk is nog steeds een absolutistische, centralistische en door mannen geleide klerikale monarchie. Dit wordt geïllustreerd door de geschillen over de Synodale Weg in Duitsland, de weigering van de paus om het ontslag van de ongelukkige kardinaal Rainer Maria Woelki van Keulen te aanvaarden, het recente door conflicten geteisterde ad-limina-bezoek van de Duitse bisschoppen aan Rome en de herhaalde uitsluiting van vrouwen.

Rainer Maria Woelki (18/8/1956) is een Duits geestelijke en een Kardinaal van de RK-Kerk.

Op 14/6/1985 werd Woelki tot Priester gewijd. Hij was secretaris van Aartsbisschop Joachim Meisner en directeur van een theologisch college. In 2003 werd hij hulpbisschop van Keulen, dan bisschop van Scampa in 2003. En in 2011 Aartsbisschop van Berlijn.

Woelki werd tijdens het consistorie van 18/2/2012 tot Kardinaal uitgeroepen. Hij kreeg de rang van Kardinaal-Priester. Op 11/7/2014 werd hij benoemd tot Aartsbisschop van Keulen. Hij was de opvolger van Joachim Meisner die met emeritaat was gegaan.

Beschuldigingen dat Woelki gevallen van seksueel misbruik had toegedekt, leidden tot een onderzoek door het Vaticaan. Zijn weigering een rapport over de misbruikzaak openbaar te maken had een uittocht van Katholieken uit de Katholieke Kerk in Duitsland tot gevolg. Paus Franciscus besloot hem in zijn ambt te handhaven, maar de Kardinaal nam wel een spirituele pauze.

Op 2 maart 2022 werd bekend dat Woelki uit zijn ambt wil vertrekken. Een dergelijke beslissing kan alleen de Paus nemen. Het Vaticaan liet weten binnen afzienbare tijd een besluit te nemen over de toekomst van de Aartsbisschop. Tot die tijd blijft Woelki in zijn ambt.

In augustus 2022 distantieerden 50 geestelijken in het Bisdom Keulen zich openlijk van Woelki, toen bekend werd dat de Kardinaal in 2020 een PR-bureau had ingeschakeld om hem te adviseren welke communicatiestrategie hij het beste kon volgen om in zijn functie te blijven. "Met het bekend worden van de PR-strategie heeft Kardinaal Woelki het laatste restje vertrouwen verbruikt”, aldus de geestelijken. De crisis in het aartsbisdom heeft volgens hen “een onvoorstelbaar dieptepunt bereikt.”

In november 2022 startte het Duitse openbaar ministerie een strafrechtelijk onderzoek tegen Woelki. Aanklagers bekijken of hij onder ede heeft gelogen over zijn kennis van seksueel misbruik binnen de kerk. De zaak kwam aan het rollen na een getuigenis. ***

De relatie tussen Rome en de Kerk in Duitsland is altijd gekenmerkt geweest door conflicten en inconsistenties. En dat komt waarschijnlijk niet alleen door het verschil tussen mediterrane en Germaanse levens- en denkwijzen. Luthers hervormingsinspanningen, de afscheiding van de oud-Katholieken na het afgebroken Eerste Vaticaans Concilie (1870/71) of het tien jaar durende conflict in de jaren negentig over Katholieke deelname aan zwangerschapsbegeleiding door de staat zijn slechts enkele voorbeelden van de vervreemding tussen het internationale hoofdkwartier in Rome en een theologisch en financieel relatief sterke lokale Kerk. Daarbij komen nog de tendensen tot secularisatie die sinds de Tweede Wereldoorlog zichtbaar zijn in de westerse samenlevingen.

In de huidige kerkcrisis, de grootste sinds de tijd van de Reformatie, veroorzaakt door misbruik en doofpotzaken, zijn de verschillende benaderingen ten zuiden en ten noorden van de Alpen heel duidelijk. Kan dit verschil productieve ontwikkelingen versnellen of zal het bestaande verdeeldheid verdiepen? Zal deze hervormende Paus Rome's eeuwenlange gebrek aan begrip van de Kerk ten noorden van de Alpen op een zeer onaangename manier voortzetten?

Katalysator van seksueel geweld

Sinds het midden van de jaren negentig heeft de onthulling van seksueel geweld tegen kinderen, jongeren, seminaristen en (religieuze) vrouwen door priesters en religieuzen de geloofwaardigheid van de RK-Kerk over de hele wereld fundamenteel aan het wankelen gebracht. Wat veel te triviaal ‘misbruik’ wordt genoemd, bestaat wereldwijd ook in andere levensdomeinen (bv. #metoo) en organisaties (bv. Unicef). Maar het verlies aan geloofwaardigheid van een Kerk die zo sterk aandringt op strikte moraliteit is nog onvergelijkbaar veel groter. Ook al is de RK-Kerk intussen waarschijnlijk de organisatie die – zelfs als ze daartoe gedwongen werd – dit probleem het eerst en het grondigst aanpakte: de schok, de implosie als het ware van deze wereldorganisatie, gaat door. Paus Johannes Paulus II had dit probleem bijna volledig genegeerd. Alleen zijn opvolger Benedictus XVI, die als prefect van het geloof in 2003 nog alles onder het Pauselijk geheim stelde, zette de eerste stappen om ermee in het reine te komen. Franciscus, die als Kardinaal en ook als Paus in dit opzicht niet altijd even gepast optrad, heeft met een misbruiktop in 2019 van dit probleem een topprioriteit gemaakt.

In 1995 leidden beschuldigingen van misbruik tegen Kardinaal Hans-Hermann Groër van Wenen tot zijn vervanging. Overigens waren de beschuldigingen de aanleiding voor de 5 hervormingseisen van de Church People's Movement in Oostenrijk, waaruit de inmiddels wereldwijde Church People's Movement ‘We are Church’ voortkwam. In 2002 ontdekten de Boston Globe en zijn Spotlight-team misbruikkanalen in de VS; de geëiste compensatie dreef hele Bisdommen failliet. Ierland, België en Australië waren de eerste landen waar onderzoeken, deels geïnitieerd door de Bisschoppen en deels onafhankelijk, schokkende resultaten aan het licht brachten. Voor Duitsland bracht Klaus Mertes, toenmalig hoofd van het jezuïetencollege in Berlijn, dit in het openbaar, wat als een keerpunt kan worden gezien. Voordien hadden de Duitse Bisschoppen geprobeerd zelf grip op het probleem te krijgen met richtlijnen voor het omgaan met verdachte gevallen en een door hen gecontroleerd “dialoogproces”, dat al snel ontaardde in een niet-bindend “discussieproces”.

Pas na publieke druk van slachtofferorganisaties zoals de “Eckiger Tisch” (ontstaan uit het Canisius-Kollege), Katholieke organisaties en ook van Wir sind Kirche voelden de Duitse Bisschoppen zich genoodzaakt een landelijk onderzoek naar misbruik te laten uitvoeren. Ze kregen echter ruzie met de aanvankelijk aangestelde criminoloog Christian Pfeiffer, zodat pas in 2014 het interdisciplinaire onderzoeksproject “Seksueel misbruik van minderjarigen door Katholieke Priesters, diaken en mannelijke religieuzen in het gebied van de Duitse Bisschoppenconferentie” ” (MHG-Study 2018), genoemd naar de plaatsen Mannheim, Heidelberg en Giessen, gecoördineerd door prof. Harald Dreßing) zou kunnen van start gaan. De resultaten, gepubliceerd in september 2018, veroorzaakten ook grote consternatie bij de Bisschoppen. De Katholieke Kerk bevindt zich midden in een existentiële crisis die niet is veroorzaakt door het misbruikschandaal, maar die daarin een brandpunt heeft gevonden.

Synodale Weg in Duitsland

Synodale weg in plaats van synode

Het was alleen onder de grootste druk van het publiek dat de Duitse Bisschoppen zich op het laatste moment uitspraken voor een "bindende synodale weg" tijdens hun plenaire voorjaarsvergadering 2019 in Lingen. Anders dan in 2011 bij het “dialoogproces” (Duitse bisschoppenconferentie 2015), vroegen ze dit keer het Centraal Comité van Duitse Katholieken, de officiële vertegenwoordiging van de “leken”, om als gelijkwaardige partner mee te doen.

De “Synodale Weg” (van het Oudgriekse sýnodos, “gemeenschappelijke weg”) is ontworpen als een driejarig gestructureerd debat om met seksueel misbruik in de Kerk in het reine te komen. In tegenstelling tot een formele synode is de Synodale Weg geen door de Kerkwet gedefinieerd lichaam. Maar er is een statuut dat de gezamenlijke verantwoordelijkheid en de werkvormen omschrijft en bepaalt dat, net als bij gewone synodes, voor besluiten een tweederde meerderheid vereist is. Echter, en dit is een concessie aan Rome, moet ook tweederde van de Bisschoppen en Hulpbisschoppen ermee instemmen.

Reeds in de aanloop naar de Synodale Weg wezen canonieke juristen erop dat deze discussievorm met recht een “nullum” genoemd kan worden, aangezien alle beslissingen, voor zover ze überhaupt binnen de bevoegdheid van de Duitse bisschoppen vallen, hoe dan ook moeten worden voorgelegd door elke afzonderlijke Bisschop voor het in hun Bisdom van kracht wordt. Anderzijds maakt juist zo'n discussievorm het mogelijk om buiten de bestaande Katholieke leer om vraagstukken en voorgestelde oplossingen aan te bieden.

De gezamenlijke verantwoordelijkheid van de Bisschoppenconferentie en de centrale commissie komt vooral tot uiting in het medevoorzitterschap van het presidium en de vier synodale forums. Ook de zitvolgorde in de plenaire vergaderingen, die op alfabetische volgorde is over alle fracties heen, maakt duidelijk dat status en rang geen rol (mogen) spelen binnen deze vergadering. De samenwerking van talrijke theologen is zeer verrijkend.

De Synodale Weg richt zich op de risicofactoren voor seksueel geweld en de doofpotaffaires die genoemd worden in de MHG-studie. Het inhoudelijke werk gebeurt in vier synodale forums: 1. “Macht en bevoegdheidsverdeling in de kerk – gezamenlijk deelnemen aan en delen in de zending”, 2. “Priesterlijk bestaan vandaag”, 3. “Vrouwen in bedieningen en ambten in de Kerk ” en 4. “Leven in succesvolle relaties – liefde leven in seksualiteit en partnerschap”. Overigens is het onderwerp 'Vrouwen' pas toegevoegd na druk van de Katholieke vrouwenverenigingen en het nieuwe initiatief 'Maria 2.0'.

In 1995 waren deze hervormingsthema's, die in principe exact overeenkomen met de punten van de petitie van de mensen van de Kerk die destijds in Oostenrijk was gestart, voor velen nog taboe. Maar nu worden ze behandeld en publiekelijk bediscussieerd op een hoog theologisch niveau op de Synodale Weg.