|
PESACH
Het achtdaagse Joodse feest Pesach wordt
gevierd in het vroege voorjaar, van 15 tot en met 22 van de Hebreeuwse maand
Nissan. Pesach is afgeleid van het woord
Pasach: 'sloeg over', omdat God de Joodse huizen passeerde bij het doden van de
eerstgeborenen van Egypte op de allereerste Pesachavond. EOp Pesach herdenkt men
de bevrijding van de Israëlieten uit de slavernij in het oude Egypte . Pesach
wordt gevierd door zuurdesem te vermijden, en wordt benadrukt door de
Seder-maaltijden die vier kopjes wijn bevatten, matzah en bittere kruiden eten
en het verhaal van de Exodus navertellen.
 door de Schelfzee
Pesach duurt 8 dagen en begint op
de avond van de 14e dag van de maand nisan. In 2022 van ÿs avonds 15 april
tot ÿs avonds 23 april. In Israël wordt het feest 7 dagen gevierd, daar buiten
over het algemeen 8 dagen. Nisan is de eerste maand van het joodse jaar. Elk
jaar begint nisan met nieuwe maan. Pesach begint 14 dagen later, dus ongeveer
op de dag dat het volle maan is. Deze dag kan in maart of april vallen. De Joodse
kalender is een maankalender, die schrikkelmaanden kent om te zorgen dat
de kalender in de pas blijft lopen met de zonnekalender.
De Joodse kalender is met de
schrikkelmaanden zo aangepast dat Pesach altijd in de lente valt (in Israël) en
wel zo dat 1 nisan valt in de periode van 8 dagen vóór het lentepunt tot 22
dagen na het lentepunt. Zodoende begint Pesach rond de eerste of tweede volle
maan na de lente-equinox, het begin van de lente. Pesach eindigt in Israël op
de 21e nisan en daarbuiten op de 22e nisan.
Het Pesachfeest is gebaseerd op
de tekst uit Exodus 12:15-20.
Schoonmaak
In de dagen in de aanloop naar de
avond voordat Pesach begint, op 13-14 Nisan, vindt een grote schoonmaak
plaats op grond van Exodus 12:15 en wordt in elk geval door traditionele Joden
het gehele huis gereinigd van alle mogelijke resten van gerezen brood en gist.
Dit alles wordt chameets genoemd. Het huis wordt in stilte met
een kaars doorzocht om de laatste resten te vinden. Daarbij wordt een broge gezegd.
Er moeten tenminste 10 stukjes chameetz gevonden worden, die van tevoren zijn
verstopt.
Met kinderen wordt er een spel
van gemaakt, de kinderen verstoppen de laatste stukjes brood of gist, en de
ouders moeten zoeken, terwijl de kinderen "warm" en "koud"
roepen als de ouders dichterbij of verderaf zoeken. De gevonden stukjes
worden traditioneel in een zak gestopt met een veer. De volgende ochtend
wordt al het gevonden gist en brood in de zak ritueel verbrand.
Chameets: is
gegist deeg van een van de vijf graansoorten van het oude Israël, genoemd
in de halacha (tarwe, emerkoren, spelt, gerst en tweerijige gerst)
Als er in het huis chameets is
dat het gezin wil bewaren omdat het zonde is om het te verbranden, kan het
tijdelijk verkocht worden.
Ook wordt het servies gekasjerd,
ritueel gereinigd - uitgekookt - of gebrand en vaak worden er zelfs aparte
serviezen gebruikt voor de periode van Pesach, in traditionele Joodse
gezinnen zelfs twee, een voor vleesgerechten, een voor melkgerechten,
volgens de spijswetten.
Met dit ritueel wordt een breuk
gemaakt met het verleden. Zolang er chameetz in huis is, is Egypte, en daarmee
de slavernij van het joodse volk, nog in het hart.
Sederavond
Het feest vangt aan met één sederavond in
Israël en twee buiten Israël. De seder is een uitgebreide maaltijd, waarbij de
familie ontspannen op hun stoelen zit. Tijdens de maaltijd wordt over de uittocht
uit Egypte verteld, aan de hand van een boekje, de haggada. Elk
van de aanwezigen heeft een haggada. Een aantal symbolische gerechten ligt op
een speciale seiderschotel. Ook staat er een bord met 3 matzes op tafel,
bedekt door een doek.
Op tafel staat traditioneel een
extra glas wijn voor de profeet Elia.
De avond verloopt volgens een
orde (seder betekent letterlijk orde) die uit 15 stappen bestaat. Bij de
11e stap wordt pas een volledige maaltijd gegeten.
Wat gebeurt er op sederavond?
Op sederavond worden door de
aanwezigen, met name door de kinderen, teksten gelezen uit de haggada, er
worden liederen gezongen, de vier vragen worden gesteld, die te maken hebben
met de centrale vraag waarom deze avond zo anders is dan alle andere avonden.
Seder betekent "orde".
De maaltijd wordt dan ook volgens een vaste orde gebruikt, die uit 15 stappen
bestaat. Op de tafel staat een sederschotel met een aantal symbolische
gerechten, en een schaal met drie matzes, die bedekt zijn met een doek.
- De sedermaaltijd wordt geopend met de Kidoesj,
de zegening over een glas wijn. Daarna drinkt iedereen een eerste glas
wijn.
- Handen wassen, waarbij de broge die
normaliter wordt gezegd bij het wassen van de handen voor een maaltijd
wordt weggelaten.
- Indopen van, de karpas, groene kruiden
zoals peterselie en radijs, in zout water, waarbij een zegening wordt
uitgesproken.
- De middelste matze van de drie onder de doek
wordt in tweeën gebroken. De grootste van beide helften, afikomen genoemd,
wordt in huis verstopt. Aan het eind van de avond wordt die helft weer
tevoorschijn gehaald en opgegeten. In gezinnen zijn verschillende
tradities voor het verstoppen, soms doen de kinderen het, soms de ouders.
Afikomen: Sommige Joden zien dit als symbolisch voor de
ultieme verlossing van het lijden, die aan het einde van de Seder komt;
sommigen zien het als een verwijzing naar het Pesachoffer dat vroeger in de
oude tempel in Jeruzalem werd geofferd; en sommigen zien het als een
herinnering dat de armen altijd iets opzij moeten zetten voor de volgende
maaltijd, of een herinnering dat er altijd meer te ontdekken is in het leven
dan wat we weten.
- Het eerste deel van de Haggada wordt gelezen.
Elke deelnemer aan de maaltijd heeft een eigen boekje. Hierbij komen de
vier vragen aan de orde, de 10 plagen van Egypte en het verhaal van
de Uittocht uit Egypte. De symboliek van de gerechten op de
sederschotel en de matzes wordt uitgelegd. Er wordt een tweede glas wijn
gedronken.
 sederschotel
 matzes
- Opnieuw worden de handen gewassen, ditmaal met
het uitspreken van de zegening.
- De matzes worden gegeten, met de zegening voor
het eten van brood en...
- de speciale zegening voor het eten van het
ongerezen brood. Daarbij houdt het hoofd van het gezin alle drie de matzes
met beide handen vast.
- Het bittere kruid (maror) wordt in de
zoete charoset gedoopt en gegeten.
- Er wordt een stukje matze met maror gegeten.
- De maaltijd wordt gegeten; een volledig
feestmaal.
- De afikomen wordt gezocht en gegeten. Hierna
wordt niets meer gegeten.
- De zegening na het eten.
- Een aantal psalmen wordt gezegd.
- Aan het eind van de maaltijd wenst iedereen
elkaar geluk met de wens "volgend jaar in Jeruzalem". Er worden
nog wat bepaalde liederen gezongen.
4 vragen:
1 Waarom eten wij anders dan alle
avonden matze?
2 Waarom eten we anders dan alle
andere avonden bittere kruiden?
3 Waarom dopen we onze groenten
tweemaal in, terwijl we dat anders nooit doen?
4 Waarom zitten wij niet zoals
alle andere avonden?
Ook worden er vier bekers wijn
(of druivensap) gedronken en een maaltijd (de sedermaaltijd) wordt genuttigd
volgens een vrij vast patroon. De gehele avond is bedoeld om - op grond van een
voorschrift uit de Thora - de Pesachtraditie door te geven aan de jongeren, zij
moeten nieuwsgierig gemaakt worden naar de betekenis van de symbolen op de
seiderschotel, zoals het botje, het bittere kruid, de matzes, het hardgekookte
ei, zout water, peterselie etc.
De avond eindigt traditioneel met
de wens "Volgend jaar in Jeruzalem" Daarmee drukken Joden in
de diaspora de wens uit terug te keren naar het land van oorsprong.
Sedermaaltijd
De sedermaaltijd bestaat uit het
eten van ongezuurde broden en bittere kruiden en is uitgegroeid tot een
maaltijd met als centrum de sederschotel, met ongezuurd brood (matse), een
geroosterd lamsbotje, een gekookt en daarna gebakken ei, als bittere
kruiden (maror) wordt in Nederland mierikswortel gebruikt, en er is ook
zoet charoset. De maror staat symbool voor de onderdrukking van de Joden
in Egypte, de matzes voor het feit dat ze overhaast uit Egypte moesten
vertrekken, zonder tijd om het brood te laten rijzen.
Charoset :
Het herinnert aan al het goede en het zoete in Egypte. Het symboliseert
ook de leem en klei waarvan de Israëlieten in Egyptische slavernij bouwstenen
moesten maken. De wijn in de charoset staat voor het bloed dat
de Joden in de slavernij verloren. Er bestaat een Sefardische en
Asjkenazische variant.
Sefardische charoset kan de
volgende ingrediënten bevatten: appelen, peren, rozijnen, vijgen,
sinaasappelsap, rode wijn, pijnboompitten en kaneer.
Om Asjkenazische charoset te
maken, gebruikt men in het algemeen de volgende ingrediënten:
- 1,5 kop gehakte noten (bijvoorbeeld amandelen,
walnoten, hazelnoten)
- 2 eetlepels suiker of honing of een mengsel
daarvan
- 1-2 koppen gehakte of geraspte appels
- 1/2 eetlepel kaneel
- zoete wijn
Bereiding:
- Meng noten, suiker, honing, appels en kaneel
goed door elkaar tot het samenhangend is.
- Voeg voorzichtig wijn toe tot het mengsel zo
dik is als metselspecie.
- Voeg naar smaak kaneel en suiker toe, eventueel
nog wat wijn.
Geen religieus voorschrift maar
gewoon een gebruik, is het eten van soep met matseballen tijdens de
sedermaaltijd. Tijdens het bestaan van de joodse tempels, toen Joodse families
tijdens Pesach nog op bedevaart naar Jeruzalem gingen, werd er ook
een lammetje geslacht. Het botje op de sederschotel herinnert nog aan dat
gebruik.
Pesachweek
Gedurende de hele Pesachweek, die
bij sommige Joden en in Israël zeven dagen duurt en bij andere acht, mag men
volgens de religieuze voorschriften geen gerezen voedsel eten. In
plaats van regulier brood eet men matzes oftewel 'ongerezen' broden.
De verplichting (mitsva) matzes te eten geldt alleen voor de sederavonden. Voor
de rest van de dagen is het eten van matzes niet verplicht, maar is het eten
van brood echter niet toegestaan, waardoor matzes, als broodvervanger worden
gegeten.
Matzes
Gedurende de gehele Pesachperiode
wordt volgens de voorschriften geen gist gegeten, het chameets. Daarmee wordt
herdacht dat de Israëlieten tijdens hun vertrek uit Egypte geen gerezen brood
konden bakken vanwege de grote haast. In plaats daarvan bakten zij brood zonder
het te laten rijzen. Tijdens Pesach mogen ook geen andere met gist gerezen
producten niet worden gegeten. Het verbod slaat op alle andere soorten brood en
op alle andere deegwaren, voor Ashkenazische joden inclusief rijst en
peulvruchten. Omdat ongerezen brood niet erg lekker is, heeft men een
alternatief bedacht. Er worden, onder rabbinaal toezicht, grote dunne crackers
gemaakt, de matzes. Ze worden vaak gegeten met boter en bruine suiker,
geraspte kaas of zachtgekookt ei.
Pesach en Massot
Het paaslam van de familie of
gemeenschap werd op de 14e nisan (voorbereidingsdag) na het middaguur in de
tempel geslacht, daarna meegenomen naar het onderkomen, gebraden en bij de
maaltijd op 15 nisan na 19.00 uur genuttigd. Er werd wijn gedronken, ongezuurd
brood en kruidensla gegeten en een loflied gezongen, het Hallel.
Oudtestamentische achtergrond
Mozes
Volgens de Thora en het Bijbelboek Exodus
leefden de Israëlieten in Egypte en werden ze daar als slaven behandeld. Mozes werd
hun leider. Hij vroeg de toenmalige farao om toestemming om terug te
keren naar het Land van Israël. De farao weigerde de joden te laten gaan
omdat ze goedkope arbeidskrachten waren. Pas na de tien door God gezonden plagen mocht
het Joodse volk vertrekken.
 Egyptische goden
10 Plagen (van Harm Jan Boiten - zomer 2019):
1 Water wordt bloed (Jahweh
overwint de Egyptische afgoden Noen, Sobek en Hapy)
2 Kikker (Jahweh vonnist Heket)
3 Stof wordt muggen (Jahweh
verslaat Geb, Osiris en Thoth)
4 Ongedierte (Jahwehÿs gericht over
Chepri)
5 Veepest (Jahwehÿs plaag tegen
Ptah, Hathor en Amon-Ra)
6 Zweren (Jahweh stoot Ra en
Atoem, Noet en Sjoe van hun voetstuk)
7 Hagel (Jahweh vloert Noet en
Geb, Horus en de windgoden)
9 Duisternis (Jahweh stoot Ra en
zijn gezellen omver)
10 Dood van de eerstgeborenen
(Godsgericht over alle Egyptische goden)
Jahweh verslaat de Egyptische
goden op hun eigen terrein. Ze waren afbeeldingen van vergankelijk schepselen
waarmee door hun aanbidders de heerlijkheid van de onvergankelijke God vervangen
was (Rom 1:23). Hij heeft ze dan ook allemaal op het oog als Hij later in het
tweede van de 10 Geboden spreekt over de afbeeldingen van schepselen van boven
uit de hemel - hagel, sprinkhanen, duisternis - van beden op aarde -
ongedierte, veepest, zweren - of van onder uit het water - bloedrivier,
kikkers, muggen. Het heeft iets van een systematische indeling van de 9 plagen,
met in de tiende alle afgoden samen in de gestalte van de priesterkoning van
Egypte, de farao, die zijn goddelijke opvolger aan de dood verliest. Door de 10
plagen bevrijdt Jahweh Zijn volk uit de slavernij van Egypte en van de goden
van Egypte.
10e plaag
Klokslag middernacht van 15
Nissan in het jaar 2448 vanaf de schepping (1313 vGT), bezocht God de laatste
van de tien plagen over de Egyptenaren, waarbij al hun eerstgeborenen werden
gedood. De eerstgeborenen van de joden werden overgeslagen, deze bleven leven,
vandaar de naam Pesach, dat overslaan betekent. God kon
zien welke huizen hij moest overslaan omdat de joden lamsbloed op de deurpost
hadden gesmeerd. Mozes bevrijdde het volk toen in opdracht van God na
op de dag af 430 jaar in Egypte van de slavernij, in de maand Aviv. Vervolgens
wordt de doortocht door de Schelfzee) beschreven en 40 jaar omzwervingen
door de Sinaïwoestijn voordat het beloofde land Kanaän in bezit
genomen mocht worden.
De uittocht
De avond voor de uittocht werd de
Pesachtraditie ingesteld, gesteund door voorschriften die Mozes had gekregen (hoofdstuk
12): men moest met een bosje hysop bloed van een 'vlekkeloos'
geslacht lam smeren op beide deurposten en de bovendorpel; men moest staande en
met reiskleren aan een maaltijd nuttigen van ongezuurd brood, en het gebraden
vlees van het offerdier. Slaven mochten wel mee-eten, maar alleen als ze besneden waren.
Dat gold ook voor vreemdelingen, bijwoners en dagloners. Het Pesach moest
thuis, in de familie, gevierd worden en geen stukje vlees mocht naar
buiten gebracht worden. Er mocht geen been van het dier gebroken worden. Heel
Israël moest dit vieren.
De broodkoeken waren ongezuurd
omdat het volk haastig moest vertrekken, zonder te kunnen wachten tot het deeg
gerezen en volgens gewoonte bereid was (Ex.12: 39). Het moest 's avonds of 's
nachts worden gegeten omdat het "een nacht van waken ter ere van de Heer"
(Ex.12:42) zou zijn, omdat Hij hen die nacht Egypte had uitgeleid. Later werd
het vroegste tijdstip van de paasmaaltijd officieel vastgesteld op 19.00 uur.
Het hele feest duurde vanaf die tijd zeven dagen.
Pesach is oorspronkelijk
een pelgrimsfeest. Toen de tempel in Jeruzalem nog bestond, trokken alle
Joden naar Jeruzalem om er offers te brengen.
Herstel
Tijdens de regeringsperiode van
koning Salomo ging het bergafwaarts met het houden van de
voorschriften en feesten. In 621 v.Chr. herstelde koning Josia de
tempeldienst en ook het Pesach. Opnieuw werden de Mozaïsche voorschriften voor
het feest ingevoerd: bloed aan de deurpost en bovendorpel, reiskleren aan; het
slachten van een paaslam 'tussen de avonden', (dat wil zeggen bij volle maan
tussen de aanvang en volledige zonsondergang) het eten van gebraden vlees met
soms de ingewanden naast de kop gelegd, ongezuurd brood en bittere kruiden, met
charoset, een soort bruine vruchtenmoes. Wijn kwam er pas later bij. Tot aan
de Babylonische ballingschap (ca.592 v.Chr.) functioneerde het feest
met wisselend succes.
Na de ballingschap werd Pesach
opnieuw een pelgrimsfeest. Men kwam van overal voor een week naar Jeruzalem,
waar de in 515 voor Chr. voltooide tweede tempel weer een prominente rol
vervulde. Begrijpelijkerwijs stond de viering de eerste tijd in het teken van
de terugkeer uit Babylonië, maar geleidelijk aan kwam het accent weer op
de Exodus te liggen.
Pesach Sheni (de tweede Pesach) (zonsondergang
14/5/2022- zonsondergang 15/5/2022, 1 maand na Pesach)
Pesach Sheni betekent "Tweede Pesach [offer]." Iemand
die niet in staat is op het juiste tijdstip aan het Pesach-offer deel te nemen,
wordt de mitswa precies een maand later gehouden.
De dag vertegenwoordigt de "tweede kans" die
wordt bereikt door teshuvah, de kracht van berouw en "terugkeer". In
de woorden van Rabbi Yosef Yitzchak van Lubavitch: "Het tweede Pesach
betekent dat het nooit een 'verloren zaak' is."
|
