Deel 29 : De gelijkenis van 'De Farizeeër en de tollenaar'

Gebaseerd op: www.holyhome.nl van Simon J. Stamhuis en preek van Deniray Mueller, voorganger

Lucas 18:9-14 : Nog sprak Hij deze gelijkenis tegen hen, die van eigen gerechtigheid overtuigd zijn, en anderen verachten. Twee mensen gingen op naar de tempel, om er te bidden: de één was een farizeeër, de ander een tollenaar. De farizeeër stond recht overeind, en bad bij zichzelf: O God, ik dank U, dat ik niet ben als de andere mensen: rovers, onrechtvaardigen, echtbrekers, of ook als die tollenaar ginds. Ik vast tweemaal per week, en geef tienden van al wat ik bezit. Maar de tollenaar bleef op een afstand, en durfde zelfs zijn ogen niet ten hemel heffen; hij sloeg zich op de borst, en sprak: O God, wees mij, zondaar, genadig. Ik zeg u: Deze ging gerechtvaardigd naar huis, in plaats van den andere. Want wie zich verheft zal vernederd, en wie zich vernedert, zal verheven worden.

Achtergrond

Tollenaar (Latijn telonarius , Grieks telônès, letterlijk "weger", namelijk van munten, graan of andere goederen die als belastingbetaling konden dienen).

De klassiek Romeinse term voor belastingpachter was publicanus. De Romeinse overheid verleende belastingconcessies voor een bepaald gebied, met een bepaalde looptijd. De concessie ging meestal naar de hoogste bieder of een "vriendje" van de regering. De publicanus garandeerde een bepaald bedrag voor de Romeinse staatskas, alles wat hij meer kon heffen was winst. De tarieven werden wel van hogerhand voorgeschreven, maar vaak willekeurig toegepast. Daardoor waren tollenaren bij de bevolking niet geliefd.

In het Nieuwe Testament worden twee tollenaars met name genoemd: Mattheüs en Zacheüs. Men heeft Jezus verweten dat hij omging met "tollenaars en zondaren" (zie Mattheüs 9:11). In het licht van het bovenstaande is dat begrijpelijk, maar Jezus zei hierover: Die gezond zijn hebben de medicijnmeester niet van nodig, maar die ziek zijn.

Farizeeër

De farizeeën was een Joodse religieuze stroming, politieke partij en sociale beweging gedurende de periode van de Tweede Tempel vanaf de periode van de dynastie van de Hasmoneën (140 - 37 v.Chr.) tijdens het ontstaan van de Makkabeese opstand.

Hoewel sommige priesters van de Tempel farizeeër waren, bestond de partij hoofdzakelijk uit leken. Weinig farizeeën waren sociaal of financieel belangrijk. Ze waren scherpzinnige interpreten van de wet van Mozes en hielden zich hier behoorlijk streng aan. Ze hadden ook specifieke tradities, waarvan sommige de wet strenger maakten, andere de wet juist afzwakten. Ze geloofden in de opstanding. Hun houding tegenover Herodes, de Herodianen en Rome is moeilijk vast te stellen en was waarschijnlijk niet eenduidig.

De farizeeën hielden zich strikt aan de Joodse wetgeving zoals neergeschreven staat in de eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel. Daarnaast hielden zij zich aan de mondelinge overlevering (uiteindelijk verzameld in de Misjna). Ze geloofden dat een vroom leven en een strikte navolging van de Wet de mens dichter bij God zou brengen. De farizeeën zagen het als hun taak de gewone mensen te bereiken en om hun kennis aan hen over te dragen. De farizeeën waren bij uitstek een groep die zich identificeerde met het 'gewone volk', dit in tegenstelling tot de vergriekste sadduceeën, de partij van de hogepriesters. De farizeeën zelf kwamen voort uit leken en priesters. Onder hen waren misschien ook wel aristocraten die de leer van de sadduceeën afwezen.

De farizeeën geloofden in tegenstelling tot de sadduceeën in engelen, geesten (Hand 23,8), de opstanding uit de dood en het Laatste Oordeel (Matt 22,23 en Hand 23,8). Hoewel aanhangers van de voorzienigheid Gods, geloofden zij wel in de vrije keuzes die de mens in zijn/haar leven moest maken.

Overigens bestonden er onder de farizeeën diverse richtingen, van liberaal tot conservatief (zo was Gamaliël, die Paulus had onderwezen, een leider van de liberale richting binnen de farizeeën).

Farizeeën komen meerdere malen voor in het Nieuwe Testament, zowel in de Evangeliën als in Handelingen van de Apostelen en in de Brief aan de Galaten. In het Evangelie naar Matteüs komen de Farizeeën negatief over, als extreem wettisch. Dit moet men in de tijd plaatsten, de breuk tussen christendom en jodendom was reeds voltrokken in de gemeente waar de schrijver van het Matteüsevangelie lid van was. In het Evangelie naar Lucas komen de Farizeeën sympathieker over: ze nodigen Jezus bij hen thuis uit(Luc. 7,36-50) en waarschuwen hem voor de herodianen (Luc. 13,32-33). In het Evangelie naar Johannes gaat Jezus in debat met Nicodemus, een overste van de joden, die later zijn aanhanger wordt (Joh. 3,1-21;7,45-52; 19,39).

In het boek Handelingen van de Apostelen speelt Paulus, een Farizeeër een hoofdrol. Paulus krijgt tijdens een zitting van het Sanhedrin bijval van de Farizeeën omtrent de Opstanding van de doden, waar de Sadduceeën niet in geloofden (Hand. 23,6-7). De Farizeeën vinden dat Paulus niet vervolgd moet worden omdat hij niets zegt wat in strijd is met de joodse godsdienst (Hand. 23:9). Paulus noemt zich niet alleen een zoon van een Farizeeër, maar ook meldt hij dat hij een Farizeeër is (Hand. 23,6). Paulus gaat echter in tegen het wetticisme, wat vooral duidelijk wordt in de Brief aan de Galaten. In Handelingen 15:5 wordt melding gemaakt van Farizeeën die christen zijn geworden.

Tempeldienst

In de tempel in Jeruzalem werd er twee keer per dag een offerdienst gehouden. 's Morgens om negen uur en 's middags om drie uur. Hierbij werd dan gebeden, terwijl er een offer aan God werd gebracht. Maar tijdens het brengen van zo'n offer was het altijd erg druk in de tempel. Een tollenaar, die door mensen vaak werd veracht, wilde dan niet graag gezien worden. De meeste Farizeeërs wilden graag vooraan staan, maar als het heel erg druk was lukte hen dat vaak niet.
De beide mannen waren dus in de tempel op een moment dat het er niet zo druk was. De tempel was immers de hele dag geopend om te bidden.

Farizeeërs vonden zichzelf verheven boven het volk. Zij kenden de wet tot in de puntjes, de gewone mensen niet. Ze spraken met elkaar vaak erg denigrerend over de massa, waar ze overigens weinig omgang mee hadden, want door te veel omgang met niet-Farizeeën kon men zelfonrein worden. Een Farizeeër mocht dan ook niet trouwen met iemand die niet uit een Farizese familie kwam, het huis van niet-Farizeeën niet betreden, studeren met gewone mensen in de buurt e.d.

De Farizeeër liep in de tempel naar voren en ging rechtop staan. Hierna begon hij met zijn gebed. In de Joodse traditie is het gebruikelijk dat er hardop gebeden werd en de Farizeeër deed dit dan ook. En een gebed begon traditie getrouw met een dankbetuiging. Maar wat de Farizeeër dan doet is meer een dankbetuiging aan zichzelf. De vorm is wel voor God, maar hij dankt zichzelf dat hij zo goed is en eigenlijk vind hij dus dat iedereen dat moet vinden, ook God, als het ware feliciteert hij God met zo'n geweldige dienaar als zichzelf. Hij schept op over zichzelf. Hierbij laat hij God ook nog even weten hoe goed hij zich wel niet aan de regels houdt. Hij vastte wel 2 dagen in de week, terwijl men maar 1 dag per jaar strikt genomen moest vasten, en dat is op de Grote Verzoendag.
Ook vertelde hij dat hij 1/10 deel van al zijn inkomsten afstaat aan de armen. Terwijl er in die tijd alleen werd gevraagd om 1/10 deel van koren, wijn en olie. Maar hij gaf van al zijn inkomsten.

Doordat de Farizeeër het gebed hardop zegt, hoort ook de tollenaar hoe minachtend de Farizeeër over hem en anderen praat.
Het gaan naar de tempel, zal voor deze man waarschijnlijk al moeilijk zijn geweest, omdat tollenaars overal en door iedereen met de nek werden aangekeken. De tollenaar ging in de tempel dan ook helemaal achteraan staan. De Farizeeër die rechtop staat en zijn handen omhoog heft is het tegenovergestelde van deze man, welke zijn ogen niet eens omhoog naar de hemel durfde op te heffen. Hij knielde voor de Heer hij sloeg zich met de rechterhand op de borst. Dit gebaar betekent dat hij door de woorden van de Farizeeër diep in zijn hart was geraakt en dat hij het idee had dat hij in alles had gefaald en het niet waard was om met anderen op een lijn te worden geplaatst. Hij liet zien dat hij diep berouw heeft en vraagt aan God of het offer dat is gebracht, ook voor hem mag gelden.

Beiden lopen dan naar beneden, over het tempelplein, maar de tollenaar voelt zich gerechtvaardigd door God, terwijl bij de Farizeeër het schuldgevoel niet is afgenomen, want zijn trots staat hem in de weg. Je bent niet beter dan een ander als je uit hoogmoed spreekt over hoe goed je bent. God ziet wat je doet en als je de goede dingen doet zal Hij je daar voor belonen. Trots is een slechte ingesteldheid.

Uitleg

Over gebed: Er zijn twee soorten gebed: gebed van een persoon die weet en erkent dat hij een zondaar is en oprecht berouw heeft over zijn zonden, en het gebed van een zelf uitgeroepen rechtvaardige die een show opvoert en niet oprecht is.

Jezus heeft het in het evangelie van Lucas over de noodzaak van gelovig en onophoudelijk te bidden. Dit is een gelijkenis over het verschil tussen zelfgerechtigheid en nederigheid. Ze worden allebei door God aanvaard, maar de ene wordt verhoord en de andere valt in dovemans oren. Het was niet dat de Farizeeër geen goede persoon was, en niet probeerde te leven volgens de leer van de schriften. Maar het was zijn ingesteldheid. Hij dacht dat hij de reden was waarom al de goede zaken hem te beurt vielen, hij erkende niet dat God de aanleiding en bron was. Zijn trots zat in de weg om dit in te zien.

De nederige tollenaar was niet te beroerd om dat in te zien. Hij zocht barmhartigheid, hij gaf zichzelf de schuld en erkende zijn zondig gedrag. Hij stond afgescheiden van de rest omdat hij zich onwaardig voelde om zich bij de anderen te voegen.

De Farizeeër stond op een plaats waar iedereen hem kon zien, hij stond recht en de andere vereerders konden zijn litanie van deugden horen. De Farizeeër was steeds over zichzelf bezig en herinnerde God aan zijn waardigheid en deugdzaamheid. De tollenaar wist dat de mensen hem minachten en hij wilde de Farizeeër en de mensen niet beledigen door naar voor te komen. Hij was zo beschaamd dat hij zelfs zijn ogen niet naar God durfde richten in zijn gebeden. Hij riep God om barmhartig te zijn met hem, een onwaardige zondaar. Zijn gebed werd door God verhoord.

Als wij bidden moeten we ervoor zorgen dat we dit niet uit plichtsgevoel doen, of met zelfgenoegzaamheid, want dan vallen onze gebeden in dovemans oren. Ze zullen verworpen worden omdat ze nederigheid ontbreken om te beseffen dat we Gods barmhartigheid nodig hebben. Wanneer we onze zonden belijden met een open hart, dan hoort God onze zonden en zijn we verzoend met Hem. God begunstigt degenen die om barmhartigheid vragen, en niet degenen die het verwachten omdat ze het zogezegd ‘verdiend’ hebben. God accepteert degenen die barmhartigheid zoeken en vergeving om zich met Hem te verzoenen, als deel van Zijn Koninkrijk. Hoe groter de zonde, hoe groter het berouw en hoe groter de barmhartigheid.