Op 15 oktober 2017 kondigde Paus Franciscus de bijeenkomst aan van een bijzonder Synode voor de Amazone, en initieerde een proces van onderzoek naar wat in het Amazonegebied leefde met zijn bezoek aan Puerto Maldonado (19/01/2018). Dit werkdocument is de vrucht van een lang proces dat het Voorbereidingsdocument is geworden voor de synode in juni 2018, en een uitvoerig onderzoek van de gemeenschappen in het Amazonegebied.

Vandaag heeft de Kerk opnieuw de kans om een luisteraar te zijn, en vooral in dit gebeid waar er zoveel op het spel staat. Luisteren houdt in de hoogdringendheid van het Amazonegebied als nieuw onderwerp te erkennen. (…)

Het werkdocument bestaat uit drie delen:

1.   De ‘Stem van de Amazone’, zijn doel is de realiteit van het gebied en zijn volk te presenteren.

2.   De ‘Integrale ecologie: de roep van de aarde en van de armen’, die de ecologische en pastorale problemen bespreekt.

3.   ‘Een Profetische Kerk in de Amazone: uitdagingen en hoop’ wat de kerkelijke en pastorale kwesties bespreekt.

Een Kerk dat opgeroepen wordt om meer synodaal te zijn begint bij het luisteren naar de volkeren en naar de aarde door in contact te treden met de overvloedige realiteit van een Amazongebied vol leven en wijsheid maar ook van contrasten. Het blijft duren met de roep dat veroorzaakt wordt door vernietigende ontbossing en extractieve activiteiten en dat vraagt een integrale ecologische conversie. Het besluit met de ontmoeting met culturen die de nieuwe wegen inspireren, uitdagingen en hoop van een Kerk dat pastorale conversie omarmt, verlangt om Samaritaans en profetisch te zijn. Het volgt op het voorstel van de Pan-Amazone Netwerk van de Kerk (REPAM) en het document is gestructureerd op drie conversies waartoe Paus Franciscus ons uitnodigt:

·        Pastorale conversie waartoe hij ons oproept in de Apostolische Exhortatie Evangelii gaudium (zien-luisteren)

·        Ecologische conversie waar de Encycliek Laudato si’ op aandringt en de koerst uitstippelt (oordeel-handelen)

·        De conversie tot de kerksynodaliteit die opgenomen is in de Apostolische Constitutie Episcopalis Communio, dat het samen op pad zijn leidt (oordeel-handelen) Dit alles gebeurt binnen een dynamisch proces van luisteren en de nieuwe wegen onderscheiden waarbij de Kerk in het Amazonegebied het Evangelie van Jezus Christus wil verkondigen de komende jaren

1 Stem van de Amazone

Evangelisatie in Latijns-Amerika was een gave van de Voorzienigheid die iedereen oproep tot verlossing in Christus. Ondanks militaire, politieke en culturele kolonisatie, en buiten de ambitie en hebzucht van de kolonisten, waren er vele missionarissen die hun leven gaven om het Evangelie door te geven. Deze missionaire ontvankelijkheid inspireerde niet alleen de vorming van Christelijke gemeenschappen, maar ook de wetgeving zoals de Laws of the Indies die de waardigheid van inheemse volkeren beschermden tegen het misbruik van hun volkeren en gebieden. Dergelijke misbruiken verwonden de gemeenschappen en overschaduwden de Blijde Boodschap. Christus werd dikwijls verkondigd in medeweten met de machten die de hulpbronnen exploiteerden en de bevolking verdrukten.

Vandaag heeft de kerk de historische opportuniteit om zich duidelijk te differentiëren van de nieuwe koloniale machten door te luisteren naar de volkeren van het Amazonegebied, om zo zijn profetische rol met transparantie uit te voeren. Er zijn vier sleutelconcepten waarmee dit samenhangt: leven, gebied, tijd en dialoog, daar de Kerk geïncarneerd is en een missionaire dimensie krijgt in het Amazonegebied.

Het leven

De Amazone, bron van leven

Deze synode gaat over het leven: het leven van het Amazonegebied en zijn volkeren, het leven van de kerk, het leven van de planeet. Zoals weerspiegeld in de consultaties met hun gemeenschappen, draait het leven in het Amazonegebied onder andere om water. De Amazonerivier is zoals een adder van het continent en van de wereld, het vloeit zoals aders voor de fauna en flora van het gebied, zoals een bron van leven, maar ook als een verbinding voor de verschillende manifestaties van leven, waarin alles verbonden is. “De rivier verenigt ons in plaats van ons te scheiden, het helpt ons samen te leven met verschillende culturen en talen.”

Het gebied rond de Amazonerivier en de omringende tropische wouden voeden de bodem en door het ecosysteem op planetair niveau. De Amazonerivier alleen voert 15% van het totale drinkwater van de planeet elk jaar in de Atlantische Oceaan. De Amazone is essentieel voor de distributie van regen in andere afgelegen gebieden van Zuid-Amerika en draagt bij aan de luchtbewegingen op aarde. Bovendien voorziet het de natuur van voedsel, leven en cultuur van de inheemse bevolking, boeren, stedelijke en riviergebonden gemeenschappen. Volgens internationale experten is de Amazone een van de meest kwetsbare gebieden van de planeet, na de Arctische, wanneer het de klimaatverandering betreft die veroorzaakt wordt door mensen.

Het Amazonegebied strekt zich uit over delen van Brazilië, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname en Frans-Guyana. Het bevindt zich in het hart van Zuid-Amerika en is 7,8 miljoen km2 groot. De wouden van het Amazonegebied bedekken ongeveer 5,3 miljoen km2, en die 40% van de globale regenwouden vertegenwoordigen. Dit is maar 3,6% van land op aarde, die ongeveer 149 miljoen km2 bedraagt, of ongeveer 30% van het aardoppervlak. Het Amazonegebied bevat een van de geologisch rijkste en meest complexe biosferen op aarde. Er is een natuurlijke overvloed aan water, warmte en vochtigheid en de ecosystemen zorgen voor ongeveer 10% tot 15% van de biodiversiteit op aarde en bewaren tussen 150 en 200 miljard ton koolstof elk jaar.

Uit wikipedia : Het Amazoneregenwoud, ook wel de selva genoemd, is het grootste regenwoud op Aarde. Het heeft een oppervlakte van 5.5 miljoen km² en is verspreid over negen landen: Brazilie (60%), Peru (13%), Colombia (9%), Venezuela (5%), Bolivia (5%), Guyana (3%), Suriname (2,0%), Ecuador (1,5%) en Frans-Guyana (1,5%). Meer dan de helft van al het overgebleven regenwoud op aarde ligt in het Amazonegebied.

Het regenwoud ligt in een bekken dat grotendeels door de rivier de Amazone en zijn 1100 zijrivieren wordt doorstroomd.

In het regenwoud leven ongeveer 100 miljoen insectensoorten, honderdduizenden plantensoorten, en bijna 2.000 soorten vogels en zoogdieren. De diversiteit van plantsoorten is de hoogste ter wereld. Sommige deskundigen schatten dat één km2 meer dan 75.000 type bomen en 150.000 soorten hogere planten kan bevatten. Eén vierkante kilometer Amazoneregenwoud kan ongeveer 75.000 ton levende planten herbergen.

Eén op de vijf van alle vogels in de wereld leeft in de regenwouden van de Amazone. Maar er moeten nog een hoop soorten worden geregistreerd, ontdekt of gecatalogiseerd.

Het Amazoneregenwoud wordt de laatste decennia ernstig beschadigd. Vooral ontbossing is een groot probleem. Uit de vernietiging van het bos zal verlies van biodiversiteit voortvloeien. Verder van belang is de hoeveelheid koolstof die in de bomen zit: het vrijkomen van deze koolstof zal het broeikasteffect versterken. Er ligt ook een economische drijfveer achter het beschermen van het regenwoud: één vierkante kilometer Peruaans Amazoneregenwoud is naar schatting $ 692.000 waard als het woud intact en duurzaam is. Er zouden veel lucratieve gewassen en bomen op verbouwd kunnen worden, zoals vruchten, latex en hout.

Ontbossing

Meer dan één vijfde van het Amazoneregenwoud is reeds ontbost. Ook wordt er nog een groot deel bedreigd, met name vanwege (veelal illegale) houtkap en (aangestoken) bosbranden. Er zijn belangengroepen (ranchers, sojaboeren bv.) die illegaal land nemen, het bos rooien en in gebruik nemen voor eigen baat. Wie deze praktijken aan de kaak stelt en het op durft te nemen voor de rechten van eigenaren: inheemse stammen of kleine boeren werden en worden bedreigd of zelfs vermoord (b.v. Chico Mendes, Zuster Dorothy Stang e.v.a.). De rook van deze bosbranden houdt de neerslag tegen en verergert de droogte. De boswetgeving, die voorziet dat 80% van het woud behouden moet blijven in elke zone waar gronden van bestemming veranderen, wordt overtreden.

Vervuiling

Veel ondernemingen die zich in het Amazoneregenwoud vestigen, zoals de olie-industrie en plantages, springen nogal onzorgvuldig om met de omgeving. De oliepijpleidingen lekken zo veel dat de zandweggetjes er pikzwart uitzien, de olie sijpelt ook door in het drinkwater van de plaatselijke bevolking.

De plantages gebruiken grote hoeveelheden meststoffen en pesticiden. Ook is afval een groot probleem, op sommige plaatsen is er meer dan 4.000 ton van enkel pesticidenverpakkingen.

Mogelijke oplossingen

Een manier om ervoor te zorgen dat de boeren genoeg winst maken zodat ze hun grond niet hoeven te verkopen aan grootgrondbezitters door de nood aan meststoffen teniet te doen, zou zijn door gebruik te maken van de terra preta, zeer vruchtbare grond in het Amazoneregenwoud die is nagelaten door een lang vergeten beschaving waar tegenwoordig nog enkele indianenstammen van overleven. Deze aarde kan men zelf maken door in de plaats van de as van de afgebrande bomen door de regen te laten wegspoelen, het vuur op tijd uit te doven zodat er houtskool van overblijft, gemengd met de grond wordt die zeer vruchtbaar. Om het oude ecosysteem enigszins in ere te houden zou gebruik kunnen worden gemaakt van agro-bosbouw, waarin verscheidene planten worden geteeld in een op de oorspronkelijke gelijkende omgeving. Maar het beste zou zijn dat alle mensen die schade berokkenen aan de natuur weggaan uit het Amazone-woud. Daar is echter onvoldoende (politieke) steun voor.

***

Leven in overvloed

Jezus biedt het leven in overvloed (Joh 10:10 :Ik ben gekomen, opdat jullie leven zouden bezitten en wel in overvloed.), een leven vol van God, een leven van verlossing (zöë), dat begint met de schepping en zich manifesteert van het begin in de meest elementaire dimensie van leven (bios). In de Amazone wordt dit weerspiegeld in zijn overvloedige biodiversiteit en culturen. Een integraal leven, een lofzang op het leven, zoals het lied van de rivieren. Het is een leven dat goddelijkheid vertegenwoordigt en onze relatie ermee. “Onze pastorale dienstbaarheid,” zoals de Bisschoppen bevestigden in Aparecida, is een dienstbaarheid “tot de volheid van leven van de inheemse volkeren en dat vraagt om Jezus Christus aan te kondigen en het Goede Nieuws van het Koninkrijk van God, om situaties van zonde te verwerpen, structuren van dood, geweld en interne en externe onrechtvaardigheid aan de kaak te stellen, om intercultureel, interreligieuze en oecumenische dialoog in stand te houden.” Een dergelijke aankondiging en verwerping zien we in het licht van Jezus Christus, de Levende (Openb 1:18), de “volheid van alle openbaring”.

“Goed leven”

De inheemse volkeren van het Amazonegebied zoeken naar het volle leven in wat ze noemen “goed leven”. Het gaat over het leven in “harmonie met zichzelf, met de natuur, met mensen en met het opperwezen, omdat daar een intercommunicatie is tussen de hele kosmos, waar er niemand wordt uitgesloten en dat ieder van ons een project van het volle leven kan smeden.”

Een dergelijk begrip van leven wordt gekarakteriseerd door de verbondenheid en harmonie van relaties tussen water, land en natuur, gemeenschapsleven en cultuur, God en de verschillende geestelijke krachten. “Goed leven” betekent het begrip van het relationeel-transcendente karakter van mensen en van de schepping, met inbegrip van “goede daden” of goede werken. De materiele en geestelijke dimensies kunnen niet van elkaar worden gescheiden. Deze integrale modus drukt zich uit in een manier van zelf-organisatie, die start van het gezin en de gemeenschap, en houdt een verantwoordelijke gebruik van alle goederen van de schepping in. Sommige spreken van wandelen naar het “land zonder kwaad” of de zoektocht naar de “heilige heuvel”, beelden die hun bestaan weerspiegelen.

Bedreiging van het leven

Het leven in het Amazonegebied wordt bedreigd door de vernietiging en exploitatie van het milieu en door de systematische overtreding van de mensenrechten van de bevolking in dit gebied. In het bijzonder de overtreding van de rechten van de inheemse bevolking, zoals het recht op territorium, zelfbeslissing, de afbakening van territorium. Volgens de deelnemende gemeenschappen komt de bedreiging van leven vanuit economische en politieke belangen van de heersende sectoren van de tegenwoordige maatschappij, vooral de exploitatie van hulpbronnen door bedrijven die dikwijls getolereerd worden door lokale en nationale regeringen evenals traditionele leiders. Zoals Paus Franciscus bevestigt: degenen die deze belangen nastreven lijken onverschillig te zijn voor de kreten van de armen en de aarde.

De talrijke raadplegingen die werden gehouden in het Amazonegebied tonen aan dat het leven daar vooral bedreigd wordt door:

·        Criminaliteit en moord op leiders en verdedigers van het gebied

·        Inbezitname van natuurlijke goederen, zoals water zelf

·        Zowel legale als illegale concessies van ontbossing

·        Ongecontroleerde jacht en visserij, vooral in de rivieren

·        Mega-projecten waar concessies worden aan gegeven voor waterkrachtcentrales en ontbossing voor wegenbouw en spoorwegen, mijnbouw en olieboringen

·        Vervuiling veroorzaakt door exploitatie van hulpbronnen die problemen en ziekten veroorzaken, vooral bij kinderen en jongeren

·        Drugstrafiek

·        Sociale problematiek in verband met deze dreigingen zoals alcoholisme, geweld tegen vrouwen, prostitutie, mensenhandel, verlies van de originele cultuur en identiteit (taal, religie, en gebruiken) en al de armoedige omstandigheden waaraan de volkeren van het Amazonegebied zijn blootgesteld

Tegenwoordig is de klimaatsverandering en de toename van menselijke interventie (ontbossing, branden en veranderingen van landgebruik) een weg die de Amazone bewandelt waar er geen terugkeer mogelijk is, met hoge ontbossing, gedwongen verhuis van de volkeren, en vervuiling. Ze plaatsen de ecosystemen in gevaar en verdrukken de lokale cultuur. Drempels van een verhoging van temperatuur van 4 graden of 40% ontbossing die het gebied tot woestijnvorming brengen, en dat betekent een nieuw biologische staat die over het algemeen onomkeerbaar is. En de tegenwoordige ontbossing ligt reeds tussen de 15 tot 20%.