Stille Zaterdag (Latijn : Sabbatum Sanctum) volgt op Goede Vrijdag. Het is de zaterdag voor Pasen en de laatste dag van de vastentijd en lijdensweek die voorbereidt op het christelijke paasfeest. Deze zaterdag wordt ook wel Stille Zaterdag genoemd, omdat op die dag de klokken niet luiden tot aan de Paaswake.

Op deze dag herdenken christenen de tijd dat het dode lichaam van Jezus Christus in het graf lag, getuige verhalen uit de Bijbel. Zijn ziel was echter in het paradijs: "Heden zult gij met Mij in het paradijs zijn" (Lucas 23:43b).

De apostel Petrus beschrijft in 1 Petrus 3:19-20a dat Jezus Christus in Zijn dood Zich heeft geopenbaard aan de geesten in de hel om Zijn triomf te tonen: "In Denwelken [Zijn dood] Hij ook heengegaan zijnde, de geesten die in de gevangenis zijn, gepredikt heeft. Die eertijds ongehoorzaam waren, wanneer de lankmoedigheid Gods eenmaal verwachtte in de dagen van Noach, als de ark toebereid werd". De Katholieke Kerk leert dat Christus op Paaszaterdag 'neergedaald is ter helle'. Liturgisch gezien duurt Paaszaterdag slechts tot de schemering, waarna de Paaswake gevierd wordt.

Nedergedaald ter Helle

De Hemel was gesloten voor de mensheid door de zonde van Adam en Eva. De rechtvaardigen onder de doden konden de Hemel niet binnen tot Christus genoegdoening had gebracht voor de zonden van de mens. Na Christus’ dood, daalde Zijn ziel, die nog steeds verenigd was met Zijn goddelijkheid in het Rijk van de doden om de zielen die daar aan het wachten waren het vreugdevol nieuws te brengen dat met Zijn dood, Hij de Hemel had heropend voor de mensheid. Het betekent niet dat Hij in de Hel bij de verdoemden was. Hij bezocht het Limbo of Voorgeborchte.

In de Katholieke Kerk wordt op Stille Zaterdag net als op Goede Vrijdag de Eucharistie niet gevierd. In tegenstelling tot Goede Vrijdag wordt op Paaszaterdag zelfs de Heilige Communie niet uitgereikt. Er worden wel enige geconsacreerde hosties voorradig gehouden, voor het geval stervenden willen communiceren. Het altaar is ontdaan van het altaardwaal. Het tabernakel staat open als teken dat Jezus gestorven is en tijdelijk niet meer onder ons is. De kerken zijn sober ingericht, zonder versieringen. Ook de klokken luiden niet op die dag, tot 's avonds de Paaswake wordt gevierd.

Paaswake

De Kerk aanziet de Paaswake als de “moeder van alle vigilies/wakes”. Het is een vigilie – een tijd van verwachting en voorbereiding.

De liturgie van de Paaswake begint bij zonsondergang en eindigt bij zonsopgang tijdens de nacht van paaszaterdag op Pasen. Herdacht wordt dat Jezus in deze nacht opstaat. De paaswake is het feest van het licht, het feest van het water en het feest van de vreugde; om Jezus' verrijzenis.

In de Paaswake wordt in de late avond het Licht, als teken voor Christus, feestelijk binnengedragen in de kerk en bejubeld. Dit staat symbool voor de opstanding. De viering is in de katholieke traditie een viering waarin een groot aantal symbolen met elkaar gecombineerd worden.

• Duisternis, aan het begin van de viering is er geen enkel licht in de kerkruimte aanwezig. Duisternis staat ook voor het ontbreken van ordening.
• Licht, met name: nieuw licht. Het vuur voor de Paaskaars is net ontstoken. Zeker vóór de tijd van de lucifer en de aansteker was licht een duidelijk teken voor "iets nieuws beginnen". Licht brengt ordening in de chaos. Licht als symbool voor Christus: licht op de levensweg.
• Verspreiden van licht: de gelovigen steken hun eigen kaars aan met het vuur van de paaskaars. Dit laatste kan direct of indirect, men geeft het licht aan elkaar door. Als symbool voor Christus ook: het geloof verspreiden, het evangelie, de Blijde Boodschap, verspreiden.

Het eerste hoofdstuk van het boek Genesis wordt gelezen, het verhaal van de schepping, met zijn herhaalde "En God zag dat het goed was". Na de symboliek van het nieuwe vuur, benadrukt dit verhaal nogmaals de ordening die door God gebracht wordt. De evangelielezing verhaalt over de nieuwe morgen en het lege graf: "Waarom zoek je levende onder de doden?"

• Wijding van het water
• er wordt over het water geblazen, vergelijk het Pinksterverhaal.
• de Paaskaars wordt tot drie maal in het te wijden water gedoopt.

Het doopwater wordt gezegend en hernieuwen gelovigen de doopbeloften. Als er dopelingen zijn, worden deze gedoopt. Vervolgens wordt de Eucharistie gevierd. Symbool van de verrezen Heer is de paaskaars die van nu af haar licht zal doen schijnen. In de kaars zijn vijf wierookkorrels in kruisvorm gestoken.

Paaskaars

Licht : het licht van Christus dat in de duisternis schijnt

Vuur : het vertegenwoordigt Christus’ verrijzenis

Korrels van wierook : ze vertegenwoordigen de 5 wonden van Christus (2 wonden aan de handen, 2 aan de voeten, en een zijwonde), de wierook is een herinnering aan de aromatische kruiden die dienden om het Lichaam van Christus te balsemen

Alfa en Omega : Christus in het begin en einde van alle dingen

Kruis : het vertegenwoordigt Christus en Zijn eeuwig licht

Jaar : het doet ons denken aan Gods aanwezigheid hier en nu

Deze kaars uit zuivere bijenwas wordt in paasnacht voor het eerst ontstoken. De zuiverheid van de bijenwas vertegenwoordigt de zondeloze Christus die Mens is geworden in de schoot van Zijn Moeder. De kaars symboliseert in de christelijke liturgie het licht van de verrezen Christus. Het is een grote kaars, versierd met het kruis, de Griekse letters alfa en omega en het jaartal. Er worden ook vijf wierrookkorrels (paasnagels) toegevoegd die de vijf wonden van Christus aan het kruis symboliseren. De paaskaars wordt aangestoken in de paaswake, de belangrijkste viering van het kerkelijke jaar. De priester ontsteekt de paaskaars middels een lontje aan in het paasvuur dat hij vooraf gezegend heeft. Dit kan buiten het kerkgebouw of de kapel gebeuren, waarop de priester de paaskaars plechtig binnendraagt. Het licht van de paaskaars verdrijft de donkerte van het gebouw: de kaarsen van de gelovigen worden ontstoken aan de paaskaars. De paaskaars symboliseert daarmee het licht van Christus, die volgens de christelijke traditie het duister, het kwaad heeft overwonnen.

De paaskaars brandt verder in alle vieringen van de paastijd tot en met Pinksteren. Na het Pinksterfeest wordt de paaskaars op waardige wijze bewaard in de doopkapel bij de doopvont,  achteraan links in de kerk. Bij een uitvaart wordt de paaskaars bij de lijkbaar geplaatst als teken dat men het Pasen viert van de overledenen. De paaskaars brandt ook op Allerzielen (2 november).

paaskaars

Paaswake - viering

Wijding van het nieuwe vuur

Op het vastgestelde uur wordt het altaar voorbereid, maar de kaarsen worden niet aanstoken tot het begin van de H. Mis. Intussen wordt er vuur gemaakt van een vuursteen, en worden er kolen van ontstoken. De celebrant draagt een paarse koorkap.

De co-celebranten en misdienaars gaan met het processiekruis, wijwater, en wierook naar de deuren, waar buiten aan de ingang van de kerk de Heilige riten gebeuren. De celebrant zegent het nieuwe vuur, en zegt:

V. Dominus vobiscum. (De Heer is met U) R. Et cum spiritu tuo. (En met Uw geest)

Oremus - Deus, qui per Filium tuum, angularem scilicet lapidem, claritatis tuae ignem fidelibus contulisti: (Laten wij bidden : God, die door Uw Zoon, dei de hoeksteen is van de kerk, aan Uw gelovigen het vuur van Uw klaarheid hebt gebracht:)

Productum e silice, nostris profuturum usibus, novum hanc ignem sancti+fica: (heilig dit nieuwe vuur, dat wij tot ons gebruik en nut uit een keisteen verwekt hebben:)

Et concede nobis, ita per haec festa paschalia caelestibus desideriis inflammari; ut ad perpetuae claritatis, puris mentibus, valeamus festa pertingere. (en vergun ons dat wij door dit Paasfeest zo in hemelse begeerte ontvlamd worden, dat wij met een zuiver gemoed tot het feest van de eeuwige klaarheid mogen geraken.)

Per eumdem Christum Dominum. (Door dezelfde Christus, onze Heer.) R. Amen.

Oremus – Domine Deus, Pater omnipotens, lumen indeficiens, qui es conditor omnium luminum: (Laten wij bidden : Heer God, almachtige Vader, eeuwig schitterend Licht, en Schepper van alle licht:)

Bene+dic hoc lumen, quod a te sanctificatum atque benedctum est, qui illuminasti omnem mundum; (zegen dit licht dat Gij, toen Gij de hele wereld met licht hebt begiftigd, geheiligd en gewijd;)

Ut ab eo lumine accendamur, atque illuminemur igne claritatis tuae: et sicut illuminasti Moysen exeuntem de AEgypto, ita illumines corda et sensus nostros; (opdat wij door dit licht ontvlamd en verlicht worden door het vuur van Uw klaarheid; en zoals Gij Mozes, toen deze uit Egypte uittrok, verlicht hebt, verlicht ook onze harten en zinnen)

Ut ad vitam et lucem aeternam pervenire mereamur. Per Christum Dominum nostrum. (zodat wij verdienen tot het eeuwig leven en het eeuwig licht te geraken. Door Christus, onze Heer.) R. Amen.

Oremus – Domine sancte, Pater omnipotens, aeterne Deus: benedicentibus nobis hunc ignem in Nomine tuo, et unigeniti Filii tui Dei ac Domini nostri Jesu Christi, et Spiritus Sancti, cooperari digneris: (Laten wij bidden : Heilige Heer, almachtige Vader, eeuwige God, gelieve mee te werken met ons die dit vuur wijden in Uw Naam, in de Naam van Uw eniggeboren Zoon, onze God, en Heer Jezus Christus, en in de Naam van de H. Geest,)

Dan besprenkelt hij het vuur drie keer in stilte.

Een misdienaar neemt een gezegende kool en plaatst het in het wierookvat; de celebrant plaatst wierook in het wierookvat, en zegent het als gewoonlijk, en dat bewierookt hij drie keer het vuur.

Wijding van de Paaskaars

Een misdienaar draagt de paaskaars naar het gezegende nieuwe vuur en staat voor de celebrant die een kruis maakt tussen de openingen waar de wierookkorrels zullen geplaatst worden. Boven het kruis plaatst hij de Griekse letter Alfa, en onder het kruis, de Griekse letter Omega. Tussen de armen van het kruis, plaatst hij de vier getallen van het huidig jaar, en zegt hoorbaar:

Christus heri et hodie (de vertikale lijn van het kruis) – Christus, gisteren en vandaag

Principium et Finis (de horizontale lijn van het kruis) – Begin en Einde

Alpha (de A boven het kruis) – Alfa

et Omega. (de letter Omega onder het kruis) – en Omega

Ipsius sunt tempora (eerste getal van jaartal, boven links) – Van Hem zijn de tijden

et saecula. (tweede getal, boven rechts) – en de eeuwen.

Ipsi gloria et imperium (derde getal, links beneden)        – Aan Hem is de glorie en het rijk

per universa aeternitatis saecula. Amen. (vierde getal, rechts beneden)  – in alle eeuwigheid.

Er worden vijf wierrookkorrels gewijd door de celebrant die ze drie keer besprenkelt met wijwater, en hen drie keer bewierookt. Dan steekt hij de vijf wierrookkorrels in hun opening, en zegt:

Per sua sancta vulnera gloriosa custodiat et conservet nos Christus Dominus. Amen. (Door Zijn heilige en glorierijke wonden, moge Christus de Heer ons bewaren en beschermen. Amen)

Dan biedt de misdienaar een kleine kaars aan en wordt deze van het nieuwe vuur ontstoken. De celebrant ontsteekt de Paaskaars en zegt:

Lumen Christi gloriose resurgentis dissipet tenebras coris et mentis. (Moge het licht van Christus, die glorierijk is verrezen, de duisternis verdrijven van het hart en geest.)

De celebrant ontsteekt de Paaskaars.

V. Dominus vobiscum. (De Heer is met U) R. Et cum spiritu tuo. (En met Uw geest)

Oremus – Veniat, quaesumus, omnipotens Deus, super hunc incensum cereum larga tuae bene + dictionis infusio: (Dat over deze wierook, smeken wij U, almachtige God, ruimschoots de uitstorting van Uw zegen neerkomt,)

et hunc nocturnum splendorem invisibilis regenerator intende; (en ontsteek onzichtbare Herschepper, het glanzend licht van dit nachtelijk Feest,)

ut non solum sacrificium, quod hac nocte litatum est, arcana luminis tui admixtione refulgeat; (opdat niet alleen het Offer dat U deze nacht wordt opgedragen, door de geheimvolle mededeling van Uw licht schittert,)

sed in quocumque loco ex huius sanctificationis mysterio aliquid fuerit deportatum, expulsa dibolicae fraudis nequitia, virtus tuae maiestatis assistat. (maar dat ook uit elke plaats waarheen iets van wat hier geheimenisvol gewijd wordt, zal overgebracht worden, de boosaardige listen van de duivel geweerd worden en daar de kracht van Uwe Majesteit aanwezig is.)

Per Christum Dominum nostrum. (Door Christus, onze Heer.) R. Amen.

Het volk krijgt kaarsen, die aanstoken worden van de Paaskaars en men trekt in processie in de Kerk.

Processie met de Paaskaars

De celebrant plaatst opnieuw wierook in het wierookvat, waarna de diaken de Paaskaars neemt. De processie wordt op de volgende wijze gedaan: misdienaar met het wierookvat, misdienaar met het processiekruis, misdienaar met de Paaskaars, de celebrant, en de co-celebranten volgens hun rang, en dan het volk).

Wanneer de celebrant op de drempel van de Kerk komt, zingt hij drie keer:

V. Lumen Christi (Het licht van Christus) – iedereen knielt voor de Paaskaars (behalve degenen met het wierookvat en het processiekruis.)

R. Deo gratias (God zij dank)

Het licht in de Kerk wordt aanstoken.

Het zingen van de afkondiging van Pasen

De Paaskaars wordt aan de rechterkant (evangeliezijde) van het koor geplaatst. De celebrant gaat aan de linkerkant (epistelzijde) staan. De celebrant plaatst wierook in het wierookvat en degene met het Heilig Boek vraagt om de zegen, en zegt:

Jube, domne, benedicere. (Heer, gelieve mij te zegenen)

De celebrant antwoordt:

Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis, ut digne et competenter annunties suum paschale praeconium: In nomine Patris, et Filii, + et Spiritus Sancti.  (De Heer zij in uw hart en op uw lippen, opdat gij op waardige en passende wijze zijn Paaslof mag verkondigen: In de Naam van de Vader en de Zoon en de H. Geest.) R. Amen.

Daarna gaat de celebrant naar de katheder, die volledig bedekt is met een wit doek. Hij plaatst het boek op het ambo en bewierookt het, en dan gaat hij rond de Paaskaars en bewierookt deze.

Allen staan recht en houden de verlichte kaarsen vast tot het einde van de afkondiging van Pasen.

Exsultet iam Angelica turba caelorum: exsultent divina mysteria: et pro tanti Regis victoria, tuba insonet salutaris. (Juich nu Engelenschaar in de Hemelen, weergalm nu vreugdevol de goddelijke geheimenissen, en voor de zegepraal van een zo verheven Koning weerklinkt de heilsbazuin.)

Gaudeat et tellus tantis irradiata fulgoribus: et aeterni Regis splendore illustrata, totius orbis se sentiat amisisse caliginem. (Verblijdt zich ook de aarde door zo’n een schitterende glans omstraald en door de luister van de eeuwige Vorst beschenen, voelt zij dat over het hele heelal de duisternis is verdwenen.)

Laetetur et mater Ecclesia, tanti luminis adornata fulgoribus: et magnis populorum vocibus haec aula resultet. (Verheugt zich ook onze Moeder de kerk met de glans van zo’n uitnemend licht versierd, en deze tempel weergalmt van het machtige gejuich van de volkeren.)

Quapropter astantes vos, fratres carissimi, ad tam miram huius sancti luminis claritatem, una mecum, quaeso, Dei omnipotentis misericordiam invocate. (Daarom, zeer geliefde broeders, hier aanwezig bij de wonderbare klaarheid van dit heilige licht, aanroep, bid ik u, samen met mij, de barmhartigheid van de almachtige God,)

Ut qui me non meis meritis intra Levitarum numerum dignatus est aggregare: luminis sui claritatem infundens, Cerei huius laudem implere perficiat. (opdat Hij die zich verwaardigd heeft mij niet om mijn verdiensten onder het getal der Levieten aan te nemen, mij de helderheid van zijn licht instort om het lof van deze paarskaars op volmaakte wijze te voltooien.)

Per Dominum nostrum Jesum Christum Filium suum: qui cum eo vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia saecula saeculorum. (Door onze Heer Jezus Christus, zijn Zoon, die met Hem leeft en heerst in de eenheid van de H. Geest, God, in alle eeuwen der eeuwen.) R. Amen.

V. Dominus vobiscum. (De Heer is met U) R. Et cum spiritu tuo. (En met Uw geest)

V. Sursum corda. (Verheffen wij onze harten omhoog.) R. Habemus ad Dominum. (Wij hebben ze tot de Heer verheven.)