De H. Familie in het Noorden van Egypte – deel 3

De volgende halte was in Xois (ook Sais), en de H. Familie nam zijn toevlucht in de schaduwen van de noordelijke bomen en velden in Egypte. Tegenwoordig noemt Sakha van de provincie Kafr el-Sheikh, die eens een eiland was omgeven door de Sebennytische en Phatinitische zijstromen van de oude Nijlrivier.

We vroegen aan boeren in de stad Sakha naar de weg naar de oude Kerk van de Maagd Maria, maar niemand wist zeker waar het gelegen was, tot een vrouw van in de 50 die een kruisje droeg in detail de weg naar de kerk beschreef.

Een paar minuten later, zagen we de muren van de oude kerk. Zoals de meeste kerken, werd het bewaakt door de politie. We werden vriendelijk ontvangen door priester Mathew Morris.

“Sakha is niet zoals al de steden die Jezus heeft bezocht met zijn Moeder”, vertelde Morris. Hij verklaarde dat de naam is afgeleid van een Koptische zin die betekent “de hiel van Christus”.

Men gelooft dat Christus bronnen liet ontstaan in de steden en dorpen dat hij heeft bezocht. Sommige bronnen droogden op, terwijl anderen blijven stromen tot op vandaag en er zijn plaatsen om deze zegeningen te ontvangen. Hier in Sakha plaatste het kind Jezus zijn voetafdruk op een rots vanwaar een bron ontsprong, en zijn voetafdruk is nog te zien volgens de Koptische traditie.

priester Morris bij de rots met de voetafdruk van Christus

De rots is 60 cm lang en 15 cm breed. De priester nam het in zijn hand en wees naar de kleine voetafdruk. De rots had een zandkleur, waar de voetafdruk bruin was.

Priester Morris vertelde dat de kerk was gebouwd op de plaats van een oudere abdij, die gekend was als de Doopsel abdij, en waar tot het einde van de 13de eeuw monniken verbleven. Toen de abdij werd vernietigd, vertrokken ook de monniken en toch schreven ze nog de woorden “God is één” op de rots vooraleer ze vertrokken om het gemakkelijk te herkennen van andere rotsen. De rots was verborgen voor vele jaren omdat men bang was dat ze zou gestolen worden. Maar in 1984 werd ze opnieuw ontdekt, wanneer Anba Beshoy zijn authenticiteit bevestigde.

De Koptische Kerk gelooft dat Christus zijn voetafdruk heeft nagelaten op deze rots in de kerk van Sakha

Bovendien bevat de kerk ook een monumentale icoon dat werd geschilderd door de schilder Anstas de Romein, een man wiens naarm steeds opnieuw werd vermeld in de geschiedenis van de Koptische kerk. Hij was een Romeinse schilder die uit Jeruzalem kwam om iconen te schilderen, en hij liet talrijke schilderingen na die dateren uit de 5^de eeuw.

“God is één” gekerfd in het Arabisch op de andere kant van de rots waarop Christus zijn voetafdruk heeft nagelaten in de kerk van Sakha 

Elk jaar viert de Koptische Kerk op de eerste juni de komst van de H. Familie naar Egypte. De kerk van Sakha viert deze dag door een grote geestelijke “moulid” te organiseren dat wordt bijgewoond door een groot aantal Christenen en Moslims. In de viering worden mooie hymnen gezongen en wordt de afdruk van Christus aangeraakt om zegeningen te ontvangen. Het is gekend dat een van de praktijken van de Koptische Kerk het bewaren van de relikwieën is in speciale ruimten met kaarsen waar de mensen ze kunnen aanraken om zegeningen te ontvangen.

De kerken van Musturud, Semannud of Sakha liggen ver uiteen, zodat ze niet kunnen bezocht worden op een dag, en ze zijn in drukken landelijke streken gelegen, omringd door velden.

Hoewel deze steden geen grote toeristische attracties hebben zoals de piramiden maken ze deel uit van het oorspronkelijke beeld van de landelijke streken van Egypte in verband met landbouwgewoonten, traditionele klederdracht, en de enorme belang van de Nijlrivier voor de boeren, en ze geven de kans om in contact te treden met de vriendelijke lokale bevolking. Het is een mooie ervaring om de historische kerken te bezoeken tijdens een van de moulids. Een moulid is een grote gebeurtenis dat een Christelijke of Moslim persoon herdenkt en het wordt bijgewoond door de volgelingen van de beide religies.

De volgende halte van de Heilige Familie was in Wadi el-Natrun, waar zich een complex van mooie kloosters met een levendig monastiek leven bevinden.

Locatie van Wadi El-Natrun

Wadi El-Natrun gebied

Wadi El-Natrun is een stad die ongeveer 80 km ten zuiden van Alexandrië is gelegen. De naam van de stad betekent Natronvallei. De stad kreeg zijn naam vanwege de aanwezigheid van acht zoutmeren met natron in de omgeving. In het Oude Egypte had de stad een belangrijke betekenis omdat natron werd gebruikt voor het maken van mummies. Ook speelde de stad een belangrijke rol in de geschiedenis van het vroege Christendom, omdat daar een 100-tal kloosters waren.

In het Koptisch staat de vallei bekend als Shee-Hyt, wat het evenwicht van de harten of de maat van de harten betekent. In het Grieks (in de regio woonden vroeger veel Grieken) staat het bekend als Sketes of de Scetische woestijn, wat de "asceten" betekent en waarvan het woord scete (kluizenaarsorde) is afgeleid. In de vroegchristelijke literatuur staat de regio ook bekend als Nitrië of de Nitrische Woestijn. Na de verovering van Egypte door het Arabisch-Islamitische rijk kreeg de stad haar Arabische naam Wadi El-Natrun.

De streek bevindt zich op de rand van de Sahara en is woestijngebied. Ten oosten van het gebied bevindt zich de vruchtbare Nijldelta.

De regio rondom Wadi El-Natrun was een belangrijk gebied in de geschiedenis van het christendom. Het was (en is) een plek waar monniken zich terugtrekken van de bewoonde wereld om met god te leven. De heilige Antonius van Egypte, bijgenaamd de Vader van alle monniken, was de eerste die naar Wadi El-Natrun ging en er zich vestigde als monnik. Hij kreeg vele navolgers die er als heremieten en asceten leefden. Na het Edict van Milaan uit 313, waarin het christendom in het Romeinse Rijk gelegaliseerd werd, werden er ook veel kloosters gebouwd. Tussen de 3de en de 7^de eeuw stonden er honderden kloosters in het gebied.

Rond 818 werd de 'heilige woestijn' door rovers en plunderende bendes verwoest.

De belangrijkste christelijke heiligen uit deze periode staan bekend als de woestijnvaders. Tot de woestijnvaders behoren onder andere Antonius van Egypte, Sint Amun, Sint Arsenius, Sint Johannes de Dwerg en Sint Mozes de Zwarte.

Van de vele kloosters zijn er nu nog vier over. Alle vier dateren uit de 4de. De kloosters zijn:

• Het Paromeos of Baramos klooster
• Het klooster van Sint Macarius de Grote
• Het klooster van Sint Pishoy
• Het Syrische klooster

H. Familie in een boot

Op hun weg uit de Nijldelta nam de H. Familie een boot om de Nijl over te steken naar het westen, en dan naar het zuiden, naar een vallei dat rijk is aan zout: Wadi El-Natrun in de Beheira provincie op de linkerkant van de woestijnweg van Cairo-Alexandrië. Het is ongeveer 114 km van Cairo gelegen.

We bezochten eerst het Paromeos klooster. Het is het meest noordelijke klooster onder de vier huidige kloosters van Scetes, en is ongeveer op 9 km ten noordoosten van het klooster van St Pishoy gelegen. Het klooster is toegewijd aan de Maagd Maria.

Daar is de Maagd Maria kerk gelegen. Op weg zagen we reeds in de verte de lichttoren en de grote kruisen. We namen een aangelegde weg en gingen naar de kleine oude poort van het klooster. Mannen, vrouwen en kinderen gingen naar binnen en buiten door de poort, en ze kwamen uit verschillende delta provincies op zoek naar zegeningen.

Paromeos klooster

Paromeos klooster

ingang

ommuurd

Het Paromeos klooster is waarschijnlijk de oudste onder de vier bestaande kloosters van Scetes. Het werd gesticht omstreeks 335 n. Chr. door St Macarius de Grote. Het woord Paromeos betekent ‘dat wat tot de Romeinen behoort’. De naam gaat terug naar de broeders Maximus en Domatius, kinderen van de Romeinse Keizer Valentinius I, die monniken werden in het klooster en daar hun cel hadden. Het was de tijd van St Macarius de Grote. Ze bereikten een hoge spiritualiteit en stierven op jonge leeftijd. Het klooster werd gebouwd en maakte deel uit van een monastieke beweging die begon in de 4^de eeuw en werd geleid door St Antonius de Grote, de eerste monnik in de geschiedenis. Na hun dood wijdde St Macarius hun cel door er een kapel te bouwen en vertelde de monniken om die plaats “de cel van de Romeinen” te noemen.

Maximus kapel

Naast St Macarius de Grote en St Arsenius, verbleven ook andere, zoals St Isidoor en St Mozes de Zwarte die martelaar werd bij de aanval van 407 n. Chr. Als gevolg van de aanvallen door de Berbers en de Bedoeïenen bouwde Paus Shenouda I van Alexandrië (859-880) muren rond de kloosters van de Nitrische Woestijn. De muren variëren in hoogte tussen 10 tot 11 meter en hun breedte bedraagt ongeveer 2 meter. Ze werden ook bedekt met een dikke laag pleister. Tegenwoordig leven in het klooster nog een 50-tal monniken.

interieur van de kerk

Tegenwoordig bewaart het klooster nog veel van zijn oude karakter. Het bestaat uit 5 kerken. De oudste kerk is toegewijd aan de Maagd Maria en bevat de relieken van St Mozes de Zwarte. Het wordt aanzien als de oudste kerk in Scetes dat nog bestaat. De tweede kerk is toegewijd aan St Theodoor van Amasea, de derde aan St Joris, de vierde aan St Johannes de Doper en de vijfde aan de Aartsengel Michael. De muren zijn nog steeds bewaard. Het klooster bevat ook nog een slottoren, een toren, twee eetzalen en een gasthuis.

Ongeveer 2,5 km ten noordwesten van dit klooster is er ook een grot in kalksteen van Paus Cyrillus VI met iconen van deze Paus. Er zijn 12 houten kruisen, en het is gekend als de Rots van Sarabamun. Het is een bekend pelgrimsoord. In de woestijn zijn er ook verscheidene grotten die nog altijd door heremieten worden bewoond.

St Macarius

St Macarius (ong 300-391) werd geboren in Opper-Egypte omstreeks het jaar 300. Vóór hij zijn toevlucht zocht tot de ascese, voorzag hij in zijn levensonderhoud door het smokkelen van salpeter in de omgeving van Nitrië, een bezigheid die hem leerde hoe men moet reizen en overleven in de woestijn.

Zijn ouders dwongen hem op een bepaald moment om te trouwen, wat zeer tegen de wil van Macarius was. Hij veinsde een ziekte en verzocht zijn ouders of hij zich in de woestijn mocht terug trekken om weer op krachten te komen. Bij zijn terugkomst ontdekte Macarius dat zijn echtgenote overleden was, en kort daarop overleden ook zijn ouders. Macarius besliste toen om aan het wereldse leven te verzaken en verdeelde vervolgens al zijn geld en goederen onder de armen en behoeftigen. Bij het zien van zoveel deugdzaamheid bracht de bevolking Macarius bij de bisschop van Ashmoun die hem tot priester wijdde.
  
Enige tijd later beweerde een zwangere vrouw dat Macarius haar had onteerd. Macarius ondernam geen enkele poging om zichzelf te verdedigen en aanvaardde deze laster in stilzwijgen. Toen de bevalling nakende was, zorgden de weeën van de vrouw echter voor ondraaglijke pijnen en slaagde zij er pas in om te bevallen nadat zij Macarius' onschuld had toegegeven. De ouders van de vrouw kwamen de heilige man om vergiffenis smeken maar Macarius had zich toen al teruggetrokken in de woestijn van Nitria.

Nadat hij drie jaar lang in de woestijn rondgezworven had, zocht Macarius St Antonius de Grote op en werd zijn discipel. Macarius spendeerde vele jaren in het gezelschap van de heilige Antonius en het was op zijn advies dat hij zich in 360 naar de Sketische woestijn begaf en er een klooster - Abu Makar - stichtte.

De heilige Macarius de Oudere was de geestelijke vader van méér dan 4000 monniken van verschillende nationaliteiten. Vanaf zijn stichting in de 4de eeuw tot op heden, werd het klooster ononderbroken bewoond door monniken. Verscheidene heiligen en Woestijnvaders waren monnik in het klooster van de heilige Macarius, zoals o.a. ook St Macarius van Alexandrië. 

Vanwege zijn wijsheid en grote graad van onthechting, kreeg Macarius de bijnaam 'het Licht van de Woestijn'. Hij overleed in 391 in Abu Makar, in de Sketische woestijn.

St Mozes de Zwarte

St Mozes de Zwarte (Ethiopië ong 330 – 405) : Mozes was een zwarte bediende van een overheidsfunctionaris in Egypte die hem uit zijn dienst ontsloeg wegens onder meer diefstal. Hij werd vervolgens de leider van een groep bandieten die in de Nijldelta plunderde. Toen een hond hem tegenhield om een overval te plegen, zwoer Mozes wraak op de eigenaar van de hond. Tot de tanden toe bewapend ging hij naar diens huis, maar trof het huis vervolgens leeg aan. Hij stal daarop een schaap en sloeg op de vlucht voor de autoriteiten. Mozes zocht zijn toevlucht in het klooster van Wadi El-Natrun. Het leven van vrede in het klooster maakte een dusdanige indruk op de bandiet dat hij gedoopt werd en toetrad tot het klooster.

Toen Mozes in zijn woestijncel werd aangevallen door bandieten, vocht hij tegen hen en wist hij hen te verslaan. Vervolgens nam hij de verslagen bandieten naar de kapel mee en vroeg hij aan zijn broeders wat er met de bandieten moest gebeuren. Zij traden vervolgens in bij het klooster. Naarmate de jaren vorderden, groeide Mozes uit tot een spirituele leider van de heremieten in de woestijn en werd ook tot priester gewijd.

In het jaar 405 werd er het gerucht verspreid dat een groep Berbers op het punt stond om het klooster van Mozes aan te vallen. De broeders wilden daarop zich bewapenen en tegen de aanvallers vechten, maar Mozes verbood hen dat en zei hen dat ze zich moesten terugtrekken. Hij bleef zelf samen met zeven monniken achter en ze werden door de aanvallers gedood.

De Hieromonnik (priestermonnik) Cyril el-Parameosi was aan het wachten op ons in zijn eenvoudige zwarte monastieke gewaad, korte baard en vriendelijke lach. Hij verwelkomde ons en schudde ons de hand en hield zijn kruis vast om ons ermee te zegenen.

Titels in de Orthodoxe Kerk : archimandriet of hegoemen (abt), aartspriester, hiëromonnik (priestermonnik), priester, diaken)

Pater Cyril el-Parameosi bij een van de deuren van het Parameos klooster

Het monastieke leven vond zijn oorsprong in Egypte en verspreidde zich over de hele wereld. In het begin waren er twee monastieke gebieden: een in het oosten, tussen de bergen van de Rode Zee (het klooster van St Antonius en het klooster van St Paulus van Thebe) en een in het westen (het Paromeos klooster, het klooster van St Pishoy, het klooster van St Macarius en het klooster van el-Suryan).

St Paulus van Thebe, links in een kleed van palmblaren en St Antonius