Het Evangelie in Kleur

In het eerste millennium van de Kerk, toen de meerderheid van de gelovigen niet kon lezen, vormden de iconen "de boeken van de ongeletterden." Recenter zijn ze ook wel "het Evangelie in kleur" genoemd. Ze leverden beelden naast de verhalen van degenen die hen voorgegaan waren in geloof. In veel Oosters Orthodoxe land, in het bijzonder in Slavische landen, kan men oude kerken vinden met iconen die geschilderd zijn op de buitenkant van het gebouw, met het doel de gelovigen te stichten.

Iconen zijn per definitie gestileerd en niet levensecht. Ze zijn niet een natuurlijke afbeelding van het tafereel of de persoon zoals in een portret of een foto. Ze zijn bedoeld voor gebed en geestelijke verdieping en de eer die eraan betoond wordt is bedoeld voor de afgebeelde, uiteindelijk Christus, en niet voor de afbeelding. Iconen van de Incarnatie of de Opstanding, bij voorbeeld, worden gevuld met afbeeldingen die niet alleen de gebeurtenis zelf illustreren maar ook de volle betekenis weergeven van wat er plaats vond. Iconen dringen er constant bij de gelovige op aan om Jezus Christus te accepteren, hem te vereren en in hem te geloven en wel op de manier waarop de Kerk het van den beginne geleerd heeft zodat de theologische waarheid ervaarbaar wordt overgedragen aan de toeschouwer. Iconen zijn "misschien wel de succesvolste poging in de hele geschiedenis van het Christendom om het onzichtbare zichtbaar te maken in de Christelijke eredienst."

De geliefde 19e eeuwse priester Johannes van Kronstadt, gaf het belang van iconen voor de Oosters Orthodoxe kerk kort zo weer:

"Afbeeldingen of symbolen zijn een menselijke noodzaak in de huidige geestelijke en zintuigelijke situatie; ze verklaren visueel veel dingen van de geestelijke wereld die we niet zouden kunnen benaderen zonder afbeeldingen en symbolen. Het was om deze reden dat de goddelijke leraar, de persoonlijke Wijsheid door Wie alle dingen geschapen werden, de Zoon van God, onze Heer Jezus Christus, mensen vaak leerde door middel van beelden of gelijkenissen. Het is ook om deze reden dat in onze Orthodoxe kerken het de gewoonte is om veel zaken af te beelden voor het gezicht van de Christen door beeldvorming; bijvoorbeeld door de Heer zelf af te beelden, de onbevlekte Moeder van God, de engelen en Heiligen, op afbeeldingen, opdat we onze levens, al onze gedachten woorden en daden zullen richten naar het beeld van de gedachten, woorden en daden van de Heer en zijn Heiligen. "

Het Byzantijnse Typicon

De orde van de dienst en de gebeden in de Oosters Orthodoxe Kerk is vastgelegd in het Typicon, een boek dat de orde van dienst voor de riten van alle diensten, speciale gebeden en kerkelijke vieringen voor het hele jaar geeft. De twee belangrijkste bronnen voor het Typicon zijn de oude Ordo van het Klooster van de H. Sabas in Palestina (de Jeruzalem Ordo), en van het latere Klooster van Johannes de Doper van Studius te Constantinopel. Deze monastieke centra waren plaatsen waar de bestaande praktijken werden vastgelegd en samengevoegd in een gestandaardizeerde vorm.

De Ordo van de heilige Sabas is verbonden met vele bekende monastieke heiligen in Palestina, en de kerken en kloosters bij de heilige plaatsen in het gebied rond Jeruzalem. De Ordo van de heilige Sabas ontwikkelde zich naarmate de Kerk zich ontwikkelde, het monnikendom bloeide en een standaard onderdeel van het kerkelijk leven werd en een belangrijk wapen in de strijd tegen de ketterijen bleek te zijn. Het werd de regel voor het gebed van de hele Kerk en bereikte zijn uiteindelijke vorm in de 9e eeuw.

H. Sabas

Heilige Sabas (° 439 Cappadocië - † 5 december 532 Palestina) Kluizenaar, kloosterstichter, abt

De heilige Sabas werd reeds op achtjarige leeftijd monnik in de orde van de H. Basilius de Grote - Vader van het Oosterse monastieke leven - in Cappadochië. Tien jaar later reisde hij naar het heilige Land en werd er leerling van de heilige Euthymius de Grote. 

Vanaf 469 leefde hij als kluizenaar aan de Dode Zee en wijdde zijn leven aan gebed en handenarbeid. In 478 vestigde hij zich op de plaats waar vijf jaar later het door hem gestichte Mar Saba klooster zou verrijzen; deze plaats werd hem door een engel aangewezen. 

De Heilige Lavra van de H. Sabas of Mar Saba is een Oosters Orthodoxe Christelijke abdij die uitkijkt over de Kidron vallei halfweg tussen de Oude Stad Jeruzalem en de Dode Zee. De monniken van Mar Saba en de andere kloosters van hem zijn gekend als de Sabaieten.

Mar Saba

De legende wil dat Maria aan de heilige Sabas verscheen nog voor het eerste gebouw voltooid was. Ze beloofde hem dat - wanneer de monniken op deze plek, die een leven vol ontberingen met zich meebracht, geduldig hun plicht zouden volbrengen - dit klooster op haar voorspraak onaangetast zou blijven. Zo geschiedde het ook, tot op de huidige dag is het Mar Saba klooster het oudst bewaarde christelijke klooster in Israël.

Behalve dit eerste klooster (laura) stichtte de heilige Sabas nog zeven andere kloosters. In 494 werd hij benoemd tot patriarch van Jerusalem en overste van alle monnikenkloosters in Israël.

Van hem stamt het gebruik van het in alle orthodoxe erediensten gebruikte 'Typikon', dit hield o.a. in dat er iedere zondag een nachtwake werd gehouden en dat de 150 psalmen in twintig stukken werden onderverdeeld.

Na Sabas' dood op 5 december 532 kwam het monnikendom in de woestijn van Judea tot volle bloei - ondanks de val van het rijk van de Kruisvaarders en de doortochten van de Perzen en Arabieren - en bleef Mar Saba het gezaghebbendste woestijnklooster.

De Studius Ordo lijkt in structuur erg op de Jeruzalem Ordo, en is een latere synthese die plaats vond in de Byzantijnse hoofdstad. Hij onderscheidt zich door zijn hymnografie (in het bijzonder de ontwikkeling van het Triodion van de Lijdenstijd), en harmonizeert de oudere Ordo's, en vanwege enige unieke structurele elementen. In de ontwikkeling van deze twee Ordo's is het toppunt te zien van het proces van vastleggen en samenvoegen van de liturgische vorm en praktijk in het midden van de Byzantijnse periode. De ontwikkeling van de Ordo in de Oostelijke Kerk is minimaal geweest na deze periode.

De Christelijke theologie van het getijdegebed komt duidelijk tot uitdrukking in Vespers en Metten, waar vier thema's elkaar opvolgen in een duidelijke reeks. In de Vespers is het het thema van de Schepping als een begin (de voorbereidingspsalm"Zegen de Heer, o mijn ziel"), het thema van zonde en afval ("Heer ik heb geroepen ..."), het thema van redding en de komst in de wereld van de Zoon van God ("Liefelijk Licht"), en het thema van het Einde ("Heer, nu laat Gij uw knecht...").

De toon van kosmische dankzegging, het ontwaren van Gods glorie in de Schepping, de bevestiging ervan als iets "zeer goeds," deze inzichten die komen aan het begin van de Vespers, gevolgd door het gedenken van de val van de wereld, van het onuitwisbare teken van scheiding van God dat ermee gepaard ging, de relatie van alle dingen tot het Licht van de redding dat gekomen is in de wereld en de wereld verlicht heeft, en tenslotte, het afsluitende "Uw Koninkrijk kome" van het Onze Vader — hier is de liturgische orde van de dagelijkse cyclus. Elke dag bidden Christenen dat in en door de Kerk de tijd van deze wereld de nieuwe tijd mag worden voor de kinderen van het Licht, gevuld mag worden met nieuw leven voor diegenen die zij tot leven gebracht heeft. En zo "verwijst" zij naar dat wat haar eigen leven uitmaakt, naar de werkelijkheid van de Aanwezigheid waarvan zij alleen in deze wereld weet heeft, en die zij alleen kan openbaren.

VESPERS

Deze dienst is de eerste van de liturgische dag en is bedoeld om ons aan de periode van het Oude Testament, de schepping van de wereld, de eerste mensen die in zonde vervilen, hun verdrijving uit het Paradijs, hun berouw en gebed voor redding, de hoop van de mensheid in overeenstemming met de belofte van God voor een Redder en de vervulling van die belofte.

De dienst begint met de opening van de Heilige of Koninklijke deuren en het bewieroken van de Altaartafel en het hele heiligdom zodat wolken van wierook het hele heiligdom vullen. Dit vertegenwoordigt het begin van de schepping van de wereld. Zonder vorm en in leegte, dwaalde de Geest van God over de oorspronkelijke materiele aarde, ademde een leven scheppende kracht erover uit, maar het scheppende woord van God had nog niet weerklonken.

Psalm 103 beschrijft de schepping van de wereld en verheerlijkt de wijsheid van God. Terwijl het gezongen wordt, gaat de priester van het heiligdom naar de hele kerk en bewierookt zowel de kerk als de gelovigen. Deze heilige daad herinnert niet alleen aan de schepping van de wereld, maar van het gezegend leven in het Paradijs van de eerst mensen, toen de Heer God Zelf onder hen wandelde. De open Heilige deuren verwijzen naar de tijd dat de poorten van het Paradijs open waren voor alle mensen.

Om te symboliseren hoe de mens werd bedrogen door de duivel en tegen de wil van God inging en in zonde verviel, worden de Heilige deuren gesloten.